diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/sq')
9 files changed, 981 insertions, 276 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-software-even-more-important.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-software-even-more-important.html index d041b5d..1a2419c 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-software-even-more-important.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-software-even-more-important.html @@ -1,7 +1,7 @@ <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/free-software-even-more-important.en.html" --> <!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> -<!-- Parent-Version: 1.90 --> +<!-- Parent-Version: 1.94 --> <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> <title>Software-i i Lirë Është Edhe Më i Rëndësishëm Tani - Projekti GNU - Free @@ -11,12 +11,16 @@ Software Foundation</title> <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> <h2>Software-i i Lirë Tani Është Edhe Më i Rëndësishëm</h2> -<p class="byline">nga <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></p> +<address class="byline">nga <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> <p><em>Një version thelbësisht i redaktuar i këtij artikulli u botua në <a href="http://www.wired.com/opinion/2013/09/why-free-software-is-more-important-now-than-ever-before"> Wired</a>.</em></p> +<p><em>Shihni një <a +href="https://www.fsf.org/blogs/rms/20140407-geneva-tedx-talk-free-software-free-society/"> +paraqitje video 14 minuta</a> të këtyre ideve.</em></p> + <div class="announcement"> <p> <a href="/help/help.html">Rrugë të këshilluara, përmes të cilave mund të @@ -32,17 +36,17 @@ përdoruesve dhe bashkësinë, e quajmë “software të lirë.”</p> <p>Të tillë software e quajmë “software libre” që të theksojmë aspektin se e kemi fjalën për lirinë, jo çmimin. Disa programe pronësore -(jo të lira, të tilla si Photoshop, janë shumë të shtrenjta; ë tjera, fjala -vjen Flash Player, janë falas—por kjo është hollësi e vogël. Sipas -njërës mënyrë, apo tjetrës, ato i japin zhvilluesit të programit pushtet mbi -përdoruesit, pushtet që nuk duhet ta ketë kush.</p> +(jo të lira, të tilla si Photoshop, janë shumë të shtrenjta; të tjera, fjala +vjen aplikacioni Flash Player, janë falas—por kjo është hollësi e +vockël. Sipas njërës mënyrë, apo tjetrës, ato i japin zhvilluesit të +programit pushtet mbi përdoruesit, pushtet që nuk duhet ta ketë kush.</p> <p>Këto dy programe jo të lira kanë diçka të përbashkët: janë që të dy <em>malware</em>. Domethënë, që të dy kanë funksione të konceptuar për abuzim të përdoruesit. Software-i pronësor, sot, shpesh është <em>malware</em>, ngaqë <a href="/proprietary/proprietary.html">pushteti i -zhvilluesve i korrupton ata</a>. Në atë listë radhiten rreth 450 funksione -të ndryshme dashakeqe (deri në Janar të 2020-s), por pa diskutim që kjo +zhvilluesve i korrupton ata</a>. Në atë listë radhiten rreth 500 funksione +të ndryshme dashakeqe (deri në Janar të 2021-shit), por pa diskutim që kjo është vetëm maja e ajsbergut.</p> <p>Me software-in e lirë, programin e kontrollojnë përdoruesit, individualisht @@ -110,7 +114,7 @@ prej tyre mungon ose nuk është e mjaftueshme, programi është pronësor (jo i lirë), dhe i padrejtë.</p> <p>Për veprimtari praktike përdoren gjithashtu lloje të tjera veprash, përfshi -receta gatimesh, vepra edukative, të tilla si libra shkollorë, vepra +receta gatimesh, vepra edukative, bie fjala, libra shkollorë, vepra referencash, të tilla si fjalorët apo enciklopeditë, llojet e shkronjave për të shfaqur paragrafë teksti, diagrame qarqesh që mund të ndërtohen nga njerëzit, dhe stampa për të krijuar objekte të dobishme (jo thjesht @@ -136,9 +140,9 @@ programin—dhe përmes kësaj, ushtron pushtet mbi përdoruesit e tij. Një program jo i lirë është një kular, një instrument pushteti të padrejtë.</p> <p>Në raste skandaloze (edhe pse kjo skandalozja është bërë shumë e zakonshme) -<a href="/proprietary/proprietary.html">programet pronësore janë konceptuar -të spiunojnë përdoruesit, t’i kufizojnë ata, t’i censurojnë dhe të abuzojnë -me ta</a>. Për shembull, sistemi operativ i Apple <a +<a href="/malware">programet pronësore janë konceptuar të spiunojnë +përdoruesit, t’i kufizojnë ata, t’i censurojnë dhe të abuzojnë me ta</a>. +Për shembull, sistemi operativ i Apple-it, <a href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">iThings</a> i bën të gjitha këto, dhe kështu bën edhe Windows-i në pajisje celulare me procesorë ARM. Windows-i, firmware-i i telefonave celularë, dhe Google Chrome për Windows @@ -148,9 +152,9 @@ përdoret për të fshirë libra.</p> <p>Përdorimi i software-it jo të lirë në “internetin e sendeve” do ta shndërrojë atë në <a -href="http://ieet.org/index.php/IEET/more/rinesi20150806">“internet të -telemarketuesve”</a> si dhe në “internetin e atyre që fusin -hundët ngado”.</p> +href="https://archive.ieet.org/articles/rinesi20150806.html"> +“internet të telemarketuesve”</a>, si dhe në “internetin e +atyre që fusin hundët ngado”.</p> <p>Me synimin për t’i dhënë fund padrejtësisë së software-it të lirë, lëvizja e software-it të lirë ndërton programe që përdoruesit të çlirojnë veten. E @@ -179,7 +183,7 @@ shpesh janë). Puna është që përdorimi i SaaSS-it shkakton të njëjtat padrejtësi si përdorimi i një programi jo të lirë: janë dy shtigje te i njëjti dreq vendi. Merrni shembullin e një shërbimi SaaSS përkthimesh: Përdoruesi dërgon tekst tek shërbyesi, dhe shërbyesi e përkthen (nga -Anglishtja në Spanjisht, të themi) dhe ia dërgon përkthimin mbrapsht +anglisht në spanjisht, të themi) dhe ia dërgon përkthimin mbrapsht përdoruesit. Që prej kësaj, akti i përkthimit është nën kontrollin e operatorit të shërbyesit, në vend se nën atë të përdoruesit.</p> @@ -265,10 +269,11 @@ software-it pronësor nuk lejohet, hiq rastet kur kjo bëhet për retroinxhinierim të tij.”</p> <p>Zhvilluesit pronësorë do të na vinin t’i ndëshkonim nxënësit që janë aq -zemërmirë sa të ndajnë software me të tjerët, dhe t’i pengonim ata që janë -aq kureshtarë sa të duan ta ndryshojnë atë. Kjo do të thotë arsimim i -shtrembër. Shihni <a href="/education/">http://www.gnu.org/education/</a> -për më tepër diskutime rreth përdorimit të software-it të lirë në shkolla.</p> +zemërmirë sa të ndajnë <em>software</em> me të tjerët, dhe t’i pengonim ata +që janë aq kureshtarë sa të duan ta ndryshojnë atë. Kjo do të thotë arsimim +i shtrembër. Shihni më tepër diskutime rreth <a +href="/education/education.html">përdorimit të software-it të lirë në +shkolla</a>.</p> <h3>Software i Lirë: Më Shumë Se “Avantazhe”</h3> @@ -302,13 +307,24 @@ ose ndryshoni dot.</p> <h3>Përfundim</h3> -<p>Ne e meritojmë të kemi kontroll mbi punimin tonë në kompjuter; si mund ta -fitojmë këtë kontroll? Duke mos pranuar software jo të lirë në kompjuterët -që zotërojmë ose përdorim rregullisht, dhe duke mos pranuar SaaSS-e. Duke -<a href="/licenses/license-recommendations.html"> zhvilluar software të -lirë</a> (ata prej nesh që janë programues). Duke mos pranuar të zhvillojmë -ose promovojmë software jo të lirë ose SaaSS-e. Duke <a -href="/help/help.html">i përhapur këto ide te të tjerët</a>.</p> +<p>E meritojmë të kemi kontroll në punën tonë me kompjuterat. Si mund ta +fitojmë kontrollin?</p> + +<ul> + <li>Duke mos pranuar <em>software</em> jo të lirë në kompjuter që kemi pronë ose +përdorim rregullisht, dhe duke mos pranuar SaaSS.</li> + + <li>Duke <a href="/licenses/license-recommendations.html"> zhvilluar software të +lirë</a> (për ata prej nesh që janë programues.)</li> + + <li>Duke mos pranuar të zhvillojmë ose promovojmë <em>software</em> jo të lirë +ose SaaSS.</li> + + <li>Duke <a href="/help/help.html">i përhapur këto ide te të tjerët</a>.</li> + + <li>Duke <a href="/philosophy/saying-no-even-once.html">thënë jo dhe duke +shprehur arsyet tonë</a>, kur ftohemi të xhirojmë një program jo të lirë.</li> +</ul> <p>Ne dhe mijëra përdorues e kemi bërë këtë që prej 1984-s, prej kësaj kemi tani sistemin operativ të lirë GNU/Linux që kushdo—programues ose @@ -374,7 +390,7 @@ përkthimet</a>.</p> There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> -<p>Të drejta kopjimi © 2015, 2017, 2018, 2019,2020 Richard Stallman</p> +<p>Të drejta kopjimi © 2015, 2017, 2018, 2019,2020, 2021 Richard Stallman</p> <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons @@ -389,7 +405,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2020/02/01 10:30:13 $ +$Date: 2021/03/12 11:32:33 $ <!-- timestamp end --> </p> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html index df5ea1e..5eaf7e1 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html @@ -111,28 +111,52 @@ dy, A-ja dhe B-ja janë të lirë. Por nëse kemi në plan ta ndryshojmë A-në të mos e përdorë B-në, vetëm A-ja na duhet i lirë; mund ta shpërfillim B-në.</p> <p> -“Software i lirë” nuk do të thotë “jokomercial”. Një program i lirë duhet -të jetë e mundur të përdoret për qëllime komerciale, për zhvillim komercial -të tij, dhe shpërndarje komerciale. Zhvillimi komercial i software-it të -lirë s’është më gjë e pazakontë; software i tillë i lirë komercial është -shumë i rëndësishëm. Mund të keni paguar para për të patur kopje të -software-it të lirë, ose mund t’i keni marrë kopjet falas. Por pavarësisht -se si i siguruat kopjet tuaja, gëzoni përherë lirinë për ta kopjuar dhe -ndryshuar software-in, madje edhe për <a href="/philosophy/selling.html">të -shitur kopje të tij</a>. +“Software i lirë” s’do të thotë “jokomercial”. E kundërta, një program i +lirë duhet të jetë e mundur të përdoret si komercial, për zhvillim komercial +dhe shpërndarje komerciale. Ky rregull është i një rëndësie +themelore—pa të, software-i i lirë s’do të mund të arrinte synimet e +veta. +</p> + +<p> +Duam të ftojmë këdo të përdorë sistemin GNU, përfshi bizneset dhe punonjësit +e tyre. Kjo kërkon doemos përdorim komercial. Shpresojmë që programe të +lira zëvendësuese do të zënë vendin e programe të ngjashëm pronësorë, por +këtë s’mund ta bëjnë po qe se bizneseve u ndalohet t’i përdorin. Dëshirojmë +që produkte komerciale që përmbajnë <em>software</em> të tillë të përfshijnë +sistemin GNU, dhe kjo do të përbënte shpërndarje komerciale kundrejt një +çmimi. Zhvillimi komercial i software-it të lirë s’është më gjë e +pazakontë; <em>software</em> komercial i tillë është shumë i rëndësishëm. +Asistenca profesionale, me pagesë për software-in e lirë përmbush një nevojë +të rëndësishme. +</p> + +<p> +Ndaj, të përjashtosh përdorimin komercial, zhvillimin komercial ose +shpërndarjen komerciale do të sakatonte bashkësinë e software-it të lirë dhe +do të bllokonte rrugën e tij drejt suksesit. Duhet të themi se një program +i licencuar me kufizime të tilla nuk kualifikohet si <em>software</em> i +lirë. </p> <p> Një program i lirë duhet të ofrojë katër liritë për cilindo përdorues që merr një kopje të software-it, duke pranuar se përdoruesi deri në atë pikë -është në pajtim me kushtet e licencës së lirë që mbulon software-in. -Vendosja e disa lirive nën kufizim për disa përdorues, ose kërkesa që -përdoruesit të paguajnë, në para ose të ngjashme, për t’i ushtruar ato, -është thuajse njësoj me mosakordimin e lirive në fjalë, dhe duke e bërë -kështu programin jo të lirë. +është në pajtim me kushtet e licencës së lirë që mbulon software-in në +çfarëdo shpërndarje të mëparshme të tij. Vendosja e disa lirive nën kufizim +për disa përdorues, ose kërkesa që përdoruesit të paguajnë, në para ose të +ngjashme, për t’i ushtruar ato, është thuajse njësoj me mosakordimin e +lirive në fjalë, dhe duke e bërë kështu programin jo të lirë. +</p> + +<p> +Mund të keni paguar para për të pasur kopje të software-it të lirë, ose mund +t’i keni marrë kopjet falas. Por pavarësisht se si i siguruat kopjet tuaja, +gëzoni përherë lirinë për ta kopjuar dhe ndryshuar software-in, madje edhe +për <a href="/philosophy/selling.html">të shitur kopje të tij</a>. </p> -<h3>Qartësim i vijës në disa pika</h3> +<h3>Qartësim i vijës ndarëse mes të lirit dhe jo të lirit</h3> <p>Në pjesën e mbetur të këtij artikulli shpjegojmë më saktësisht se deri ku lypset të shtrihen liritë e ndryshme, lidhur me probleme të ndryshme, që një @@ -165,6 +189,10 @@ mohon përdoruesve lirinë ta xhirojnë programin, ndaj nuk bie ndesh me lirinë dobishmërisë, ngaqë liritë 1 dhe 3 u lejojnë përdoruesve dhe bashkësive të krijojnë dhe shpërndajnë versione të ndryshuara pa kod arbitrar ndotës.</p> +<p>“Sipas dëshirës” përfshin, si mundësi, “aspak” nëse +kjo është ajo që dëshironi. Ndaj s’ka nevojë për një “lirinë për të mos e +xhiruar një program” më vete.</p> + <h4>Lirinë për të studiuar kodin burim dhe për të bërë ndryshime</h4> <p> @@ -202,6 +230,13 @@ ndryshime që përmirësime i konsideron dikush tjetër, ai program s’është lirë. </p> +<p> +Një rast i veçantë i lirisë 1 është fshirja e kodit të programit, që kështu +të mos bëjë asgjë, ose për ta bërë të futë në punë ndonjë program tjetër. +Në këtë mënyrë, liria 1 përfshin “lirinë për të fshirë +programin.” +</p> + <h4>Lirinë për ta rishpërndarë, nëse doni: kushte të domosdoshme</h4> <p>Liria për të shpërndarë (liria 2 dhe 3) nënkupton që jeni të lirë të @@ -351,15 +386,15 @@ dyja. <p> Shumica e licencave të software-it të lirë bazohen në të drejta të kopjimit -(copyright), dhe ekzistojnë kufizime mbi se ç’lloj domosdoshmërisë mund të -bëhen të detyrueshme përmes të drejtave të kopjimit. Nëse një licencë e -bazuar në të drejta kopjimi e respekton lirinë në mënyrat e përshkruara më -sipër, ka shumë pak mundësi të ketë ndonjë lloj problemi tjetër që nuk e -kemi marrë parasysh tashmë (kjo ndodh, me raste). Por, disa licenca -software-i të lirë bazohen në kontrata, dhe kontratat mund të imponojnë një -gamë shumë më të gjerë kufizimesh të mundshme. Kjo do të thotë se ka mjaft -mënyra të mundshme që një licencë e tillë të jetë kufizuese dhe jo e lirë sa -për të mos u pranuar më. +(copyright), dhe ka kufizime mbi se ç’lloj domosdoshmërish mund të bëhen të +detyrueshme përmes të drejtave të kopjimit. Nëse një licencë e bazuar në të +drejta kopjimi e respekton lirinë në mënyrat e përshkruara më sipër, ka +shumë pak mundësi të ketë ndonjë lloj problemi tjetër që nuk e kemi marrë +parasysh tashmë (kjo ndodh, me raste). Por, disa licenca software-i të lirë +bazohen në kontrata, dhe kontratat mund të imponojnë një gamë shumë më të +gjerë kufizimesh të mundshme. Kjo do të thotë se ka mjaft mënyra të +mundshme që një licencë e tillë të jetë kufizuese dhe jo e lirë, aq sa për +të mos u pranuar më. </p> <p> @@ -469,6 +504,13 @@ ndryshuar.</p> <ul> <li><a +href="http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewvc/www/philosophy/free-sw.html?root=www&r1=1.168&r2=1.169">Version +1.169</a>: Shpjegim më qartë pse katër liritë duhet të zbatohen mbi +veprimtari komerciale. Shpjegim pse katër liritë nënkuptojnë lirinë për të +mos e xhiruar programin dhe lirinë për ta fshirë, që të mos duhet për t’i +pohuar si domosdoshmëri më vete.</li> + +<li><a href="http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewvc/www/philosophy/free-sw.html?root=www&r1=1.164&r2=1.165">Version 1.165</a>: Qartëso se bezdisjet arbitrare në kod nuk mohojnë lirinë 0, dhe se liritë 1 dhe 3 bëjnë të mundur që përdoruesit t’i heqin ato.</li> @@ -687,8 +729,8 @@ përkthimet</a>.</p> There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> -<p>Të drejta kopjimi © 1996, 2002, 2004-2007, 2009-2019 Free Software -Foundation, Inc.</p> +<p>Të drejta kopjimi © 1996, 2002, 2004-2007, 2009-2019, 2021 Free +Software Foundation, Inc.</p> <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons @@ -703,7 +745,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2019/09/01 09:29:49 $ +$Date: 2021/04/01 10:01:55 $ <!-- timestamp end --> </p> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/freedom-or-power.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/freedom-or-power.html index 6c137bc..0635eca 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/freedom-or-power.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/freedom-or-power.html @@ -122,7 +122,7 @@ Lawrence Lessig tek <em>Kod dhe Ligje të Tjera të Kiberhapësirës, Version 2.0</em> (New York, NY: Basic Books, 2006), p. 5. <hr /> -<blockquote id="fsfs"><p class="big">Kjo sprovë është botuar te <a +<blockquote id="fsfs"><p>Kjo sprovë është botuar te <a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Software i Lirë, Shoqëri e Lirë: Sprova të Përzgjedhura të Richard M. Stallman-it</cite></a>.</p></blockquote> @@ -170,7 +170,8 @@ web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për përkthimet</a>.</p> </div> -<p>Të drejta kopjimi © 2001, 2009 Bradley M. Kuhn dhe Richard M. Stallman</p> +<p>Të drejta kopjimi © 2001, 2009, 2020 Bradley M. Kuhn dhe Richard +M. Stallman</p> <p>Lejohet kopjimi fjalë për fjalë dhe shpërndarja e krejt këtij artikulli, me çfarëdo mjeti, pa pagesë, me kusht që ky shënim të ruhet.</p> @@ -184,7 +185,7 @@ përkthimet</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2016/12/20 18:58:22 $ +$Date: 2020/11/01 12:01:43 $ <!-- timestamp end --> </p> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/gnu.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/gnu.html index 2c34ba9..903ff91 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/gnu.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/gnu.html @@ -49,7 +49,7 @@ <div id="dynamic-duo"> <p><strong>Shkarkoni shpërndarje</strong></p> <p><a href="/distros/free-distros.html"> -<img src="/graphics/gnu-and-penguin-color-300x276.jpg" alt="GNU dhe Linux" /></a></p> +<img src="/graphics/gnu-and-penguin-color-300x276.jpg" alt=" [GNU dhe Linux] " /></a></p> <p><em>Nëse po shihni për një sistem të tërë që ta instaloni, shihni <a href="/distros/free-distros.html">listën tonë të shpërndarjeve GNU/Linux që janë plotësisht software i lirë</a>.</em></p> @@ -96,7 +96,7 @@ Me të Tjerët</a> (1983)</li> </ul> -<h3><a id="gnulinux"></a>GNU-ja dhe Linux-i</h3> +<h3 id="gnulinux">GNU dhe Linux</h3> <ul> <li><a href="/gnu/linux-and-gnu.html">Marrëdhëniet mes GNU-së dhe Linux-it</a></li> @@ -108,16 +108,16 @@ Kanë Dëgjuar Kurrë për GNU-në</a></li> </ul> -<h3><a id="misc"></a>Të tjera burime të afërta me GNU-në</h3> +<h3 id="misc">Të tjera burime të lidhura me GNU-në</h3> <ul> <li><a href="http://libreplanet.org/wiki/Group_list">Grupe përdoruesish GNU/Linux, GNU/Hurd dhe software-i të lirë</a></li> </ul> -<h3><a id="elsewhere"></a>GNU-ja gjetkë</h3> +<h3 id="elsewhere">GNU-ja gjetkë</h3> -<h4><a id="asteroid"></a>(9965) GNU</h4> +<h4 id="asteroid">(9965) GNU</h4> <p>Asteroid i brezit kryesor <a href="https://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?object_id=9965">(9965) @@ -202,7 +202,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2020/06/03 10:01:20 $ +$Date: 2021/01/01 12:02:58 $ <!-- timestamp end --> </p> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/right-to-read.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/right-to-read.html new file mode 100644 index 0000000..1c051ce --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/right-to-read.html @@ -0,0 +1,614 @@ +<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/right-to-read.en.html" --> + +<!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> +<!-- Parent-Version: 1.90 --> + +<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> +<title>E drejta Për të Lexuar - Projekti GNU - Free Software Foundation</title> +<style type="text/css" media="print,screen"><!-- +blockquote, .comment { + font-style: italic; +} +blockquote cite { + font-style: normal; +} +.announcement { + text-align: center; + background: #f5f5f5; + border-left: .3em solid #fc7; + border-right: .3em solid #fc7; + margin: 2.5em 0; +} +#AuthorsNote ul, #AuthorsNote li { + margin: 0; +} +#AuthorsNote li p { + margin: 1em 0; +} +.emph-box { + background: #f7f7f7; + border-color: #e74c3c; +} +#AuthorsNote p.emph-box { + margin: 1em 6%; +} +#BadNews li p { text-indent: -.8em; } +#BadNews li p:before { + content: "\021D2"; + display: inline; + position: relative; + right: .5em; +} +#BadNews p.emph-box { + margin: 2.5em 6% 1em; +} +#References { + margin: 3em 0 2em; +} +#References h3 { + font-size: 1.2em; +} +@media (min-width: 55em) { + #AuthorsNote .columns > + p:first-child, + #AuthorsNote li p.inline-block { + margin-top: 0; + } + .comment { text-align: center; } + .table { display: table; } + .table-cell { + display: table-cell; + width: 50%; + vertical-align: middle; + } + .left { padding-right: .75em; } + .right { padding-left: .75em; } + } +}--> +<!--#if expr="$LANGUAGE_SUFFIX = /[.](ar|fa|he)/" --> +<!-- +@media (min-width: 55em) { + .left { padding-left: .75em; } + .right { padding-right: .75em; } + } +}--> +<!--#endif --> + + + + +</style> + +<!--#include virtual="/philosophy/po/right-to-read.translist" --> +<!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> +<h2 class="center">E Drejta Për të Lexuar</h2> + +<address class="byline center"> +nga <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> +<p class="center"> +<em>Ky artikull u botua në numrin e shkurtit të 1997-s të +<cite>Communications of the ACM</cite> (Volumi 40, Numri 2).</em></p> +<hr class="thin" /> + +<div class="article"> +<blockquote class="center comment"><p> + Nga <cite>Udha Për Në Tiko</cite>, një koleksion artikujsh rreth +pararendësve të Revolucionit Lunarian, botuar në Luna City, më 2096-n. +</p></blockquote> + +<div class="columns"> +<p> +Për Dan Halbertin, rruga drejt Tikos zuri në gjimnaz—kur Lisa Lenc i +kërkoi borxh kompjuterin. I saji qe prishur, dhe po të mos gjente hua një +tjetër, s’do të kalonte provimin e dimrit. S’kish tjetër të cilin do të +guxonte ta pyeste, veç Danit.</p> + +<p> +Kjo e vuri Danin në një dilemë. Duhej ta ndihmonte—por po t’i jepte +hua kompjuterin e saj, ajo mund të lexonte librat e tij. Veç faktit se mund +të përfundoje në burg për shumë vjet, nëse lejoje dikë të lexonte librat e +tu, vetë ideja e tronditi në fillim. Si gjithkujt, i kishin mësuar që prej +fillores se dhënia e librave të tjerëve ishte e ligë dhe e +gabuar—diçka që e bënin vetëm piratët.</p> + +<p> +Dhe kishte pak mundësi që AMS-ja—Autoriteti i Mbrojtjes së +Software-it—të dilte huq për ta kapur. Në orën e software-it, Dani +kishte mësuar se çdo libër kishte një monitor të drejtash kopjimi që +raportonte Qendrës së Licencimeve kur dhe ku qe lexuar, dhe nga kush. (Këtë +informacion e përdorin për të kapur piratë leximi, por edhe për t’u shitur +tregtuesve profile interesash personale.) Herës tjetër që kompjuteri i tij +do të lidhej në internet, Qendra e Licencimeve do ta merrte vesh. Ai, si i +zoti i kompjuterit, do të pësonte dënimin më të rëndë—pse nuk çau +kryet të parandalonte krimin.</p> + +<p> +Sigurisht që Lisa jo domosdo kish në mendje të lexonte librat e tij. Mund +ta kishte dashur kompjuterin e tij vetëm për të shkruar punimin. Por Dani e +dinte se rridhte prej një familjeje të shtresës së mesme dhe me zor +përballonte tarifat e arsimimit, lere më pastaj, tarifat e leximit. Leximi +i librave të tij mund të qe rruga e vetme se si të diplomohej. E kuptonte +tërë këtë; atij vetë i qe dashur të merrte hua për të paguar për krejt +artikujt kërkimorë që pat lexuar. (Dhjetë përqind e këtyre tarifave u +shkonin kërkuesve që shkruan artikujt; ngaqë Dani ia kish vënë syrin +karrierës akademike, mund të shpresonte se artikujt kërkimorë të vetë atij, +nëse lexohen shpesh, do të mund t’i sillnin fitime të mjaftueshme për të +kthyer këtë borxh.)</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> + +<div class="columns"> +<p> +Më vonë, Dani do të mësonte se njëherë e një kohë, cilido mund të shkonte në +bibliotekë dhe të lexonte artikuj revistash shkencore, madje dhe libra, pa u +dashur të paguante. Kish pasur studiues të pavarur që patën lexuar me +mijëra faqe pa grante qeveritare për bibliotekë. Por gjatë viteve 90 të +shekullit XX, si botuesit komercialë, ashtu edhe ata të revistave +jokomerciale patën filluar të aplikonin tarifa për hyrje në to. Pas 2047-s, +bibliotekat që ofronin hyrje të lirë publike në literaturë akademike qenë +një kujtim i zbehtë.</p> + +<p> +Kishte rrugë, sigurisht, për t’ia hedhur AMS-së dhe Qendrës së Licencimeve. +Në vetvete të paligjshme. Dano kish pasur një shok klase në lëndën e +software-it, Frank Martucci, që kish shtënë në dorë një mjet të paligjshëm +diagnostikimesh, dhe e kish përdorur për t’u hedhur tej kodit të mbikëqyrjes +së të drejtave të kopjimit, kur lexonte libra. Po u kishte treguar shumë +shokëve për të, dhe një prej tyre e shiti te AMS-ja për një shpërblim +(studentët e krimbur në borxhe qe e lehtë t’i joshje në tradhti). Në +2047-n, Franku qe në burg , jo për lexim piraterisht, por se kishte një +diagnostikues.</p> + +<p> +Dani do të mësonte më vonë se dikur cilido mund të kishte mjete +diagnostikuese Madje kish edhe mjete të lira diagnostikuese që qarkullonin +si CD ose të shkarkueshme nga interneti. Por përdoruesit e rëndomtë zunë +t’i përdorin për të anashkaluar mbikëqyrës të drejtash kopjimi, dhe në fund +një gjykatës deklaroi se ky qe bërë edhe përdorimi kryesor i tyre në +praktikë. Kjo do të thoshte se qenë të paligjshme; zhvilluesit e +diagnostikuesve përfunduan në burg.</p> + +<p> +Kuptohet, programuesit prapëseprapë kishin nevojë për mjete diagnostikimi, +por tregtuesit e diagnostikuesve në 2047-n shpërndanin vetëm kopje të +numëruara, dhe vetëm për programues të licencuar dhe të lidhur zyrtarisht. +Diagnostikuesi që përdorte Dani në lëndën e software-it ruhej pas një +firewall-i special, ndaj mund të përdorej vetën gjatë ushtrimesh në klasë.</p> + +<p> +Qe gjithashtu e mundur të anashkaloheshin mbikëqyrësit e të drejtave të +kopjimit duke instaluar një kernel të ndryshuar sistemi. Dani do mësonte më +në fund rreth kernelash të lirë, madje sisteme të tërë operativë të lirë, që +kishin ekzistuar aty nga fundi i shekullit të kaluar. Por jo vetëm që ishin +të paligjshëm, si diagnostikuesit—s’mundeshit të instaloni një të +tillë, nëse kishit, pa ditur fjalëkalimin e rrënjës në kompjuterin tuaj. Dhe +as FBI, as Microsoft s’do t’jua tregonin.</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> + +<div class="columns"> +<p> +Dani doli në përfundimin se s’mundej thjesht t’i jepte borxh kompjuterin e +vet Lisës. Por s’mund të refuzonte ta ndihmonte, sepse e donte atë. Çdo +rast për të biseduar me të e mbushte me lumturi. Dhe fakti që ajo zgjodhi +atë për të kërkuar ndihmë, kjo mund të donte të thoshte se edhe ajo e donte.</p> + +<p> +Dani e zgjidhi dilemën duke bërë diçka akoma edhe më të +pamendueshme—ia dha borxh kompjuterin, dhe i tregoi asaj fjalëkalimin +e tij. Kështu, nëse Lisa do të lexonte librat e tij, Qendra e Licencimeve +do të mendonte se po i lexonte ai. Edhe kjo dhënie borxh, krim ishte, por +AMS-ja s’do ta mësonte automatikisht. Do ta mësonin vetëm nëse do ta shiste +Lisa.</p> + +<p> +Sigurisht, nëse do ta mësonte ndonjëherë shkolla se i kishte dhënë Lisës +fjalëkalimin e tij, ky do të ishte fundi për të dy, si studentë, pavarësisht +se përse e kishte përdorur ajo. Rregulli i shkollës qe që çfarëdo +ngatërrimi me mjetet e tyre të mbikëqyrjes së kompjuterave të studentëve, +përbënte bazë për veprim disiplinor. S’kish rëndësi nëse bëtë apo jo diçka +të dëmshme—faji qe vështirësimi i kontrollit mbi ju nga +administratorët. Merrej e mirëqenë se bënit diçka tjetër të ndaluar, dhe +s’ishte nevoja të dihej se çfarë.</p> + +<p> +Për këtë, studentët zakonisht nuk përjashtoheshin—jo drejtpërdrejt. +Në vend të kësaj, atyre u ndalohej përdorimi i sistemeve kompjuterike të +shkollës, dhe kështu do të ngelnin në të gjitha lëndët.</p> + +<p> +Më vonë, Dani do të mësonte se ky lloj rregulli universiteti kish filluar +vetëm në vitet ’80 të shekullit XX, kur studentët e universiteteve filluan +të përdorin në masë kompjuterat. Më parë, universitetet përdornin tjetër +mënyrë për disiplinimin e studentëve; dënonin veprimtari që qenë të dëmshme, +jo thjesht ato për të cilat mund të lindte dyshim.</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> + +<div class="columns"> +<p> +Lisa nuk e spiunoi Danin te AMS-ja. Vendimi i tij për ta ndihmuar, shpuri +në martesën e tyre, dhe i bëri edhe të shqyrtonin ç’u ishte mësuar mbi +piraterinë si fëmijë. Çifti filloi të lexonte mbi historikun e të drejtave +të kopjimit, mbi Bashkimin Sovjetik dhe kufizimet e tij mbi kopjimin, dhe +madje edhe Kushtetutën origjinale të Shteteve të Bashkuara. U shpërngulën +në Luna, ku gjetën të tjerë që kishin ikur prej krahut të gjatë të AMS-së. +Kur filloi Revolta e Tikos më 2062-shin, e drejta universale për të lexuar +shpejt u bë një nga synimet e saj kryesore.</p> +</div> + +<div class="reduced-width"> +<blockquote class="announcement"> +<p><a href="http://defectivebydesign.org/ebooks.html">Bëhuni pjesë e listës +tonë të postimeve mbi rreziqet e e-librave</a>.</p> +</blockquote> +</div> + +<div id="AuthorsNote"> +<h3>Shënime Autori</h3> + +<ul class="no-bullet"> +<li> +<div class="reduced-width"> +<p>Kjo histori është kinse një artikull historik që do të shkruhet në të +ardhmen nga dikush tjetër, që përshkruan rininë e Dan Halbertit nën një +shoqëri shtypëse ndërtuar nga forca të padrejta që përdorin +“piraterinë” si propagandë. Ndaj përdor terminologjinë e asaj +shoqërie. Jam përpjekur ta projektoj në të ardhmen, si diçka shtypëse më të +dukshme. Shihni <a +href="/philosophy/words-to-avoid.html#Piracy">“Pirateri”</a>. +</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> +</li> + +<li> +<div class="reduced-width"> +<p>Kufizimet e zbatuara përmes kompjuterave mbi dhënies hua ose leximin e +librave (dhe llojesh të tjera veprash të botuara) njihen si ADK, shkurtim +për “Administrim Dixhital Kufizimesh”. Për të eliminuar ADK-në, +Free Software Foundation ka krijuar fushatën <a +href="http://DefectiveByDesign.org">Defective by Design</a>. Ju kërkojmë ta +përkrahni.</p> + +<p>Edhe Electronic Frontier Foundation, një ent më vete, jo i lidhur me Free +Software Foundation, bën fushatë kundër ADK-së.</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> +</li> +</ul> + +<p class="comment"> +Shënimi vijues është përditësuar disa herë, që nga hera e parë e botimit të +artikullit.</p> + +<ul class="no-bullet"> +<li> +<div class="columns"> +<p> +Beteja për të drejtën për të lexuar është duke u zhvilluar tashmë. Edhe pse +mund të duhen 50 vjet që liritë tona të dikurshme të humbin në harresë, +shumica e ligjeve dhe praktikave specifike shtypëse të përshkruara më sipër +janë propozuar tashmë; disa janë bërë pjesë ligjesh në ShBA dhe gjetkë. Në +ShBA, 1998 Digital Millennium Copyright Act (DMCA) dha mbështetje +shprehimisht nga qeveria të kufizimeve të zbatuara përmes kompjuterit, të +njohura si ADK, duke e bërë krim shpërndarjen e programeve që zhbllokojnë +ADK-në. Bashkimi Evropian imponoi kufizime të ngjashme përmes një direktive +mbi të drejta kopjimi, më 2001-shin, në një formë jo aq të ashpër.</p> + +<p> +ShBA përpiqen për të imponuar rregulla të tilla ndaj pjesës tjetër të botës +përmes traktatesh të së ashtuquajturës “tregti e lirë”. <a +href="https://stallman.org/business-supremacy-treaties.html"> Traktate +supremacie biznesi</a> është term më i përshtatshëm për to, ngaqë janë +konceptuar për të siguruar dominim biznesi mbi shtete demokratike në +emërtesë. Politika e DMCA-së për kriminalizimin e programeve që asgjësojnë +ADK-në është një nga shumë politika jo të drejta që këto traktate imponojnë +përgjatë një game të gjerë fushash.</p> + +<p> +ShBA kanë imponuar domosdoshmëri DMCA-je mbi Australinë, Panamanë, Kolumbinë +dhe Korenë e Jugut, përmes marrëveshjesh dypalëshe, dhe mbi vende të tilla +si Kosta Rika përmes një tjetër traktati, CAFTA. Obama e ka përshkallëzuar +fushatën me dy traktate të rinj të propozuar, TPP dhe TTIP. TPP-ja do të +impononte DMCA-në, tok me të tjera gjëra të shtrembra, mbi 12 vende të +Oqeanit Paqësor. TTIP-ja do të vendoste kufizime të ngjashme mbi Evropën. +Të tëra këto traktate duhen mposhtur, ose shfuqizuar.</p> + +<p> +Deri edhe World Wide Web Consortium ka rënë nën hijen e industrisë së të +drejtave të kopjimit; është në zgrip të miratimit të një sistemi ADK si +pjesë zyrtare e specifikimeve web.</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> +</li> + +<li> +<div class="table"> +<div class="table-cell left"> +<p class="emph-box"> +Software-i jo i lirë priret të ketë <a href="/proprietary/">veçori abuzive +të shumë llojeve</a>, çka shpie në përfundimin se <a +href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">një programi të +lirë s’mund t’i zini kurrë besë</a>. Duhet të ngulim këmbë vetëm për +software-in e lirë (libre), dhe të hedhim poshtë programet jo të lira.</p> +</div> + +<p class="table-cell right"> +Me Windows Vista, Microsoft-i pranoi se kish ndërtuar një deriçkë të pasme: +Microsoft- mund ta përdorë për të instaluar forcërisht “përmirësime” +software-i edhe kur përdoruesit mendojnë se bëhet fjalë për përkeqësime. +Mundet të urdhërojë gjithashtu krejt makinat që xhirojnë Vista të refuzojnë +një përudhës të caktuar pajisjeje. Qëllimi kryesor i shtrëngimit të vidave +përdoruesve nga Vista qe të imponohej ADK të cilin përdoruesit të mos munden +ta anashkalojnë. Sigurisht, Windows 10 s’është më mirë.</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> +</li> + +<li> +<div class="columns"> +<p> +Një nga idetë e rrëfimit, s’qe propozuar realisht para 2002-shit. Kjo është +ideja se FBI dhe Microsoft do të mbajnë fjalëkalimet rrënjë për kompjuterat +tuaj personale, dhe s’do t’ju lënë t’i keni.</p> + +<p> +Përkrahësit e kësaj skeme dhanë emra versionesh të hershëm, të tillë si +“trusted computing” dhe “Palladium”, por, siç edhe u vu në jetë më në fund, +quhet “secure boot”.</p> + +<p> +Ajo çka mban Microsoft-i s’është saktësisht një fjalëkalim në kuptimin +tradicional; askush s’shtyp të tillë në një terminal. Në fakt bëhet fjalë +për një nënshkrim dhe një kyç fshehtëzimi që i përgjigjet një kyçi të dytë +të depozituar në kompjuterin tuaj. Kjo e lejon Microsoft-it, dhe +potencialisht cilitdo sajti që bashkëpunon me Microsoft-in, kontrollin +përfundimtar mbi atë që përdoruesi mund të bëjë në kompjuterin e tij. +Microsoft-i ka gjasa ta përdorë këtë kontroll në emër të FBI-së, kur i +kërkohet: tashmë <a href="/proprietary/malware-microsoft.html">tregon të +meta sigurie NSA në Windows</a>, për t’i shfrytëzuar.</p> + +<p> +Nisja e sigurt mund të sendërtohet në një mënyrë që i lejon përdoruesit të +specifikojë kyçin e nënshkrimit dhe të vendosë se çfarë software-i të +nënshkruhet me të. Në praktikë, PC-të e konceptuar për Windows 10, bartin +vetëm kyçin e Microsoft-it, dhe nëse i zoti i makinës mundet apo jo të +instalojë çfarëdo sistemi tjetër (bie fjala, GNU/Linux) është nën kontrollin +e Microsoft-it. Këtë ne e quajmë <em>nisje të kufizuar</em>.</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> +</li> + +<li> +<div class="columns"> +<p> +Më 1997-në, kur ky artikull u botua për herë të parë, AMS-ja po kërcënonte +furnizues të vegjël shërbimesh internet, duke u kërkuar të lejonin AMS-në të +mbikëqyrte krejt përdoruesit. Shumica e ISP-ve u dorëzuan, kur u kërcënuan, +ngaqë s’paguanin dot të ndesheshin në gjykatë. Një ISP, Community ConneXion +në Okland, Kaliforni, e hodhi poshtë kërkesën dhe u padit faktikisht. +AMS-ja hoqi dorë nga padia më vonë, për DMCA-ja i dha fuqinë që kërkonte.</p> + +<p> +AMS, që faktikisht është shkurtim i Shoqërisë së Publikuesve të Software-it, +është zëvendësuar në rolin e saj prej polici nga Business Software +Alliance. BSA-ja, sot, s’është një forcë detyruese zyrtare; nga ana +jozyrtare ama, vepron si e tillë. Duke përdorur metoda të ngjashme me +ish-Bashkimin Sovjetik, i fton njerëzit të bëhen informatorë të kolegëve dhe +shokëve. Një fushatë terrori nga BSA-ja në Argjentinë më 2001-shin bëri +kërcënime të maskuara fare pak se njerëz që ndajnë <em>software</em> me të +tjerët duheshin përdhunuar në burg.</p> +</div> +<div class="column-limit"></div> +</li> + +<li> +<div class="reduced-width"> +<p> +Rregullat e sigurisë në universitete, të përshkruar më sipërm s’janë +imagjinare. Për shembull, një kompjuter në një universitet diku në zonën e +Çikagos, shfaqte këtë mesazh gjatë hyrjes në llogarinë e përdoruesit:</p> + +<blockquote><p> +Ky sistem është vetëm për përdorim nga përdorues të autorizuar. Individët +që e përdorin këtë sistem kompjuterash pa autorizim ose duke tejkaluar +autorizimin përkatës janë subjekt i mbikëqyrjes dhe vëzhgimit të krejt +veprimtarive të tyre në këtë sistem nga personeli i sistemit. Gjatë +vëzhgimit të individëve që e përdorin jo si duhet këtë sistem, ose gjatë +mirëmbajtjes së sistemit, mund të vëzhgohen edhe veprimtaritë e përdoruesit +të autorizuar. Cilido që përdor këtë sistem jep shprehimisht pranimin e +këtij vëzhgimi dhe këshillohet se, nëse një vëzhgim shfaq evidencë të +mundshme veprimtarie të paligjshme ose cenim të rregullores së +universitetit, personeli i sistemit mund t’ua japë faktet e veprimtarisë së +paligjshme ose cenimit autoriteteve të universitetit dhe/ose zyrtarëve të +mbrojtjes së ligjit. +</p></blockquote> + +<p> +Ky është një interpretim interesant i Amendamentit të Katërt: bëji presion +kujtdo të pranojë, paraprakisht, të heqë dorë nga të drejtat që garanton +amendamenti.</p> +</div> +</li> +</ul> +<div class="column-limit"></div> +</div> + +<div id="BadNews"> +<h3>Lajme të Liga</h3> + +<p class="reduced-width"> +Beteja për të drejtën për të lexuar është duke ecur kundër nesh deri sot. +Armiku është i organizuar, kurse ne s’jemi. +</p> + +<div class="columns"> +<p>E-librat komercialë të së sotmes <a +href="/philosophy/the-danger-of-ebooks.html"> asgjësojnë liritë tradicionale +të lexuesit</a>. Produkti i Amazon-ës për lexues e-librash, të cilin unë e +quaj “<a href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">Amazon +Swindle</a>” ngaqë është konceptuar t’u heqë me batakçillëk lexuesve +liritë tradicionale të lexuesve të librave, xhiron nën <em>software</em> me +disa <a href="/proprietary/malware-kindle-swindle.html">funksione +oruelliane</a> të faktuara. Secili prej tyre kërkon hedhjen poshtë +tërësisht të produktit:</p> + +<ul class="no-bullet"> +<li><p>Spiunon mbi gjithçka që përdoruesi bën: raporton se cilin libër po lexon +përdoruesi, dhe cilën faqe, dhe raporton kur përdoruesi nënvizon tekst, dhe +çfarëdo shënimesh që bën përdoruesi.</p></li> + +<li><p>Përmban ADK, i cili është konceptuar për të bllokuar shkëmbim kopjesh mes +përdoruesve.</p></li> + +<li><p>Ka një deriçkë të pasme, përmes të cilës Amazon mund të fshijë së largëti +çfarëdo libri. Më 2009-n, fshiu mijëra kopje të “1984”-s të Xhorxh +Oruellit.</p></li> + +<li><p class="inline-block">Në rast se tërë kjo s’është edhe aq oruelliane, ka një deriçkë të pasme +universale përmes të cilës Amazon mund të ndryshojë së largëti software-in, +dhe të fusë në të çfarëdo formë tjetër anësh të shpifura.</p></li> +</ul> + +<p>Edhe shpërndarja e e-librave nga Amazon është tiranike. Ajo identifikon +përdoruesin dhe regjistron çfarë librash merr përdoruesi. Kërkon gjithashtu +doemos që përdoruesi të pajtohet me një kontratë antisociale se s’do t’u +japin kopje të tjerëve. Vetëdija më thotë se, nëse do të isha pajtuar me +një kontratë të tillë, e keqja më e vogël do të ishte të sfidohej dhe të +jepja kopje; por, për të qenë tërësisht i mirë, s’do të pajtohesha, që në +fillim. Ndaj, nuk pranoj të pajtohem me kontrata të tilla, qoftë për +<em>software</em>, për e-libra, për muzikë, apo për çfarëdo tjetër.</p> + +<p class="emph-box"> +Nëse duam të ndalim lajmet e liga dhe të krijojmë lajme të mbara, na duhet +të organizohemi dhe të luftojmë. Pajtohuni te fushata <a +href="http://defectivebydesign.org"> Defective by Design</a> e FSF-së, që të +jepni ndihmë. Për të përkrahur punën tonë më në përgjithësi, mund të <a +href="http://www.fsf.org/associate">bëheni pjesë e FSF-së</a>. Ka +gjithashtu një <a href="/help/help.html">listë rrugësh për të marrë pjesë në +punën tonë</a>. +</p> +</div> +</div> +<div class="column-limit"></div> +</div> + +<div id="References"> +<h3>Referenca</h3> + +<ul> + <li>“White Paper” i administratës: Information Infrastructure Task +Force, Intellectual Property [<a href="/philosophy/not-ipr.html">sic</a>] +and the National Information Infrastructure: The Report of the Working Group +on Intellectual Property [sic] Rights (1995).</li> + + <li><a href="http://www.wired.com/wired/archive/4.01/white.paper_pr.html">An +explanation of the White Paper: The Copyright Grab</a>, Pamela Samuelson, +<cite>Wired</cite>, 1 janar 1996.</li> + + <li><a href="http://www.law.duke.edu/boylesite/sold_out.htm">Sold Out</a>, James +Boyle, <cite>New York Times</cite>, 31 mars 1996.</li> + + <li><a +href="http://web.archive.org/web/20130508120533/http://www.interesting-people.org/archives/interesting-people/199611/msg00012.html">Public +Data or Private Data</a>, Dave Farber, <cite>Washington Post</cite>, 4 +nëntor 1996.</li> + + <li><a +href="https://web.archive.org/web/20151113122141/http://public-domain.org/">Bashkimi +për Përkatësinë Publike</a>—një ent që synon t’i bëjë qëndresë dhe të +prapësojë shtrirjen e tepruar të fuqive të së drejtës së kopjimit dhe +patentave.</li> +</ul> +</div> + +<hr class="thin" /> +<blockquote id="fsfs"><p>Kjo sprovë është botuar te <a +href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Software +i Lirë, Shoqëri e Lirë: Sprova të Përzgjedhura të Richard +M. Stallman-it</cite></a>.</p></blockquote> + +<div class="translators-notes"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> + </div> +</div> + +<!-- for id="content", starts in the include above --> +<!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> +<div id="footer"> +<div class="unprintable"> + +<p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së +dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Ka +gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a> +FSF-në. Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera +mund të dërgohen te <a +href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> + +<p> +<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, + replace it with the translation of these two: + + We work hard and do our best to provide accurate, good quality + translations. However, we are not exempt from imperfection. + Please send your comments and general suggestions in this regard + to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> + + <web-translators@gnu.org></a>.</p> + + <p>For information on coordinating and submitting translations of + our web pages, see <a + href="/server/standards/README.translations.html">Translations + README</a>. --> +Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të +mirë dhe të përpikta. Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga +papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me +këtë dërgojini te <a +href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p><p>Për +të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona +web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për +përkthimet</a>.</p> +</div> + +<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to + files generated as part of manuals) on the GNU web server should + be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this + without talking with the webmasters or licensing team first. + Please make sure the copyright date is consistent with the + document. For web pages, it is ok to list just the latest year the + document was modified, or published. + + If you wish to list earlier years, that is ok too. + Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying + years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable + year, i.e., a year in which the document was published (including + being publicly visible on the web or in a revision control system). + + There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers + Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> +<p>Të drejta kopjimi © 1996, 2002, 2007, 2009, 2010, 2014, 2015, 2016, +2019, 2020 Richard Stallman</p> + +<p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" +href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons +Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> + +<!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" --> +<div class="translators-credits"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> +*GNUN-SLOT: TRANSLATOR'S CREDITS*</div> + +<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> +U përditësua më: + +$Date: 2021/03/12 20:30:27 $ + +<!-- timestamp end --> +</p> +</div> +</div> +</body> +</html> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html index bfbd850..e412d65 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html @@ -9,12 +9,12 @@ Foundation</title> <style type="text/css" media="print,screen"><!-- #intro { margin: 2em auto 1.5em; } .pict.wide { width: 23em; } -.pict p { margin-top: .2em; } +.pict p { margin-bottom: 0; } @media (min-width: 55em) { #intro { max-width: 55em; } - .pict.wide { margin-bottom: 0; } } --> + </style> <!-- GNUN: localize URL /graphics/dog.small.jpg --> @@ -44,16 +44,20 @@ në ekranin e kompjuterit të tij…" /></a> <p>“Nga e morën vesh që jam qen?”</p> </div> -<p>Falë atyre që na zbuloi Edward Snowden, e dimë që niveli i sotëm i +<p>Falë atyre që na zbuloi Edward Snowden, e dimë se niveli i sotëm i mbikëqyrjes së përgjithshme në shoqëri është i papërputhshëm me të drejtat e -njeriut. Këtë e ripohojnë qartë rëniet në qafë dhe proceset gjyqësore të -vazhdueshme ndaj disidentëve, burimeve të informacionit dhe gazetarëve në -ShBA. Na duhet ta zvogëlojmë nivelin e mbikëqyrjes së përgjithshme, por -deri ku? Ku bie saktësisht <em>niveli maksimum i mbikëqyrjes</em>, të cilin -duhet të sigurohemi të mos tejkalohet? Është niveli përtej të cilit -mbikëqyrja fillon e plekset me funksionimin e demokracisë, pra kur -nxjerrësit e sekreteve (të tillë si Snowden-i) ka shumë gjasa të zbulohen.</p> +njeriut. Të presësh që çdo veprim mbahet shënim <a +href="https://www.socialcooling.com/">i bën njerëzit të censurojnë dhe +kufizojnë veten</a>. Këtë e ripohojnë qartë rëniet në qafë dhe proceset +gjyqësore të vazhdueshme ndaj disidentëve, burimeve të informacionit dhe +gazetarëve në ShBA. Na duhet ta zvogëlojmë nivelin e mbikëqyrjes së +përgjithshme, por deri ku? Ku bie saktësisht <em>niveli maksimum i +mbikëqyrjes që mund të tolerohet</em>, të cilin duhet të bëjmë të mundur të +mos tejkalohet? Është niveli përtej të cilit mbikëqyrja fillon e plekset me +funksionimin e demokracisë, pra kur nxjerrësit e sekreteve (të tillë si +Snowden-i) ka shumë gjasa të kapen.</p> </div> + <div class="columns" style="clear:both"> <p>Të përballur me fshehtësinë e qeverive, ne populli varemi nga nxjerrësit e sekreteve <a href="https://www.eff.org/deeplinks/2013/11/reddit-tpp-ama">të @@ -304,16 +308,16 @@ dixhitale. [<a href="#ambientprivacy">1</a>].</p> <h3 class="subheader">Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të Hapërdara</h3> <div class="columns"> -<p>Një rrugë për ta bërë mbikëqyrjen të parrezikshme për privatësinë është të -<a name="dispersal">mbahen të dhënat të shpërndara dhe në mënyrë të tillë që -hyrja në to të jetë e paleverdishme</a>. Kamerat e dikurshme të sigurisë -nuk qenë kërcënim për privatësinë (<a href="#privatespace">*</a>). -Regjistrimet depozitoheshin dhe ruheshin me kushtin paraprak: vetëm për disa -javë. Ngaqë hyrja në to dhe përdorimi i tyre nuk qe gjë e kollajtë, nuk qe -bërë kurrë në shkallë masive; ato hapeshin dhe përdoreshin vetëm në vende ku -dikush kish njoftuar për një shkelje të ligjit. Do të ishte e pamundur të -grumbulloheshin fizikisht miliona shirita regjistrimesh çdo ditë dhe të -shiheshin apo kopjoheshin.</p> +<p id="dispersal">Një rrugë për ta bërë mbikëqyrjen të parrezikshme për privatësinë është të +mbahen të dhënat të shpërndara dhe në mënyrë të tillë që hyrja në to të jetë +e paleverdishme. Kamerat e dikurshme të sigurisë nuk qenë kërcënim për +privatësinë (<a href="#privatespace">*</a>). Regjistrimet depozitoheshin +dhe ruheshin me kushtin paraprak: e shumta vetëm për disa javë. Ngaqë hyrja +në to dhe përdorimi i tyre s’qe gjë e kollajtë, nuk u bë kurrë në shkallë +masive; ato hapeshin dhe përdoreshin vetëm në vende ku dikush kish njoftuar +për një shkelje të ligjit. Do të ishte e pamundur të grumbulloheshin +fizikisht miliona shirita regjistrimesh çdo ditë dhe të shiheshin apo +kopjoheshin.</p> <p>Sot, kamerat e sigurisë janë bërë kamera mbikëqyrjeje: ato janë të lidhura në Internet, që regjistrimet të mund të grumbullohen në një qendër të @@ -337,10 +341,9 @@ nga të pranishëm në këto vende publike. Gjithkush duhet të jetë i lirë t postojë, me raste, foto dhe regjistrime video, por grumbullimi sistematik në Internet i të dhënave të tilla duhet të kufizohet.</p> -<p><a name="privatespace"><b>*</b></a>Po marr si të mirëqenë që kamera e -sigurisë sheh brenda një dyqani, ose mbi një rrugë. Cilado kamera e drejtuar -mbi hapësirën private të dikujt, nga dikush tjetër, cenon privatësinë, por -ky është problem tjetër.</p> +<p id="privatespace">(*) Po marr si të mirëqenë që kamera e sigurisë sheh brenda një dyqani, ose +mbi një rrugë. Cilado kamera e drejtuar mbi hapësirën private të dikujt, nga +dikush tjetër, cenon privatësinë, por ky është problem tjetër.</p> </div> <h3 id="digitalcash" class="subheader">Kurë për Mbikëqyrje Internet Nga Tregtia</h3> @@ -581,7 +584,7 @@ Lindore. Kjo lyp ndaljen e grumbullimit masiv të të dhënave rreth njerëzve. </div> <div class="column-limit"></div> -<h3 style="font-size: 1.2em">Shënim Fundi</h3> +<h3 class="footnote">Shënim Fundi</h3> <ol> <li id="ambientprivacy">Kushtit të <em>të qenit i pambikëqyrur</em> i është referuar si <a href="https://idlewords.com/2019/06/the_new_wilderness.htm">privatësi @@ -663,7 +666,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2020/10/06 08:42:13 $ +$Date: 2021/01/01 15:59:25 $ <!-- timestamp end --> </p> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html index d1feb4c..b627717 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html @@ -18,14 +18,14 @@ href="http://www.bostonreview.net/richard-stallman-free-software-DRM"> Boston Review</a>.)</p></blockquote> <p><strong>Në Internet, software-i pronësor s’është mënyra e vetme për të -humbur lirinë tuaj. Shërbime si Zëvendësim Software-i, (ose SaaSS), është -një tjetër mënyrë për t’i dhënë dikujt pushtet mbi punimin tuaj me -kompjuter.</strong></p> +humbur lirinë tuaj mbi punimin në kompjuter. Shërbime si Zëvendësim +Software-i, (ose SaaSS), është një tjetër mënyrë për t’i dhënë dikujt +pushtet mbi punimin tuaj me kompjuter.</strong></p> <p>Thelbi është se mund të keni kontroll mbi një program të shkruar nga dikush tjetër (nëse është i lirë), por s’mund të keni kurrë kontroll mbi një shërbim që e xhiron dikush tjetër, ndaj mos përdorni kurrë një shërbim atje -ku, në parim, një program do të mbaronte punë.</p> +ku, në parim, do të mbaronte punë xhirimi i një programi.</p> <p>SaaSS do të thotë të përdorësh një shërbim të sendërtuar nga dikush tjetër, @@ -68,25 +68,40 @@ tonë, na duhet ta hedhim tej edhe këtë.</p> <p>Shërbimi si Zëvendësim Software-i (SaaSS) do të thotë përdorimi i një shërbimi si zëvendësim i xhirimit të kopjes tuaj të një programi. -Konkretisht, do të thotë që dikush rregullon një shërbyes rrjeti që kryen -një punë që mund të bëhet me kompjuter — për shembull, modifikim i një -fotoje, përkthim teksti në një gjuhë tjetër, etj. — dhe mandej fton -përdorues ta bëjnë përmes atij shërbyesi. Një përdorues i shërbyesit do t’i -dërgonte të dhënat e veta te shërbyesi, që kryen <em>në vend të tij këtë -punë</em> mbi të dhënat e furnizuara, dhe mandej i dërgon përfundimet te -përdoruesi ose vepron drejtpërsëdrejti në këmbë të tij.</p> - -<p>Kryerja bëhet <em>në vend të tij</em> ngaqë, presupozohet, ai do të mundej, -në parim, ta bënte duke xhiruar një program në kompjuterin e vet -(pavarësisht faktit nëse ka apo jo në kohën e dhënë një program të tillë të -gatshëm për përdoruesin). Për rastet kur ky presupozim s’është i vërtetë, -s’bëhet fjalë për SaaSS.</p> - -<p>Këta shërbyes ua rrëmbejnë kontrollin përdoruesve edhe më pakthyeshëm se sa -software-i pronësor. Me software-in pronësor, përdoruesit zakonisht marrin -një kartelë të ekzekutueshme programi, por jo kodin burim. Kjo e bën të -vështirë studimin e kodit që xhirohet, ndaj është e vështirë të përcaktohet -se ç’bën në të vërtetë programi, dhe e vështirë të ndryshohet.</p> +Konkretisht, do të thotë që dikush ujdis një shërbyes rrjeti që kryen një +punë që mund të bëhet me kompjuter—për shembull, ndryshimi i një +fotoje, përkthim teksti në një gjuhë tjetër, etj.—mandej fton +përdoruesit ta lënë shërbyesin të bëjë për ta <em>punën që do të bënin në +kompjuter</em>. Një përdorues i shërbyesit do t’i dërgonte të dhënat e veta +te shërbyesi, i cili kryen përllogaritjen mbi të dhënat e furnizuara, dhe +mandej ju dërgon përfundimet ose ndryshe vepron drejtpërsëdrejti si +mëkëmbësi juaj.</p> + +<p>Ç’kuptim ka të thuhet se një veprimtari e dhënë punimi në kompjuter është i +<em>juaji</em>? Do të thotë se pjesë e tij s’është askush tjetër. Që të +qartësohet kuptimi i “të qenit pjesë”, ju paraqesim një +eksperiment të menduar. Le të mendojmë se çfarëdo software-i i lirë që mund +t’ju duhet për punën, mund ta keni, si dhe çfarëdo të dhënash që mund t’ju +duhen, si dhe kompjutera me çfarëdo shpejtësie, funksionesh dhe aftësish që +mund të jetë e nevojshme. A do ta bënit atë punën krejtësisht brenda këtyre +kompjuterave, pa komunikuar me kompjuterat e cilitdo tjetër?</p> + +<p>Nëse po, atëherë veprimtaria është <em>tërësisht e juaja</em>. Për hir të +lirisë, e keni hak ta kontrolloni. Nëse e kryeni duke përdorur +<em>software</em> të lirë, e kontrolloni. Ndërsa duke përdorur shërbimin e +dikujt tjetër, do t’i jepte atij tjetrit kontroll mbi përllogaritjet tuaja. +Këtë skenar e quajmë SaaSS, dhe themi se është i padrejtë.</p> + +<p>Përkundrazi, nëse për arsye themelore s’do të mund ta bënit atë punë, në +kompjuterat tuaj, atëherë puna s’është krejtësisht e juaja, ndaj çështja e +SaaSS-it nuk ka vend për atë punë. Në përgjithësi, këto veprimtari kanë të +bëjnë me komunikimin me të tjerët.</p> + +<p>Shërbyesit SaaSS ua rrëmbejnë kontrollin përdoruesve edhe më pakthyeshëm se +sa software-i pronësor. Me software-in pronësor, përdoruesit zakonisht +marrin një kartelë të ekzekutueshme programi, por jo kodin burim. Kjo e bën +të vështirë studimin e kodit që xhirohet, ndaj është e vështirë të +përcaktohet se ç’bën në të vërtetë programi, dhe e vështirë të ndryshohet.</p> <p>Me SaaSS-in, përdoruesit nuk ka as kartelën e ekzekutueshme të programit që bën punën për ta: programi gjendet në shërbyesin e dikujt gjetkë, ku @@ -119,8 +134,10 @@ fotot rrodhën prej andej</a> në internet. <p>Teorikisht, fshehtëzimi homomorfik një ditë mund të përparojë deri në atë pikë sa shërbime SaaSS të ardhshme të mund të ndërtohen për të qenë të paafta të kuptojnë disa nga të dhënat që përdoruesit dërgojnë në ta. -Shërbime të tilla <em>mundet</em> të rregullohen për të mos futur hundët te -përdoruesit; kjo nuk do të thotë ama që <em>nuk</em> do të futen hundët.</p> +Shërbime të tilla <em>mundet</em> të ujdisen për të mos futur hundët te +përdoruesit; kjo s’do të thotë ama që <em>nuk</em> do të futen hundët. +Gjithashtu, futja e hundëve është vetëm një nga padrejtësitë dytësore të +SaaSS-it.</p> <p>Disa sisteme operative kanë deriçka të pasme universale, që i lejojnë dikujt të instalojë që nga larg ndryshime software-i. Për shembull, Windows ka një @@ -478,7 +495,7 @@ përkthimet</a>.</p> There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> -<p>Të drejta kopjimi © 2010, 2013, 2015, 2016, 2018 Richard Stallman</p> +<p>Të drejta kopjimi © 2010, 2013, 2015, 2016, 2018, 2020 Richard Stallman</p> <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons @@ -493,7 +510,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2018/12/15 14:46:30 $ +$Date: 2021/01/01 15:59:25 $ <!-- timestamp end --> </p> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-gnu-linux.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-gnu-linux.html index 4df3551..50ec961 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-gnu-linux.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-gnu-linux.html @@ -194,7 +194,7 @@ këtu. Ju lutemi, na ndihmoni, duke e quajtur sistemin operativ <a href="/gnu/linux-and-gnu.html">GNU/Linux</a>.</p> <hr /> -<blockquote id="fsfs"><p class="big">Kjo sprovë është botuar te <a +<blockquote id="fsfs"><p>Kjo sprovë është botuar te <a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"> <cite>Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard M. Stallman</cite></a>.</p></blockquote> @@ -274,7 +274,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2020/08/29 10:29:38 $ +$Date: 2020/10/26 13:34:14 $ <!-- timestamp end --> </p> diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/words-to-avoid.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/words-to-avoid.html index 08af368..4600267 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/words-to-avoid.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/words-to-avoid.html @@ -93,11 +93,61 @@ personale)</a>” | <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> “<a href="#Vendor">tregtues</a>” <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> “<a href="#TrustedComputing">trusted computing</a>” | <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> -“<a href="#Theft">vjedhje</a>” | <!-- GNUN-SORT-STOP --> +“<a href="#Theft">vjedhje</a>” | <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> +“<a href="#OptOut">Zgjidhni lënien jashtë</a>” | <!-- GNUN-SORT-STOP --> </p> <!-- GNUN-SORT-START --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> +<h3 id="Freeware">“Freeware”<sup><a href="#TransNote6">6</a></sup></h3> + +<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> +<p> +Ju lutemi, mos e përdorni termin “freeware” si një sinonim për +“software i lirë”. Termi “freeware” përdorej shpesh +gjatë viteve ’80 për programe të hedhur në qarkullim vetëm në formën e të +ekzekutueshmit, pa mundësi për konsultim të kodit burim. Sot, për të, nuk +ka ndonjë përkufizim të veçantë të pranuar.</p> +<p> +Kur përdorni gjuhë të tjera nga anglishtja, ju lutemi, shmangeni huazimin e +termave të anglishtes, të tillë si “software i lirë” ose +“freeware”. Është më mirë të përkthehet termi “software i +lirë” në <a href="/philosophy/fs-translations.html">gjuhën tuaj</a>.</p> + +<p> +Duke përdorur një fjalë në <a href="/philosophy/fs-translations.html">gjuhën +tuaj</a>, tregoni se po i referoheni vërtet lirisë dhe jo thjesht të bëni +papagallin për një koncept të huaj, misterioz, marketingu. Në fillim, +bashkëkombësve tuaj mundet t’u duket i huaj ose shqetësues referimi ndaj +lirisë, por sapo të shohin se nënkupton pikërisht atë që shpreh, ata do ta +kuptojnë vërtet se si është puna. +</p> + +<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> +<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> +<h3 id="InternetofThings">“Internet Gjërash”</h3> + +<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> +<p> +Kur kompanitë vendosën të prodhojnë pajisje elektro-shtëpiake të +kompjuterizuara që përmes internetit do të mund të lidheshin me shërbyesin e +prodhuesit, dhe kështu mund të spiunoheshin lehtë përdoruesit e tyre, e +kuptuan se kjo s’do të dukej edhe aq mirë. Ndaj sajuan një emër të bukur, +tërheqës: “Internet Gjërash.”</p> +<p> +Përvoja tregon se këto produkte shpesh <a +href="http://www.locusmag.com/Perspectives/2015/09/cory-doctorow-what-if-people-were-sensors-not-things-to-be-sensed/"> +spiunojnë përdoruesit e tyre</a>. Janë edhe të bëra enkas për <a +href="https://archive.ieet.org/articles/rinesi20150806.html">t’u dhënë +njerëzve këshilla të njëanshme</a>. Veç kësaj, prodhuesi mund <a +href="/proprietary/proprietary-sabotage.html"> ta sabotojë produktin</a> +duke fikur shërbyesin nga i cili varet pajisja.</p> +<p> +I quajmë “Internet Thumbi.” +</p> + +<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> +<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> <h3 id="Access">“Akses”</h3> <!-- GNUN-SORT-END-KEY --> @@ -144,12 +194,11 @@ ta</b>.</p> <!-- GNUN-SORT-END-KEY --> <p> -Ne nuk e përshkruajmë software-in e lirë si një “alternativë” -ndaj pronësorit, ngaqë kjo fjalë lë të nënkuptohet se krejt -“alternativat” janë legjitime dhe se çdo e tillë e re që shtohet -e bën më të mirë gjendjen për përdoruesit. Në të vërtetë, ajo nënkupton se -software-it të lirë i bie të bashkekzistojë me software që s’respekton -lirinë e përdoruesve.</p> +S’e përshkruajmë software-in e lirë si një “alternativë” ndaj pronësorit, +ngaqë kjo fjalë lë të nënkuptohet se krejt “alternativat” janë legjitime dhe +se çdo e tillë e re, që shtohet, e bën më të mirë gjendjen për përdoruesit. +Në të vërtetë, ajo nënkupton se software-it të lirë i bie të bashkekzistojë +me <em>software</em> që s’respekton lirinë e përdoruesve.</p> <p> Ne besojmë se shpërndarja si software i lirë është e vetmja rrugë etike për ta bërë software-in të passhëm për përdorim nga të tjerët. Metodat e tjera, @@ -158,7 +207,14 @@ lirë</a> dhe <a href="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.html">Shërbim si Zëvendësim Software-i</a> i kthejnë përdoruesit e tyre në vasalë. Nuk mendojmë se është mirë t’u ofrohen përdoruesve këto -“alternativa” kundrejt software-it të lirë. +“alternativa” kundrejt software-it të lirë.</p> +<p> +Rrethana speciale mund t’i shpien përdoruesit drejt xhirimit të një programi +të veçantë, për një punë të veçantë. Për shembull, kur një faqe dërgon te +shfletuesi i përdoruesit kod JavaScript, kjo i shpie përdoruesit drejt +xhirimit të atij programi klient specifik, në vend se cilitdo tjetër të +mundshëm. Në rast të tillë, ka një arsye për ta përshkruar si alternativ +çfarëdo kodi tjetër për atë punë. </p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> @@ -198,7 +254,7 @@ e rishikuar është.</p> <p> Për të shmangur konfuzionin, më e mira është të emërtohet <a href="/licenses/license-list.html"> licenca specifike për të cilën bëhet -fjalë</a> dhe të shmanget termi i vagullt “BSD-style”.</p> +fjalë</a> dhe të shmanget termi i vagullt “BSD-style”.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> @@ -294,9 +350,8 @@ parjes së çështjes nga këndvështrimi i atyre pakëve që imponojnë kufizim dhe shpërfilljes së atij të publikut të përgjithshëm mbi të cilin imponohen këto kufizime.</p> <p> -Ndër alternativa të mira përfshihen “Digital Restrictions -Management”<sup><a href="#TransNote5">5</a></sup> dhe “pranga -dixhitale”.</p> +Ndër alternativa të mira përfshihen “Digital Restrictions Management”<sup><a +href="#TransNote5">5</a></sup> dhe “pranga dixhitale”.</p> <p> Ju lutemi, regjistrohuni që të përkrahni <a href="http://DefectiveByDesign.org/">fushatën tonë për shfuqizimin e @@ -323,8 +378,7 @@ ashtu, është një lloj dryni dixhital kontrollin e të cilit e keni ju.</p> <p> DRM-ja është si një dry i vendosur mbi ju nga dikush tjetër, që refuzon t’ju japë çelësin — me fjalë të tjera, njësoj si <em>pranga</em>. Ndaj, -metafora e duhur për DRM-në është “pranga dixhitale”, jo -“dry dixhital”.</p> +metafora e duhur për DRM-në është “pranga dixhitale”, jo “dry dixhital”.</p> <p> Një numër fushatash kundërshtimi kanë zgjedhur termin e pamend “bllokime dixhitale”; që t’i vëmë gjërat në vijë, duhet të @@ -381,7 +435,7 @@ raste që jepen falas nëpër promocione, dhe disa paketa pronësore jepen normalisht pa pagesë për disa përdorues.</p> <p> Për të shmangur konfuzionin, mund të thoni se programi mund të kihet si -“software i lirë”.</p> +“software i lirë”.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> @@ -415,32 +469,6 @@ lirë (libre)</b>.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> -<h3 id="Freeware">“Freeware”<sup><a href="#TransNote6">6</a></sup></h3> - -<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> -<p> -Ju lutemi, mos e përdorni termin “freeware” si një sinonim për -“software i lirë”. Termi “freeware” përdorej shpesh -gjatë viteve ’80 për programe të hedhur në qarkullim vetëm në formën e të -ekzekutueshmit, pa mundësi për konsultim të kodit burim. Sot, për të, nuk -ka ndonjë përkufizim të veçantë të pranuar.</p> -<p> -Kur përdorni gjuhë të tjera nga anglishtja, ju lutemi, shmangeni huazimin e -termave të anglishtes, të tillë si “software i lirë” ose -“freeware”. Është më mirë të përkthehet termi “software i -lirë” në <a href="/philosophy/fs-translations.html">gjuhën tuaj</a>.</p> - -<p> -Duke përdorur një fjalë në <a href="/philosophy/fs-translations.html">gjuhën -tuaj</a>, tregoni se po i referoheni vërtet lirisë dhe jo thjesht të bëni -papagallin për një koncept të huaj, misterioz, marketingu. Në fillim, -bashkëkombësve tuaj mundet t’u duket i huaj ose shqetësues referimi ndaj -lirisë, por sapo të shohin se nënkupton pikërisht atë që shpreh, ata do ta -kuptojnë vërtet se si është puna. -</p> - -<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> -<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> <h3 id="Google">“Google”</h3> <!-- GNUN-SORT-END-KEY --> @@ -466,12 +494,11 @@ lojcake</a> — jo doemos me kompjuterat. Programuesit në bashkësinë e dikurshme <abbr title="Massachusetts Institute of Technology">MIT</abbr> të software-it të lirë në vitet ’60 dhe ’70 i referoheshin njëri-tjetrit si <em>hackers</em>. Aty nga 1980, gazetarët që zbuluan bashkësinë e -hacker-ave, gabimisht e morën termin si të thoshte “thyes -sigurie”.</p> +hacker-ave, gabimisht e morën termin si të thoshte “thyes sigurie”.</p> <p> Ju lutemi, mos e përhapni këtë gabim. Personat që çajnë sigurinë janë -“crackers”.</p> +“crackers”.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> @@ -538,29 +565,6 @@ automatizuar të mirash materiale”</a>.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> -<h3 id="InternetofThings">“Internet Gjërash”</h3> - -<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> -<p> -Kur kompanitë vendosën të prodhojnë pajisje elektro-shtëpiake të -kompjuterizuara që përmes internetit do të mund të lidheshin me shërbyesin e -prodhuesit, dhe kështu mund të spiunoheshin lehtë përdoruesit e tyre, e -kuptuan se kjo s’do të dukej edhe aq mirë. Ndaj sajuan një emër të bukur, -tërheqës: “Internet Gjërash.”</p> -<p> -Përvoja tregon se këto produkte shpesh <a -href="http://www.locusmag.com/Perspectives/2015/09/cory-doctorow-what-if-people-were-sensors-not-things-to-be-sensed/"> -spiunojnë përdoruesit e tyre</a>. Janë edhe të bëra enkas për <a -href="http://ieet.org/index.php/IEET/more/rinesi20150806">t’u dhënë njerëzve -këshilla të njëanshme</a>. Veç kësaj, prodhuesi mund <a -href="/proprietary/proprietary-sabotage.html"> ta sabotojë produktin</a> -duke e nxjerrë nga puna shërbyesin nga i cili varet pajisja.</p> -<p> -I quajmë “Internet Thumbi.” -</p> - -<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> -<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> <h3 id="FreelyAvailable">“I passhëm lirisht”</h3> <!-- GNUN-SORT-END-KEY --> @@ -647,8 +651,8 @@ href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">të ushtrojnë drejtpërsëdrejti kontrollin e tyre mbi atë që bën një program</a>.</p> <p> Për përshkrimin e personave që s’kufizohen me përdorimin pasiv të veprave, -këshillojmë terma të tillë si “individë” dhe -“shtetas”, në vend se “konsumatorë”.</p> +këshillojmë terma të tillë si “individë” dhe “shtetas”, në vend se +“konsumatorë”.</p> <p> Problemi me fjalën “konsumator” është <a href="http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/aug/11/capitalism-language-raymond-williams">vënë @@ -707,8 +711,7 @@ natyrshme.</p> Kjo nxit gjithashtu pranimin e shërbimeve “streaming”<sup><a href="#TransNote7">7</a></sup>, të cilat përdorin DRM-në për të kufizuar në mënyrë të mbrapshtë dëgjimin e muzikës, ose parjen e videove, për t’i -rrudhur këto veprimtari që të plotësojnë parakushtet e fjalës -“konsumo”.</p> +rrudhur këto veprimtari që të plotësojnë parakushtet e fjalës “konsumo”.</p> <p> Pse po përhapet ky përdorim i mbrapshtë? Disave mund t’u duket se termi @@ -759,6 +762,66 @@ të drejtave të kopjimit s’është autori.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> +<h3 id="Content">“Lëndë”</h3> + +<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> +<p> +Nëse doni të përshkruani një ndjenjë rehatie dhe kënaqësie, thoni pa problem +se jeni “content”, por përdorimi i fjalës si një emër për të përshkruar +publikime dhe vepra autorësie ju bën të adoptoni një qëndrim që më mirë mund +të donit ta shmangnit: i trajton ato si një mall, qëllimi i të cilave është +të mbushin një kuti dhe të shërbejnë për të nxjerrë para prej tyre. Në +fakt, njollos vetë veprat. Nëse nuk pajtoheni me këtë lloj qëndrimi, mund +t’i quani “punime” ose “publikime”. +</p> +<p> +Ata që përdorin termin “content” shpesh janë botuesit që +ushtrojnë trysni për fuqi më të mëdha të drejtash kopjimi në emër të +autorëve (“krijuesve”, siç thonë ata) të veprave. Termi +“content” zbulon qëndrimin e tyre të njëmendtë kundrejt këtyre +veprave dhe këtyre autorëve. Kjo ka qenë pranuar edhe nga Tom Chatfield <a +href="https://www.theguardian.com/culture/2016/aug/02/how-to-deal-with-trump-trolls-online">në +Guardian</a>:</p> + +<blockquote><p> +Vetë lënda s’hyn hiç këtu — siç sugjeron vetë përdorimi i fjalëve të +tilla, si “lëndë”. Nga çasti që vini etiketën +“lëndë”, mbi çdo shkrim në botë, keni pranuar heshtazi +ndërshkëmbyeshmërinë e tij: që qëllimi i tij parësor është ushqimi i blojës +së kuantifikimit. +</p></blockquote> + +<p> +Me fjalë të tjera, termi “content” i redukton botimet dhe +shkrimet në një lloj çorbe të përshtatshme për të rrjedhur nëpër +“tubat” e internetit. +</p> + +<p>Shihni edhe <a href="http://www.salon.com/2000/06/14/love_7/">letrën e hapur +të Courtney Love-it për Steve Case</a> dhe kërkoni për “content +provider” në atë faqe. Për fat të keq, Ms. Love s’e di që termi +“pronësi intelektuale” është gjithashtu <a +href="#IntellectualProperty"> i anshëm dhe ngatërrues</a>.</p> +<p> +Sidoqoftë, për sa kohë që persona të tjerë përdorin termin “content +provider”, disidentët politikë mund ta quajnë vetveten “malcontent +providers”.<sup><a href="#TransNote9">9</a></sup></p> +<p> +Çmimin e parë i të qenët i zbrazët e merr termi “content +management”.<sup><a href="#TransNote10">10</a></sup> +“Content” do të thotë “njëfarë informacioni”, dhe +“management” në këtë kontekst do të thotë “të bësh diçka +me të”. Kështu, një “content management system” është një +sistem për të bërë diçka mbi njëfarë informacioni. Këtë përshkrim e +përmbushin thuajse krejt programet.</p> + +<p> +Në shumicën e rasteve, ai term faktikisht i referohet një sistemi për +përditësim faqesh në një sajt. Për këtë, ne këshillojmë termin +“sistem rishikimesh sajti” (WRS).</p> + +<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> +<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> <h3 id="CreativeCommonsLicensed">“Licencuar sipas Creative Commons”</h3> <!-- GNUN-SORT-END-KEY --> @@ -937,66 +1000,6 @@ Termi “WC” është sugjeruar për kompjuter që xhiron Windows.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> -<h3 id="Content">“Përmbajtje”<sup><a href="#TransNote8">8</a></sup></h3> - -<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> -<p> -Nëse doni të përshkruani një ndjenjë rehatie dhe kënaqësie, thoni pa problem -se jeni “content”, por përdorimi i fjalës si një emër për të -përshkruar publikime dhe vepra autorësie ju bën të adoptoni një qëndrim që -më mirë mund të donit ta shmangnit: i trajton ato si një mall, qëllimi i të -cilave është të mbushin një kuti dhe të shërbejnë për të nxjerrë para prej -tyre. Në fakt, njollos vetë veprat. Nëse nuk pajtoheni me këtë lloj -qëndrimi, mund t’i quani “punime” ose “publikime”. -</p> -<p> -Ata që përdorin termin “content” shpesh janë botuesit që -ushtrojnë trysni për fuqi më të mëdha të drejtash kopjimi në emër të -autorëve (“krijuesve”, siç thonë ata) të veprave. Termi -“content” zbulon qëndrimin e tyre të njëmendtë kundrejt këtyre -veprave dhe këtyre autorëve. Kjo ka qenë pranuar edhe nga Tom Chatfield <a -href="https://www.theguardian.com/culture/2016/aug/02/how-to-deal-with-trump-trolls-online">në -Guardian</a>:</p> - -<blockquote><p> -Vetë lënda s’hyn hiç këtu — siç sugjeron vetë përdorimi i fjalëve të -tilla, si “lëndë”. Nga çasti që vini etiketën -“lëndë”, mbi çdo shkrim në botë, keni pranuar heshtazi -ndërshkëmbyeshmërinë e tij: që qëllimi i tij parësor është ushqimi i blojës -së kuantifikimit. -</p></blockquote> - -<p> -Me fjalë të tjera, termi “content” i redukton botimet dhe -shkrimet në një lloj çorbe të përshtatshme për të rrjedhur nëpër -“tubat” e internetit. -</p> - -<p>Shihni edhe <a href="http://www.salon.com/2000/06/14/love_7/">letrën e hapur -të Courtney Love-it për Steve Case</a> dhe kërkoni për “content -provider” në atë faqe. Për fat të keq, Ms. Love s’e di që termi -“pronësi intelektuale” është gjithashtu <a -href="#IntellectualProperty"> i anshëm dhe ngatërrues</a>.</p> -<p> -Sidoqoftë, për sa kohë që persona të tjerë përdorin termin “content -provider”, disidentët politikë mund ta quajnë vetveten -“malcontent providers”.<sup><a href="#TransNote9">9</a></sup></p> -<p> -Çmimin e parë i të qenët i zbrazët e merr termi “content -management”.<sup><a href="#TransNote10">10</a></sup> -“Content” do të thotë “njëfarë informacioni”, dhe -“management” në këtë kontekst do të thotë “të bësh diçka -me të”. Kështu, një “content management system” është një -sistem për të bërë diçka mbi njëfarë informacioni. Këtë përshkrim e -përmbushin thuajse krejt programet.</p> - -<p> -Në shumicën e rasteve, ai term faktikisht i referohet një sistemi për -përditësim faqesh në një sajt. Për këtë, ne këshillojmë termin -“sistem rishikimesh sajti” (WRS).</p> - -<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> -<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> <h3 id="Photoshop">“Photoshop”</h3> <!-- GNUN-SORT-END-KEY --> @@ -1093,17 +1096,17 @@ kësaj termin tradicional “mbajtës të drejtash kopjimi”.</p> <!-- GNUN-SORT-END-KEY --> <p> Botuesve dhe avokatëve u pëlqen t’i përshkruajnë të drejtat e kopjimit si -“pronësi intelektuale” — një term që zbatohet edhe mbi -patentat, shenjat tregtare, dhe fusha të tjera edhe më të errëta të ligjit. -Këto ligje kanë kaq pak gjëra të përbashkëta, dhe ndryshojnë kaq shumë nga +“pronësi intelektuale” — një term që zbatohet edhe mbi patentat, +shenjat tregtare, dhe fusha të tjera edhe më të errëta të ligjit. Këto +ligje kanë kaq pak gjëra të përbashkëta, dhe ndryshojnë kaq shumë nga njëri-tjetri, saqë është e pavend të bëhen përgjithësime rreth tyre. Më e -mira është të flitet qartazi për “të drejta kopjimi”, ose mbi -“patenta”, ose mbi “shenja tregtare”.</p> +mira është të flitet qartazi për “të drejta kopjimi”, ose mbi “patenta”, ose +mbi “shenja tregtare”.</p> <p> -Termi “pronësi intelektuale” bart një supozim të fshehur — -që mënyra e të menduari mbi tërë këto çështje krejt të ndryshme njëra nga -tjetra bazohet në një analogji me objekte materiale, dhe në konceptimin e -tyre prej nesh si pronësi fizike.</p> +Termi “pronësi intelektuale” bart një supozim të fshehur — që mënyra e +të menduari mbi tërë këto çështje krejt të ndryshme njëra nga tjetra bazohet +në një analogji me objekte materiale, dhe në konceptimin e tyre prej nesh si +pronësi fizike.</p> <p> Kur vjen puna te kopjimi, kjo analogji shpërfill dallimin kyç mes objekteve materiale dhe informacionit: informacioni mund të kopjohet dhe ndahet me të @@ -1258,19 +1261,6 @@ href="https://libreplanet.org/wiki/Group:Skype_Replacement"> zëvendësimet e shumta të lira për Skype-in</a>.</p> <!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> -<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> -<h3 id="GiveAwaySoftware">“Software give away”<sup><a href="#TransNote13">13</a></sup></h3> - -<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> -<p> -Të përdorësh termin “give away” për të nënkuptuar -“shpërndajeni një program si software të lirë”, është -çorientuese. Ky lokucion ka të njëjtin problem si “falas”: -nënkupton që thelbi është çmimi, jo liria. Një mënyrë për të shmangur -konfuzionin është të thuhet “hidheni në qarkullim si software të -lirë”.</p> - -<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> <!--#if expr="$LANGUAGE_SUFFIX = /^.(es)$/" --> <!-- TRANSLATORS: translate if this word is used often in your language to refer to mobile computers; otherwise, @@ -1375,9 +1365,31 @@ kopjimi, pranoi se <a href="http://torrentfreak.com/mpaa-banned-from-using-piracy-and-theft-terms-in-hotfile-trial-131129/">“pirateria” dhe “vjedhja” janë fjalë fyese.</a></p> +<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> +<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> +<h3 id="OptOut">“Zgjidhni lënien jashtë”</h3> + +<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> +<p> +Kur aplikohet për çfarëdo forme keqtrajtimi kompjuterik, “zgjedhja e lënies +jashtë” nënkupton zgjedhja është gjë e vockël leverdie. Ne rekomandojmë +“hidheni poshtë”, “shmangeni” ose “hiqeni qafe”;</p> + +<!-- GNUN-SORT-NEXT-ITEM --> +<!-- GNUN-SORT-BEGIN-KEY --> +<h3 id="GiveAwaySoftware">“Software give away”<sup><a href="#TransNote13">13</a></sup></h3> + +<!-- GNUN-SORT-END-KEY --> +<p> +Të përdorësh termin “give away” për të nënkuptuar “shpërndajeni një program +si software të lirë”, është çorientuese. Ky lokucion ka të njëjtin problem +si “falas”: nënkupton që thelbi është çmimi, jo liria. Një mënyrë për të +shmangur konfuzionin është të thuhet “hidheni në qarkullim si software të +lirë”.</p> + <!-- GNUN-SORT-STOP --> <hr /> -<blockquote id="fsfs"><p class="big">Kjo sprovë është botuar te <a +<blockquote id="fsfs"><p>Kjo sprovë është botuar te <a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"> <cite>Software i Lirë, Shoqëri e Lirë: Sprova të Përzgjedhura të Richard M. Stallman-it</cite></a>.</p></blockquote> @@ -1476,7 +1488,7 @@ përkthimet</a>.</p> There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> <p>Të drejta kopjimi © 1996, 1997, 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, -2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018, 2020 Free +2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018, 2020, 2021 Free Software Foundation, Inc.</p> <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" @@ -1492,7 +1504,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2020/07/25 14:32:14 $ +$Date: 2021/04/01 10:01:55 $ <!-- timestamp end --> </p> |