path: root/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.96 -->
<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html -->
<!--#set var="TAGS" value="thirdparty" -->
<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Özgür Yazılım, Özgür Toplum'a Giriş - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
<!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.tr.html" -->
<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE-->
<!--#include virtual="/server/top-addendum.tr.html" -->
<div class="article reduced-width">
<h2><cite>Özgür Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş
Yazıları</cite>'na Giriş</h2>

<address class="byline">
yazan Lawrence Lessig&nbsp;<a href="#lessig"><sup>[*]</sup></a>
</address>

<p>
Her nesil kendi filozofuna bir zamanın hayal gücünü yakalayan bir yazar ya
da sanatçıya sahiptir. Bazen bu filozoflar oldukları gibi tanınırlar;
genelde gerçek bağlantı kurulmadan önce nesillerin bunu anlamaları zaman
alır. Ancak bu filozoflar tanınsalar da tanınmasalar da, bir şiirin
fısıltısında ya da politik bir hareketin patlamasında da olsa, bir zaman,
ideallerini konuşan insanlar tarafından ortaya çıkarılır.
</p>
<p>
Bizim neslimizin bir filozofu var. O bir sanatçı veya profesyonel bir yazar
değil. O bir programcı. Richard Stallman çalışmalarına programcı ve işletim
sistemi yazılımı hazırlayan bir mimar olarak <abbr title="Massachusetts
Institute of Technology">MIT</abbr>'nin laboratuarlarında başladı. Programcı
ve &ldquo;Kod&rdquo; olarak tanımlanan bir dünyada özgürlük için
oluşturulan bir hareketin mimarı olarak toplum yaşamının bir aşamasında
kariyerini oluşturdu.
</p>
<p>
&ldquo;Kod&rdquo;, bilgisayarları çalıştıran teknolojidir. Yazılımda yazılsa
da donanımda gömülü olsa da, kod, ilk olarak makinelerin çalışmasını
yönlendiren sözcükler halinde yazılan bir yönergeler topluluğudur. Bu
makineler, bilgisayarlar, hayatımızı gitgide daha çok tanımlamakta ve
kontrol etmektedir. Bu makineler, telefonların nasıl bağlandığını ve
televizyonda neyin gösterildiğini belirler. Bilgisayarlar, videonun bir
bilgisayara geniş bant bir bağlantı üzerinden gösterim yapabilip
yapamadığını belirler. Bir bilgisayarın üreticisine neyi geri raporladığını
kontrol ederler. Bu makineler bizi yönetir. Kod da bu makineleri yönetir.
</p>
<p>
Bu kod üzerinde nasıl bir kontrolümüz olmalıdır? Nasıl bir anlayış
olmalıdır? Olanaklı kıldığı kontrole uyum sağlamak için nasıl bir özgürlük
olmalıdır? Ne gibi bir güç olmalıdır?
</p>
<p>
Bu sorular Stallman'ın hayatının temelini oluşturmaktadır. Çalışmaları ve
sözcükleriyle, kodu &ldquo;özgür&rdquo; tutmanın önemini bizlere
göstermiştir. Buradaki özgürlük ifadesi kod yazan kimselere ücret ödenmemesi
anlamına gelmemektedir ancak yazılan kontrol kodlarının herkes için saydam
olması ve uygun görüldüğü şekilde herkesin ilgili kodları kontrol etme ve
değiştirme hakkına sahip olması anlamına gelmektedir. Bu &ldquo;özgür
yazılımdır&rdquo;; &ldquo;özgür yazılım&rdquo; kodla inşa edilmiş bir
dünyaya ilişkin bir yanıttır.
</p>
<p>
&ldquo;Free&rdquo;. Stallman kendi adına bu anlam belirsizliği için
üzülmektedir. Üzülecek bir şey yoktur. Bulmacalar insanları düşünmeye zorlar
ve bu &ldquo;özgür&rdquo; ifadesi iyi bir bulmacayı teşkil
etmektedir. Modern Amerikalılara &ldquo;özgür yazılım&rdquo; ütopik,
imkânsız bir şey gibi gelmektedir. Hiçbir şey hatta bir öğle yemeği bile
ücretsiz değildir. Dünyayı yöneten en kritik makineleri yöneten en önemli
sözcükler nasıl &ldquo;özgür, ücretsiz&rdquo; olabilir ki? Aklı başında bir
topluluk nasıl olur da böyle bir idealin peşinde koşar?
</p>
<p>
&ldquo;Özgür&rdquo; sözcüğünün tınısı bizim bir fonksiyonumuzdur, ifadenin
bir fonksiyonu değildir. &ldquo;Özgür&rdquo; farklı anlamlara sahiptir,
bunlardan yalnızca bir tanesi &ldquo;fiyat&rdquo;a atıf yapar. Stallman'a
göre, &ldquo;özgür&rdquo; ifadesinin çok daha temel bir anlamı &ldquo;özgür
konuşma&rdquo; ya da belki de daha net olarak &ldquo;özgür işçilik&rdquo;
ifadelerinde görülmektedir. Maliyet açısından özgür değil ancak diğerleri
tarafından kontrolünde sınırlı olmaması açısından özgür anlamına
gelmektedir. Özgür yazılım, tıpkı özgür kanunlar gibi saydam ve değişime
açık kontroldür ya da kontrollerini bilinir ve değişime açık hale
getirdiklerinde &ldquo;özgür topluluğun&rdquo; kanunları
özgürdür. Stallman'ın &ldquo;özgür yazılım hareketinin&rdquo; hedefi
&ldquo;özgür&rdquo; hale getirerek değişime tâbi olan kodu şeffaf hale
getirmektir.
</p>
<p>
Bu şeffaf hale getirmenin mekanizması, GPL olarak adlandırılan bir lisans
aracılığıyla gerçekleştirilen &ldquo;copyleft&rdquo; olarak adlandırılan
alışılagelmedik bir şekilde akıllı olan bir yöntemdir. Copyright kanununun
gücünü kullanarak, &ldquo;özgür yazılım&rdquo; yalnızca açık ve değişikliğe
tâbi olmasını sağlamaz ayrıca &ldquo;özgür yazılımı&rdquo; (ve teknik açıdan
&ldquo;türevsel çalışma&rdquo; olarak da sayılan) alan ve kullanan diğer
yazılımın da özgür olmasını sağlar. Özgür bir yazılım programını
kullanıyorsanız ve uyarlıyorsanız ve daha sonra bu uyarlanmış sürümü
insanlara sunuyorsanız, dağıtılan sürüm, uyarlanan sürüm kadar özgür
olmalıdır. Öyle olmalıdır aksi takdirde telif hakkı yasası ihlâl edilmiş
olacaktır.
</p>
<p>
&ldquo;Özgür yazılımın&rdquo; özgür toplumlar gibi düşmanları
vardır. Microsoft, GPL'ye karşın bir mücadele başlatmıştır, kendisini
dinleyen herkesi GPL'nin &ldquo;tehlikeli&rdquo; bir lisans olduğu konusunda
uyarmaktadır. Ancak adlandırdığı tehlikeler büyük ölçüde
aldatıcıdır. Diğerleri, değiştirilmiş sürümlerin de özgür olması konusunda
GPL'nin ısrarındaki &ldquo;baskıya&rdquo; karşı çıkmaktadır. Ancak şart
demek baskı demek değildir. Milyonlarca dolar ödemeden Office ürününün
modifiye edilmiş sürümlerini dağıtmak için kullanıcılarına izin vermeyi
reddetmek Microsoft için bir baskı değilse, o zaman GPL'nin özgür yazılımın
değiştirilmiş sürümlerinin de özgür olması konusunda baskı yapması da baskı
değildir.
</p>
<p>
Stallman'ın mesajını çok aşırı olarak adlandıranlar da bulunabilir. Ancak bu
mesaj aşırı değildir. Gerçekte, açık anlamda, Stallman'ın çalışması, koddan
önce dünyada geleneğimizin gerçekleştirdiği özgürlüklerin basit bir
dönüşümüdür. &ldquo;Özgür yazılım&rdquo;, kod tarafından belirlenen
dünyanın, koddan önce dünyayı oluşturan geleneğimiz kadar
&ldquo;özgür&rdquo; olmasını sağlamaktadır.
</p>
<p>
Örneğin, &ldquo;Özgür bir toplum&rdquo; kanunlar ile düzenlenir. Ancak,
özgür herhangi bir toplumun  kanun aracılığıyla bu düzenleme üzerine
getirdiği bazı sınırlamalar mevcuttur. Düzenlemelerini düzenlenmiş olan
kurallardan saklayan hiçbir hükümet geleneğimizde yer alamaz. Kanunlar her
şeyi kontrol eder. Ancak bunu şeffaf bir şekilde yapar. Ve kanun,
düzenlediği kimseler ya da düzenlediği birimler (avukatlar, yasama
meclisleri) tarafından bilinebilir ve kontrol edilebilir olduğunda
şeffaftır.
</p>
<p>
Kanun üzerindeki bu şart, bir yasama meclisinin çalışmasının kapsamının
dışına kadar uzanır. Amerikan mahkemelerindeki kanunun işleyişini
düşünün. Davacı tarafından davalarına bakılması için avukatlar
tutulmaktadır. Bazen dava açılır. Bu davaların açılmasının devamında,
avukatlar dava özeti yazarlar. Bu dava özetleri hakimler tarafından yazılan
düşünceleri etkiler. Bu düşünceler, belirli bir davayı kimin kazandığını ya
da belirli bir kanunun bir oluşum ile tutarlı olup olmadığını belirler.
</p>
<p>
Bu süreçteki tüm gereçler Stallman'in bahsettiği anlamda özgürdür. Yasal
dava özetleri başkalarının kullanması için açık ve özgürdür. Tezler
şeffaftır (ancak iyi olmayabilirler) ve yargılama asıl avukatların izni
alınmadan oluşturulabilir. Oluşturdukları düşünceler, daha sonraki dava
özetlerinde ifade edilebilir. Bunlar, başka bir dava özetine ya da düşünceye
kopyalanabilir ve bütünleştirilebilir. Amerikan kanununa ilişkin
&ldquo;kaynak kodu&rdquo; tasarım olarak ve ilke olarak herkesin alması için
açık ve özgürdür. Ve avukatlar bunu gerçekleştirir, bu daha önce gerçekleşen
durumun yeniden kullanılması aracılığıyla yaratıcılığını gerçekleştiren
büyük bir dava özetinin bir ölçüsüdür. Kaynak özgürdür; yaratıcılık ve
ekonomi bunun üzerine kurulmaktadır.
</p>
<p>
Bu özgür kodun (ve burada özgür yasal kodu ifade etmek istedim) ekonomisi,
avukatları zor durumda bırakmamaktadır. Oluşturdukları malzemenin herhangi
biri tarafından alınabilip kopyalanabilmesine rağmen, hukuk büroları büyük
dava özetleri üretme konusunda yeterli dürtüye sahiptir. Avukat bir
zanaatçıdır; avukatın ürünü kamuya aittir. Ancak zanaat insanlara ücretsiz
hizmet demek değildir. Avukatlara ücret ödenir; kamu, ücretsiz olarak bu
gibi bir çalışmayı talep etmez. Aksine bu ekonomi gelişmektedir, sonraki
çalışma öncekine eklenmektedir.
</p>
<p>
Farklı bir yasal işleyişi hayal edebilirdik, dava özetleri ve iddiaları
gizli tutulan; kuralların bir sonucu ifade ettiği ancak nedenleri ifade
etmediği. Kanunlar polis tarafından sağlanabilir ancak başka hiç kimseye
ifade edilmeyebilirdi. Bu durumda, işleyiş kuralı açıklanmaksızın işletilen
düzenlemeler mevcut olabilirdi.
</p>
<p>
Bu toplumu hayal edebilirdik, ama bu toplumu &ldquo;özgür&rdquo; olarak
adlandırmayı hayal edemezdik. Güdülerin daha iyi veya daha verimli olup
olmaması, bu toplumun özgür olarak bilinmesini gerektirmez. Özgür bir
toplumdaki özgürlük idealleri verimli uygulamadan daha fazlasını
gerektirir. Bunun yerine açıklık ve şeffaflık, kurulacak olan yasal sistemin
kısıtlarıdır, liderler tarafından onaylandığında eklenecek özellikler
değildir. Yazılım koduyla yönetilen bir yaşam da daha azıyla yetinmemelidir.
</p>
<p>
Kod yazımı bir dava değildir. Kod yazımı iyidir, zengindir ve daha
üretkendir. Ancak, kanun, yaratıcılığın ve güdülerin, üretilen ürünler
üzerinde nasıl mükemmel kontrole bağlı olmadığının açık bir örneğidir. Caz
ya da romanlar ya da mimari gibi, kanun da, daha önceki çalışma üzerine inşa
edilir. Bu ekleme ve değiştirme yaratıcılığın ta kendisidir. Ve özgür bir
toplum, en önemli kaynaklarının tam da bu anlamda özgür kalmasını sağlayan
bir toplumdur.
</p>
<p>
İlk defa olarak, bu kitap, detaylarını ve gücünü açık hale getirecek bir
şekilde Richard Stallman'ın denemelerini bir araya getirmektedir. Denemeler,
copyright' dan özgür yazılım hareketinin tarihine kadar geniş bir aralığı
kapsamaktadır. Denemeler, iyi bilinmeyen birçok tezi içermektedir ve
bunların arasında, dijital dünyada şüpheli copyright'ı ortaya çıkaran
değişen durumların kavranması güç örnekleri de mevcuttur. Bu güçlü adamın
düşüncesini anlamaya çalışanlar için, bir kaynak olarak hizmet edecektir, bu
güçlü adam, diğer her şekilde güçsüz bile olsa, fikirlerinde, duygularında
ve doğruluğunda güçlüdür. Bu, bu fikirleri benimseyen ve bu fikirler üzerine
başka fikirler kuran diğer insanlara esin kaynağı olacaktır.
</p>
<p>
Stallman'i iyi tanımıyorum. Ancak sert bir adam olduğunu bilecek kadar
tanıyorum. Genelde sinirli ve sabırsız bir adamdır. Öfkesi, düşmanlarına
olduğu kadar dostlarına da yansıyabilir. Uzlaşmadan uzaktır ve inatçıdır.
</p>
<p>
Sonunda dünyamız kodun gücü ve tehlikesini anladığında - kodun yasalar veya
yönetimler gibi şeffaf ve özgür olması gerektiğini sonunda gördüğünde - o
zaman bu uzlaşmadan uzak ve inatçı programcıya döneriz ve gerçekleştirmek
için savaştığı ülküyü fark ederiz: özgürlüğün ve bilginin derleyiciyi
kurtardığı özgürlüğün ve bilginin var olduğu bir dünya ülküsü. Ve
eylemleriyle ya da sözleriyle bu sonraki toplumun sahip olabileceği
özgürlüğü mümkün kılmak için hiçbir adamın bu kadar çok şey yapmadığını
görürüz.
</p>
<p>
Bu özgürlüğü henüz kazanmadık. Bunu korurken başarısız da
olabiliriz. Başarılı da olsak başarısız da olsak, bu denemelerde özgürlüğün
ne olabileceğine dair bir tablo sunulmuştur. Ve bu çalışmaları ve sözcükleri
oluşturan hayatta, Stallman gibi bu özgürlüğü yaratmak için savaşan herkes
için bir esin kaynağı vardır.
</p>

<div class="infobox extra" role="complementary">
<hr />
<p id="lessig">
[*] Lawrence Lessig o zaman Stanford Hukuk Fakültesi'nde Profesördü.</p>
</div>

<div class="edu-note c"><p id="fsfs"><a
href="https://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür
Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</cite></a>
hakkında daha fazla bilgi edinin.</p></div>
</div>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
<div id="footer" role="contentinfo">
<div class="unprintable">

<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
gönderin.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and contributing translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
önerilerinizi lütfen <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
ziyaret edebilirsiniz.</p>
</div>

<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
     files generated as part of manuals) on the GNU web server should
     be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
     without talking with the webmasters or licensing team first.
     Please make sure the copyright date is consistent with the
     document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
     document was modified, or published.
     
     If you wish to list earlier years, that is ok too.
     Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
     years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
     year, i.e., a year in which the document was published (including
     being publicly visible on the web or in a revision control system).
     
     There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
     Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright &copy; 2002, 2021 Free Software Foundation, Inc.</p>

<p>Bu sayfa <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
lisanslanmıştır.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
<ul>
<li>T. E. Kalaycı, 2009.</li>
<li>Çiğdem Özşar, 2009.</li>
<li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li>
<li>Serkan Çapkan, 2009.</li>
<li>İzlem Gözükeleş, 2009. </li>
</ul></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Son Güncelleme:

$Date: 2021/09/13 18:02:54 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>