path: root/talermerchantdemos/blog/articles/tr/free-software-rocket.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/free-software-rocket.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.96 -->
<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html -->
<!--#set var="TAGS" value="essays aboutfs extension" -->
<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Roketler Yalnızca Özgür Yazılım mı Kullanmalı? Özgür Yazılım ve Aletler -
GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/free-software-rocket.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
<!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.tr.html" -->
<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE-->
<!--#include virtual="/server/top-addendum.tr.html" -->
<div class="article reduced-width">
<h2>Roketler Yalnızca Özgür Yazılım mı Kullanmalı? Özgür Yazılım ve Aletler
</h2>

<address class="byline">Yazan Richard Stallman</address>

<p>Tamamen özgür yazılım kullanan bir roket olabilir mi? SpaceX'in, yazılımı
uydu fırlatma roketlerinde özgürleştirmesini talep etmeli miyiz? Bana bunu
soran kişinin ciddi olduğunu sanmıyorum ancak bu soruyu yanıtlamak,
insanların bugün gerçekten satın aldıkları ürünlerle ilgili benzer sorunları
aydınlatabilir.</p>

<p>Bildiğim kadarıyla bu tür bir yazılım, itme gücü üretme yeteneğine sahip
değil. Bir roket esas olarak fiziksel bir aygıttır, dolayısıyla tam olarak
özgür yazılım <em>olamaz</em>. Ancak bilgisayarlı denetimi ve telemetri
sistemlerini ve dolayısıyla yazılım içerebilir.</p>

<p>Birisi bana bir roket satmayı teklif etse ona başka herhangi bir alet gibi
muamele ederdim. Örneğin bir termostatı düşünün. Değiştirilecek yazılım
içeriyorsa ondaki tüm yazılımların özgür olması gerekir ve benim bazı
değişiklikleri kurmaya tek başıma karar verebilme yetkim olmalı. Bununla
birlikte ondaki yazılımın hiç değiştirilmesi gerekmiyorsa ve
<em>yalnızca</em> denetim panelindeki düğmeler, bir TV kumandası veya sabit
bir komut setine sahip bir USB arabirimi gibi birtakım sınırlı arabirimler
aracılığıyla iletişim kuruyorsa termostatın içinde ne olduğunu bilmenin çok
önemli olduğunu düşünmezdim; özel amaçlı bir yonga veya kod çalıştıran bir
işlemci içerip içermediği kullanıcı olarak benim için doğrudan bir fark
yaratmaz. Kod içeriyorsa, onun yerine özel bir yonga da olabilir, bu yüzden
onun hangisi olduğu umurumda değil.</p>

<p>Bu termostat,nasıl uygulandığına bakılmaksızın, faaliyetlerim hakkında
birisine veri gönderirse karşı çıkardım. Bir kez daha özel yonga veya özel
kod doğrudan bir fark yaratmaz. Ondaki özgür yazılım, gözetimi kapatmam için
bana bir yol sağlayabilir ancak tek yol bu değil. Bir diğeri, dijital
iletişim antenlerinin bağlantısını kesmek veya onları kapatmaktır.</p>

<p>Roket yazılım içeriyorsa bunu özgür yazılım olarak yayımlamak topluluğa bir
katkı olabilir ve bu katkıyı takdir etmeliyiz ancak bu farklı bir
konudur. Bu tür bir yayım, roketleri satın alan kişilerin onlardaki yazımı
iyileştirmesi için çalışmalarına da olanak sağlar ancak birçok roket
başarısızlığının geri döndürülemez doğası, kurcalamaktan caydırabilir.</p>

<p>Okuyucular SpaceX'in roketlerini geliştirmek için <a
href="https://www.theverge.com/2019/6/18/18683455/nasa-space-angels-contracts-government-investment-spacex-air-force">ABD
hükümetinden önemli finansal destek</a> aldığına işaret ettiler. Usulen, bu
desteği kabul eden SpaceX'in, bu yazılımı sadece kendi roketlerinde
kullanıyor olsa bile, roket yazılımını özgür bir yazılım olarak yayınlaması
gerekir.</p>

<p>Tesla şirketinin değiştirebileceği ancak araba sahibinin yapamayacağı
gözetim ve izleme amaçlı kötücül yazılımlarla dolu Tesla arabalarının
deneyimi göz önüne alındığında, SpaceX roketlerinde de bu durumun olduğunu
varsayabilirim. Bir gün roketler bugünün arabaları ve traktörleri gibi
satılırsa <a
href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">onlardaki yazılım
da adaletsiz olacaktır</a> ve <a href="/proprietary/proprietary.html">büyük
olasılıkla kötücül yazılım olacaktır</a>. Üretici değiştirilmiş yazılımı ona
kurabilir ancak sahibi kuramazsa bu adaletsizliktir. İnsanlar bunun farkına
varmaya başlıyor; yalnızca bu özgürlüklerin verilmesini talep eden (arabanın
yazılımı özgürleştirmekten çok daha azını talep eden) ve her şeye rağmen
zorlu bir mücadele ile karşı karşıya olan onarım hakkı hareketine bakın.</p>

<p>Ancak SpaceX'in roket sattığını düşünmüyorum: Kendi roketlerinde yük
fırlatma hizmetini sağladığını düşünüyorum. Bu, sorunu tamamen
farklılaştırır; bir müşteri olarak roketi kullanan siz değilsiniz: Bunu
yapan SpaceX.</p>

<p>SpaceX'in kullandığı roket, kendi arabanız veya kamyonetiniz hatta size
kiralanan bir araba veya kamyonet gibi değildir. Aksine bu, şu an için,
kitaplarınızı ve mobilyalarınızı belirttiğiniz yere taşıyan, bir taşıma
şirketinin kamyonetiyle karşılaştırılabilir. O kamyonetteki yazılım üzerinde
denetimi hak eden; o anki müşteri değil, taşıma şirkettir.</p>

<p>Eşyalarınızı Dış Moğolistan'a veya uzay boşluğuna taşıma işini bir hizmet
olarak ele almak mantıklıdır, çünkü iş çoğunlukla müstakil ve müşteriden
bağımsızdır (&ldquo;çoğunlukla&rdquo;; &ldquo;kesinlikle&rdquo; veya
&ldquo;%100&rdquo; anlamına gelmez), bu yüzden işle ilgili yönergeler
yalındır (bu kutuları D tarihine kadar A adresine götürün).</p>

<p>Eğer SpaceX roket yazılımını özgür bir lisans altında yayınlamış olsaydı, bu
da bize değiştirilmiş sürümleri oluşturma ve yayma hakkı verirdi, fakat bu
durum bize SpaceX'in roketinde çalışan kodu değiştirme hakkını vermezdi.</p>

<p>Ancak, gelecekteki varsayımsal uzay gemisinin yapabileceği, asla bir hizmet
olarak ele alınmaması gereken bir tür faaliyet vardır; özel bilişim
faaliyeti. Bunun nedeni, özel bir bilişim faaliyetinin, uygun özgür yazılım
verildiğinde, tam olarak kendi bilgisayarınızda özgürce yapabileceğiniz bir
şey olmasıdır.</p>

<p>Bir programın görevi sizin için bilişim görevlerini yerine getirmektir, salt
komutlarınızı yorumladığı biçimiyle uymasını talebi değil, onun ne ve nasıl
yapıldığı üzerinde denetim talebi hakkına da sahip olursunuz. Başka bir
deyişle kontrol ettiğiniz bir bilgisayarda çalışan özgür bir programın kendi
kopyasını kullanma hakkına sahipsiniz.</p>

<p>Hiç kuşku yok ki bu faaliyetleri, kendi denetledikleri programlarla
sunucularında yapılacak &ldquo;hizmetler&rdquo; olarak etiketleyerek bilişim
faaliyetleriniz üzerindeki denetiminizi onlara bırakmanızı isteyen şirketler
var. Kullanıcı tarafından özenle yönetilen metin düzenleme gibi şeyleri
bile! Bu, onların iktidarını özgürlüğünüzün yerine koymanızı sağlayacak bir
düzen. Buna kısaca &ldquo;Yazılım Yerine Hizmet&rdquo; (&ldquo;Service as a
Software Substitute&rdquo;), kısaca SaaSS, adını veriyoruz (bkz. &ldquo;<a
href="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.html">Bu sunucu gerçekte
kime hizmet ediyor?</a>&rdquo;) ve biz bunu reddediyoruz.</p>

<p>Örneğin bir &ldquo;hizmet&rdquo; olarak işinizle ilgili her şeyi bilmek
isteyen varsayımsal bir SpaceX Akıllı Uzay Gemisi'ni zihninizde canlandırın,
böylece SpaceX sunucuları sizin için hangi kargoları hangi gezegenlerde alıp
satacağınıza karar verebilir. Bu planlama hizmeti, SaaSS olabilir;
dolayısıyla bu planlama hizmeti, bir hizmet<b><em>siz</em></b>lik
olacaktır. Bu hizmet<b><em>siz</em></b>liği kullanmak yerine bu planlamayı
kendi bilgisayarınızdaki özgür yazılım kopyanızla yapmalısınız.</p>

<p>SpaceX ve diğerleri size yasal olarak bilişim olmayan kargo taşıma hizmeti
sunabilir ve bunu bazı durumlarda kullanabilirsiniz; Veya başka bir yöntem
seçebilirsiniz, belki de bir uzay gemisi satın alır ve onu kendi başına
kullanırsınız.</p>
</div>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
<div id="footer" role="contentinfo">
<div class="unprintable">

<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
gönderin.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and contributing translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
önerilerinizi lütfen <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
ziyaret edebilirsiniz.</p>
</div>

<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
     files generated as part of manuals) on the GNU web server should
     be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
     without talking with the webmasters or licensing team first.
     Please make sure the copyright date is consistent with the
     document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
     document was modified, or published.
     
     If you wish to list earlier years, that is ok too.
     Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
     years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
     year, i.e., a year in which the document was published (including
     being publicly visible on the web or in a revision control system).
     
     There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
     Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright &copy; 2020, 2021 Richard Stallman</p>

<p>Bu sayfa <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
lisanslanmıştır.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
<ul>
<li>The FLOSS Information <a
href="mailto:theflossinformation@gmail.com">&lt;theflossinformation@gmail.com&gt;</a>,
2020.</li>
</ul></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Son Güncelleme:

$Date: 2021/09/18 07:01:31 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>