1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
|
<!--#set var="PO_FILE" value=''
--><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/gnu/linux-and-gnu.html"
--><!--#set var="DIFF_FILE" value=""
--><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2005-06-19" -->
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN"
"http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="tl" lang="tl">
<!-- TRANSLATORS: This page was generated locally by GNUN. Please do
not update it manually, update the corresponding PO file instead.
The PO is archived in trans-coord task #14377 (file: orphan-POs.tar.gz).
For more info, contact web-translators@gnu.org. -->
<head>
<!--#include virtual="/server/head-include-1.html" -->
<title>Linux at GNU – Proyektong GNU – Free Software Foundation</title>
<meta http-equiv="Keywords" content="GNU, FSF, Free Software Foundation, Linux, Emacs, GCC, Unix, Free Software, Operating System, GNU Kernel, HURD, GNU HURD, Hurd" />
<meta http-equiv="Description" content="Since 1983, developing the free Unix style operating system GNU, so that computer users can have the freedom to share and improve the software they use." />
<!--#include virtual="/gnu/po/linux-and-gnu.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.html" -->
<!--#include virtual="/server/outdated.html" -->
<h2>Ang Linux at ang Systemang GNU</h2>
<p><strong>ni <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></strong></p>
<div class="announcement">
<blockquote><p>Kung gusto mong malaman pa ang ibang mga bagay tungkol sa isyu o usaping
ito, maaari mo ring basahin ang aming <a
href="/gnu/gnu-linux-faq.html">GNU/Linux FAQ o mga bagay na malimit
itanong</a>.</p>
</blockquote>
</div>
<p>
Maraming gumagamit (users) ng kompyuter ang nagpapatakbo ng isang
minodipikang bersyon ng <a
href="/philosophy/categories.html#TheGNUsystem">the GNU system</a>
araw-araw, nang hindi nila nalalaman. Dahil sa isang pekulyar o ‘di
pangkaraniwan pagtakbo ng mga pangyayari, ang bersyon na GNU na malawakan
nang ginagamit sa ngayon ay mas kilala na “Linux”, at maraming gumagamit ang
hindi nakakaalam ng laki nang koneksyon nito sa <a
href="/gnu/gnu-history.html">Proyektong GNU</a>.</p>
<p>
Totoong mayroong Linux, at ginagamit ito ng mga taong ito, pero hindi ito
ang operating system. Ang Linux ang kernel: ang programa na nasa sistema na
namamahagi (alokasyon) ng mga resources ng makina sa iba pang programang
pinapatakbo ninyo. Ang kernel ay isang mahalagang bahagi ng operating
system, pero walang silbi kung nag-iisa; gagana lamang ito kung mapapaloob
sa isang kumpletong operating system. Ang Linux ay karaniwang ginagamit na
kasama nang GNU operating system: ang buong sistema ay talagang GNU, na may
Linux na siyang gumagana bilang kernel nito.</p>
<p>
Maraming gumagamit ang hindi lubos na nakakaalam ng kaibhan ng kernel, at
ito ay ang Linux, at ang buong sistema, na tinatawag ring “Linux”. Ang hindi
malinaw na paggamit ng pangalan ay hindi nagpapakilala nang
pagkaintindi. Malimit ay naiisip ng mga gumagamit o user nito na si Linus
Torvalds ang nagdebelop ng buong opeting system noong 1991, na may kaunting
tulong.</p>
<p>
Sa pangkalahatan ay nalalaman ng mga programmer na ang Linux ay isang
kernel. Subalit dahil sa pangkalahatan ay naririnig nila na ang buong
sistema ay tinatawag na ring “Linux”, malimit ay lumilikha sila sa kanilang
isipan nang isang kuwento para mabigyang katarungan ang pagtawag sa buong
sistema na kernel. Halimbawa, marami ang naniniwala na pagkatapos na
pagkatapos maisulat ni Linus Torvalds ang Linux ang kernel, ang mga
gumagamit nito ay naghanap sa paligid nang iba pang mga software na maiisama
rito; at nakita (nang walang partikular na dahilan) na mayroon na halos
lahat nang kailangan para gumawa ng isang Unix-like o kapareho ng Unix na
sistema.</p>
<p>
Ang nakita nila ay hindi isang aksidente—iyon ang sistemang GNU. Ang
naririyan nang <a href="/philosophy/free-sw.html">free software</a> ay
idinagdag para makumpleto ang sistema sapagkat ang Proyektong GNU ay matagal
nang gumagawa, noon pang 1984, para makabuo ng ganito. <a
href="/gnu/manifesto.html">Ang GNU Manifesto</a>ay nagtakda ng isang layunin
na makapagdebelop ng isang libreng Unix-like system o sistemang parang Unix,
na ang tawag ay GNU. Sa <a href="/gnu/initial-announcement.html">Unang
Pag-aanunsiyo</a> ng Proyektong GNU, binalangkas rin ang ilan sa mga
orihinal na plano para sa sistemang GNU. Nang maisulat na ang Linux, halos
tapos na ang sistema.</p>
<p>
Karamihan sa mga proyektong free software ay may layuning makapagdebelop ng
isang partikular na programa para sa isang partikular na trabaho. Halimbawa,
si Linus Torvalds ay sumulat ng isang Unix-like kernel (Linux); Si Donald
Knuth ay sumulat ng isang text formatter (TeX); si Bob Scheifler ay
nagdebelop ng isang window system (ang X Window System). Tama lamang na
sukatin ang kontribusyon ng ganitong uri ng proyekto ng mga tukoy na
programa na nagmula sa isang proyekto.</p>
<p>
Kung susubukan nating sukatin ang kontribusyon ng Proyektong GNU sa ganitong
paraan, ano ang ating magiging pasiya o konklusyon? Napag-alaman ng isang
magtitinda ng CD-ROM na ang “distribusyon ng kanilang Linux”, ang, <a
href="/philosophy/categories.html#GNUsoftware">GNU software</a> ang
nag-iisang pinakamalaking pinagbabatayan o salalayan, humigit-kumulang 28%
ng buong source code, at kabilang rito ang ilan sa mga mahahalagang
pangunahing komponente na kung mawawala ay wala ring sistema. Sa Linux mismo
ay humigit-kumulang na 3%. Kaya’t kung kukuha kayo ng isang pangalan para sa
sistema batay sa kung sino ang sumulat ng mga programa sa sistema, ang
pinaka-angkop at nag-iisang dapat na piliin ay “GNU”.</p>
<p>
Pero sa palagay namin ay hindi ito ang tamang paraan ng pagsasaalang-alang
ng katanungan. Ang proyektong GNU noon, ngayon, ay hindi isang proyekto para
makapagdebelop ng tukoy na software packages. Hindi ito isang proyekto para
<a href="/software/gcc/">makapagdebelop ng isang C compiler</a>, bagama’t
ginawa namin ito. Hindi ito isang proyekto para makapagdebelop ng isang text
editor, bagama’t nagdebelop kami ng isa. Ang layunin ng proyektong GNU ay
ang makapagdebelop ng isang kumpleto at libreng sistemang parang Unix o
Unix-like system: ang GNU.</p>
<p>
Maraming tao ang nakapagbigay na ng mga mahahalagang kontribusyon sa libreng
software na nasa sistema, at lahat sila ay dapat na kilalanin. Subalit ang
dahilan kaya ito ay naging isang pinag-isang sistema o isang <em>integrated
system</em>—at hindi isang koleksyon lamang ng mga kapaki-pakinabang na
programa –ay sapagkat ang Proyektong GNU ay kumilos para gawin itong
ganito. Gumawa kami ng listahan ng mga programa upang makagawa ng isang
libreng sistema, at sa pamamagitan ng isang sistematikong pamamaraan ay
nakakita kami, sumulat, o naghanap ng mga tao na siyang magsusulat ng lahat
sa listahan. Sumulat kami ng mga mahahalaga bagamat’t hindi naman
nakapagpapasiglang <a href="#unexciting">(1)</a> komponente sapagkat hindi
ka naman magkakaroon ng sistema kung wala ang mga ito. Ang ilan sa mga
komponente ng aming sistema, ang mga programming tools, ay nakilala o naging
popular sa mga programmers, ngunit sumulat kami ng mga komponente na hindi
tools <a href="#nottools">(2)</a>. Nagdebelop rin kami ng larong chess, ang
GNU Chess, sapagkat kailangan rin ng isang sistema ang magagandang laro.</p>
<p>
Sa mga unang taon ng 1990 ay nabuo namin ang buong sistema bukod pa sa
kernel (at gumagawa rin kami ng kernel, ang <a
href="/software/hurd/hurd.html">GNU Hurd</a>, na tumatakbo o gumaganang
kasabay ng Mach. Ang pagdedebelop ng kernel na ito ay naging mas mahirap pa
kaysa sa aming inaasahan; <a href="/software/hurd/hurd-and-linux.html">at
ang GNU Hurd ay nagsimulang gumana nang maayos o yung mapagkakatiwalaan na
noong 2001</a>. Nagsisimula na kami ngayong maghanda para sa preparasyon ng
aktwal na release o paglalabas ng sistemang GNU, na kasama na ang GNU Hurd.</p>
<p>
Mabuti na lamang, hindi mo na kailangan pang hintayin ang Hurd, sapagkat
mayroon nang Linux. Nang isulat ni Linus Torvalds ang Linux, pinunan niya
ang pinakahuling pangunahing puwang. Maisasama na ngayon ng mga tao ang
Linux sa sistemang GNU upang makagawa ng isang kumpletong libreng sistema;
isang bersyon ng sistemang GNU na Linux-based; ang sistemang GNU/Linux, sa
madaling salita. Sa <a
href="http://ftp.funet.fi/pub/linux/historical/kernel/old-versions/RELNOTES-0.01">pinakanaunang
paglabas o release ng Linux</a> ay kinilala o tinukoy na ang Linux ay isang
kernel, na ginagamit na kasama ang mga bahagi ng GNU: “Karamihan sa mga
tools na ginamit kasama ang linux ay mga software ng GNU at nakapailalim sa
GNU na laban sa “copyleft” o karapatang-ari. Ang mga tools na ito ay hindi
kasama sa mga ipinamamahagi – tanungin ninyo ako (o ang GNU) para sa
karagdagang impormasyon.”</p>
<p>
Parang simpleng pakinggan ang pagsama-samahin ang mga ito, pero hindi ito
isang maliit lamang na trabaho. Ang ilan sa mga komponente ng GNU <a
href="/gnu/linux-and-gnu.html#somecomponents">(3)</a> ay nangailangan ng
malaking pagbabago para gumanang kasabay ng Linux. Ang pagsasama-sama ng
isang kumpletong sistema na gagana kaagad o handa nang gamitin
pagkakuhang-pagkakuha, ay isang malaking trabaho rin. Kinailangan ditong
harapin ang isyu o usapin kung paano ang instalasyon (install) at pag-boot
(boot) ng sistema—isang suliraning hindi pa namin hinaharap, sapagkat hindi
pa naman kami dumarating sa ganoong punto. Ang mga tao na nagdebelop ng
iba’t ibang sistema ng distribusyon ay nakapagbigay ng malalaking
kontribusyon.</p>
<p>
Sinusuportahan ng proyektong GNU ang sistemang GNU/Linux pati na rin
<em>ang</em> sistemang GNU—pati na ang pondo. Pinopondohan <a
href="http://fsf.org/">namin</a> ang muling pagsusulat ng mga ekstensyong
may kaugnayan sa Linux papunta sa library (aklatan) ng GNU C, upang ang mga
ito ay maayos na mapagsama, at ang pinakabagong mga sistemang GNU/Linux ay
gumagamit ng kasalukuyang library ng walang mga pagbabago. Pinondohan rin
namin ang mga naunang bahagi ng pagdedebelop ng Debian GNU/Linux</p>
<p>Sa kasalukuyan ay gumagamit kami ng sistemang Linux-based sa karamihan ng
aming mga trabaho, at umaasa kaming gagamitin rin ninyo ang mga ito. Ngunit
kung maaari lamang ay huwag lituhin ang publiko sa paggamit ng pangalang
“Linux” sa paraang hindi malinaw. Ang Linux ay ang kernel, isa sa mga
mahahalagang pangunahing komponente ng sistema. Ang sistema sa kabuuan ay
ang sistemang GNU, na idinagdag ang Linux. Kung ang pinag-uusapan ninyo ay
ang kumbinasyong ito, mangyari lamang na pangalanan ito o tawaging
“GNU/Linux”.</p>
<p>
Kung gusto ninyong gumawa ng link papuntang "GNU/Linux” para sa
karagdagang pagsangguni, ang pahinang ito at ang <a
href="/gnu/the-gnu-project.html">http://www.gnu.org/gnu/the-gnu-project.html</a>
ay magagagandang gamiting URL. Kung babanggitin ninyo ang Linux, ang kernel,
at gustong magdagdag ng link para maging karagdagan pang sanggunian, ang <a
href="http://foldoc.org/linux">http://foldoc.org/linux</a> ay magandang
gamiting URL.</p>
<h3>Pahabol</h3>
<p>
Bukod pa sa GNU, may isa pang proyektong kahit nagsosolo ay nakapagprodyus o
nakagawa ng isang libreng parang Unix o Unix-like na operating system. Ang
sistemang ito ay kinilalang BSD, at nadebelop ito sa UC Berkeley. Hindi ito
libre noong mga taon ng 1980, pero naging libre na noong mga unang taon ng
1990. Ang isang libreng operating system sa kasalukuyan ay halos tiyak na
alinman sa mula sa o variant ng sistemang GNU o isang uri ng sistemang BSD.</p>
<p>
Kung minsan, ang mga tao ay nagtatanong kung ang BSD ba ay bersyon pa rin ng
GNU, katulad ng GNU/Linux. Nagkaroon ng inspirasyon ang mga negdebelop ng
BSD na gumawa ng kanilang libreng software na walang code o code free
software dahil sa ehemplong ipinakita ng Proyektong GNU, at ang mga
bulgarang pakiusap ng mga aktibista ng GNU ay nakatulong upang sila ay
mapilit, ngunit kaunti lamang ang overlap ng code sa GNU. Ang mga sistemang
BSD sa ngayon ay gumagamit ng ilan sa mga programa ng GNU, katulad rin ng
paggamit ng sistemang GNU at mga nagmula o variant nito sa mga programang
BSD; magkaganunpaman, kung titingnan o ituturing na buo, ang mga ito ay
magkakaibang sistemang magkahiwalay na nabuo o lumabas. Ang mga nagdebelop
ng BSD ay hindi sumulat ng kernel at nagdagdag nito sa sistemang GNU, at ang
katawagan o pangalang gaya ng GNU/BSD ay hindi angkop sa sitwasyon.</p>
<h3>Tandaan</h3>
<ol>
<li>
<a id="unexciting">Kabilang sa mga hindi nakakapagpasigla bagama’t
mahahalagang</a>mahahalagang komponente ang GNU assembler, GAS at ang
linker, GLD, na ngayon ay pareho nang bahagi ng <a
href="/software/binutils/">GNU Binutils</a> <em>package</em>, <a
href="/software/tar/">GNU tar</a>, at iba pa.</li>
<li>
<a id="nottools">Halimbawa</a>, Ang The Bourne Again SHell (BASH), ang
PostScript interpreter <a href="/software/ghostscript/">Ghostscript</a>, at
ang <a href="/software/libc/">GNU C library</a> ay hindi programming
tools. Lalong hindi ang GNUCash, GNOME, at GNU Chess.</li>
<li>
<a id="somecomponents">Halimbawa</a>, ang <a
href="/software/libc/libc.html">aklatan GNU C</a>.</li>
</ol>
<div class="translators-notes">
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
</div>
</div>
<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">
<p>Mangyari lamang na ipadala ang mga katanungan tungkol sa FSF at GNU sa <a
href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Mayroon ding <a
href="/contact/">iba pang mga pamamaraan para makontak</a> ang FSF. Mangyari
lamang na ipadala ang mga broken links at iba pang mga koreksyon o pagtatama
(o mga mungkahi) sa <a
href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p>
<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
replace it with the translation of these two:
We work hard and do our best to provide accurate, good quality
translations. However, we are not exempt from imperfection.
Please send your comments and general suggestions in this regard
to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">
<web-translators@gnu.org></a>.</p>
<p>For information on coordinating and submitting translations of
our web pages, see <a
href="/server/standards/README.translations.html">Translations
README</a>. -->
Mangyari lamang na tingnan ang <a
href="/server/standards/README.translations.html">Translations README</a>
(Pagsasaling-wika README) para sa impormasyon tungkol sa koordinasyon at
pagsusumite ng mga pagsasaling-wika ng artikulo o pahayag na ito.</p>
</div>
<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
files generated as part of manuals) on the GNU web server should
be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this
without talking with the webmasters or licensing team first.
Please make sure the copyright date is consistent with the
document. For web pages, it is ok to list just the latest year the
document was modified, or published.
If you wish to list earlier years, that is ok too.
Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
year, i.e., a year in which the document was published (including
being publicly visible on the web or in a revision control system).
There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright © 1997-2002 Richard M. Stallman</p>
<p>This page is licensed under a <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons
Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p>
<!--#include virtual="/server/bottom-notes.html" -->
<div class="translators-credits">
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
</div>
<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Updated:
$Date: 2017/02/20 22:36:13 $
<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
</body>
</html>
|
