1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
|
<!--#set var="PO_FILE"
value='<a href="/philosophy/po/push-copyright-aside.pl.po">
https://www.gnu.org/philosophy/po/push-copyright-aside.pl.po</a>'
--><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/philosophy/push-copyright-aside.html"
--><!--#set var="DIFF_FILE" value="/philosophy/po/push-copyright-aside.pl-diff.html"
--><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2021-10-01" -->
<!--#include virtual="/server/header.pl.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.86 -->
<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Nauka musi „odsunąć na bok prawa autorskie“ - Projekt GNU -
Free Software Foundation</title>
<!--#include virtual="/philosophy/po/push-copyright-aside.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.pl.html" -->
<!--#include virtual="/server/outdated.pl.html" -->
<h2>Nauka musi odsunąć na bok prawa autorskie</h2>
<p><strong>Richard M. Stallman</strong></p>
<p><em>Wiele argumentów prowadzących do tego, że wolność
oprogramowania musi być uniwersalna, często ma zastosowanie do innych
form prac twórczych, choć na odmienne sposoby. Ten esej dotyczy
stosowania zasad związanych z wolnością oprogramowania do obszaru
literatury. Ogólnie, takie kwestie są niezależne od wolności
oprogramowania, ale umieszczamy tutaj eseje tego rodzaju,
ponieważ wiele osób zainteresowanych wolnym oprogramowaniem chce
wiedzieć więcej o tym, jak zasady te mogą być stosowane do innych
obszarów niż oprogramowanie.</em></p>
<p>(Ten artykuł ukazał się na forum <b>web</b>debates czasopisma
<em>Nature</em> w 2001 roku.)</p>
<p>Stwierdzenie, iż literatura naukowa istnieje po to, by rozpowszechniać
naukową wiedzę, a naukowe czasopisma istnieją po to, by ten proces
ułatwiać powinno być truizmem. Dlatego też reguły korzystania
z literatury naukowej powinny być ustalone tak, aby pomóc ten cel
osiągnąć.</p>
<p>Zasady obowiązujące obecnie, znane jako prawa autorskie, zostały ustalone
w epoce prasy drukarskiej, z natury rzeczy scentralizowanej metody
masowej produkcji kopii. W ówczesnym środowisku opartym na druku,
prawo autorskie, którym objęto wówczas artykuły naukowe, ograniczało jedynie
wydawców periodyków naukowych – przez nałożenie na nich
obowiązku uzyskania zezwolenia na publikację artykułu –
oraz ewentualnych plagiatorów. Pomagało to w funkcjonowaniu
czasopism i rozpowszechnianiu wiedzy, nie przeszkadzając
w użytecznej pracy naukowców czy studentów, zarówno piszących jak
i czytających artykuły. Reguły te były odpowiednie dla tego systemu.</p>
<p>Niemniej jednak, współczesna technika publikacji naukowych to sieć
www. Jakie reguły najlepiej zapewniłyby maksymalne rozpowszechnianie
artykułów naukowych i wiedzy w Internecie? Artykuły powinny być
rozpowszechniane w niewłasnościowych formatach, z dostępem dla
wszystkich. I każdy powinien mieć prawo
do „mirrorowania” artykułów – to jest
do publikacji ich dosłownych kopii z odpowiednią informacją o
autorstwie.</p>
<p>Te normy powinny obowiązywać zarówno w przypadku starych jak
i przyszłych artykułów, gdy są one rozpowszechniane w formie
elektronicznej. Nie ma jednak zasadniczej potrzeby, aby zmieniać
obecny system praw autorskich dotyczący publikowania pism naukowych
na papierze, gdyż to nie ich dotyczy problem.</p>
<p>Niestety, wygląda na to że nie wszyscy zgadzają się
z truizmami zaczynającymi ten artykuł. Wielu wydawców wydaje się
wierzyć, że celem literatury naukowej jest umożliwienie im wydawania
periodyki i pobierać opłaty za prenumeratę od naukowców
i studentów. Tego typu myślenie jest znane jako “mylenie
przyczyny ze skutkiem”.</p>
<p>Wydawcy z tym podejściem ograniczają dostęp do literatury
naukowej, udostępniając ją – nawet tylko
do czytania – tylko tym, których stać i chcą za to
zapłacić. Używają przepisów prawa autorskiego, które nadal obowiązuje, mimo
iż jest nieadekwatne dla sieci komputerowych, jako wymówki, która ma
powstrzymać naukowców przed ustaleniem nowych reguł.</p>
<p>Dla dobra naukowej współpracy i przyszłości ludzkości, musimy odrzucić
to podejście od samych jego korzeni – nie tylko utrudniające
systemy, który ustanowiono, ale też błędne priorytety leżące u ich
podstaw.</p>
<p>Wydawcy czasopism twierdzą czasami, że dostęp online wymaga drogich
serwerów o dużej mocy i z tego powodu muszą za dostęp do nich
pobierać opłaty. Ten „problem” jest konsekwencją samego
przyjętego „rozwiązania”. Dajmy każdemu możliwość tworzenia
mirrorów, a biblioteki zaczną pojawiać się na całym świecie,
zaspokajając popyt. Zdecentralizowane rozwiązanie zredukuje wymaganą
przepustowość sieci oraz umożliwi szybszy dostęp, jednocześnie chroniąc
naukowy zapis od przypadkowej utraty.</p>
<p>Wydawcy również utrzymują, że płacenie redaktorom wymaga pobierania
opłat za dostęp. Przyjmijmy założenie, że redaktorzy muszą być
opłacani, ale nie trzeba stawiać sprawy na głowie. Koszty
redakcyjne dla typowego artykułu mieszczą się pomiędzy 1 a 3 procent
kosztów badań potrzebnych do jego wytworzenia. Trudno wyjaśnić
blokowanie dostępu do wyników badań, z powodu tak małego odsetku
kosztów.</p>
<p>Zamiast tego, środki przeznaczone na koszta redakcyjne mogą pochodzić
na przykład z opłat wnoszonych przez autorów, którzy z kolei
mogą je przerzucić na sponsorów badań. Sponsorzy nie powinni mieć nic
przeciwko temu, wziąwszy pod uwagę fakt, że obecnie płacą
za publikacje w bardziej nieefektywny sposób – ponosząc
koszta subskrypcji czasopism przez biblioteki uniwersyteckie. Zmieniając
model ekonomii na taki, który obciąża kosztami redakcyjnymi sponsorów
badań, możemy usunąć pozorną potrzebę ograniczania dostępu. Sporadycznie
publikujący autorzy, którzy nie są stowarzyszeni z żadną instytucją
czy przedsiębiorstwem i nie mają sponsora swoich badań, mogliby
być zwolnieni z opłat za publikację, a koszta przerzucone
na autorów instytucjonalnych.</p>
<p>Innym uzasadnieniem dla pobierania opłat za dostęp do publikacji
online są fundusze potrzebne na konwersję archiwów drukowanych
czasopism na wersje elektroniczne. Ta praca musi być wykonana,
ale powinniśmy poszukać alternatywnej drogi jej opłacenia. Takiej,
która nie wymaga blokowania dostępu do wyników. Ta praca sama
w sobie nie będzie trudniejsza ani bardziej kosztowna. Daremne
jest skanowanie archiwów i marnowanie wyniku poprzez ograniczenie
dostępu do nich.</p>
<p>Konstytucja USA mówi, że prawo autorskie istnieje, „aby popierać
rozwój nauki”. Gdy prawo autorskie utrudnia postęp nauki, nauka musi
usunąć prawo autorskie ze swojej drogi.</p>
<hr />
Późniejsze wydarzenia:
<p>Niektóre uniwersytety przyjęły politykę niweczącą władzę wydawców
czasopism. Na przykład, oto polityka MIT.<br/>
<a
href="https://libraries.mit.edu/scholarly/mit-open-access/open-access-policy/">
https://libraries.mit.edu/scholarly/mit-open-access/open-access-policy/</a>.
Jednakże silniejsze polityki są potrzebne, jako że ta pozwala autorom
na "opt out" (rezygnację).</p>
<p>Rząd USA nałożył wymóg znany jako "otwarty dostęp" do niektórych
sponsorowanych badań. Wymaga ono publikacji w pewnym czasie
na stronie, która pozwala każdemu zapoznać się z artykułem. Ten
wymóg jest pozytywnym krokiem, ale niewystarczającym, bo nie
obejmuje wolności do redystrybucji artykułu.</p>
<p>Co ciekawe, koncepcja "otwartego dostępu" w Budapest Open Access
Initiative (Budapesztańskiej Inicjatywie Otwartego Dostępu) z 2002 roku
zawierała wolność do redystrybucji. Podpisałem tę deklarację, pomimo
mojego niesmaku dla słowa "otwarty", ponieważ istota pozycji była
właściwa.</p>
<p>Jednakże, sprawdziły się moje przeczucia co do słowa
„otwarty”: prowadzący kampanię na rzecz „otwartego
dostępu” porzucali wolność redystrybucji z listy swoich
celów. Trwam na stanowisku zawartym <a
href="http://www.budapestopenaccessinitiative.org/">BOAI</a>,
ale wiedzcie, że „otwarty dostęp” oznacza coś innego,
odnoszę się do niego jako do „swobodnej redystrybucji
publikacji” lub „publikacji zezwalającej na tworzenie
dokładnych kopii”.</p>
<div class="translators-notes">
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
</div>
</div>
<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.pl.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">
<p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a
href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu
z FSF można znaleźć na stronie <a
href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających
odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać
na adres <a
href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p>
<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
replace it with the translation of these two:
We work hard and do our best to provide accurate, good quality
translations. However, we are not exempt from imperfection.
Please send your comments and general suggestions in this regard
to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">
<web-translators@gnu.org></a>.</p>
<p>For information on coordinating and submitting translations of
our web pages, see <a
href="/server/standards/README.translations.html">Translations
README</a>. -->
Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości,
ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie
tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy
w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a
href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej
informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji
tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a
href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p>
</div>
<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
files generated as part of manuals) on the GNU web server should
be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this
without talking with the webmasters or licensing team first.
Please make sure the copyright date is consistent with the
document. For web pages, it is ok to list just the latest year the
document was modified, or published.
If you wish to list earlier years, that is ok too.
Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
year, i.e., a year in which the document was published (including
being publicly visible on the web or in a revision control system).
There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright © 2001, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018 Richard M. Stallman</p>
<p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji
Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych
4.0 Międzynarodowe</a>.</p>
<!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" -->
<div class="translators-credits">
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
Tłumaczenie: Mikolaj Sitarz 2005, Paweł Różański 2010, 2011, 2012, Jan Owoc
2011, 2012; poprawki: Marcin Wolak 2011, Jan Owoc 2014, 2016.</div>
<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Aktualizowane:
$Date: 2022/07/04 18:04:55 $
<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>
|
