path: root/talermerchantdemos/blog/articles/nl/lessig-fsfs-intro.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.nl.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.86 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Inleiding: Vrije Software, Vrije Maatschappij - GNU Project - Free Software
Foundation</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.nl.html" -->
<h2>Inleiding <a
href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><i>Vrije
Software, Vrije Maatschappij: Gebundelde artikelen van Richard
M. Stallman</i></a></h2>

<p>
door Lawrence Lessig, Professor in de Rechten, Stanford Law School
</p>

<p>
Iedere generatie heeft zijn filosoof &mdash; een schrijver of artiest die de
tijdgeest aanvoelt en vastlegt. Soms worden deze filosofen als zodanig
erkend; vaak gaan er generaties overheen voordat het besef doordringt. Maar
erkend of niet, een tijdperk wordt gedefinieerd door de personen die daarin
hun idealen verwoorden. Of dit nu gaat via een bescheiden gedicht of een
complete politieke beweging.
</p>
<p>
Onze generatie heeft een filosoof. Hij is geen artiest, noch een
professioneel schrijver. Hij is een programmeur. Richard Stallman startte in
de laboratoria van het <abbr title="Massachusetts Institute of
Technology">MIT</abbr>, als programmeur en architect van
besturingssystemen. Hij heeft zeer publiekelijk carri&eacute;re gemaakt en
was de stichter, architect en programmeur van een vrijheidsbeweging, in een
wereld die steeds meer gedomineerd wordt door &ldquo;code&rdquo;.
</p>
<p>
&ldquo;Code&rdquo; is de technologie die computers aan het werk zet. Of dit
nu vastgelegd is in software of ge&euml;tst in hardware, het is die
verzameling instructies, allereerst vastgelegd in woorden, die de
functionaliteit van de machine bepalen. Deze machines &mdash; computers
&mdash; bepalen meer en meer ons leven. Ze bepalen hoe telefoons worden
doorverbonden en wat er op TV te zien is. Ze bepalen of video door een
breedbandverbinding kan worden gestuurd naar een andere computer. Ze bepalen
wat een computer terug rapporteert aan de fabrikant. Deze machines sturen
ons. Code stuurt de machines.
</p>
<p>
Hoeveel grip moeten we op die code hebben? Hoeveel moeten we ervan
begrijpen? Hoeveel vrijheid moet er zijn om tegenwicht te bieden aan die
controlerende macht? Welke macht?
</p>
<p>
Deze vragen hebben Stallman's leven bepaald. Via zijn woorden en daden
dwingt hij ons het belang van &ldquo;vrije&rdquo; code in te zien. Niet vrij
in de zin dat programmeurs er niet voor betaald hoeven te worden
(&ldquo;free&rdquo; kan in het Engels ook gratis betekenen) maar vrij in de
zin dat de gemaakte sturing transparant is en dat iedereen dit kan bekijken
en naar willekeur kan veranderen.  Dat is &ldquo;vrije software&rdquo;;
&ldquo;Vrije software&rdquo; is een antwoord op een wereld die bestaat uit
code.
</p>
<p>
&ldquo;Vrij.&rdquo; Stallman betreurt de dubbele betekenis. Er valt niets te
treuren. Puzzels laten mensen nadenken, en het begrip &ldquo;vrij&rdquo;
(&ldquo;free&rdquo;) maakt er een mooie puzzel van. Voor Amerikaanse
begrippen klinkt &ldquo;vrije software&rdquo; utopisch, onmogelijk. Niets is
gratis, alleen de zon. Hoe bestaat het dat die belangrijke woorden die die
essenti&euml;le machines sturen die de wereld laten draaien,
&ldquo;vrij&rdquo; zijn? Hoe kan een nuchtere samenleving dit ideaal
nastreven?
</p>
<p>
Maar, de betekenis van het woord &ldquo;vrij&rdquo; is iets wat wij er aan
geven. &ldquo;Vrij&rdquo; heeft meerdere betekenissen, waarvan er slechts
&eacute;&eacute;ntje slaat op de &ldquo;prijs&rdquo;. Een veel fundamenteler
betekenis is de &ldquo;vrij&rdquo; van vrijheid of, zoals Stallman zegt,
vrijheid van meningsuiting of, wellicht nog beter, vrijheid van arbeid. Niet
vrij als in gratis maar vrij als in vrij van teveel sturing en controle door
anderen. Van vrije software is de controle openbaar en open voor
veranderingen, net als vrije wetten, of de wetten van een vrije
&ldquo;gemeenschap&rdquo; vrij zijn wanneer de controle erop openbaar is en
openstaat voor veranderingen. Het doel van Stallman's vrije software
gemeenschap is om zoveel mogelijk code openbaar te maken, en ook klaar voor
veranderingen door het &ldquo;vrij&rdquo; te maken.
</p>
<p>
Het mechanisme wat hiervoor wordt gebruikt is de uiterst slimme
&ldquo;auteursplicht&rdquo; (&ldquo;copyleft&rdquo;); aangebracht via een
licentie met de naam GPL. De macht van het auteursrecht wordt gebruikt om
zeker te stellen dat vrije software openbaar blijft en open voor
veranderingen. Tegelijkertijd moet andere software die ervan is afgeleid (en
dus telt als een &ldquo;afgeleid werk&rdquo; volgens het auteursrecht) zelf
ook vrij zijn. Wanneer je vrije software gebruikt en veranderd, en deze
veranderingen ook weer publiceert, dan moet die versie net zo vrij zijn als
waar het van is afgeleid. Dat moet, anders is het een overtreding van de
auteurswet.
</p>
<p>
Vrije software heeft, net als vrije gemeenschappen, zijn tegenstanders.
Microsoft heeft de oorlog verklaard aan de GPL en vertelt aan iedereen die
het weten wil dat de GPL een gevaarlijke licentie is. De gevaren die ze
opnoemen echter, bestaan voornamelijk in de verbeelding. Anderen maken
bezwaar tegen de &ldquo;dwang&rdquo; die de GPL oplegt waarbij gewijzigde
versies ook vrij moeten zijn. Maar een voorwaarde is nog geen dwang. Wanneer
het geen dwang is als Microsoft geen toestemming geeft gewijzigde versies
van hun Office produkt te verspreiden zonder het betalen van
(waarschijnlijk) miljoenen aan hun, dan is het ook geen dwang wanneer de GPL
erop staat dat gewijzigde versies van zijn software ook vrij zijn.
</p>
<p>
En dan zijn er nog diegenen die de boodschap van Stallman te extreem
vinden.  Maar het is allesbehalve extreem. Inderdaad moge het duidelijk zijn
dat het werk van Stallman een voortzetting is op de simpele traditie van
vrijheden die ontstaan is in de wereld v&oacute;&oacute;r de
code. &ldquo;Vrije software&rdquo; verzekert ons ervan dat de wereld zoals
deze nu door code wordt bepaald, net zo &ldquo;vrij&rdquo; zal zijn als de
vanzelfsprekende vrijheid in de wereld v&oacute;&oacute;r die code.
</p>
<p>
Bijvoorbeeld: Een &ldquo;vrije maatschappij&rdquo; wordt gereguleerd door
wetgeving. Maar er zijn grenzen die een vrije maatschappij stelt aan de
regulering via wetten: geen maatschappij die zijn wetten geheim houdt kan
ooit vrij worden genoemd. Geen overheid die zijn wetten verborgen houdt voor
de maatschappij past in onze traditie. De wet reguleert. Maar doet dit
alleen goed wanneer het in alle openheid gebeurt. En er is alleen openheid
wanneer de voorwaarden bekend en be&iuml;nvloedbaar zijn door degenen die
het reguleert. Of door de vertegenwoordigers ervan (advocaten,
gerechtsdienaren).
</p>
<p>
Deze voorwaarde waaraan de wet moet voldoen gaat verder dan de wetgevende
macht.  Denk daarbij aan hoe het er in de Amerikaanse rechtbank aan toe
gaat. Advocaten worden door cli&euml;nten ingehuurd om hun belangen te
verdedigen. Soms wordt dit belang gediend met het voeren van een
rechtszaak. Tijdens zo'n rechtszaak schrijven advocaten pleidooien. Deze
be&iuml;nvloeden op hun beurt de mening van rechters. Deze mening bepaald
wie een rechtszaak wint, of dat een bepaalde wet op gespannen voet staat met
de grondwet.
</p>
<p>
Alle materiaal binnen dit proces is vrij in de zin die Stallman bedoelt.
Pleidooien zijn openbaar en iedereen kan er vrijelijk gebruik van maken. De
argumenten zijn zichtbaar (wat niet betekent dat ze goed zijn) en een
pleidooi mag men opnieuw gebruiken zonder toestemming te vragen aan de
advocaat die hem bedacht. De resulterende meningen en uitspraken kan men
weer in latere pleidooien gebruiken. Ze kunnen worden gekopi&euml;erd en
ge&iuml;ntegreerd in nieuwe pleidooien en uitspraken. De
&ldquo;broncode&rdquo; van het Amerikaans recht is willens en wetens open en
vrij voor iedereen om te gebruiken. En dat doen advocaten dan ook &mdash;
want een goed pleidooi springt creatief om met eerdere gebeurtenissen. De
bron is vrij; creativiteit en de economie bouwen er op voort.
</p>
<p>
Deze economie van vrije code (en ik bedoel hier de juridische code)
veroordeelt advocaten niet tot de bedelstaf. Advocatenkantoren hebben genoeg
inkomsten voor het maken van goede pleidooien, ook al maken ze gebruik van
materiaal waar iedereen toegang toe heeft. De advocaat is een ambachtsman;
zijn of haar produkt is openbaar. Maar het maken van pleidooien is geen
liefdadigheid. Advocaten worden betaald; men eist niet dat dit soort werk
gratis wordt gedaan. In plaats daarvan bloeit deze economie, waarbij later
werk toe wordt gevoegd aan eerdere werken.
</p>
<p>
We zouden ons een ander soort rechtssysteem voor kunnen stellen &mdash;
pleidooien en argumenten die geheim worden gehouden; gerechtelijke
uitspraken die alleen het resultaat geven maar niet hoe men hiertoe gekomen
is. Wetten die door de politie worden gehandhaafd maar verder aan niemand
bekend worden gemaakt.  Regulering die aktief is maar zonder uitleg van de
spelregels.
</p>
<p>
We zouden ons een dergelijke maatschappij voor kunnen stellen maar we kunnen
deze onmogelijk &ldquo;vrij&rdquo; noemen. Ook al zouden de middelen in een
dergelijke maatschappij beter verdeeld zijn, zo'n maatschappij kun je niet
vrij noemen. De idealen van vrijheid, van leven in een vrije gemeenschap,
gaat om meer dan een effici&euml;nte verdeling van middelen. Een
rechtssysteem moet in plaats daarvan op openheid en transparantie worden
gebouwd, niet met opties die de leiders goed uit komen. Het leven met
software code zou niet minder moeten zijn.
</p>
<p>
Het schrijven van programma's is geen procesvoering. Het is beter, rijker,
productiever. Maar het recht is een duidelijk voorbeeld over hoe
creativiteit en beloning los staan van volledige controle over de gemaakte
produkten. Net als jazz, literatuur en architectuur bouwt het recht voort op
werk wat reeds eerder gedaan is. Dit toevoegen en veranderen is de essentie
van creativiteit. En een vrije gemeenschap waakt ervoor dat juist zijn
belangrijkste bronnen in die zin vrij blijven.
</p>
<p>
Voor het eerst is in dit boek het verzameld werk van Richard Stallman
bijeengebracht op een manier die de kracht en subtiliteit ervan goed uit
laat komen. De verhandelingen bestrijken een groot gebied. Van auteursrecht
tot de geschiedenis van de vrije software beweging. Er staan veel minder
bekende meningen in, met daartussen een zeer inzichtelijk stuk over hoe,
door de veranderende omstandigheden, het auteursrecht in de digitale wereld
verdacht is geworden. De verhalen zullen diegenen helpen die nieuwsgierig
zijn naar de motivatie en gedachtegang van deze krachtige man &mdash; met
krachtige idee&euml;n, passie en integriteit ook al is hij machteloos op
ieder ander gebied.  Ze zullen een inspiratie zijn voor diegenen die het
gedachtengoed een warm hart toedragen en men zal hierop verder bouwen.
</p>
<p>
Ik ken Stallman niet zo goed. Ik ken hem goed genoeg om te weten dat hij
niet snel je sympathie zal winnen. Hij is gedreven, vaak ongeduldig. Hij kan
kwaad uitvallen naar zowel vriend als vijand. Hij is compromisloos en
vasthoudend; en geduldig in beide.
</p>
<p>
Maar wanneer onze wereld uiteindelijk de macht en het gevaar van code zal
gaan inzien &mdash; wanneer men zich eindelijk realiseert dat code, net als
wetten of openbaar bestuur, transparant moet zijn om echt vrij te zijn
&mdash; dan zal men terugkijken op deze compromisloze en vasthoudende
programmeur en de visie begrijpen waarvoor hij heeft gevochten: de visie van
een wereld waarin vrijheid en wetenschap de compiler overleven. En we zullen
inzien dat niemand zoveel heeft gedaan, in woord en daad, om de vrijheid van
die toekomstige maatschappij te waarborgen.
</p>
<p>
We hebben deze vrijheid nog niet verdient. We zouden hierin nog wel eens
kunnen falen. Maar of het ons lukt of niet, in deze verhandelingen wordt
reeds een beeld geschetst van hoe het zou kunnen zijn. En uit dit leven en
werk kan men inspiratie putten wanneer men, net als Stallman, wil vechten
voor het behalen van deze vrijheid.
</p>

<p>
<strong>Lawrence Lessig</strong><br />
<strong>Professor in de Rechten, Stanford Law School.</strong>
</p>

<hr />
<blockquote id="fsfs"><p class="big"><a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/">Meer over
<cite>Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard
M. Stallman</cite></a>.</p></blockquote>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.nl.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Gelieve algemene vragen over FSF &amp; GNU te sturen naar <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a>. Er zijn ook nog <a
href="/contact/">andere manieren om in contact te komen</a> met de
FSF. Foute links en andere correcties graag sturen aan <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a>.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
We doen ons best om goede vertalingen te maken maar staan altijd open voor
verbeteringen. Suggesties, op- en aanmerkingen sturen aan: <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">&lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
<p>Zie <a href="/server/standards/README.translations.html"> Translations
README</a> voor informatie over het onderhoud van vertalingen op deze
website.</p>
</div>

<p>Copyright &copy; 2002, 2013, 2017, 2018 Free Software Foundation, Inc.</p>

<p>Deze pagina is uitgebracht onder een <a rel="license"
href="https://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.nl">Creative
Commons Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal licentie</a>.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.nl.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<strong>Vertaling:</strong> <a
href="//savannah.gnu.org/projects/www-nl">www-nl</a></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Bijgewerkt:

$Date: 2019/08/02 10:31:51 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>