path: root/talermerchantdemos/blog/articles/tr/surveillance-vs-democracy.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/surveillance-vs-democracy.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.90 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Demokrasi Ne Kadar Gözetime Dayanabilir? - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title>
<style type="text/css" media="print,screen"><!--
#intro { margin: 2em auto 1.5em; }
.pict.wide { width: 23em; }
.pict p { margin-top: .2em; }
@media (min-width: 55em) {
   #intro { max-width: 55em; }
   .pict.wide { margin-bottom: 0; }
}
-->
</style>

<!-- GNUN: localize URL /graphics/dog.small.jpg -->
<!--#include virtual="/philosophy/po/surveillance-vs-democracy.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
<h2 class="center">Demokrasi Ne Kadar Gözetime Dayanabilir?</h2>

<address class="byline center">yazan <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address>

<!-- rms: I deleted the link because of Wired's announced
     anti-ad-block system -->
<blockquote class="center"><p><em>Bu makalenin bir sürümü ilk olarak Ekim&nbsp;2013'te
<cite>Wired</cite>'de yayımlandı.<br />
Ayrıca Nisan&nbsp;2018'de, <cite>The Guardian</cite>'da yayımlanan &ldquo;<a
href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/apr/03/facebook-abusing-data-law-privacy-big-tech-surveillance">Kişisel
Verilerinizi Güvende Tutmak İçin Radikal Bir Öneri</a>&rdquo; başlıklı
yazıyı da okumayı dikkate alın.</em></p></blockquote>

<div class="article">

<div id="intro">
<div class="pict wide">
<a href="/graphics/dog.html">
<img src="/graphics/dog.small.jpg" alt="Bilgisayar ekranında çıkan üç reklamı merak eden bir köpeğin karikatürü..." /></a>
<p>&ldquo;Köpek olduğumu nasıl öğrendiler?&rdquo;</p>
</div>

<p>Edward Snowden'in açıklamaları sayesinde toplumdaki mevcut gözetim düzeyinin
insan haklarıyla uyumlu olmadığını biliyoruz. ABD ve başka yerlerdeki
muhaliflerin, kaynakların ve gazetecilerin tekrar tekrar taciz edilmesi ve
kovuşturulması bu durumu doğruluyor. Genel gözetim seviyesini azaltmamız
gerekiyor ama ne kadar? Güvence altına almamız gereken, <em>hoş
görebileceğimiz azami gözetim düzeyi</em> tam olarak ne kadar? Bu; gözetimin
demokrasinin işleyişini engellemeye başladığı, ifşacıların (Snowden gibi)
yakalanma olasılığının yüksek olduğu düzeydir.</p>
</div>
<div class="columns" style="clear:both">
<p>Hükûmet gizliliği ile karşı karşıya kaldığımızda, insanlar olarak <a
href="https://www.eff.org/deeplinks/2013/11/reddit-tpp-ama">devletin ne
yaptığını öğrenmek için</a> ifşacılara ihtiyacımız var. (Bu 2019'da tekrar
bize hatırlatıldı, çünkü çeşitli ifşacılar, <a
href="https://www.commondreams.org/views/2019/09/27/trumps-ukraine-scandal-shows-why-whistleblowers-are-so-vital-democracy">Trump'un
Ukrayna cumhurbaşkanına para sızdırma girişimi hakkında</a> bilgi
sızdırdılar.) Ancak günümüzün gözetimi; potansiyel ifşacıları korkutuyor, bu
da çok fazla olduğu anlamına geliyor. Demokratik devlet üzerindeki
demokratik kontrolümüzü geri kazanmak için gözetimi ifşacıların güvende
olduklarını bildikleri bir noktaya indirmeliyiz.</p>

<p><a href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">1983'ten beri
savunduğum gibi</a> özgür/libre yazılımı kullanmak; dijital yaşamlarımızı
denetim altına almak için attığımız ilk adım ve gözetimi önlemeyi de
içeriyor. Özgür olmayan yazılıma güvenemeyiz; NSA, kendi bilgisayarlarımızı
ve yönlendiricilerimizi istila etmek için özgür olmayan yazılımlarda
güvenlik zayıflıkları <a
href="https://web.archive.org/web/20130622044225/http://blogs.computerworlduk.com/open-enterprise/2013/06/how-can-any-company-ever-trust-microsoft-again/index.htm">kullanır</a>
ve hatta <a
href="http://www.theguardian.com/world/2013/sep/05/nsa-gchq-encryption-codes-security">oluşturur</a>.
Özgür yazılım bize kendi bilgisayarlarımızı denetleme imkanı sunuyor ancak
<a href="http://www.wired.com/opinion/2013/10/149481/">bu durum, internette
dolaştığımızda gizliliğimizi korumuyor</a>.</p>

<p>ABD'deki <a
href="http://www.theguardian.com/world/2013/oct/10/nsa-surveillance-patriot-act-author-bill">&ldquo;ulusal
gözetim güçlerini azaltmak&rdquo; için iki partili mevzuat</a> hazırlanıyor,
ancak bu mevzuat hükûmetin sanal dosyalarımızı kullanmasını sınırlamaya
dayanıyor. Eğer &ldquo;ifşacıyı yakalamak&rdquo; onu teşhis etmek için
yeterli bir erişim gerekçesiyse, bu sınırlama ifşacıları korumak için
yeterli olmaz. Daha da fazlasını yapmamız gerekiyor.</p>
</div>

<h3 class="subheader" style="clear: both">Demokraside Gözetim Üst Sınırı</h3>

<div class="columns">
<p>İfşacılar suçları ve yalanları açığa vurmaya cesaret edemezlerse hükümetimiz
ve kurumlarımız üzerindeki son denetimimizi kaybederiz. Bu nedenle devletin
bir haberciyle kimin konuştuğunu öğrenmesini sağlayan gözetim aşırı
gözetimdir, demokrasinin dayanabileceğinden daha fazla.</p>

<p>İsimsiz bir ABD hükümeti yetkilisi, 2011’de gazetecilere <a
href="http://www.rcfp.org/browse-media-law-resources/news-media-law/news-media-and-law-summer-2011/lessons-wye-river">ABD’nin
habercilere mahkeme celbi göndermeyeceğini çünkü &ldquo;Kiminle
konuştuğumuzu bildiklerini&rdquo; söyledi.</a> Bazen <a
href="http://www.theguardian.com/media/2013/sep/24/yemen-leak-sachtleben-guilty-associated-press">bunu
bulmak için gazetecilerin telefon arama kayıtları için mahkeme celbi</a>
çıkarılmaktadır ancak Snowden bize ABD’deki herkesin tüm telefon arama
kayıtları için mahkeme talebi olduğunu ve her zaman <a
href="https://www.theguardian.com/world/interactive/2013/jun/06/verizon-telephone-data-court-order">Verizon'dan</a>
ve <a
href="http://www.marketwatch.com/story/nsa-data-mining-digs-into-networks-beyond-verizon-2013-06-07">diğer
şirketlerden</a> aldıklarını göstermiştir.</p>

<p>Muhalefet ve muhalif faaliyetlerin, üzerlerinde kirli numaralar oynamaya
istekli devletlerden sır saklaması gerekiyor. ACLU, ABD hükümetinin <a
href="http://www.aclu.org/files/assets/Spyfiles_2_0.pdf">barışçıl muhalif
gruplara aralarında teröristlerin var olduğu bahanesiyle sızma konusundaki
sistematik uygulamasını</a> göstermiştir. Gözetimin çok fazla olduğu nokta,
devletin bilinen bir gazeteci veya bilinen bir muhalifle kimin konuştuğunu
bulabildiği noktadır.</p>
</div>

<h3 class="subheader">Bilgi Bir Kez Toplanırsa Kötüye Kullanılacak</h3>

<div  class="columns">
<p id="willbemisused">İnsanlar genel gözetim düzeyinin çok yüksek olduğunu kabul ettiğinde ilk
müdahaleleri biriken verilere erişim konusunda sınırlar önermek
şeklindedir. Bu kulağa hoş geliyor ancak hükümetin kurallara uyduğunu
varsaysak bile sorunu pek de çözmeyecek. (NSA, <a
href="http://www.wired.com/threatlevel/2013/09/nsa-violations/">NSA'yı etkin
bir şekilde sorumlu tutamadığını</a> söyleyen FISA mahkemesini yanıltmıştı.)
Bir suç şüphesi, erişim için temel teşkil edecektir; bu yüzden bir ifşacı
&ldquo;casusluk&rdquo; ile suçlandığında &ldquo;casus&rdquo;u bulmak,
biriken malzemeye erişmek için bir bahane olacaktır.</p>

<p>Uygulamada devlet kurumlarının gözetim verilerini kullanma kurallarını
yerine getirmek için bahaneler oluşturmasını bile bekleyemeyiz, çünkü ABD
kuruluşları zaten <a
href="https://theintercept.com/2018/01/09/dark-side-fbi-dea-illegal-searches-secret-evidence/">
kuralları çiğnemek için yalan söylemektedir</a>. Bu kurallara ciddi bir
şekilde uyulması amaçlanmamıştır; aksine, bunlar istersek inanabileceğimiz
bir masaldır.</p>

<p>Ek olarak devletin gözetim personeli, verileri kişisel nedenlerden dolayı
kötüye kullanacaktır. Bazı NSA ajanları, <a
href="http://www.theguardian.com/world/2013/aug/24/nsa-analysts-abused-surveillance-systems">âşıklarını
&ldquo;LOVEINT&rdquo; adlı bir uygulamada&mdash;geçmiş, şimdiki veya
diledikleri gibi&mdash;izlemek için ABD gözetim sistemlerini
kullandı</a>. NSA bunu birkaç kez yakalayıp cezalandırdığını söylüyor; kaç
kez yakalanmadığını bilmiyoruz. Ancak bu olaylar bizi şaşırtmamalı çünkü
polis uzun süredir <a
href="https://web.archive.org/web/20160401102120/http://www.sweetliberty.org/issues/privacy/lein1.htm#.V_mKlYbb69I">çekici
bir kişinin izini sürmek için ehliyet kayıtlarına erişimini uzun süredir
kullanıyordu</a>, bir buluşma için bir plaka işletme olarak bilinen bir
uygulama. Bu uygulama <a
href="https://theyarewatching.org/issues/risks-increase-once-data-shared">yeni
dijital sistemlerle</a> genişletildi. 2016 yılında bir savcı, <a
href="http://gizmodo.com/government-officials-cant-stop-spying-on-their-crushes-1789490933">
romantik bir takıntının nesnesi olan birinin telefonunu dinleme</a>
yetkisini almak için hakimlerin imzalarını almakla suçlandı. AP, <a
href="https://apnews.com/699236946e3140659fff8a2362e16f43">ABD'deki birçok
başka durumu da</a> biliyor.
</p>

<p>Gözetim verileri, yasak olsa bile, her zaman başka amaçlar için
kullanılacaktır. Veriler toplanıp, devletin erişme olanağı olduktan sonra <a
href="http://falkvinge.net/2012/03/17/collected-personal-data-will-always-be-used-against-the-citizens/">Avrupa</a>,
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Japanese_American_internment">ABD</a>
ve en son <a
href="http://www.cbc.ca/news/world/terrifying-how-a-single-line-of-computer-code-put-thousands-of-innocent-turks-in-jail-1.4495021">Türkiye</a>'den
gelen örneklerin gösterdiği gibi bu verileri korkunç şekillerde kötüye
kullanabilir. (Türkiye'nin Bylock programını gerçekten kimin kullandığına
dair kafa karışıklığı, insanları keyfî olarak kullandıkları için
cezalandırmanın temel kasıtlı adaletsizliğini daha da kötüleştirdi.)
</p>

<p>Devlet tarafından toplanan kişisel verilerin, sunucuların güvenliğini aşan
harici bilgisayar güvenlik kırıcıları, <a
href="https://www.techdirt.com/articles/20150612/16334231330/second-opm-hack-revealed-even-worse-than-first.shtml">ve
hatta düşman devletler için çalışan güvenlik kırıcıları</a>, tarafından elde
edilmesi olasıdır.</p>

<p>Hükûmetler <a
href="http://www.nytimes.com/2015/06/22/world/europe/macedonia-government-is-blamed-for-wiretapping-scandal.html">doğrudan
demokrasiyi altüst etmek</a> için kitlesel gözetim kabiliyetini kolaylıkla
kullanabilirler.</p>

<p>Devletin erişebileceği toplam gözetim, devletin herhangi bir kişiye karşı
büyük bir zarf atma eylemine girişmesini sağlar. Gazeteciliği ve demokrasiyi
güvenli hâle getirmek için devlet tarafından kolayca erişilebilen veri
birikimini sınırlandırmalıyız.</p>
</div>

<h3 class="subheader">Gizlilik İçin Güçlü Koruma Teknik Olmalı</h3>

<div class="columns">
<p>Electronik Cephe Vakfı ve diğer kuruluşlar, <a
href="https://necessaryandproportionate.org">kitlesel gözetim ihlallerini
önlemek</a> için tasarlanmış bir dizi yasal ilke önermektedir. Bu ilkeler,
çok önemli bir biçimde, ifşacılar için açık yasal korumayı içeriyor; bunun
bir sonucu olarak, eğer tamamen benimsenir ve sonsuza dek istisnasız
uygulanırlarsa, demokratik özgürlükleri korumak için yeterli olacaklardır.</p>

<p>Bununla birlikte bu tür yasal korumalar güvencesizdir: Yakın tarihin
gösterdiği gibi yürürlükten kaldırılabilir (FISA Değişiklik Yasası'nda
olduğu gibi), askıya alınabilir veya <a
href="http://www.nytimes.com/2009/04/16/us/16nsa.html">göz ardı
edilebilir</a>.</p>

<p>Bu arada demagoglar her zamanki bahaneleri kitlesel gözetim için zemin
olarak gösterecekler; herhangi bir terörist saldırı, sadece bir avuç insanın
ölümüne neden olsa bile, bir fırsat sunması için abartılacaktır.</p>

<p>Verilere erişime ilişkin sınırlamalar bir kenara bırakılırsa hiç yoklarmış
gibi olacaktır: yıllardır biriken dosyalar aniden devlet ve kuruluşları
tarafından kötüye kullanım için mevcut olacak ve şayet şirketler tarafından
toplanmışsa, onların özel kötüye kullanımına da açık olacaklar. Eğer,
bununla birlikte, herkes hakkında dosya toplanmasını durdurursak, ne bu
dosyalar mevcut olacak ne de onları geriye dönük olarak toplamak mümkün
olacak. Yeni bağnaz bir düzenin gözetimi yeni baştan kurması gerekecek ve
ancak ondan sonra veri toplayabilecektir. Bu yasayı duraklatmak veya geçici
olarak yok saymak söz konusuysa eğer, bu fikir zar zor mantıklıdır.</p>
</div>

<h3 class="subheader">İlk olarak, Akılsız Olma</h3>

<div class="columns">
<p>Gizliliğe sahip olmak için şunu unutmamalısınız: Gizliliğini korumak zorunda
olan ilk olarak sizsiniz. Kendinizi web sitelerine tanıtmaktan kaçının, Tor
ile iletişime geçin ve sitelerin ziyaretçileri izlemek için kullandıkları
şemaları engelleyen tarayıcıları kullanın. E-posta içeriğini şifrelemek için
GNU Privacy Guard'ı kullanın. Eşyalar için nakit ödeme yapın.</p>

<p>Kendi verilerinizi saklayın; verilerinizi şirketin &ldquo;elverişli&rdquo;
bir sunucusunda saklamayın. Ancak dosyaları bir arşive koymanız ve sunucuya
yüklemeden önce kendi bilgisayarınızda özgür bir yazılımla birlikte
dosyaların adları da dâhil olmak üzere tüm arşivi şifrelemeniz koşuluyla bir
veri yedeklemesini ticari bir hizmete emanet etmek güvenlidir.</p>

<p>Gizlilik uğruna özgür olmayan yazılımlardan kaçınmalısınız; bilgisayarınızın
işlevlerinin denetimini şirketlere verirseniz <a
href="/malware/proprietary-surveillance.html">sizi gözetlemeleri
olasıdır</a>. <a
href="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.html">Yazılım yerine
Hizmetten</a> kaçının; başkalarına bilişiminizin nasıl yapıldığının
denetimini vermenin yanı sıra ilgili tüm verileri şirketin sunucusuna teslim
etmenizi gerektirir.</p>

<p>Arkadaşlarınızın ve tanıdıklarınızın gizliliğini de koruyun. Onlarla nasıl
iletişim kuracağınız dışında <a
href="http://bits.blogs.nytimes.com/2014/05/21/in-cybersecurity-sometimes-the-weakest-link-is-a-family-member/">kişisel
bilgilerini vermeyin</a> ve hiçbir web sitesine e-posta veya telefon rehberi
listenizi asla vermeyin. Facebook gibi bir şirkete arkadaşlarınız hakkında
bir gazetede yayımlamak istemedikleri hiçbir şey söylemeyin. Daha da iyisi
Facebook tarafından hiç kullanılmayın. Başkalarının gizliliğini feragat
etmeye zorladıklarından, sizinkini ifşa etmekten mutlu olsanız bile
kullanıcıların gerçek adlarını vermelerini gerektiren iletişim sistemlerini
reddedin.</p>

<p>Kendini korumak esastır ancak en katı kendini koruma bile kendinize ait
olmayan sistemlerde veya sistemlerden gizliliğinizi korumak için
yetersizdir. Başkalarıyla iletişim kurduğumuzda veya şehirde dolaşırken
gizliliğimiz toplumun uygulamalarına bağlıdır. İletişimimizi ve
hareketlerimizi ortaya çıkaran sistemlerden bazılarını önleyebiliriz,
hepsini değil. Açıkçası daha iyi bir çözüm, tüm bu sistemlerin meşru
şüpheliler dışındaki insanları denetlemeyi bırakmasıdır.</p>
</div>

<h3 class="subheader">Her Sistemi Gizlilik İçin Tasarlamalıyız</h3>

<div class="columns">
<p>Kitlesel bir gözetim toplumu istemiyorsak gözetimi bir tür sosyal kirlilik
olarak değerlendirmeli ve fiziksel yapının çevresel etkilerini
sınırladığımız gibi her yeni dijital sistemin gözetim etkisini
sınırlamalıyız.</p>

<p>Örneğin; elektrik şirketinin &ldquo;akıllı&rdquo; sayaçları; güç kaynağının,
kullanıcıların genel olarak kullanıcılarla nasıl karşılaştırılacağı da dâhil
olmak üzere her bir müşterinin elektrik kullanımıyla ilgili anlık bilgileri
göndermek için kullanılır. Bu, genel gözetim temelinde uygulanır ancak
herhangi bir gözetim gerektirmez. Enerji şirketinin bir konut mahallesindeki
ortalama kullanımı; toplam kullanıcı sayısını abone sayısına bölerek
hesaplaması ve sayaçlara göndermesi kolay olacaktır. Her müşterinin sayacı,
istediği süre içinde kullanımını, o dönemin ortalama kullanım modeliyle
karşılaştırabilir. Gözetim olmadan da aynı fayda!</p>

<p>Bu gizliliği tüm dijital sistemlerimizde tasarlamamız gerekiyor&nbsp;[<a
href="#ambientprivacy">1</a>].</p>
</div>

<h3 class="subheader">Veri Toplamak İçin Çare: Dağınık Bırakmak</h3>

<div class="columns">
<p>İzlemeyi gizlilik için güvenli hale getirmenin bir yolu; <a
name="dispersal">verileri dağınık ve erişime elverişsiz tutmaktır</a>. Eski
moda güvenlik kameraları gizlilik(<a href="#privatespace">*</a>) için tehdit
değildi. Kayıt tesislerinde saklanırdı ve en fazla birkaç hafta
tutulurdu. Bu kayıtlara erişme zorluğundan dolayı hiçbir zaman çok olarak
yapılmazdı; yalnızca birinin suç bildirdiği yerlerde erişilebilirdi. Her gün
milyonlarca kaseti fiziksel olarak toplamak, izlemek ya da kopyalamak mümkün
olmazdı.</p>

<p>Günümüzde güvenlik kameraları, gözetim kameraları hâline gelmiştir:
İnternete bağlanırlar, böylece kayıtlar bir veri merkezinde toplanabilir ve
sonsuza dek saklanabilir. Detroit'te polisler; herhangi bir anda ve sürekli
onlara bakabilmek için <a
href="https://eu.detroitnews.com/story/news/local/detroit-city/2018/01/23/detroit-green-light/109524794/">gözetim
kameralarına sınırsız erişim</a> sağlama konusunda işletmelere baskı
yapıyorlar. Bu zaten tehlikeli ama daha da kötüye gidecek. Yüz tanıma
alanındaki ilerlemeler, şüpheli gazetecilerin kiminle konuştuğunu görmek
için her zaman sokakta izlenebileceği günü getirebilir.</p>

<p>İnternet'e bağlı kameralar çoğu zaman kötü bir dijital güvenliğe sahiptir,
bu da <a
href="https://www.csoonline.com/article/2221934/cia-wants-to-spy-on-you-through-your-appliances.html">herkesin
bu kameraların gördüklerini izleyebileceği</a> anlamına gelir. Bu; internete
bağlı kameraları güvenlik ve gizlilik için büyük bir tehdit hâline
getirir. Gizliliğin uğruna, insanlar tarafından taşınan durumlar hariç,
nerede ve ne zaman kabul edildiğini hedefleyen İnternet bağlantılı
kameraların kullanımını yasaklamalıyız. Herkes zaman zaman fotoğraf ve video
kaydı göndermekte özgür olmalıdır ancak İnternet'te bu tür verilerin
sistematik birikimi sınırlı olmalıdır.</p>

<p><a name="privatespace"><b>*</b></a> Burada güvenlik kamerasının bir
mağazanın içine ya da sokağa işaret ettiğini varsayıyorum. Birinin özel bir
alanına bakan, başka birine ait herhangi bir kamera gizliliği ihlal ediyor
ancak bu başka bir konu.</p>
</div>

<h3 id="digitalcash" class="subheader">İnternet Ticareti Gözetimi İçin Çare</h3>

<div class="columns">
<p>Çoğu veri toplama, insanların kendi dijital faaliyetlerinden
gelir. Genellikle veriler ilk önce şirketler tarafından toplanır. Ancak
gizlilik ve demokrasi tehdidi söz konusu olduğunda gözetimin doğrudan devlet
tarafından yapılıp yapılmadığı veya bir şirkete havale edilip edilmediği
önemli değildir. Çünkü şirketlerin topladığı veriler devlet tarafından
sistematik olarak kullanılabilir durumdadır.</p>

<p>NSA, PRISM aracılığıyla <a
href="https://www.commondreams.org/headline/2013/08/23-2">birçok büyük
İnternet şirketinin veri tabanına girmiştir</a>. AT&amp;T 1987'den beri tüm
telefon kayıtlarını kaydetti ve talep üzerine arama yapmak için <a
href="http://www.nytimes.com/2013/09/02/us/drug-agents-use-vast-phone-trove-eclipsing-nsas.html?_r=0">DEA'nın
kullanımına açtı</a>. Açıkça konuşursak ABD hükûmeti bu verilere sahip değil
ancak uygulamada sahip de olabilir. Bazı şirketler, <a
href="https://www.eff.org/who-has-your-back-government-data-requests-2015">hükûmet
veri taleplerine mümkün olduğunca sınırlı bir şekilde karşı koydukları</a>
için övülse de, bu durum, verileri ilk etapta toplayarak yarattıkları
zararları sadece kısmen telafi edebilmektedir. Ek olarak bu şirketlerin
birçoğu verileri doğrudan yanlış kullanır veya veri komisyoncularına sunar.</p>

<p>Bu nedenle gazeteciliği ve demokrasiyi güvenli kılma hedefi, sadece devlet
tarafından değil, herhangi bir kuruluş tarafından insanlar hakkında toplanan
verileri azaltmayı gerektirir. Dijital sistemleri, kullanıcıları hakkında
veri toplamayacak şekilde yeniden tasarlamalıyız. İşlemlerimiz hakkında
dijital verilere ihtiyaç duymaları durumunda bizimle olan ilişkilerinde
doğal olarak gerekli olanın ötesinde kısa bir süreden fazla tutmalarına izin
verilmemelidir.</p>

<p>İnternet'in şu andaki gözetim düzeyinin sebeplerinden biri; sitelerin
kullanıcıların etkinliklerini ve eğilimlerini izlemeye dayalı reklamcılık
yoluyla finanse edilmesidir. Bu salt bir sıkıntıyı, görmezden gelmeyi
öğrenebileceğimiz reklamcılığı, bilelim veya bilmeyelim, bir gözetim
sistemine dönüştürür. İnternet üzerinden yapılan alımlar da kullanıcılarını
izler. Ve hepimiz biliyoruz ki &ldquo;gizlilik politikaları&rdquo;,
gizliliği ihlal etmek için onu korumak konusundaki taahhütlerden daha çok,
bahanelerdir.</p>

<p>Her iki sorunu da anonim ödemeler sistemini (ödemeyi yapanın anonim olduğu)
benimseyerek düzeltebiliriz. (Alacaklıların vergilerinden kaçınmalarına
yardım etmek istemiyoruz.) <a
href="http://www.wired.com/opinion/2013/05/lets-cut-through-the-bitcoin-hype/">Bitcoin
anonim değildir</a> ancak Bitcoin ile anonim olarak ödeme yapmanın yolları
vardır. Bununla birlikte <a
href="http://www.wired.com/wired/archive/2.12/emoney_pr.html">dijital para
için teknoloji ilk olarak 1980'lerde geliştirilmiştir</a>; bunu yapmak için
GNU yazılımı, <a href="http://taler.net/">GNU Taler</a> olarak
adlandırılır. Şimdi sadece uygun iş düzenlemelerine ve devletin onları
engellememesine ihtiyacımız var.</p>

<p>Anonim ödemeler için bir başka olası yöntem ise <a
href="https://stallman.org/articles/anonymous-payments-thru-phones.html">ön
ödemeli telefon kartları</a> kullanmaktır. Daha az kullanışlı ancak
uygulanması çok kolaydır.</p>

<p>Sitelerin kişisel veri toplanmasından kaynaklanan diğer bir tehdit; güvenlik
kırıcılarının girebileceği, alabileceği ve kötüye kullanabileceğidir. Buna
müşterilerin kredi kartı bilgileri de dahildir. Anonim bir ödeme sistemi bu
tehlikeye son verir: site sizin hakkınızda hiçbir şey bilmiyorsa, sitedeki
bir güvenlik açığı size zarar veremez.</p>
</div>

<h3 class="subheader">Seyahat Gözetimi İçin Çare</h3>

<div class="columns">
<p>Dijital ücret tahsilatını anonim ödemeye dönüştürmeliyiz (örneğin; dijital
nakit kullanarak). Plaka tanıma sistemleri <a
href="https://www.eff.org/deeplinks/2018/11/eff-and-muckrock-release-records-and-data-200-law-enforcement-agencies-automated">tüm
araçların plakalarını tanır</a> ve <a
href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/whos_watching_you/8064333.stm">veriler
süresiz olarak tutulabilir</a>; kanunen mahkeme kararları tarafından aranan
araçlar listesinde bulunan plaka numaralarını fark etmesi ve kaydetmesi
istenmelidir. Daha az güvenli bir alternatif; tüm arabaları yerel olarak
ancak birkaç günlüğüne kaydeder ve tüm verileri İnternet üzerinden sağlamaz;
verilere erişim, mahkeme kararıyla verilen plaka numaralarının listesini
aramakla sınırlı olmalıdır.</p>

<p>ABD'deki &ldquo;uçuşa yasaklılar listesi&rdquo;, <a
href="https://www.aclu.org/blog/national-security-technology-and-liberty-racial-justice/victory-federal-court-recognizes">yargılanmadan
ceza</a> olduğu için kaldırılmalıdır.</p>

<p>Kendisi ve bagajı daha dikkatli aranacaklar listesi olması kabul edilebilir
ve iç hatlarda anonim yolcular bu listede varmış gibi davranılabilir. Aynı
zamanda vatandaş olmayanların, ülkeye girişlerine izin yoksa, ülkeye giriş
uçuşlarına binmelerine izin verilmemesi de kabul edilebilir. Bu, tüm meşru
amaçlar için yeterli olmalıdır.</p>

<p>Birçok toplu taşıma sistemi, ödeme için bir tür akıllı kart veya RFID
kullanır. Bu sistemler kişisel verileri toplar: Bir keresinde nakit para
dışında herhangi bir şeyle ödeme yapma hatası yaparsanız kartı adınızla
kalıcı olarak ilişkilendirirler. Ayrıca her kartla ilişkili tüm seyahatleri
kaydederler. Bu bilgiler topluca kitlesel gözetime tekabül eder. Bu veri
toplama azaltılmalıdır.</p>

<p>Navigasyon servisleri gözetleme yapar: Kullanıcının bilgisayarı harita
servisine kullanıcının yerini ve kullanıcının nereye gitmek istediğini
söyler; daha sonra sunucu rotayı belirler ve onu görüntüleyen kullanıcının
bilgisayarına geri gönderir. Günümüzde sunucu muhtemelen kullanıcının
konumlarını kaydeder çünkü onu engelleyecek hiçbir şey yoktur. Bu gözetleme
kendiliğinden gerekli değildir ve yeniden tasarım bunu önleyebilir:
Kullanıcının bilgisayarındaki özgür/libre yazılım, ilgili bölgelere ait
harita verilerini indirebilir (daha önce indirilmediyse), rotayı
hesaplayabilir ve kullanıcının nereye gideceğini veya nereye gitmek
istediğini başka birine söylemeden görüntüleyebilir.</p>

<p>Ödünç alınan bisiklet vb. için sistemler, ödünç alan kimsenin kimliğinin
yalnızca ögenin ödünç alındığı istasyonun içinde bilineceği şekilde
tasarlanabilir. Ödünç alma işlemi tüm istasyonlara ögenin tükendiğini
bildirir, böylece kullanıcı onu herhangi bir istasyonda (genel olarak farklı
bir tane) iade ettiğinde o istasyon nerede ve ne zaman ödünç alınacağını
bilir. Diğer istasyona ögenin artık kullanılmadığını bildirir. Aynı zamanda
kullanıcının faturasını hesaplar ve (birkaç rastgele dakika bekledikten
sonra) bir istasyon halkası boyunca merkeze gönderir, böylece merkezin
faturanın hangi istasyondan geldiğini bulamamasını sağlar. Bu yapıldığında
geri dönüş istasyonu işlemle ilgili her şeyi unutacaktır. Bir öge çok uzun
süre dışarıda kalırsa, ödünç alınan istasyon merkeze bilgi verebilir; bu
durumda ödünç alan kimsenin kimliğini derhal gönderebilir.</p>
</div>

<h3 class="subheader">İletişim Dosyaları İçin Çare</h3>

<div class="columns">
<p>İnternet servis sağlayıcıları ve telefon şirketleri, kullanıcılarının
kişileri (tarama, telefon görüşmeleri vb.) hakkında kapsamlı veri
tutarlar. Cep telefonlarıyla <a
href="http://www.zeit.de/digital/datenschutz/2011-03/data-protection-malte-spitz">kullanıcının
fiziksel konumunu da kaydederler</a>. Bu dosyaları uzun süre saklarlar:
AT&amp;T örneğinde 30 yıldan fazla. Yakında <a
href="http://www.wired.com/opinion/2013/10/the-trojan-horse-of-the-latest-iphone-with-the-m7-coprocessor-we-all-become-qs-activity-trackers/">kullanıcının
vücut faaliyetlerini bile kaydedecekler</a>. <a
href="https://www.aclu.org/blog/national-security-technology-and-liberty/it-sure-sounds-nsa-tracking-your-location">NSA'nın
cep telefonu konum verilerini toplu olarak topladığı</a> da görülüyor.</p>

<p>Sistemlerin bu gibi dosyaları oluşturduğu yerlerde gözlenmeyen iletişim
mümkün değildir. Bu yüzden onları oluşturmak veya saklamak yasa dışı
olmalıdır. İSS'lerin ve telefon şirketlerinin belirli bir partiyi denetlemek
için mahkeme emri olmadan bu bilgiyi çok uzun süre saklamasına izin
verilmemelidir.</p>

<p>Bu çözüm tamamen ikna edici değildir çünkü hükümetin ürettiği tüm bilgileri
derhâl toplamasını fiziksel olarak engellemeyecektir, bu da <a
href="http://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/06/nsa-phone-records-verizon-court-order">ABD’nin
bazı veya tüm şirketlerinde yaptığıdır</a>. Bunu yasayla yasaklamaya
güvenmemiz gerekirdi. Ancak, ilgili yasanın (PAT RIOT Yasası) uygulamayı
açıkça yasaklamadığı mevcut durumdan daha iyi olurdu. Ayrıca hükümet bu tür
bir gözetime devam etseydi, o zamandan önce yapılan herkesin telefon
görüşmeleri hakkında veri alamazdı.</p>

<p>Kime e-posta gönderdiğiniz konusunda gizlilik için sizin ve başkalarının
sizin kendi hükümetinizle asla iş birliği yapamayacak bir ülkede olan
e-posta hizmetlerini ve şifrelemeyi kullanarak iletişim kurmak basit bir
kısmi çözümdür. Bununla birlikte Ladar Levison (ABD gözetiminin tamamen
bozmaya çalıştığı posta servisi Lavabit'in sahibi) oldukça sofistike bir
şifreleme sistemi fikrine sahipti: e-posta hizmetiniz yalnızca e-posta
hizmetimin bir kullanıcısına e-posta gönderdiğinizi bilecek ve e-posta
hizmetim sadece e-posta hizmetinizin bir kullanıcısından e-posta aldığımı
bilecek, ancak sizin bana e-posta gönderdiğinizin belirlenmesi zor olacaktı.</p>
</div>

<h3 class="subheader">Ancak Biraz Gözetim Gerekli</h3>

<div class="columns">
<p>Devletin suçluları bulabilmesi için, mahkeme emri uyarınca belirli suçları
veya belirli planlanmış suç şüphelerini araştırabilmesi gerekir. İnternet
ile telefon konuşmalarını dinleme gücü doğal olarak İnternet bağlantılarına
dinleme gücüne kadar uzar. Bu gücün, politik nedenlerden dolayı kötüye
kullanımı kolaydır ancak aynı zamanda gereklidir. Neyse ki, (tavsiye ettiğim
gibi) eğer olaydan önce dijital sistemlerin büyük miktarda dosya
biriktirmesini önlersek, olaydan sonra ifşacıların bulunması kolay
olmayacaktır.</p>

<p>Polis gibi devlet tarafından verilen özel güce sahip kişiler; gizlilik
haklarını kaybeder ve izlenmelidir. (Aslında polisin, özellikle
protestocular ve <a
href="https://web.archive.org/web/20131025014556/http://photographyisnotacrime.com/2013/10/23/jeff-gray-arrested-recording-cops-days-becoming-pinac-partner/">fotoğrafçılar</a>
hakkında çok sık yaptıklarından ötürü, yalancı şahitlik için &ldquo;<a
href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Police_perjury&amp;oldid=552608302">testilying</a>&rdquo;
şeklinde kendi jargon terimleri vardır.) Kaliforniya'da, her zaman polisin
video kamera kullanmasını gerektiren bir şehirde, <a
href="http://www.motherjones.com/kevin-drum/2013/08/ubiquitous-surveillance-police-edition">güç
kullanımlarının %60 oranında düştüğü</a> bulundu. ACLU bundan yana.</p>

<p><a
href="https://web.archive.org/web/20171019220057/http://action.citizen.org/p/dia/action3/common/public/?action_KEY=12266">Şirketler
insan değildir ve insan haklarına sahip değillerdir</a>. İşletmelerin
kimyasal, biyolojik, nükleer, mali, bilgisayımsal (örneğin; <a
href="http://DefectiveByDesign.org">DRM</a>) veya siyasal (örneğin;
lobicilik) tehlikelere neden olabilecek süreçlerin ayrıntılarını topluma,
halkın refahı için gerekli olan her düzeyde yayımlamasını istemek
meşrudur. Bu faaliyetlerin tehlikeleri (BP petrol sızıntısını, Fukushima
erimesini ve 2008 vergi krizini düşünün), terörizmi gölgede bırakır.</p>

<p>Ancak gazetecilik bir işin parçası olarak yapılsa bile gözetimden
korunmalıdır.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>

<div class="reduced-width">
<p>Dijital teknoloji; hareketlerimizin, eylemlerimizin ve iletişimimizin
gözetim düzeyinde büyük bir artışa neden oldu. 1990'larda yaşadığımızdan çok
daha fazlası ve 1980'lerde <a
href="https://hbr.org/2013/06/your-iphone-works-for-the-secret-police">Demir
Perde'nin ardında yaşayan insanların deneyimlediğinden çok daha fazlası</a>
söz konusu, ve toplanmış verilerin devlet tarafından kullanımına ilişkin
yasal sınırlar bunu değiştirmeyecektir.</p>

<p>Şirketler daha fazla müdahaleci gözetim tasarlıyorlar. Bazıları, Facebook
gibi şirketlere bağlı olan, her yana yayılmış gözetimin, <a
href="https://www.theguardian.com/technology/2015/aug/10/internet-of-things-predictable-people">insanların
nasıl düşündükleri</a> üzerinde derin etkileri olacağını düşünüyor. Bu tür
olasılıklar tahmin edilemez değildir; fakat demokrasiye tehdit, dayanaksız
bir görüş değildir. Bugün var ve görünür durumda.</p>

<p>Özgür ülkelerimizin daha önce ciddi bir gözetim açığından muzdarip
olduklarına ve Sovyetler Birliği ve Doğu Almanya'dan daha fazla
gözetlenmeleri gerektiğine inanmıyorsak bu artışı tersine çevirmeliyiz. Bu,
insanlar hakkında büyük veri birikiminin durdurulmasını gerektirir.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>

<h3 style="font-size: 1.2em">Son Not</h3>
<ol>
<li id="ambientprivacy"><em>İzlenmeme</em> durumu <a
href="https://idlewords.com/2019/06/the_new_wilderness.htm">ortam
gizliliği</a> olarak adlandırılmıştır.</li>
</ol>
</div>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
gönderin.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
önerilerinizi lütfen <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
ziyaret edebilirsiniz.</p>
</div>

<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
     files generated as part of manuals) on the GNU web server should
     be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
     without talking with the webmasters or licensing team first.
     Please make sure the copyright date is consistent with the
     document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
     document was modified, or published.
     
     If you wish to list earlier years, that is ok too.
     Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
     years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
     year, i.e., a year in which the document was published (including
     being publicly visible on the web or in a revision control system).
     
     There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
     Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright &copy; 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 Richard Stallman</p>

<p>Bu sayfa <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
lisanslanmıştır.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
<ul>
<li>The FLOSS Information <a
href="mailto:theflossinformation@yandex.com">&lt;theflossinformation@yandex.com&gt;</a>,
2019</li>
</ul></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Son Güncelleme:

$Date: 2020/10/06 08:42:13 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>