path: root/talermerchantdemos/blog/articles/tr/push-copyright-aside.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/push-copyright-aside.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.86 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Bilim, Telif Hakkını Bir Kenara İtmelidir - GNU Projesi - Özgür Yazılım
Vakfı</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/push-copyright-aside.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
<h2>Bilim, Telif Hakkını Bir Kenara İtmelidir</h2>

<p>yazan: <strong>Richard M. Stallman</strong></p>

<p><em>Yazılım özgürlüğünün evrensel olması sonucuna ulaşan bir çok durum,
farklı şekillerde olsa da, diğer dışavurumcu çalışma biçimlerine de
uygundur. Bu yazı yazılım özgürlüğüyle ilişkili ilkelerin, edebiyat alanına
uygulanmasıyla ilgileniyor. Genel olarak, bu gibi sorunlar yazılım
özgürlüğüne özgü olsa da, bunun gibi yazıları da burada paylaşıyoruz, çünkü
Özgür Yazılıma ilgi duyan bir çok kişi bu ilkelerin yazılım dışındaki
alanlarda da nasıl uygulanabileceğini merak ediyorlar.</em></p>

<p>(Bu yazı 2001 yılında <em>Nature</em> dergisinin <b>ağ</b> tartışmaları
forumunda yayınlanmıştır.)</p>

<p>Bilimsel literatürün bilimsel bilgiyi yaymak ve bilimsel dergilerin bu
süreci kolaylaştırmak için var olduğu herkes tarafından bilinen bir
gerçektir. Bu nedenle, bilimsel literatürün kullanımına ilişkin kuralların,
bu hedefi gerçekleştirmeye yardımcı olmak için tasarlanması gerekir.</p>

<p>Telif hakkı olarak bilinen ve şimdi sahip olduğumuz kurallar, büyük hacimli
üretim kopyalamasının yapısal olarak merkezi yöntemi olan baskılama
zamanında oluşturulmuştur. Bir baskılama ortamında, dergiler üzerindeki
telif hakkı yalnızca dergi yayıncılarını kısıtlamaktaydı, bir makaleyi
yayınlamak için izin almalarını gerektiriyordu, aksi takdirde aşırmacı
olacaklardı. Bu, makalelerin yazarları ya da okuyucuları olarak bilim
adamlarının ya da öğrencilerin yararlı çalışmalarına müdahale etmeksizin
dergilerin bilgiyi işletmesine ve yaymasına yardımcı oldu. Bu kurallar söz
konusu sisteme uygundur.</p>

<p>Ancak bilimsel yayınların yayınlanması için kullanılan modern teknoloji,
World Wide Web'dir. Web üzerinde bilimsel makalelerin ve bilginin en iyi
şekilde dağıtılmasını hangi kurallar sağlayacaktır? Makaleler, herkes için
erişimi sağlayan özel mülk olmayan biçimlerde dağıtılmalıdır. Ve herkes
makaleleri &ldquo;yansıtma&rdquo; hakkına sahip olmalıdır; başka bir
deyişle, uygun atıfla bu makaleleri aynen yeniden yayınlama hakkına sahip
olmalıdır.</p>

<p>Bu kurallar, elektronik biçimde dağıtıldıklarında gelecekteki ve geçmişteki
makalelere uygulanmalıdır. Ancak dergilerin kağıt yayınına uygulandığı
şekliyle mevcut telif hakkı sisteminin değiştirilmesi için hiçbir ciddi
gereksinim yoktur çünkü problem bu alanda değildir.</p>

<p>Maalesef, öyle görünüyor ki, herkes bu makalenin başındaki gerçeklere
katılmamaktadır. Birçok dergi yayıncısı, bilimsel literatürün hedefinin,
bilim adamlarından ve öğrencilerden üye aidatı toplayarak, dergi
yayınlamalarını olanaklı kılmak olduğuna inanmaktadır. Bu gibi bir düşünce,
“niyetlerle sonuçların karıştırılması” olarak bilinmektedir.</p>

<p>Yaklaşımları, bilimsel literatürü okuyabilecek ve bunun için ücret
ödeyebilecek kimselerin bile erişimini kısıtlamak olmuştur. Bilim
adamlarının yeni kurallar seçmelerini durdurmak için bir özür olarak,
İnternet için uygun olmasalar bile hâlâ yürürlükte olan telif hakkı kanununu
kullanmaktadırlar.</p>

<p>Bilimsel işbirliği ve insanlığın geleceği için, bu yaklaşımı kökünden
reddetmeliyiz, yalnızca kurulmuş engelleyici sistemleri değil ayrıca onları
esinlendiren hatalı önceliklerini de reddetmeliyiz.</p>

<p>Dergi yayıncıları bazen çevrimiçi erişimin, pahalı yüksek güçlü sunucu
makinelerini gerektirdiğini ve bu sunucular için ödeme yapmak için erişim
ücreti almak zorunda olduklarını ifade etmektedir. Bu &ldquo;problem&rdquo;
kendi &ldquo;çözümünün&rdquo; bir sonucudur. Herkese &ldquo;yansıtma&rdquo;
özgürlüğü verin, dünya genelinde kütüphaneler, isteği karşılamak için yansı
siteleri kuracaktır.  Bu merkezi olmayan çözüm, bilgi dolu kayıtların kazara
kaybolmasına karşı koruma sağlarken, İnternet bant genişliği ihtiyaçlarını
azaltacak ve daha hızlı erişim sağlayacaktır.</p>

<p>Yayıncılar ayrıca editörlere para ödemenin erişim ücreti alınması
gerektiğini söylemektedir. Editörlere ücret ödenmesi gerektiği varsayımını
kabul edelim; bu durum savımızı zayıflatmayacaktır. Tipik bir makale için
maliyet, araştırmayı üretmek için gerekli finansmanın maliyetinin % 1'i ile
%3'ü arasındadır. Maliyetin bu gibi küçük bir yüzdesi, sonuçların
kullanımının engellenmesini oldukça zor haklı gösterebilir.</p>

<p>Bunun yerine, yayına hazırlamanın maliyeti telafi edilebilir, örneğin, bu,
bunları, araştırma sponsorlarına aktarabilen yazarlara sayfa ücretleri
ödenmesiyle sağlanabilir. Sponsorlar, buna aldırmayacaklardır, çünkü yayın
için, üniversite kütüphanesinin dergi aboneliği için ödedikleri ek
ücretlerle halen oldukça külfetli bir ödeme yapmaktadırlar. Araştırma
sponsorlarına yayına hazırlama maliyetlerini yüklemek için ekonomik modeli
değiştirerek, erişimin kısıtlanmasına ilişkin görünen ihtiyacı ortadan
kaldırabiliriz. Bir kurum ya da firmaya üye olmayan ve araştırma sponsoruna
sahip olmayan bir yazar, kurum-temelli yazarlardan zorla toplanan
maliyetlerle birlikte sayfa ücretlerinden muaf tutulmalıdır.</p>

<p>Çevrimiçi yayınlara erişim için başka bir yol, bir derginin baskı
arşivlerinin çevrimiçi biçime dönüşümünün finansmanıdır. Bu işin yapılması
gereklidir ancak sonuca ilişkin engelleyici erişimi içermeyen finansmanın
alternatif yollarını aramalıyız. Çalışmanın kendisi herhangi bir zorluk
çıkarmayacak ya da artık daha fazla maliyet oluşturmayacaktır. Arşivlerin
sayısal hale getirilmesi ve erişimin kısıtlanmasıyla bunların çöpe atılması
kötü bir durumdur.</p>

<p>ABD Anayasası, telif hakkının amacının “Bilimin İlerlemesini desteklemek”
olduğunu söylemektedir. Telif hakkı bilimin ilerlemesine engel olduğunda,
bilim, telif hakkını bir kenara itmelidir.</p>

<hr />

Sonraki gelişmeler:

<p>Bazı üniversiteler dergi yayıncılarının gücünü zorlayacak politikalar
benimsemiştir. Burada MIT'yi örnek olarak verebiliriz.<br/>
<a
href="https://libraries.mit.edu/scholarly/mit-open-access/open-access-policy/">
https://libraries.mit.edu/scholarly/mit-open-access/open-access-policy/</a>.
Daha güçlü politikalar gerekiyor, yine de, bu bireysel yazarların
"çekilmesine" (yani boyun eğmesine) izin veriyor.</p>

<p>ABD hükümeti bazı fonladığı araştırmalar için "kamusal erişim" olarak
bilinen gereksinimi dayatmıştır. Bu, bir sitedeki yayına herkes için belirli
bir süre boyunca görüntüleme hakkı gerektiriyor. Bu gereksinim olumlu bir
adımdır ama yetersizdir. Çünkü makalenin yeniden dağıtımı özgürlüğünü
barındırmıyor.</p>

<p>İlginç bir biçimde, 2002 Budapeşte Açık Erişim Girişiminin "açık erişim"
kavramı yeniden dağıtım özgürlüğünü içeriyordu. Bu bildirgeyi, "açık"
kelimesinden hoşnutsuzluğuma rağmen, görüşün özünü doğru bulduğum için ben
de imzaladım.</p>

<p>Ancak, son gülen "açık" kelimesi oldu: "açık erişim" için kampanya yürüten
etkili kişiler daha sonra yeniden dağıtım özgürlüğünü kendi amaçları
içerisinden kaldırdılar. <a
href="http://www.budapestopenaccessinitiative.org/">BOAI</a> görüşünü
savunmaya devam ediyorum ama şimdi "açık erişim" başka bir anlama geliyor,
ben bu ifadeyle "yeniden dağıtılabilir yayın" veya "yansılama özgürlüğü olan
yayın" anlamlarını kastediyorum.</p>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
gönderin.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
önerilerinizi lütfen <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
ziyaret edebilirsiniz.</p>
</div>

<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
     files generated as part of manuals) on the GNU web server should
     be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
     without talking with the webmasters or licensing team first.
     Please make sure the copyright date is consistent with the
     document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
     document was modified, or published.
     
     If you wish to list earlier years, that is ok too.
     Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
     years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
     year, i.e., a year in which the document was published (including
     being publicly visible on the web or in a revision control system).
     
     There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
     Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright &copy; 2001, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018 Richard M. Stallman</p>

<p>Bu sayfa <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
lisanslanmıştır.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
<ul>
 <li>T. E. Kalaycı, 2009, 2019.</li>
 <li>Çiğdem Özşar, 2009.</li>
 <li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li>
 <li>Serkan Çapkan, 2009.</li>
 <li>İzlem Gözükeleş, 2009.</li>
</ul></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Son Güncelleme:

$Date: 2020/08/22 06:31:23 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>