path: root/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.86 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Özgür Yazılım, Özgür Toplum'a Giriş - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
<h2><a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><i>Özgür
Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</i>'na
Giriş</a></h2>

<p>
Lawrence Lessig, Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi
</p>

<p>
Her nesil kendi filozofuna bir zamanın hayal gücünü yakalayan bir yazar ya
da sanatçıya sahiptir. Bazen bu filozoflar oldukları gibi tanınırlar;
genelde gerçek bağlantı kurulmadan önce nesillerin bunu anlamaları zaman
alır. Ancak bu filozoflar tanınsalar da tanınmasalar da, bir şiirin
fısıltısında ya da politik bir hareketin patlamasında da olsa, bir zaman,
ideallerini konuşan insanlar tarafından ortaya çıkarılır. 
</p>
<p>
Bizim neslimizin bir filozofu var. O bir sanatçı ya da profesyonel bir yazar
değil. O bir programcı. Richard Stallman çalışmalarına programcı ve işletim
sistemi yazılımı hazırlayan bir mimar olarak <abbr title="Massachusetts
Institute of Technology">MIT</abbr>’nin laboratuarlarında başladı. Programcı
ve “Kod” olarak tanımlanan bir dünyada özgürlük için  oluşturulan bir
hareketin mimarı olarak toplum yaşamının bir aşamasında kariyerini
oluşturdu. 
</p>
<p>
“Kod”, bilgisayarları çalıştıran teknolojidir. Yazılımda yazılsa da
donanımda gömülü olsa da, kod, ilk olarak makinelerin çalışmasını
yönlendiren sözcükler halinde yazılan bir yönergeler topluluğudur. Bu
makineler, bilgisayarlar, hayatımızı gitgide daha çok tanımlamakta ve
kontrol etmektedir. Bu makineler, telefonların nasıl bağlandığını ve
televizyonda neyin gösterildiğini belirler. Bilgisayarlar, videonun bir
bilgisayara geniş bant bir bağlantı üzerinden gösterim yapabilip
yapamadığını belirler. Bir bilgisayarın üreticisine neyi geri raporladığını
kontrol ederler. Bu makineler bizi yönetir. Kod da bu makineleri yönetir. 
</p>
<p>
Bu kod üzerinde nasıl bir kontrolümüz olmalıdır? Nasıl bir anlayış
olmalıdır? Olanaklı kıldığı kontrole uyum sağlamak için nasıl bir özgürlük
olmalıdır? Ne gibi bir güç olmalıdır?
</p>
<p>
Bu sorular Stallman’ın hayatının temelini oluşturmaktadır. Çalışmaları ve
sözcükleriyle, kodu “özgür” tutmanın önemini bizlere göstermiştir. Buradaki
özgürlük ifadesi kod yazan kimselere ücret ödenmemesi anlamına gelmemektedir
ancak yazılan kontrol kodlarının herkes için saydam olması ve uygun
görüldüğü şekilde herkesin ilgili kodları kontrol etme ve değiştirme hakkına
sahip olması anlamına gelmektedir. Bu “özgür yazılımdır”; “özgür yazılım”
kodla inşa edilmiş bir dünyaya ilişkin bir yanıttır. 
</p>
<p>
“Free”. Stallman kendi adına bu anlam belirsizliği için
üzülmektedir. Üzülecek bir şey yoktur. Bulmacalar insanları düşünmeye zorlar
ve bu “özgür” ifadesi iyi bir bulmacayı teşkil etmektedir. Modern
Amerikalılara “özgür yazılım” ütopik, imkânsız bir şey gibi
gelmektedir. Hiçbir şey hatta bir öğle yemeği bile ücretsiz
değildir. Dünyayı yöneten en kritik makineleri yöneten en önemli sözcükler
nasıl “özgür - ücretsiz” olabilir ki? Aklı başında bir topluluk nasıl olur
da böyle bir idealin peşinde koşar?
</p>
<p>
“Özgür” sözcüğünün tınısı bizim bir fonksiyonumuzdur, ifadenin bir
fonksiyonu değildir. “Özgür” farklı anlamlara sahiptir, bunlardan yalnızca
bir tanesi “fiyat”a atıf yapar. Stallman’a göre, “özgür” ifadesinin çok daha
temel bir anlamı “özgür konuşma” ya da belki de daha net olarak “özgür
işçilik” ifadelerinde görülmektedir. Maliyet açısından özgür değil ancak
diğerleri tarafından kontrolünde sınırlı olmaması açısından özgür anlamına
gelmektedir. Özgür yazılım, tıpkı özgür kanunlar gibi saydam ve değişime
açık kontroldür ya da kontrollerini bilinir ve değişime açık hale
getirdiklerinde “özgür topluluğun” kanunları özgürdür. Stallman’ın “özgür
yazılım hareketinin” hedefi “özgür” hale getirerek değişime tâbi olan kodu
şeffaf hale getirmektir.  
</p>
<p>
Bu şeffaf hale getirmenin mekanizması, GPL olarak adlandırılan bir lisans
aracılığıyla gerçekleştirilen “copyleft” olarak adlandırılan alışılagelmedik
bir şekilde akıllı olan bir yöntemdir. Copyright kanununun gücünü
kullanarak, “özgür yazılım” yalnızca açık ve değişikliğe tâbi olmasını
sağlamaz ayrıca “özgür yazılımı” (ve teknik açıdan “türevsel çalışma” olarak
da sayılan) alan ve kullanan diğer yazılımın da özgür olmasını sağlar. Özgür
bir yazılım programını kullanıyorsanız ve uyarlıyorsanız ve daha sonra bu
uyarlanmış sürümü insanlara sunuyorsanız, dağıtılan sürüm, uyarlanan sürüm
kadar özgür olmalıdır. Öyle olmalıdır aksi takdirde telif hakkı yasası ihlâl
edilmiş olacaktır.
</p>
<p>
“Özgür yazılımın” özgür toplumlar gibi düşmanları vardır. Microsoft, GPL’ye
karşın bir mücadele başlatmıştır, kendisini dinleyen herkesi GPL’nin
“tehlikeli” bir lisans olduğu konusunda uyarmaktadır. Ancak adlandırdığı
tehlikeler büyük ölçüde aldatıcıdır. Diğerleri, değiştirilmiş sürümlerin de
özgür olması konusunda GPL’nin ısrarındaki “baskıya” karşı
çıkmaktadır. Ancak şart demek baskı demek değildir. Milyonlarca dolar
ödemeden Office ürününün modifiye edilmiş sürümlerini dağıtmak için
kullanıcılarına izin vermeyi reddetmek Microsoft için bir baskı değilse, o
zaman GPL’nin özgür yazılımın değiştirilmiş sürümlerinin de özgür olması
konusunda baskı yapması da baskı değildir. 
</p>
<p>
Stallman’ın mesajını çok aşırı olarak adlandıranlar da bulunabilir. Ancak bu
mesaj aşırı değildir. Gerçekte, açık anlamda, Stallman’ın çalışması, koddan
önce dünyada geleneğimizin gerçekleştirdiği özgürlüklerin basit bir
dönüşümüdür. “Özgür yazılım”, kod tarafından belirlenen dünyanın, koddan
önce dünyayı oluşturan geleneğimiz kadar “özgür” olmasını sağlamaktadır. 
</p>
<p>
Örneğin, “Özgür bir toplum” kanunlar ile düzenlenir. Ancak, özgür herhangi
bir toplumun  kanun aracılığıyla bu düzenleme üzerine getirdiği bazı
sınırlamalar mevcuttur. Düzenlemelerini düzenlenmiş olan kurallardan
saklayan hiçbir hükümet geleneğimizde yer alamaz. Kanunlar her şeyi kontrol
eder. Ancak bunu şeffaf bir şekilde yapar. Ve kanun, düzenlediği kimseler ya
da düzenlediği birimler (avukatlar, yasama meclisleri) tarafından
bilinebilir ve kontrol edilebilir olduğunda şeffaftır. 
</p>
<p>
Kanun üzerindeki bu şart, bir yasama meclisinin çalışmasının kapsamının
dışına kadar uzanır. Amerikan mahkemelerindeki kanunun işleyişini
düşünün. Davacı tarafından davalarına bakılması için avukatlar
tutulmaktadır. Bazen dava açılır. Bu davaların açılmasının devamında,
avukatlar dava özeti yazarlar. Bu dava özetleri hakimler tarafından yazılan
düşünceleri etkiler. Bu düşünceler, belirli bir davayı kimin kazandığını ya
da belirli bir kanunun bir oluşum ile tutarlı olup olmadığını belirler. 
</p>
<p>
Bu süreçteki tüm gereçler Stallman’in bahsettiği anlamda özgürdür. Yasal
dava özetleri başkalarının kullanması için açık ve özgürdür. Tezler
şeffaftır (ancak iyi olmayabilirler) ve yargılama asıl avukatların izni
alınmadan oluşturulabilir. Oluşturdukları düşünceler, daha sonraki dava
özetlerinde ifade edilebilir. Bunlar, başka bir dava özetine ya da düşünceye
kopyalanabilir ve bütünleştirilebilir. Amerikan kanununa ilişkin “kaynak
kodu” tasarım olarak ve ilke olarak herkesin alması için açık ve
özgürdür. Ve avukatlar bunu gerçekleştirir, bu daha önce gerçekleşen durumun
yeniden kullanılması aracılığıyla yaratıcılığını gerçekleştiren büyük bir
dava özetinin bir ölçüsüdür. Kaynak özgürdür; yaratıcılık ve ekonomi bunun
üzerine kurulmaktadır. 
</p>
<p>
Bu özgür kodun (ve burada özgür yasal kodu ifade etmek istedim) ekonomisi,
avukatları zor durumda bırakmamaktadır. Oluşturdukları malzemenin herhangi
biri tarafından alınabilip kopyalanabilmesine rağmen, hukuk büroları büyük
dava özetleri üretme konusunda yeterli dürtüye sahiptir. Avukat bir
zanaatçıdır; avukatın ürünü kamuya aittir. Ancak zanaat insanlara ücretsiz
hizmet demek değildir. Avukatlara ücret ödenir; kamu, ücretsiz olarak bu
gibi bir çalışmayı talep etmez. Aksine bu ekonomi gelişmektedir, sonraki
çalışma öncekine eklenmektedir. 
</p>
<p>
Farklı bir yasal işleyişi hayal edebilirdik, dava özetleri ve iddiaları
gizli tutulan; kuralların bir sonucu ifade ettiği ancak nedenleri ifade
etmediği. Kanunlar polis tarafından sağlanabilir ancak başka hiç kimseye
ifade edilmeyebilirdi. Bu durumda, işleyiş kuralı açıklanmaksızın işletilen
düzenlemeler mevcut olabilirdi. 
</p>
<p>
Bu toplumu hayal edebilirdik, ama bu toplumu “özgür” olarak adlandırmayı
hayal edemezdik. Güdülerin daha iyi veya daha verimli olup olmaması, bu
toplumun özgür olarak bilinmesini gerektirmez. Özgür bir toplumdaki özgürlük
idealleri verimli uygulamadan daha fazlasını gerektirir. Bunun yerine
açıklık ve şeffaflık, kurulacak olan yasal sistemin kısıtlarıdır, liderler
tarafından onaylandığında eklenecek özellikler değildir. Yazılım koduyla
yönetilen bir yaşam da daha azıyla yetinmemelidir.
</p>
<p>
Kod yazımı bir dava değildir. Kod yazımı iyidir, zengindir ve daha
üretkendir. Ancak, kanun, yaratıcılığın ve güdülerin, üretilen ürünler
üzerinde nasıl mükemmel kontrole bağlı olmadığının açık bir örneğidir. Caz
ya da romanlar ya da mimari gibi, kanun da, daha önceki çalışma üzerine inşa
edilir. Bu ekleme ve değiştirme yaratıcılığın ta kendisidir. Ve özgür bir
toplum, en önemli kaynaklarının tam da bu anlamda özgür kalmasını sağlayan
bir toplumdur.
</p>
<p>
İlk defa olarak, bu kitap, detaylarını ve gücünü açık hale getirecek bir
şekilde Richard Stallman’ın denemelerini bir araya getirmektedir. Denemeler,
copyright' dan özgür yazılım hareketinin tarihine kadar geniş bir aralığı
kapsamaktadır. Denemeler, iyi bilinmeyen birçok tezi içermektedir ve
bunların arasında, dijital dünyada şüpheli copyright'ı ortaya çıkaran
değişen durumların kavranması güç örnekleri de mevcuttur. Bu güçlü adamın
düşüncesini anlamaya çalışanlar için, bir kaynak olarak hizmet edecektir, bu
güçlü adam, diğer her şekilde güçsüz bile olsa, fikirlerinde, duygularında
ve doğruluğunda güçlüdür. Bu, bu fikirleri benimseyen ve bu fikirler üzerine
başka fikirler kuran diğer insanlara esindirecektir. 
</p>
<p>
Stallman’i iyi tanımıyorum. Ancak sert bir adam olduğunu bilecek kadar
tanıyorum. Genelde sinirli ve sabırsız bir adamdır. Öfkesi, düşmanlarına
olduğu kadar dostlarına da yansıyabilir. Uzlaşmadan uzaktır ve inatçıdır. 
</p>
<p>
Sonunda dünyamız kodun gücü ve tehlikesini anladığında - kodun yasalar veya
yönetimler gibi şeffaf ve özgür olması gerektiğini sonunda gördüğünde - o
zaman bu uzlaşmadan uzak ve inatçı programcıya döneriz ve gerçekleştirmek
için savaştığı ülküyü fark ederiz: özgürlüğün ve bilginin derleyiciyi
kurtardığı özgürlüğün ve bilginin var olduğu bir dünya ülküsü. Ve
eylemleriyle ya da sözleriyle bu sonraki toplumun sahip olabileceği
özgürlüğü mümkün kılmak için hiçbir adamın bu kadar çok şey yapmadığını
görürüz. 
</p>
<p>
Bu özgürlüğü henüz kazanmadık. Bunu korurken başarısız da
olabiliriz. Başarılı da olsak başarısız da olsak, bu denemelerde özgürlüğün
ne olabileceğine dair bir tablo sunulmuştur. Ve bu çalışmaları ve sözcükleri
oluşturan hayatta, Stallman gibi bu özgürlüğü yaratmak için savaşan herkes
için bir esin kaynağı vardır.
</p>

<p>
<strong>Lawrence Lessig</strong><br />
<strong>Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi.</strong>
</p>

<hr />
<blockquote id="fsfs"><p class="big"><a
href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür
Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</cite></a>
hakkında daha fazla bilgi edinin.</p></blockquote>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
gönderin.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
önerilerinizi lütfen <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
ziyaret edebilirsiniz.</p>
</div>

<p>Copyright &copy; 2002, 2013, 2017, 2018 Free Software Foundation, Inc.</p>

<p>Bu sayfa <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
lisanslanmıştır.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
<ul>
<li>T. E. Kalaycı, 2009.</li>
<li>Çiğdem Özşar, 2009.</li>
<li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li>
<li>Serkan Çapkan, 2009.</li>
<li>İzlem Gözükeleş, 2009. </li>
</ul></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Son Güncelleme:

$Date: 2020/08/22 06:31:23 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>