path: root/talermerchantdemos/blog/articles/tr/can-you-trust.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/can-you-trust.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.79 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Bilgisayarınıza Güvenebilir misiniz? - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/can-you-trust.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
<h2>Bilgisayarınıza Güvenebilir misiniz?</h2>

<p>yazan <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></p>

<p>
Bilgisayarınız emirleri kimden almalıdır? Birçok insan bilgisayarlarının,
başka birilerinin değil, kendi emirlerine uymasını ister. &ldquo;Güvenli
işletim&rdquo; (trusted computing) olarak adlandırdıkları bir planla,
Microsoft ve Intel gibi bilgisayar firmalarıyla birlikte büyük medya
kuruluşları (film firmaları ve müzik firmaları dahil olmak üzere)
bilgisayarlarınızın sizin yerine kendilerine uymasını planlamaktadır. Özel
mülk programlar daha önce kötü niyetli özelliklere sahipti ancak bu plan onu
evrensel hale getirecektir.</p>
<p>
Özel mülk yazılım temel olarak bilgisayarın ne yaptığını kontrol
edemediğiniz anlamına gelmektedir; kaynak kodunda çalışamaz ya da onu
değiştiremezsiniz. Akıllı iş adamlarının, sizi dezavantajlı duruma sokmak
için yollar bulması şaşırtıcı değildir. Microsoft bunu defalarca yapmıştır:
Windows’un bir sürümü, hard diskinizdeki tüm yazılımı raporlayacak şekilde
tasarlanmıştır; Windows Medya Player’daki yakın zamandaki bir
&ldquo;güvenlik&rdquo; yükseltmesi, kullanıcıların yeni kısıtlamalara
uymasını gerektirmiştir. Ancak Microsoft bu konuda yalnız değildir: KaZaa
müzik paylaşım yazılımı, bilgisayarınızın kullanımını KaZaa'nın iş ortağının
müşterilerine kiralayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu kötü niyetli özellikler
genellikle sırdır ama bunları bilseniz, ortadan kaldırmanız zordur çünkü
kaynak koduna sahip değilsiniz.</p>
<p>
Geçmişte, bunlar ayrı olaylardı. &ldquo;güvenli işletim&rdquo;, açıklığı
sağlamaktaydı. &ldquo;Tehlikeli işletim&rdquo; (treacherous computing) bunun
için daha uygun bir isimdir çünkü plan, bilgisayarınızın size her zaman
sistematik olarak uymamasının sağlanması için tasarlanmıştır. Gerçekte,
bilgisayarınızın genel amaçlı bir bilgisayar olarak çalışmasını durdurmak
için tasarlanmıştır. Her işlem, açık izin gerektirebilir.</p>
<p>
Güvenilmez işletimin altındaki teknik fikir, bilgisayarın sayısal bir
şifreleme ve imza cihazını içermesi ve tuşların sizden gizli tutulmasıdır
(Microsoft’un bu sürümü &ldquo;palladyum&rdquo; olarak adlandırılır). Özel
mülk programlar, başka hangi programları çalıştırabileceğinizi, hangi
belgelere ya da verilere erişebileceğinizi ve bunları ne gibi programlara
aktarabileceğinizi kontrol etmek için bu cihazı kullanır. Bu programlar,
İnternetten yeni yetkilendirme kurallarını indirecek ve bu kuralları
çalışmanıza otomatik olarak dayatacaktır. Bilgisayarınızın yeni kuralları
İnternetten düzenli olarak almasına izin vermezseniz, bazı özellikler
otomatik olarak görevini yapmayı durduracaktır.</p>
<p>
Tabi ki, Hollywood ve müzik firmaları “DRM” (Sayısal Kısıtlama Yönetimi)
içingüvenilmez işletimi kullanmayı planlamaktadır, böylece indirilen
videolar vemüzik, yalnızca belirtilen tek bir bilgisayar üzerinde
oynatılabilir. En azından bu firmalardan alacağınız yetkilendirilmiş
dosyalar kullanılarak paylaşım ta-mamen imkansız hale gelecektir. Ancak
sizin yani halkın bu şeyleri paylaşma özgürlüğünüz ve yeteneğiniz olmalıdır
(Birilerinin şifrelenmemiş sürüm-leri üretmek, yüklemek ve paylaşmak için
bir yol bulmasını bekliyorum, böylece DRM tamamen başarılı olmayacaktır
ancak sistem aklanmış değildir).</p>
<p>
Paylaşımın imkansız hale getirilmesi yeterince kötüdür ancak durum daha da
kötüleşmektedir. E-posta ve belgeler için de aynı özelliğin kullanılmasına
ilişkin planlar vardır, iki hafta içinde ortadan kaybolan e-postalar ya da
bir firmada yalnızca seçilen bilgisayarlarda okunabilen belgeler gibi.</p>
<p>
Patronunuzun sizden riskli bir iş yapmanızı istediğini hayal edin; bir ay
sonra, iş olumsuz sonuç verdiğinde, kararın size ait olmadığını göstermek
için e-postayı kullanamazsınız. Emir size ortadan uçan mürekkeple
verildiğinde, &ldquo;yazılı olarak emir almak&rdquo; sizi korumaz.</p>
<p>
Patronunuzdan yasal olmayan ya da ahlaken kötü bir politikayı ifade eden bir
e-posta aldığınızı hayal edin, örneğin, bu e-posta, firmanın yıllık denetim
raporlarının parçalanması ya da ülkeniz için ciddi bir tehdit oluşturacak
olan bir durumu içerebilir. Bugün bunu bir muhabire gönderebilir ve  eylemi
açığa vurabilirsiniz. Güvenilmez işletimle, gazeteci belgeyi okuyamayacak;
bilgisayarı buna izin vermeyecektir. Güvenilmez işletim, tahrip için bir
cennet haline gelir.</p>
<p>
Microsoft Word gibi kelime işlemcileri, belgelerinizi kaydederken güvenilmez
işletimi kullanabilir, bu nedenle, rekabet eden diğer kelime işlemcileri
sizin belgelerinizi okuyamaz. Bugün, özgür kelime işlemcilerinin Word
belgelerini okumalarını sağlamak için Word biçiminin sırlarını deneysel
çalışmalarla anlamalıyız. Word, kaydederken, güvenilmez işletim ile
belgeleri şifreliyorsa, özgür yazılım, bunları okumak için yazılım
geliştirme şansına sahip olmayacaktır ve bunu başarabilsek bile, bu gibi
programlar, Dijital Milenyum Telif Hakkı Hareketi tarafından yasaklanabilir.</p>
<p>
Güvenilmez işletimi kullanan programlar, İnternetten sürekli olarak yeni
yetkilendirme kuralları indirecek ve bu kuralları otomatik olarak
çalışmanıza dayatacaklardır. Microsoft ya da A.B.D. hükümeti, yazmış
olduğunuz bir belgede söylediğiniz bir şeyi sevmiyorsa, herhangi birinin söz
konusu belgeyi okumasına izin verilmemesini tüm bilgisayarlara söyleyen yeni
yönergeleri gönderebilirler. Yeni yönergeleri indirdiğinde her bir
bilgisayar kurallara uyacaktır. Yazılarınız 1984 tarzı, önceki olayları
kapsayan silintilere tabi tutulacaktır. Bunu kendiniz okuyamayabilirsiniz.</p>
<p>
Güvenilmez bir bilgisayar uygulamasının ne gibi kötü şeyler yaptığını
bulacağınızı, ne kadar ıstıraplı olduklarını öğreneceğinizi ve onları kabul
edip etmeyeceğinizi düşünebilirsiniz. Bunun kabul edilmesi aptalca ve
öngörüsüzce olacaktır ancak temel nokta, göstermekte olduğunuz çabanın
yeterli olmayacağıdır. Bir kere programa güvendiğinizde, oltaya düşersiniz
ve bunu bilirler; o zaman anlaşmayı değiştirebilirler. Bazı uygulamalar
farklı bir şeyler yapacak olan yükseltmeleri otomatik olarak indirecektir,
ve onlar, size yükseltip yükseltmeme konusunda seçim şansı vermeyecektir.</p>
<p>
Bugün özel mülk yazılım tarafından sınırlandırılmaktan özel mülk yazılımı
kullanmayarak kurtulabilirsiniz. GNU/Linux ya da başka bir özgür yazılım
sistemini kullanırsanız ve üzerine özel mülk yazılımları kopyalamazsanız, o
zaman bilgisayarınızın ne yaptığını kontrol edebilirsiniz. Özgür bir yazılım
kötü niyetli bir özelliğe sahipse, topluluktaki diğer geliştiriciler, bunu
çıkartırlar ve siz düzeltilmiş sürümünü kullanırsınız. Ayrıca özgür olmayan
işletim sistemlerinde özgür uygulama programlarını ve araçlarını da
çalıştırabilirsiniz; bu size tam özgürlüğün verilmesini sağlamaz ancak
birçok kullanıcı bunu yapmaktadır.</p>
<p>
Güvenilmez işletim, özgür işletim sistemlerinin ve özgür uygulamalarının
varlığını tehlikeye atmaktadır çünkü bunları çalıştırmanız mümkün
olmayabilir. Güvenilmez işletimin bazı sürümleri, işletim sisteminin belirli
bir firma tarafından özel olarak yetkilendirilmesini gerektirecektir. Özgür
yazılım sistemleri böyle bir sisteme kurulamayabilir. güvenilmez işletimin
bazı sürümleri, her programın, işletim sistemi geliştiricisi tarafından özel
olarak yetkilendirilmesini gerektirecektir. Bu gibi bir sistem üzerinde
özgür uygulamaları çalıştıramazsınız. Bunun nasıl olduğunu belirler ve
birilerine anlatırsanız, bu bir suç olabilir.</p>
<p>
Tüm bilgisayarların güvenilmez işletimi desteklemesini ve eski
bilgisayarların İnternete bağlanmasının önlenmesini isteyen öneriler
halihazırda A.B.D. kanunlarının arasına sokulmak üzere
önerilmektedir. CBDTPA (Tüket Ama Programlama Yapmaya Çalışma olarak
adlandırmaktayız) bunlardan biridir. Ancak sizi yasal olarak güvenilmez
işletime zorlayamasalar bile, güvenilmez işletimin kabul edilmesine ilişkin
baskı korkunç seviyelerde olabilir. Çeşitli problemlere neden olmasına
rağmen, bugün, insanlar haberleşmek için genellikle Word biçimini
kullanmaktadır (<a href="/philosophy/no-word-attachments.html">Word biçimi
kullanımına son verebiliriz</a>). Yalnızca güvenilmez işletim ile en son
Word belgeleri okunabiliyorsa, durumu yalnızca münferit hareket (al ya da
alma) açısından görürlerse, birçok insan ona dönecektir. Güvenilmez işletime
karşı koymak için, iş birliği yapmalı ve duruma toplu bir tercih olarak
göğüs germeliyiz.</p>
<p>
Güvenilmez işletim hakkında daha fazla bilgi için, <a
href="http://www.cl.cam.ac.uk/users/rja14/tcpa-faq.html">http://www.cl.cam.ac.uk/users/rja14/tcpa-faq.html</a>
sayfasına bakınız.</p>
<p>
Güvenilmez işletimin engellenmesi, çok sayıda vatandaşın örgütlenmesini
gerektirecektir. Yardımınıza ihtiyacımız var! Lütfen <a
href="http://DefectiveByDesign.org">Tasarımda Hatalı</a>yı, FSF'nin Sayısal
Kısıtlama Yönetime karşı kampanyasını destekleyin.</p>

<h3>Notlar</h3>

<ol>
<li><p>
Bilgisayar güvenliği alanında &ldquo;güvenli işletim&rdquo; başka bir
anlamda kullanılmaktadır; lütfen iki anlam arasındaki farka dikkat edin.</p></li>

<li><p>
GNU Projesi, güvenli ve özel e-posta göndermek için kullanabileceğiniz açık
anahtar şifreleme ve sayısal imzaları uygulayan bir program olan GNU
Gizlilik Koruyucusunu [:GNU Privacy Guard] dağıtmaktadır. GPG’nin güvenli
işletimden nasıl farklı olduğunun keşfedilmesi ve birini yardımcı, diğerini
tehlikeli yapan şeyin ne olduğunun görülmesi yararlıdır.</p>
<p>
Biri size şifreli bir belgeyi yollamak için GPG’yi kullandığında ve siz,
kodunu çözmek için GPG’yi kullandığınızda, sonuç, okuyabileceğiniz,
başkalarına gönderebileceğiniz, kopyalayabileceğiniz ve hatta birilerine
yine güvenli bir şekilde göndermek için yeniden şifreleyebileceğiniz şifreli
olmayan bir belgedir. Güvenilmez bir bilgisayar çalışması uygulaması,
ekrandaki sözcükleri okumanıza izin verir ancak başka şekillerde
kullanabileceğiniz şifreli olmayan bir belge oluşturmanıza izin
vermez. Özgür bir yazılım paketi olan GPG, güvenlik özelliklerinin
kullanıcılar tarafından erişilebilir olmasını sağlar; <em>insanlar</em>, bu
<em>özelliği</em> kullanır. Güvenilmez işletim ise, kullanıcılar üzerinde
kısıtlamalar dayatmak için tasarlanmıştır; <em>güvenilmez işletim</em>
<em>insanları</em> kullanır.</p></li>

<li><p>
Güvensiz hesaplamanın destekçileri söylemlerinin odak noktasını <a
name="beneficial">yararlı kullanımlar</a> oluşturur. Söyledikleri genellikle
doğrudur, sadece önemsizdir.</p>
<p>
Çoğu donanım gibi, güvensiz-hesaplama donanımı da zararlı olmayan amaçlarla
kullanılabilir. Ancak bu özellikler başka şekillerde de
gerçekleştirilebilir, güvensiz-hesaplama donanımı olmadan da. Teme
farklılık, güvensiz hesaplama kullanıcıların şu kötü durumla
karşılaşmalarına neden olur: bilgisayarınız size karşı çalışmak üzere
donatılır.</p>
<p>
Ne diyorlarsa doğrudur, ben ne diyorsam da doğrudur. Bu ikisini birlikte
düşünün, ne elde ediyorsunuz? Güvensiz hesaplama özgürlüğünüzü elinizden
almak için bir plandır, ne kaybedeceğimizi görmemizi engellemek için ufak
yararlar sunmaktadır.</p></li>

<li><p>
Microsoft bir güvenlik ölçütü olarak Palladium'u sunmakta, ve bunun
virüslere karşı koruma sağlayacağını iddia etmektedir, ancak bu iddia açıkça
yanlıştır. Ekim 2002'de Microsoft Research tarafından yapılan bir sunumda
Palladium'un özelliklerinden biri olarak var olan işletim sistemleri ve
uygulamaların çalışmaya devam edeceği söylenmiştir; bu nedenle, virüsler
bugün yapabildikleri bütün herşeyi yapmaya devam edeceklerdir.</p>
<p>
Microsoft çalışanları Palladium ile birlikte &ldquo;güvenlik&rdquo;'ten
bahsederken, gerçekte kelimenin anlamını kastetmemektedirler: istemediğiniz
şeylerden bilgisayarınızı korumak. Kastettikleri bilgisayarınızdaki veri
kopyalarına başkalarının istemediği yollarla erişiminizden
korumaktır. Sunumdaki bir saydamda Palladium'un koruduğu bir çok giz tipleri
listelenmişti, bunların arasında &ldquo;üçüncü parti gizler&rdquo; ve
&ldquo;kullanıcı gizleri&rdquo;&mdash;ancak &ldquo;kullanıcı
gizleri&rdquo;ni tırnaklar arasındadır, bu bir şekilde Palladium kapsamında
bir absürdlüğü göstermektedir.</p>
<p>
Sunumda güvenlik kapsamıyla çoğu kez ilişkilendirdiğimiz başka terimleri
sıkça kullanmaktadır, örneğin &ldquo;saldırı&rdquo;,&ldquo;kötücül
kod&rdquo;, &ldquo;aldatma&rdquo; (spoofing), &ldquo;güvenli&rdquo;
gibi. Hiçbiri asıl anlamlarında kullanılmamaktadır. &ldquo;&rdquo; birinin
size zarar vermeye çalışması anlamına gelmiyor, müziklerinizi kopyalamaya
çalıştığı anlamına geliyor. &ldquo;Kötücül kod &rdquo;, başkasının
makinenizin yapmasını istemediği bir şeyi yapması üzerine sizin tarafından
kurulan kod anlamına geliyor. &ldquo;Aldatma&rdquo; birinin sizi aldattığı
anlamına gelmiyor, sizin Palladium'u aldattığınız anlamına geliyor. Örnekler
arttırılabilir.</p></li>

<li><p>
Palladium geliştiricileri tarafından yapılan bir beyanda bilgiyi kim
geliştirdiyse veya topladıysa, bu bilgiyi nasıl kullandığınızı kontrol
etmeye hakkı olduğuna dair temel bir düstur söylenmiştir. Bu etik ve yasal
sistemin önceki fikirlerinin devrimsel bir tersine döndürülmesini
göstermektedir ve benzeri görülmemiş bir kontrol sistemi yaratmaktadır. Bu
sistemlerin belirli problemleri kazayla ortaya çıkmamamıştır; temel hedeften
kaynaklanmaktadır. Bu hedef reddetmemiz gereken bir hedeftir.</p></li>
</ol>

<hr />

<p>2015 itibariyle, güvenilmez işletim bilgisayarlarda &ldquo;Güvenli Platform
Modülü&rdquo; biçiminde gerçekleştirildi; ancak, pratik nedenlerden dolayı,
TPM, Dijital Kısıtlamalar Yönetimini onaylamak için bir uzaktan doğrulama
platformu sağlama amacı açısından tam bir başarısızlık oldu. Bu nedenle, DRM
kullanan şirketler başka yöntemler kullanıyor. Şu an, &ldquo;Güvenli
Platform Modülü&rdquo; DRM için kullanılmıyor bile, üstelik bunu DRM için
kullanma açısından hiç de uygun olmadığını düşünmek için bir çok neden
var. Ne gariptir ki, &ldquo;Güvenli Platform Modülü&rdquo;nün mevcut
kullanımları sadece, örneğin hiç bir kimsenin bilgisayardaki sistemi gizlice
değiştirmediğini doğrulamak gibi, masum ikincil kullanımlardır.</p>

<p>Dolayısıyla, PC'ler için mevcut olan &ldquo;Güvenli Platform
Modüllerinin&rdquo; tehlikeli olmadığı sonucuna varıyoruz ve bu modülleri
bilgisayarda barındırmak veya sistem yazılımlarında desteklemek için hiç bir
neden yok.</p>

<p>Ebette durumun umut verici olduğu düşünülmemeli. Bazı ARM PC'lerde veya
taşınabilir telefon, araba, TV ve diğer aygıtlardaki işlemcilerde bilgisayar
sahibinin içerisindeki yazılımı değiştirmesinden alıkoyan başka donanımsal
sistemler kullanılıyor ve bu sistemler beklediğimiz kadar kötüler.</p>

<p>Bu ayrıca uzaktan doğrulamanın zararsız olduğu anlamı da çıkarılmamalı. Eğer
bir aygıt bunu gerçekleştirmeyi başarırsa, bu kullanıcıların özgürlüğüne
ciddi bir tehdit oluşturacaktır. Mevcut &ldquo;Güvenli Platform
Modülü&rdquo; zararsız, çünkü uzaktan doğrulamayı uygulanabilir yapmakta
başarısız oldu. Gelecekteki bütün çabaların da başarısız olacağı
varsayımında bulunmamalıyız.</p>

<hr />

<blockquote id="fsfs"><p class="big">Bu yazı <a
href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür
Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</cite>
kitabında yayınlanmıştır</a>.</p></blockquote>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
gönderin.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
önerilerinizi lütfen <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
ziyaret edebilirsiniz.</p>
</div>

<p>Copyright &copy; 2002, 2007, 2014, 2015, 2016 Richard Stallman</p>
  
<p>Bu sayfa <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
lisanslanmıştır.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
<ul>
<li>The FLOSS Information <a
href="mailto:theflossinformation@gmail.com">&lt;theflossinformation@gmail.com&gt;</a>,
2020.</li>
<li>T. E. Kalaycı, 2009, 2019.</li>
<li>Çiğdem Özşar, 2009.</li>
<li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li>
<li>Serkan Çapkan, 2009.</li>
<li>İzlem Gözükeleş, 2009.</li>
</ul></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Son Güncelleme:

$Date: 2020/08/22 06:31:23 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
</body>
</html>