path: root/talermerchantdemos/blog/articles/pl/freedom-or-copyright.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/freedom-or-copyright.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.pl.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.90 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Wolność czy&nbsp;prawa autorskie? - GNU Project - Fundacja Wolnego
Oprogramowania (FSF)</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/freedom-or-copyright.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.pl.html" -->
<h2>Wolność czy&nbsp;prawa autorskie?</h2>

<p class="byline">Richard Stallman</p>

<p><em>Ten esej opisuje jak zasady wolności oprogramowania można czasami
zastosować do&nbsp;innych prac autorskich i&nbsp;do sztuki. Został tu
zamieszczony ponieważ&nbsp;dotyczy stosowania zasad wolnego
oprogramowania.</em></p>
<hr class="thin" />

<p>
Prawa autorskie zostały wprowadzone w&nbsp;erze prasy drukarskiej jako
regulacja przemysłu pisarskiego i&nbsp;wydawniczego. Celem było zachęcenie
do&nbsp;publikacji różnorodnych prac pisanych. Sposobem było zmuszenie
wydawcy, aby&nbsp;uzyskał zezwolenie od&nbsp;autora na&nbsp;publikację prac
z&nbsp;ostatnich kilku lat. Pozwalało to autorom na&nbsp;uzyskanie
przychodów od&nbsp;wydawców, które ułatwiały i&nbsp;zachęcały
do&nbsp;pisania. Czytelnicy otrzymywali z&nbsp;tego korzyść, tracąc przy tym
niewiele: prawo autorskie ograniczało tylko publikację, nie rzeczy, które
zwykły czytelnik mógł robić. To zapewne uczyniło prawo autorskie korzystnym
systemem dla społeczeństwa i&nbsp;dlatego zapewne uzasadnionym.</p>

<p>
Wszystko to piękne&mdash;tylko dawniej.</p>

<p>
Dzisiaj mamy nowe drogi dystrybucji informacji: komputery i&nbsp;sieci. Ich
korzyścią jest to, że&nbsp;ułatwiają kopiowanie i&nbsp;manipulację
informacją, włączając oprogramowanie, nagrania muzyczne, książki
i&nbsp;filmy. Oferują one możliwość nieskończonego dostępu
do&nbsp;wszelakiego rodzaju danych&mdash;informacyjna utopia.</p>

<p>
Jedna przeszkoda stała na&nbsp;drodze: prawa autorskie. Czytelnicy
i&nbsp;słuchacze, którzy skorzystali z&nbsp;nowej możliwości kopiowania
i&nbsp;dzielenia się opublikowaną informacją, ściśle rzecz biorąc, naruszali
prawo autorskie. To samo prawo, które niegdyś spełniało rolę korzystnej
przemysłowej regulacji wydawców stało się ograniczeniem dla społeczeństwa,
któremu miało służyć.</p>

<p>
W&nbsp;demokracji, prawo które zabrania działań popularnych
i&nbsp;użytecznych, zwykle jest wkrótce rozluźniane. Jednak&nbsp;nie wtedy,
gdy korporacje mają władzę polityczną. Wydawnicze lobby jest zdeterminowane,
by przeszkodzić społeczeństwu w&nbsp;korzystaniu z&nbsp;mocy swoich
komputerów i&nbsp;odkryły, że&nbsp;prawo autorskie jest przydatną
bronią. Pod&nbsp;ich wpływem, zamiast rozluźniać prawa autorskie,
aby&nbsp;dopasować się do&nbsp;nowych okoliczności, rządy zacieśniły je
bardziej niż kiedykolwiek, nakładając surowe kary na&nbsp;praktyki dzielenia
się. Najnowsza moda w&nbsp;popieraniu wydawców przeciwko obywatelom, znana
jako &bdquo;trzy próby&rdquo; [<em>three strikes</em>], polega
na&nbsp;blokadzie łącz internetowych tym obywatelom, którzy uczestniczą
w&nbsp;dzieleniu się plikami.</p>

<p>
To jeszcze nie było najgorsze. Komputery mogą być potężnym narzędziem
dominacji, gdy dostawcy oprogramowania odmawiają użytkownikom kontroli
nad&nbsp;oprogramowaniem, które uruchamiają. Wydawcy zdali sobie sprawę,
że&nbsp;poprzez wydawanie prac w&nbsp;formie zaszyfrowanej, które tylko
autoryzowane oprogramowanie może otworzyć, uzyskają niespotykaną władzę:
mogą zmusić czytelników do&nbsp;płacenia oraz&nbsp;identyfikacji,
kiedykolwiek tylko czytają książkę, słuchają muzyki lub&nbsp;oglądają
film. To marzenie wydawców: świat opłat za&nbsp;oglądanie
[<em>pay-per-view</em>].</p>

<p>
Wydawcy zyskali wsparcie rządu USA dla swego marzenia za&nbsp;pomocą Digital
Millenium Copyright Act (DMCA) w&nbsp;roku 1998. To prawo dawało wydawcom
prawo określania własnych zasad prawa autorskiego,
poprzez&nbsp;implementację ich w&nbsp;kodzie autoryzowanego programu
do&nbsp;odtwarzania. Przez tę praktykę, nazwaną &bdquo;cyfrowym zarządzaniem
ograniczeniami&rdquo; [<em>Digital Restrictions Management</em>,
w&nbsp;skrócie <em>DRM</em>] nawet czytanie lub&nbsp;słuchanie
bez&nbsp;autoryzacji zostało zabronione.</p>

<p>
Nadal mamy te same stare wolności w&nbsp;używaniu papierowych książek
i&nbsp;innych analogowych mediów. Lecz&nbsp;jeśli e-książki zastąpią te
drukowane, te wolności się nie przeniosą. Wyobraź sobie: koniec sklepów
z&nbsp;używanymi książkami, koniec pożyczania książek swoim przyjaciołom,
koniec wypożyczania książek z&nbsp;publicznej biblioteki &mdash; koniec
&bdquo;wycieków&rdquo;, które mogły dać komuś szansę przeczytania
bez&nbsp;płacenia. Koniec kupowania książek anonimowo za&nbsp;gotówkę
&mdash; możesz kupić e-booka wyłącznie przy użyciu karty kredytowej. To jest
świat który wydawcy chcą nam narzucić. Jeśli kupisz czytnik Amazon Kindle
(my nazywamy go <a
href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">Swindle</a> [Szwindel])
lub&nbsp;Sony Reader (tego nazywamy Shreader [czyt. Shredder - Niszczarka]
za&nbsp;to, czym grozi używanie go z&nbsp;książkami), płacisz
za&nbsp;utrwalenie takiego świata.</p>

<p>
Szwindel ma nawet orwelliańskiego backdoora, który może zostać użyty
do&nbsp;zdalnego kasowania książek. Amazom zaprezentował tę możliwość
poprzez&nbsp;skasowanie, kupionych z&nbsp;Amazon, kopii książki Orwella
&mdash; 1984.  Ewidentnie, nazwa nadana przez Amazon temu produktowi
w&nbsp;pełni odzwierciedla intencje do&nbsp;palenia naszych książek.</p>

<p>
Społeczny gniew przeciwko DRM rośnie powoli, będąc powstrzymywanym
ponieważ&nbsp;propagandowe wyrażenia takie jak &bdquo;<a
href="/philosophy/words-to-avoid.html">ochrona autorów</a>&rdquo;
i&nbsp;&bdquo;<a href="/philosophy/not-ipr.html">własność
intelektualna</a>&rdquo; przekonały czytelników, że&nbsp;ich prawa się nie
liczą. Te zwroty domyślnie przyjmują, że&nbsp;wydawcom należy się specjalna
władza w&nbsp;imieniu autorów, że&nbsp;jesteśmy moralnie zobowiązani by się
im kłaniać, jak również, że&nbsp;oszukaliśmy kogoś, jeśli zobaczyliśmy
lub&nbsp;usłyszeliśmy cokolwiek bez&nbsp;uiszczenia opłaty.</p>

<p>
Organizacje, które zyskują najwięcej z&nbsp;praw autorskich, to te które
legalnie sprawują nad&nbsp;nimi kontrolę w&nbsp;imieniu autorów (większość
autorów zyskuje niewiele). Chcieliby, byś wierzył, że&nbsp;prawo autorskie
jest naturalnym prawem autorów oraz, że&nbsp;my &mdash; społeczeństwo
&mdash; musimy cierpieć, nieważne jak bolesne to jest. Nazywają dzielenie
się &bdquo;piractwem&rdquo;, przyrównując pomoc bliźniemu do&nbsp;ataku
na&nbsp;okręt.</p>

<p>
Mówią również, że&nbsp;Wojna z&nbsp;Udostępnianiem jest jedyną drogą
na&nbsp;utrzymanie sztuki żywą. Nawet gdyby było to prawdą, nie wystarcza to
na&nbsp;wytłumaczenie tego postępowania; lecz&nbsp;nie jest to
prawdą. Publiczne dzielenie się kopiami pozwala zwiększyć sprzedaż
większości prac, zmniejszając sprzedaż tylko dla największych hitów.</p>

<p>
Bestsellery mogą jednak&nbsp;radzić sobie dobrze bez&nbsp;zakazu dzielenia
się. Stephen King uzyskał setki tysięcy dolarów sprzedając niezaszyfrowaną
serię e-książek bez&nbsp;blokad kopiowania lub&nbsp;dzielenia się. (Był
niezadowolony z&nbsp;tej ilości i&nbsp;nazwał eksperyment porażką,
ale&nbsp;dla mnie wydaje się to sukcesem.) Radiohead zyskało miliony
w&nbsp;2007 roku poprzez&nbsp;zaproszenie swoich fanów do&nbsp;kopiowania
albumu i&nbsp;zapłaty według własnego uznania, podczas gdy album był
udostępniany także w&nbsp;sieciach P2P. W&nbsp;2008 roku <a
href="http://www.boingboing.net/2008/03/05/nine-inch-nails-made.html">Nine
Inch Nails wypuścili album z&nbsp;zezwoleniem na&nbsp;dzielenie się
kopiami</a> i&nbsp;zarobili 750 000 dolarów w&nbsp;przeciągu kilku dni.</p>

<p>
Możliwość sukcesu bez&nbsp;narzucania sztucznych ograniczeń nie ogranicza
się jedynie do&nbsp;bestsellerów. Wielu artystów o&nbsp;różnorakiej sławie
dzisiaj prowadzi dostatnie życie dzięki <a
href="http://www.techdirt.com/articles/20091119/1634117011.shtml">dobrowolnemu
wsparciu</a>: datkom i&nbsp;zakupom towarów przez ich fanów. Kevin Kelly
oszacował, iż artysta potrzebuje znaleźć jedynie <a
href="http://www.kk.org/thetechnium/archives/2008/03/1000_true_fans.php">1000
prawdziwych fanów</a>.
</p>

<p>
Kiedy sieci komputerowe dostarczą łatwej anonimowej metody
do&nbsp;przesłania komuś małej kwoty pieniędzy, bez&nbsp;karty kredytowej,
będzie prosto stworzyć dużo lepszy system do&nbsp;wspierania sztuki. Podczas
oglądania pracy, byłby przycisk z&nbsp;napisem: &bdquo;Naciśnij tutaj, by
wysłać artyście złotówkę&rdquo;. Czy&nbsp;nie nacisnąłbyś go, przynajmniej
raz w&nbsp;tygodniu?</p>

<p>
Innym dobrym sposobem na&nbsp;wsparcie muzyki i&nbsp;sztuki są <a
href="/philosophy/dat.html">fundusze podatkowe</a> &mdash; być może podatek
od&nbsp;czystych nośników lub&nbsp;łączności z&nbsp;Internetem. Państwo
powinno dystrybuować pieniądze z&nbsp;podatku w&nbsp;całości
do&nbsp;artystów, nie marnując ich na&nbsp;korporacje wydawnicze. Jednakże
państwo nie powinno dystrybuować ich w&nbsp;liniowej proporcji
do&nbsp;popularności, ponieważ&nbsp;to by dawało najwięcej kilku
supergwiazdom, pozostawiając niewiele na&nbsp;wsparcie pozostałych
artystów. Z&nbsp;tego powodu proponuję użycie funkcji pierwiastkowej
trzeciego stopnia lub&nbsp;czegoś podobnego. Przy liniowej proporcji,
gwiazda A&nbsp;z&nbsp;1000-krotnie większą popularnością niż artysta B
otrzyma 1000 razy więcej pieniędzy niż B. Przy pierwiastkowej trzeciego
stopnia, A&nbsp;otrzyma 10 razy więcej niż B. Dzięki temu, każda
z&nbsp;supergwiazd otrzyma większy udział niż mniej popularny artysta,
ale&nbsp;większość funduszy popłynie do&nbsp;artystów, którzy naprawdę
potrzebują tego wsparcia. Ten system wydajnie wykorzysta nasze podatki, by
wspierać sztukę.</p>

<p>
Propozycje <a
href="http://stallman.org/mecenat/global-patronage.html">Globalnego
Mecenatu</a> [<em>Global Patronage</em>] łączą aspekty obu systemów, łącząc
obowiązkowe płatności z&nbsp;dowolnością rozdziału pomiędzy artystów.</p>

<!--
<p>

In Spain, this tax system should replace the SGAE and its canon,
which could be eliminated.</p> -->
<p>
Aby&nbsp;uczynić prawo autorskie pasującym do&nbsp;ery sieci, powinniśmy
zalegalizować niekomercyjne kopiowanie i&nbsp;dzielenie się wszystkimi
publikowanymi pracami oraz&nbsp;zabronić DRM. Ale&nbsp;dopóki nie wygramy
tej bitwy, musicie zabezpieczyć się sami: nie kupujcie żadnych produktów
z&nbsp;DRM, chyba że&nbsp;macie sposoby na&nbsp;złamanie DRM. Nigdy nie
używajcie produktów stworzonych, by zaatakować Waszą wolność, chyba
że&nbsp;potraficie zniwelować taki atak.</p>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.pl.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i&nbsp;FSF prosimy kierować na&nbsp;adres <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a>. Inne metody kontaktu
z&nbsp;FSF można znaleźć na&nbsp;stronie <a
href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających
odnośnikach oraz&nbsp;inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać
na&nbsp;adres <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">&lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
Staramy się, aby&nbsp;tłumaczenia były wierne i&nbsp;wysokiej jakości,
ale&nbsp;nie jesteśmy zwolnieni z&nbsp;niedoskonałości. Komentarze odnośnie
tłumaczenia polskiego oraz&nbsp;zgłoszenia dotyczące chęci współpracy
w&nbsp;tłumaczeniu prosimy kierować na&nbsp;adres <a
href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej
informacji na&nbsp;temat koordynacji oraz&nbsp;zgłaszania propozycji
tłumaczeń artykułów znajdziecie na&nbsp;<a
href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p>
</div>

<p>Copyright &copy; 2008, 2010, 2011, 2019 Richard M. Stallman</p>

<p>Ta strona jest dostępna na&nbsp;<a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji
Creative Commons Uznanie autorstwa&nbsp;&ndash; Bez&nbsp;utworów zależnych
4.0 Międzynarodowe</a>.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
Tłumaczenie: Sylwester Zarębski 2010; poprawki: Jan Owoc 2010, 2011, 2013,
Jan Wieremjewicz 2010.</div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Aktualizowane:

$Date: 2019/12/30 12:08:30 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
</body>
</html>