path: root/talermerchantdemos/blog/articles/nl/right-to-read.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/right-to-read.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.nl.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.90 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Het recht om te lezen - GNU-project - Free Software Foundation</title>
<style type="text/css" media="print,screen"><!--
blockquote, .comment {
   font-style: italic;
}
blockquote cite {
   font-style: normal;
}
.announcement {
   text-align: center;
   background: #f5f5f5;
   border-left: .3em solid #fc7;
   border-right: .3em solid #fc7;   
   margin: 2.5em 0;
}
#AuthorsNote ul, #AuthorsNote li {
   margin: 0;
}
#AuthorsNote li p {
   margin: 1em 0;
}
.emph-box {
   background: #f7f7f7;
   border-color: #e74c3c;
}
#AuthorsNote p.emph-box {
   margin: 1em 6%;
}
#BadNews li p { text-indent: -.8em; }
#BadNews li p:before {
   content: "\021D2";
   display: inline;
   position: relative;
   right: .5em;
}
#BadNews p.emph-box {
   margin: 2.5em 6% 1em;
}
#References {
   margin: 3em 0 2em;
}
#References h3 {
   font-size: 1.2em;
}
@media (min-width: 55em) {
   #AuthorsNote .columns >
 p:first-child,
    #AuthorsNote li p.inline-block {
      margin-top: 0;
   }
   .comment { text-align: center; }
   .table { display: table; }
   .table-cell {
      display: table-cell;
      width: 50%;
      vertical-align: middle;
   }
   .left { padding-right: .75em; }
   .right { padding-left: .75em; }
   }
}-->
<!--#if expr="$LANGUAGE_SUFFIX = /[.](ar|fa|he)/" -->
<!--
@media (min-width: 55em) {
   .left { padding-left: .75em; }
   .right { padding-right: .75em; }
   }
}-->
<!--#endif -->




</style>

<!--#include virtual="/philosophy/po/right-to-read.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.nl.html" -->
<h2 class="center">Het recht om te lezen</h2>

<address class="byline center">
door <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address>
<p class="center">
<em>Dit artikel verscheen eerder in het februarinummer uit 1997 van
<strong>Communications of the ACM</strong> (volume 40, nummer 2).</em></p>
<hr class="thin" />

<div class="article">
<blockquote class="center comment"><p>
	     Uit <cite>De gang naar Tycho</cite>, een serie artikelen over de
voorgeschiedenis van de Luna-revolutie, verschenen in Maanstad in 2096.
</p></blockquote>

<div class="columns">
<p>
Voor Dirk Halbert begon de gang naar Tycho op school&mdash;toen Lisa Lenz
zijn computer te leen vroeg. Die van haar was stukgegaan en als ze niet gauw
een andere kon lenen zou ze te laat zijn met haar werkstuk. Ze durfde het
alleen Dirk te vragen.</p>

<p>
Dit plaatste Dirk in hevige tweestrijd. Hij zou haar eigenlijk moeten
helpen&mdash;maar als hij zijn computer uitleende zou ze zijn boeken kunnen
lezen.  Nog afgezien van het feit dat je een lange gevangenisstraf wachtte
wanneer je iemand anders je boeken liet lezen, schrok hij zelf eerst ook van
het idee. Net als ieder ander werd hem al sinds de basisschool ingeprent dat
het uitlenen van boeken iets slechts en crimineels was&mdash;iets wat alleen
piraten deden.</p>

<p>
En verder weinig kans dat de SBD&mdash;de
Softwarebeschermingsdienst&mdash;er niet achter zou komen. Tijdens de lessen
Software was Dirk geleerd dat ieder boek een ingebouwde auteursrechtenagent
had die aan Centraal Licentiebeheer rapporteerde waar, wanneer en door wie
het boek gelezen werd. (Deze informatie gebruikten ze om leespiraten te
pakken, maar ook om consumentenprofielen te verkopen aan handelaren). Zodra
hij zijn computer aan het netwerk zou koppelen, zou Centraal Licentiebeheer
er achter komen. Hijzelf, als eigenaar van de computer, zou de zwaarste
straf krijgen&mdash;omdat hij niet zijn best zou hebben gedaan deze misdaad
te voorkomen.</p>

<p>
Lisa wilde natuurlijk niet zijn boeken lezen. Ze zou hem alleen nodig hebben
om haar werkstuk af te maken. Maar Dirk wist dat ze uit een modaal gezin
kwam en dus nauwelijks het lesgeld kon betalen, laat staan de
leesheffing. Het lezen van zijn boeken zou weleens haar enige kans kunnen
zijn op een diploma. Hijzelf was er zich maar al te zeer van bewust; hij had
zichzelf zwaar in de schulden moeten steken om de leesheffingen te kunnen
betalen van alle wetenschappelijke publicaties die hij las. (10% van de
heffingen ging naar de onderzoekers die de artikelen schreven en aangezien
Dirk een wetenschappelijke carri&eacute;re nastreefde hoopte hij in de
toekomst met zijn eigen wetenschappelijke publicaties zijn lening terug te
kunnen betalen, mits zijn publicaties maar vaak genoeg zouden worden
gerefereerd.)</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>

<div class="columns">
<p>
Later zou Dirk erachter komen dat er een tijd was geweest waarin iedereen
vrijelijk naar de bibliotheek kon gaan om er publicaties te lezen, en zelfs
boeken, zonder daarvoor te hoeven betalen. Er bestonden toen onafhankelijke
studenten en onderwijzers die duizenden pagina's lazen zonder
bibliotheeksubsidie van de overheid. Maar rond 1990 begonnen zowel
commerci&euml;le als niet-commerci&euml;le uitgevers geld te vragen voor
toegang. Tegen 2047 was zelfs de <em>herinnering</em> aan bibliotheken die
vrijelijk toegang boden vervaagd.</p>

<p>
Natuurlijk waren er manieren om de SBD en Centraal Licentiebeheer te
omzeilen.  Maar die waren illegaal. Dirk kende een klasgenoot in Software,
Frank Martucci, die een illegaal debug-programma op de kop had getikt wat
hij gebruikte om de code van de auteursrechtenagent over te slaan wanneer
hij boeken las. Maar hij had het teveel rondgebazuind en iemand had hem
verraden aan de SBD voor een beloning (studenten die zwaar in de schulden
zaten kwamen makkelijk tot verraad). In 2047 belandde Frank in de
gevangenis. Niet voor lees-piraterij maar voor het in bezit hebben van een
debug-programma.</p>

<p>
Dirk zou er later achter komen dat er een tijd was geweest dat iedereen
dergelijke programma's mocht hebben. Er waren zelfs vrije debug-programma's
verkrijgbaar op CD en via het net. Maar lezers gingen ze gebruiken om
auteursrechtagenten te omzeilen en uiteindelijk bepaalde een rechter dat
debug-programma's hoofdzakelijk gebruikt werden voor dit doel. En dat
betekende dus dat ze illegaal waren; de ontwikkelaars van debug-programma's
belandden in de cel.</p>

<p>
Programmeurs hadden natuurlijk nog steeds debug-programma's nodig maar
exemplaren werden in 2047 alleen nog in genummerde oplagen verspreid, en
alleen aan officieel geregistreerde programmeurs. Het debug-programma wat
Dirk in de lessen gebruikte zat achter een speciale firewall zodat deze
alleen voor de lessen kon worden gebruikt.</p>

<p>
Het was ook mogelijk de agenten te omzeilen met een geprepareerd
besturingssysteem. Dirk zou er al gauw achter komen dat er rond de
eeuwwisseling vrije besturingssystemen waren. Ze waren echter niet alleen
verboden, net als debug-programma's&mdash;je zou er alleen een kunnen
installeren als je het systeemwachtwoord wist. En noch de FBI, noch
Microsoft support zou je die geven.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>

<div class="columns">
<p>
Dirk kwam tot de conclusie dat hij Lisa zijn computer niet kon lenen. Maar
hij wilde haar wel helpen want hij was smoorverliefd op haar. Iedere keer
dat hij haar ontmoette voelde hij de vlinders in zijn buik. En dat ze
uitgerekend h&eacute;m om hulp vroeg zou wel eens kunnen betekenen dat zij
ook wat voor hem voelde.</p>

<p>
Dirk loste het dilemma uiteindelijk op door iets nog gewaagders te
doen&mdash;hij leende Lisa's computer en vertelde haar zijn wachtwoord. Op
die manier, wanneer Lisa zijn boeken zou lezen, zou Centraal Licentiebeheer
denken dat hij het was die ze las. Het was nog steeds een misdaad maar de
SBD zou er niet automatisch achter komen. Dat zou alleen gebeuren wanneer
Lisa hem zou verraden.</p>

<p>
Uiteraard zouden zowel hij als Lisa het als studenten kunnen vergeten op
school, wanneer die er ooit achter zou komen, of Lisa die boeken nu zou
lezen of niet. Het standpunt van de school was dat wanneer er geknoeid werd
met de manier waarop zij het gebruik van computers controleerden, dit reden
was voor strafmaatregelen. Het maakte daarbij niet uit of je er kwaad mee
deed&mdash;het knoeien belemmerde de leiding in zijn controlerende
functie. Ze namen daarbij automatisch aan dat je dus iets illegaals aan het
doen was en het interesseerde ze daarbij niet wat dat dan was.</p>

<p>
Studenten werden voor dit vergrijp niet van school gestuurd&mdash;niet
meteen.  In plaats daarvan werd hen de toegang tot de schoolcomputers
ontzegd, zodat ze uiteindelijk hun tentamens niet konden halen.</p>

<p>
Dirk zou er later achter komen dat dit universiteitsbeleid ergens rond 1980
was begonnen, toen studenten in grote getale computers gingen gebruiken.
Daarv&oacute;&oacute;r hadden universiteiten een ander beleid. Alleen
activiteiten die schadelijk waren werden bestraft, niet de activiteiten die
slechts verdacht waren.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>

<div class="columns">
<p>
Lisa verraadde Dirk niet aan de SBD. Zijn besluit haar te helpen mondde
uiteindelijk uit in een huwelijk en zaaide twijfel over wat hen als kinderen
was geleerd over piraterij. Het paar begon de geschiedenis van het
auteursrecht uit te pluizen, over de Sovjet Unie met haar
kopieer-beperkingen en zelfs over de originele Amerikaanse grondwet. Ze
verhuisden naar Luna, alwaar ze gelijkgestemden ontmoetten die ook gevlucht
waren voor de lange arm van de SBD.  Toen de Tycho-revolutie in 2062 begon
werd het centrale thema hiervan het universele recht om te lezen.</p>
</div>

<div class="reduced-width">
<blockquote class="announcement">
<p><a href="http://defectivebydesign.org/ebooks.html">Meld je aan bij onze
mailinglijst over de gevaren van e-boeken</a>.</p>
</blockquote>
</div>

<div id="AuthorsNote">
<h3>Opmerkingen van de auteur</h3>

<ul class="no-bullet">
<li>
<div class="reduced-width">
<p>Dit verhaal is bedoeld als een historisch artikel dat in de toekomst door
iemand anders geschreven zal worden. Het beschrijft de jeugd van Dan Halbert
in een repressieve samenleving, die gevormd wordt door onrechtvaardige
machtigen die &ldquo;piraat&rdquo; als propaganda gebruiken. Het gebruikt
dus de terminologie van die samenleving. Ik heb geprobeerd om het voorwaarts
te weerspiegelen zodat het duidelijk repressief is. Zie ook <a
href="/philosophy/words-to-avoid.html#Piracy">&ldquo;piraterij&rdquo;</a>.
</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>
</li>

<li>
<div class="reduced-width">
<p>Beperkingen door computers op het lenen of lezen van digitale boeken (en
andere gepubliceerde werken) staan bekend als DRM, een afkorting voor
&ldquo;Digital Restrictions Management&rdquo; (digitaal beheer van
beperkingen). Om DRM uit te roeien heeft de Free Software Foundation de
campagne <a href="http://DefectiveByDesign.org">Defective by Design</a>
opgezet. We vragen om jouw steun.</p>

<p>De Electronic Frontier Foundation, een aparte organisatie die niet is
gelieerd aan de Free Software Foundation, voert ook campagne tegen DRM.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>
</li>
</ul>

<p class="comment">
De volgende opmerking is meerdere keren bijgewerkt sinds de eerste
publicatie.</p>

<ul class="no-bullet">
<li>
<div class="columns">
<p>
De strijd om het leesrecht wordt al gestreden. Ook al kan het 50 jaar duren
voordat onze voorbije vrijheden in de vergetelheid raken, het meeste van
boven beschreven repressieve wetten en voorschriften zijn al voorgesteld;
veel ervan is al verwerkt in Amerikaanse en andere wetten. In de VS gaf de
&ldquo;Digital Millenium Copyright Act&rdquo; (DMCA) in 1998 expliciete
overheidssteun aan beperkingen die worden afgedwongen door computers, dat
bekend staat als DRM, door het criminaliseren van programma's die DRM kunnen
omzeilen. De Europese Unie legde soortgelijke beperkingen op in een
auteursrechtenlichtlijn in 2001, hoewel in een minder sterke vorm.</p>

<p>
De VS voert campagne om zulke regels aan de rest van de wereld op te leggen
door middel van zogenaamde &ldquo;vrijhandels&rdquo;verdragen. <a
href="https://stallman.org/business-supremacy-treaties.html">
Bedrijfsheerschappij-verdragen</a> is daar een betere term voor, omdat ze
zijn ontworpen om bedrijven macht te geven over ogenschijnlijk democratische
landen. Het DMCA-beleid om programma's die DRM omzeilen te criminaliseren is
&eacute;&eacute;n van de vele onrechtvaardige wetten in een breed scala aan
terreinen die deze verdragen opleggen.</p>

<p>
De VS heeft DMCA-eisen opgelegd aan Australi&euml;, Panama, Colombia en
Zuid-Korea door middel van bilaterale verdragen, aan landen zoals Costa Rica
met een ander verdrag, CAFTA. Obama heeft de campagne verder opgevoerd met
twee voorgestelde nieuwe verdragen, de TPP en TTIP. De TPP zou de DMCA
tezamen met vele andere onrechten opleggen aan 12 landen aan de Atlantische
Oceaan. TTIP zou soortgelijke beperkingen op Europa opleggen. Al deze
verdragen moeten aan de kant worden geschoven of worden opgeheven.</p>

<p>
Zelfs het World Wide Web Consortium (W3C) is ten prooi gevallen aan de
auteursrechten-industrie; het staat op het punt om een DRM-systeem een
officieel onderdeel te maken van de internet-specificaties.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>
</li>

<li>
<div class="table">
<div class="table-cell left">
<p class="emph-box">
Niet-vrije software neigt ernaar om <a href="/proprietary/">veel
eigenschappen te hebben die misbruik maken</a> van de gebruiker, wat leidt
tot de conclusie dat <a
href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">je nooit een
niet-vrij programma kunt vertrouwen</a>. We moeten op uitsluitend vrije
software aandringen, en niet-vrije programma's afwijzen.</p>
</div>

<p class="table-cell right">
Met Windows Vista gaf Microsoft toe dat het een ingebouwde achterdeur had:
Microsoft kan die gebruiken om installatie van &ldquo;upgrades&rdquo; af te
dwingen, hoewel veel gebruikers deze beschouwen als downgrades. Het kan ook
alle machines die Vista hebben opdragen om bepaalde stuurprogramma's te
weigeren. Het primaire doel van de gebruikersonderdrukking van Vista is om
DRM te krijgen waar gebruikers geen controle over hebben. Natuurlijk is
Windows 10 geen haar beter.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>
</li>

<li>
<div class="columns">
<p>
&Eacute;&eacute;n van de idee&euml;n uit het verhaal is pas in 2002
voorgesteld. Dat is het voorstel waarbij de FBI en Microsoft het
systeemwachtwoord van je systeem beheren en het jou niet geven.</p>

<p>
Voorstanders van zo'n systeem noemden vroege versies &ldquo;vertrouwd
computeren&rdquo; en &ldquo;Palladium&rdquo;, maar toen het uiteindelijk in
gebruik werd genomen werd het &ldquo;beveiligd opstarten&rdquo; genoemd.</p>

<p>
Wat Microsoft beheert is niet precies een wachtwoord zoals we dat kennen;
niemand zal het ooit hoeven intikken. Het is meer een handtekening en een
versleutelde sleutel die overeenkomt met een tweede sleutel in jouw
computer. Dit geeft Microsoft, en mogelijk iedere website die met Microsoft
samenwerkt, totale controle over wat een gebruiker kan doen op zijn
computer. Het is waarschijnlijk dat Microsoft deze controle gebruikt namens
de FBI wanneer het er om vraagt: het laat al <a
href="/proprietary/malware-microsoft.html">veiligheidsgaten in Windows aan
de NSA zien</a> om er misbruik van te maken.</p>

<p>
Beveiligd opstarten kan zo worden gemaakt dat de gebruiker de
ondertekeningssleutel opgeeft en bepaalt welke software te ondertekenen. In
de praktijk worden pc's met Windows 10 alleen geleverd met de sleutel van
Microsoft, en of de machine-eigenaar een ander systeem (zoals GNU/Linux) kan
installeren bepaalt Microsoft. Wij noemen dit <em>beperkt opstarten</em>.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>
</li>

<li>
<div class="columns">
<p>
In 1997, toen dit verhaal voor het eerst was gepubliceerd, chanteerde de SBD
kleine internetaanbieders en eiste dat de SBD alle gebruikers kon
controleren. De meeste aanbieders zwichtten onder deze druk omdat ze zich
geen proces konden veroorloven (Atlanta Journal-Constitution, 1 Okt 96,
D3.). Tenminste &eacute;&eacute;n aanbieder, Community ConneXion in Oakland,
Californi&euml;, weigerde en werd prompt voor de rechter gedaagd. De SBD
zette het proces niet door, maar de DMCA gaf hen de macht geeft die ze
zochten.</p>

<p>
De SBD (SPA in de onvertaalde versie, of &ldquo;Software Protection
Agency&rdquo;) staat eigenlijk voor &ldquo;Software Publisher's
Association&rdquo; en is inmiddels vervangen door de BSA of Business
Software Alliance. Het is op dit moment geen offici&euml;le politiemacht
maar treedt wel zo op. Ze gebruiken methoden die aan het oude Russische
communistische regime doen denken en nodigen mensen uit hun collega's en
vrienden te verraden. Een terreurcampagne van de BSA in Argentini&euml; in
2001 suggereerde dat mensen die software deelden verkracht zouden worden in
de gevangenis.</p>
</div>
<div class="column-limit"></div>
</li>

<li>
<div class="reduced-width">
<p>
Het beleid van de universiteit met betrekking tot beveiliging is niet
verzonnen. Computers op een universiteit bij Chigago laten deze boodschap
zien wanneer je inlogt:</p>

<blockquote><p>
Dit systeem mag alleen worden gebruikt door bevoegde personen. Activiteiten
van allen die niet bevoegd zijn of buiten hun bevoegdheden treden worden
gecontroleerd en vastgelegd door de beheerders. Door de controle op
onbevoegden kan het zijn dat ook activiteiten van bevoegde gebruikers wordt
vastgelegd.  Eenieder die dit systeem gebruikt stemt erin toe dat dit
gebeurt en dat bewijs van illegale activiteiten die hieruit voortvloeien,
door de beheerders kan worden aangeleverd als bewijs aan de universiteit
en/of de autoriteiten.
</p></blockquote>

<p>
Dit is een interessante toepassing van het vierde amendement: zet iedereen
bij voorbaat onder druk om af te zien van hun rechten.</p>
</div>
</li>
</ul>
<div class="column-limit"></div>
</div>

<div id="BadNews">
<h3>Slecht nieuws</h3>

<p class="reduced-width">
We lijken de slag om het leesrecht tot nu toe te verliezen. De vijand is
goed georganiseerd, wij niet.
</p>

<div class="columns">
<p>Commerci&euml;le e-boeken van tegenwoordig <a
href="/philosophy/the-danger-of-ebooks.html"> schaffen de traditionele
vrijheden van lezers af</a>. De e-boek-lezer van Amazon, die ik de &ldquo;<a
href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">Amazon Swindle</a>&rdquo;
noem omdat het ontworpen is lezers uit de traditionele vrijheden te
slingeren, werkt met software met verschillende vertoonde <a
href="/proprietary/malware-kindle-swindle.html">Orwelliaanse
functionaliteiten</a>. Elk van deze roept al om een totale afwijzing van het
product:</p>

<ul class="no-bullet">
<li><p>Het spioneert op alles wat de gebruiker doet: het meldt welk boek de
gebruiker aan het lezen is, en welke pagina, en het meldt wanneer de
gebruiker tekst markeert, en alle notities die de gebruiker invoert.</p></li>

<li><p>Het heeft DRM, wat bedoeld is om gebruikers te beletten om kopie&euml;n te
delen.</p></li>

<li><p>Het heeft een achterdeur waarmee Amazon elk boek op afstand kan
verwijderen. In 2009 verwijderde het duizenden kopie&euml;n van 1984, door
George Orwell.</p></li>

<li><p class="inline-block">Alsof dat nog niet Orwelliaans genoeg is, er is een universele achterdeur
waarmee Amazon de software op afstand kan veranderen, en daarbij andere
misselijkheden kan invoeren.</p></li>
</ul>

<p>Amazons verspreiding van e-boeken is ook repressief. Het identificeert de
gebruiker en houdt bij welke boeken de gebruiker verkrijgt. Het vereist ook
dat gebruikers instemmen met een anti-sociaal contract dat ze geen
kopie&euml;n met anderen zullen delen. Mijn geweten zegt me dat, als ik
akkoord was gegaan met zo'n contract, het minst kwade zou zijn om het te
schenden en toch kopie&euml;n te delen; het zou echter pas helemaal goed
zijn als ik in eerste instantie helemaal niet zou instemmen. Daarom weiger
ik om akkoord te gaan met zulke contracten, of het nu voor software,
e-boeken, muziek of voor iets anders is.</p>

<p class="emph-box">
Wanneer we een halt willen toeroepen aan het slechte nieuws moeten we ons
organiseren en vechten. Sluit je aan bij de campagne <a
href="http://defectivebydesign.org"> Defective by Design</a> van de FSF om
hulp te bieden. Je kunt <a href="http://www.fsf.org/associate">je aansluiten
bij de FSF</a> om ons werk meer algemeen te ondersteunen. Er is ook een <a
href="/help/help.html">lijst met manieren waarmee je ons werk kunt
helpen</a>.
</p>
</div>
</div>
<div class="column-limit"></div>
</div>

<div id="References">
<h3>Referenties</h3>

<ul>
  <li>The administration's &ldquo;White Paper&rdquo;: Information Infrastructure
Task Force, Intellectual Property [<a
href="/philosophy/not-ipr.html">sic</a>] and the National Information
Infrastructure: The Report of the Working Group on Intellectual Property
[sic] Rights (1995).</li>

  <li><a href="http://www.wired.com/wired/archive/4.01/white.paper_pr.html">An
explanation of the White Paper: The Copyright Grab</a>, Pamela Samuelson,
<cite>Wired</cite>, 1 januari 1996.</li>

  <li><a href="http://www.law.duke.edu/boylesite/sold_out.htm">Sold Out</a>, James
Boyle, <cite>New York Times</cite>, 31 maart 1996.</li>

  <li><a
href="http://web.archive.org/web/20130508120533/http://www.interesting-people.org/archives/interesting-people/199611/msg00012.html">Public
Data or Private Data</a>, Dave Farber, <cite>Washington Post</cite>, 4
november 1996.</li>
 
  <li><a
href="https://web.archive.org/web/20151113122141/http://public-domain.org/">Union
for the Public Domain</a>&mdash;een organisatie die tot doel heeft het
doorslaan van auteursrechten en patenten tegen te gaan.</li>
</ul>
</div>

<hr class="thin" />
<blockquote id="fsfs"><p class="big">Dit verhaal is gepubliceerd in <a
href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Vrije
software, vrije maatschappij: geselecteerde artikelen van Richard
M. Stallman</cite></a>.</p></blockquote>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.nl.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Gelieve algemene vragen over FSF &amp; GNU te sturen naar <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a>. Er zijn ook nog <a
href="/contact/">andere manieren om in contact te komen</a> met de
FSF. Foute links en andere correcties graag sturen aan <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a>.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
We doen ons best om goede vertalingen te maken maar staan altijd open voor
verbeteringen. Suggesties, op- en aanmerkingen sturen aan: <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">&lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
<p>Zie <a href="/server/standards/README.translations.html"> Translations
README</a> voor informatie over het onderhoud van vertalingen op deze
website.</p>
</div>

<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
     files generated as part of manuals) on the GNU web server should
     be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
     without talking with the webmasters or licensing team first.
     Please make sure the copyright date is consistent with the
     document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
     document was modified, or published.
     
     If you wish to list earlier years, that is ok too.
     Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
     years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
     year, i.e., a year in which the document was published (including
     being publicly visible on the web or in a revision control system).
     
     There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
     Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright &copy; 1996, 2002, 2007, 2009, 2010, 2014, 2015, 2016, 2019, 2020
Richard Stallman</p>

<p>Deze pagina is uitgebracht onder een <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons
Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal licentie</a>.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.nl.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<strong>Vertaling:</strong> <a
href="//savannah.gnu.org/projects/www-nl">www-nl</a></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Bijgewerkt:

$Date: 2020/10/06 08:42:12 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
</body>
</html>