path: root/talermerchantdemos/blog/articles/nl/free-software-even-more-important.html

<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/free-software-even-more-important.en.html" -->

<!--#include virtual="/server/header.nl.html" -->
<!-- Parent-Version: 1.90 -->

<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Vrije software is juist tegenwoordig nog belangrijker - GNU project - Free
Software Foundation</title>

<!--#include virtual="/philosophy/po/free-software-even-more-important.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.nl.html" -->
<h2>Vrije software is juist tegenwoordig nog belangrijker</h2>

<p class="byline">door <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></p>

<p><em>Een sterk bewerkte versie van dit artikel is eerder gepubliceerd in <a
href="http://www.wired.com/opinion/2013/09/why-free-software-is-more-important-now-than-ever-before">
Wired</a>.</em></p>

<div class="announcement">
<p>
<a href="/help/help.html">Tips om de vrijesoftwarebeweging te helpen</a>
</p>
</div>
<hr class="thin" />

<p>De vrijesoftwarebeweging voert sinds 1983 actie voor de vrijheid van
computergebruikers&mdash;zodat die gebruikers zeggenschap hebben over de
software die ze gebruiken, in plaats van andersom. Als een programma de
vrijheid en gemeenschap van computergebruikers respecteert, noemen we dat
&ldquo;vrije software&rdquo;.</p>

<p>We noemen het soms ook &ldquo;libre software&rdquo; om te benadrukken dat we
praten over vrijheid, niet over prijs. Sommige private (niet-vrije)
programma's, zoals Photoshop, zijn erg duur; anderen, zoals Flash Player,
zijn gratis beschikbaar&mdash;maar dat zijn slechts details. Voor beide
geldt dat ze de ontwikkelaar van het programma macht geven over de
gebruikers, macht die niemand zou moeten hebben.</p>

<p>Deze twee private programma's hebben iets gemeen: ze zijn beide
<em>malware</em>. Dat betekent dat ze functies hebben die zijn ontworpen om
de gebruiker te misbruiken. Niet-vrije software is tegenwoordig vaak malware
omdat <a href="/proprietary/proprietary.html">de macht van de ontwikkelaar
misbruik in de hand werkt</a>. Dat overzicht bevat (anno januari 2020)
ongeveer 400 gevallen van kwaadaardige functionaliteit, maar dat is slechts
het topje van de ijsberg.</p>

<p>Met vrije software hebben de gebruikers controle over het programma, zowel
individueel als collectief. Dus zij bepalen wat hun computers doen (er
vanuit gaande dat deze computers <a
href="/philosophy/loyal-computers.html">loyaal</a> zijn en doen wat de
programma's van de gebruikers hun vertellen wat te doen).</p>

<p>Met private software beheert het programma de gebruikers, en een andere
entiteit (de ontwikkelaar of &ldquo;eigenaar&rdquo;) beheert het
programma. Dus het private programma geeft de ontwikkelaar macht over zijn
gebruikers. Dat is op zichzelf onrechtvaardig, en verleidt de ontwikkelaar
daarnaast om gebruikers op andere manieren te manipuleren.</p>

<p>Ook als private software niet kwaadaardig is, voelen de ontwikkelaars nog
steeds een drang om het <a
href="https://observer.com/2016/06/how-technology-hijacks-peoples-minds%E2%80%8A-%E2%80%8Afrom-a-magician-and-googles-design-ethicist/">verslavend,
overheersend en manipulatief</a> te maken. Je zou net als de auteur van dat
artikel kunnen zeggen dat de ontwikkelaars een ethische verplichting hebben
om dat niet te doen, maar over het algemeen volgen ze hun eigen
belangen. Als je niet wilt dat dit gebeurt moet je jezelf ervan vergewissen
dat het programma beheerd wordt door de gebruiker.</p>

<p>Vrijheid betekent dat je controle hebt over je eigen leven. Als je een
programma gebruikt om iets te doen in je leven, hangt je vrijheid af van de
controle die je hebt over het programma. Je verdient het om zeggenschap te
hebben over de programma's die je gebruikt, en des te meer wanneer je ze
gebruikt voor belangrijke dingen in je leven.</p>

<p>Alleen met de volgende vier <a
href="/philosophy/free-sw.html">basisvrijheden</a> heeft de gebruiker
zeggenschap over het programma:
</p>

<div class="important">
<p>(0) De vrijheid om het programma te gebruiken zoals jij wilt, voor elk doel.</p>

<p>(1) De vrijheid om de &ldquo;broncode&rdquo; van het programma te
bestuderen, en aan te passen, zodat het programma werkt zoals jij
wilt. Programma's worden geschreven door programmeurs in een
programmeertaal&mdash;wat lijkt op Engels gecombineerd met algebra&mdash;en
die vorm van het programma is de &ldquo;broncode&rdquo;. Iedereen die kan
programmeren en de broncode heeft, kan het lezen, de werking begrijpen en
veranderen. Als het programma wat je krijgt alleen maar een uitvoerbare
versie is, een reeks getallen die efficiënt zijn voor de computer maar
extreem moeilijk voor een mens, dan is het begrijpen en veranderen van het
programma in die vorm zeer moeilijk.</p>

<p>(2) De vrijheid om kopie&euml;n te maken en verspreiden wanneer je dat
wilt. (Het is geen verplichting maar een keuze. Een vrij programma betekent
niet dat iemand verplicht is jou een kopie aan te bieden, of dat jij
verplicht bent iemand anders een kopie aan te bieden. Het verspreiden van
een programma aan gebruikers zonder vrijheid misbruikt hen; echter, ervoor
kiezen om een programma niet te verspreiden&mdash;en privé te
gebruiken&mdash;misbruikt niemand.)</p> 

<p>(3) De vrijheid om kopie&euml;n van jouw aangepaste versie te maken en
verspreiden, wanneer je wilt.</p>
</div>

<p>De eerste twee vrijheden betekenen dat iedere gebruiker zijn eigen
zeggenschap heeft over het programma. Met de andere twee vrijheden heeft
iedere groep gebruikers <em>collectieve zeggenschap</em> over het
programma. Met alle vier vrijheden hebben de gebruikers volledige
zeggenschap over het programma. Als één van deze vrijheden ontbreekt of
onvolledig is, is het programma privaat (niet-vrij) en onrechtvaardig.</p>

<p>Andere werken hebben ook zo'n praktische toepassing, zoals kookrecepten,
lesboeken, referentieteksten zoals woordenboeken en encyclopedieën,
lettertypes om tekstparagrafen weer te geven, schakeling-ontwerpen om
elektronica te maken, en patronen om nuttige (niet-decoratieve) objecten met
een 3D-printer te maken. Omdat dit geen software is, zegt de
vrije-softwarebeweging strikt genomen niets hierover; maar dezelfde
redenering is van toepassing en leidt tot dezelfde conclusie: ook deze
werken zouden de vier vrijheden moeten hebben.</p>

<p>Met een vrij programma kan je knutselen zodat het doet wat jij wilt (en niet
doet wat je niet wilt). Knutselen met software klinkt misschien belachelijk
als je gewend bent aan private software als een verzegelde doos, maar in de
Vrije Wereld is het normaal om te doen, en een goede manier om te leren
programmeren. Zelfs de traditionele Amerikaanse tijdsbesteding om te
knutselen met auto's wordt verhinderd omdat auto's nu niet-vrije software
bevatten.</p>

<h3>De onrechtvaardigheid van eigenaarschap</h3>

<p>Als de gebruikers geen controle hebben over het programma, heeft het
programma controle over de gebruikers. Met private software is er altijd
iets of iemand, de ontwikkelaar of &ldquo;eigenaar&rdquo; van het programma,
die controle heeft over het programma&mdash;en door middel van deze
constructie macht uitoefent over zijn gebruikers. Een onvrij programma is
een juk, een instrument met onrechtvaardige macht.</p>

<p>In buitensporige gevallen (hoewel deze gevallen vrij gebruikelijk zijn
geworden) zijn <a href="/proprietary/proprietary.html">private programma's
ontworpen om gebruikers te bespioneren, hen te beperken, te censureren, en
te misbruiken</a>. Bijvoorbeeld, het besturingssysteem van de Apple <a
href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">iDingen</a> doen al deze
zaken, alsmede Windows op mobiele apparaten met ARM-chips. Windows, firmware
van mobiele telefoons, en Google Chrome voor Windows bevatten een universele
achterdeur die één of ander bedrijf toelaat het programma op afstand te
veranderen zonder daar toestemming voor te vragen. De Amazon Kindle heeft
een achterdeur die boeken kan wissen.</p>

<p>Het gebruik van niet-vrije software in het &ldquo;internet van dingen&rdquo;
zou het veranderen in het <a
href="http://ieet.org/index.php/IEET/more/rinesi20150806">&ldquo;internet
van telemarketers&rdquo;</a> alsmede in het &ldquo;internet van
afluisteraars&rdquo;.</p>

<p>De vrije-softwarebeweging ontwikkelt vrije programma's zodat gebruikers
zichzelf kunnen bevrijden, met als doel het stoppen van de
onrechtvaardigheden van niet-vrije software. We zijn begonnen in 1984 met
het ontwikkelen van het vrije besturingssysteem <a
href="/gnu/the-gnu-project.html">GNU</a>. Vandaag de dag draait GNU op vele
computers, vooral in de <a
href="/gnu/gnu-linux-faq.html">GNU/Linux-combinatie</a>.</p>

<p>Een programma verspreiden onder gebruikers zonder vrijheid misbruikt deze
gebruikers; echter, ervoor kiezen om het programma niet te verspreiden
misbruikt niemand. Als je een programma schrijft en het alleen zelf
gebruikt, doet dat geen onrecht aan anderen. (Je mist de kans om goed te
doen, maar dat is niet hetzelfde als kwaad doen.) Dus, als we zeggen dat
alle software vrij moet zijn, bedoelen we dat elke kopie geleverd moet
worden met de vier vrijheden, maar we bedoelen niet dat iemand de
verplichting heeft om jou een kopie aan te bieden.</p>

<h3>Niet-vrije software en SaaSS</h3>

<p>Niet-vrije software was de eerste manier voor bedrijven om de controle over
de computeractiviteiten van mensen over te nemen. Tegenwoordig is er een
andere manier, Service als Softwarevervanging genoemd, of SaaSS (van het
Engels: Service as a Software Substitute). Dit betekent iemand anders'
server gebruiken om je eigen computertaken te doen.</p>

<p>SaaSS betekent niet dat de programma's op de server niet-vrij zijn (hoewel
ze dat wel vaak zijn). Het gebruiken van SaaSS resulteert in dezelfde
onrechtvaardigheden als het gebruiken van een niet-vrij programma: het zijn
beide wegen naar hetzelfde slechte doel. Neem het voorbeeld van SaaSS als
vertaaldienst: de gebruiker verzendt tekst naar de server, en de server
vertaalt het (van Engels naar Nederlands bijvoorbeeld) en verzendt de
vertaling terug naar de gebruiker. Nu is de taak van vertalen onder controle
van de serverbeheerder in plaats van de gebruiker.</p>

<p>Als je SaaSS gebruikt heeft de serverbeheerder controle over jouw
computeractiviteiten. Het vereist het in vertrouwen geven van jouw gegevens
aan de serverbeheerder, die zal worden gedwongen om het ook nog eens aan de
overheid te laten zien&mdash;<a
href="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.html">want wie dient die
server eigenlijk echt?</a></p>

<h3>Primaire en secundaire onrechtvaardigheden</h3>

<p>Als je private programma's of SaaSS gebruikt, doe je ten eerste onrecht aan
jezelf, omdat het &eacute;&eacute;n of andere entiteit onevenredige macht
geeft over jou. Je zou  in je eigen belang moeten ontsnappen. Het schaadt
ook anderen als je de belofte doet om niet te delen. Het is kwaadaardig om
je aan een dergelijke belofte te houden en een kleiner kwaad om het te
breken; om volledig rechtvaardig te zijn zou je een dergelijke belofte
helemaal niet moeten doen.</p>

<p>Er zijn gevallen waar het gebruik van niet-vrije software druk zet op
anderen om hetzelfde te doen. Skype is een duidelijk voorbeeld: wanneer één
persoon de niet-vrije Skype-software gebruikt, vereist dat van een ander om
die software ook te gebruiken&mdash;dus ze leveren beide hun vrijheid
in. (Google Hangouts heeft hetzelfde probleem.) Het is verkeerd om zelfs te
suggereren zulke programma's te gebruiken. We zouden moeten weigeren om ze
ook maar eventjes te gebruiken, zelfs op iemand anders' computer.</p>

<p>Andere schade die voortkomt uit het gebruik van niet-vrije programma's en
SaaSS is dat het de boosdoener beloont, wat verdere ontwikkeling van dat
programma of die &ldquo;service&rdquo; aanmoedigt, wat er op zijn beurt weer
toe leidt dat nog meer mensen onder de duim van het bedrijf terechtkomen.</p>

<p>Alle vormen van indirecte schade verergeren wanneer de gebruiker een
publieke instelling of school is.</p>

<h3>Vrije software en de overheid</h3>

<p>Publieke instellingen zijn er voor anderen, niet voor zichzelf. Als zij
computeractiviteiten uitvoeren, doen zij dit voor mensen. Ze hebben de
plicht om volledige controle te hebben over die computeractiviteiten zodat
ze kunnen verzekeren dat het op juiste wijze gedaan wordt voor mensen. (Dit
is de computationele onafhankelijkheid van de staat.) Zij moeten nooit
toestaan dat de controle over de computeractiviteiten van de staat in
private handen valt.</p>

<p>Om controle te behouden over de computeractiviteiten van het publiek, mogen
publieke instellingen die niet uitvoeren met private software (software
onder controle van een andere entiteit dan de staat). En zij mogen het niet
toevertrouwen aan een service die wordt uitgevoerd door een niet-publieke
dienst, omdat dit SaaSS zou zijn.</p>

<p>Private software heeft totaal geen beveiliging in één cruciaal geval &mdash;
beveiliging tegen zijn ontwikkelaar. En de ontwikkelaar kan anderen helpen
aan te vallen. <a
href="http://arstechnica.com/security/2013/06/nsa-gets-early-access-to-zero-day-data-from-microsoft-others/">
Microsoft laat Windows-bugs aan de NSA zien</a> (de digitale
spioneer-instelling van de Verenigde Staten) alvorens ze op te lossen. We
weten niet of Apple ook zoiets doet, maar het staat onder dezelfde
overheidsdruk als Microsoft. Als de overheid van welk ander land dan ook
zulke software gebruikt, bedreigt dit de nationale veiligheid. Wil jij dat
de NSA in de computers van jouw overheid inbreekt? Zie ons <a
href="/philosophy/government-free-software.html">gesuggereerd beleid voor
overheden om vrije software te promoten</a>.</p>

<h3>Vrije software en onderwijs</h3>

<p>Scholen (en hieronder vallen alle educatieve activiteiten) be&iuml;nvloeden
de toekomst van de samenleving door middel van wat zij onderwijzen. Zij
zouden uitsluitend vrije software moeten onderwijzen, zodat ze hun invloed
voor het goede gebruiken. Het aanleren van een privaat programma aan
leerlingen en studenten is het implanteren van afhankelijkheid, wat tegen de
onderwijstaak ingaat. Door het aanleren van het gebruik van vrije software,
leiden scholen de toekomstige samenleving richting vrijheid, en helpen zij
getalenteerde programmeurs met het vakmanschap.</p>

<p>Zij zullen leerlingen en studenten ook de gewoonte van samenwerken aanleren,
het helpen van andere mensen. Elke les zou deze regel moeten hebben:
&ldquo;Studenten, deze les is een plaats waar we elkaars kennis delen. Als
je software naar de les brengt, mag je het niet voor jezelf
houden. Integendeel: je moet kopie&euml;n delen met de rest van de
klas&mdash;inclusief de broncode van het programma, in het geval iemand
anders ervan wilt leren. Daarom is het brengen van private software naar de
les niet toegestaan, behalve als je het gaat gebruiken voor <em>reverse
engineering</em>.&rdquo;</p>

<p>Private ontwikkelaars zouden ons studenten laten straffen die software
willen delen, en diegenen tegenwerken die nieuwsgierig genoeg zijn om het te
willen veranderen. Dit resulteert in slecht onderwijs. Zie <a
href="/education/">www.gnu.org/education</a> voor een verdere discussie over
het gebruik van vrije software in scholen.</p>

<h3>Vrije software: meer dan &ldquo;voordelen&rdquo;</h3>

<p>Ik word vaak gevraagd om de &ldquo;voordelen&rdquo; van vrije software te
beschrijven. Maar het woord &ldquo;voordelen&rdquo; is te zwak als het gaat
om vrijheid. Leven zonder vrijheid is onderdrukking, en dat geldt voor
computeractiviteiten net zo goed als voor andere activiteiten in ons
leven. We moeten weigeren om de ontwikkelaars van de programma's of
computerdiensten controle te geven over de computeractiviteiten die wij
uitvoeren. Dit is het juiste om te doen, een zelfzuchtige reden; maar niet
alleen voor zelfzucht.</p>

<p>Vrijheid betekent ook de vrijheid om samen te werken met anderen. Mensen die
vrijheid ontzeggen betekent hen scheiden, wat een aanloop is naar
onderdrukking. In de vrije-softwaregemeenschap zijn we ons erg bewust van
het belang van de vrijheid om samen te werken omdat ons werk bestaat uit
georganiseerde samenwerking. Als jouw vriend je bezoekt en ziet dat je een
programma gebruikt, kan hij of zij jou om een kopie vragen. Een programma
dat jou niet toestaat om het te verspreiden, of zegt dat je dat &ldquo;niet
zou moeten doen&rdquo;, is anti-sociaal.</p>

<p>Bij het computeren houdt samenwerking ook in het delen van programma's met
anderen. Het houdt ook in dat je jouw aangepaste versies met hen kunt
delen. Vrije software moedigt deze vormen van samenwerking aan, terwijl
private software hen dit verbiedt. Het verbiedt het delen van kopie&euml;n,
en door gebruikers de broncode te ontzeggen, kunnen ze het ook niet
veranderen. SaaSS heeft dezelfde effecten: als je jouw computeractiviteiten
op het internet op iemand anders' server doet, met iemand anders' kopie van
een programma, kan je de software die jouw computeractiviteiten doet niet
zien of aanraken, dus kan je het niet verspreiden of veranderen.</p>

<h3>Conclusie</h3>

<p>We verdienen het om controle te hebben over onze eigen computeractiviteiten;
hoe kunnen we deze controle krijgen? Door het verwerpen van niet-vrije
software op de computers die we bezitten of regelmatig gebruiken, en door
het verwerpen van SaaSS. Door <a
href="/licenses/license-recommendations.html"> vrije software te
ontwikkelen</a> (voor diegenen onder ons die programmeurs zijn). Door te
weigeren niet-vrije software en SaaSS te ontwikkelen of promoten. Door <a
href="/help/help.html">deze ideeën te verspreiden</a>.</p>

<p>Wij en duizenden gebruikers met ons hebben dit gedaan sinds 1984: dit is
waarom we nu het vrije GNU/Linux-besturingssysteem hebben dat
iedereen&mdash;programmeur of niet&mdash;kan gebruiken. Neem deel aan onze
missie, als programmeur of activist. Laten we alle computergebruikers
bevrijden.</p>

<div class="translators-notes">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
 </div>
</div>

<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.nl.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">

<p>Gelieve algemene vragen over FSF &amp; GNU te sturen naar <a
href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a>. Er zijn ook nog <a
href="/contact/">andere manieren om in contact te komen</a> met de
FSF. Foute links en andere correcties graag sturen aan <a
href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a>.</p>

<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
        replace it with the translation of these two:

        We work hard and do our best to provide accurate, good quality
        translations.  However, we are not exempt from imperfection.
        Please send your comments and general suggestions in this regard
        to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">

        &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>

        <p>For information on coordinating and submitting translations of
        our web pages, see <a
        href="/server/standards/README.translations.html">Translations
        README</a>. -->
We doen ons best om goede vertalingen te maken maar staan altijd open voor
verbeteringen. Suggesties, op- en aanmerkingen sturen aan: <a
href="mailto:web-translators@gnu.org">&lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
<p>Zie <a href="/server/standards/README.translations.html"> Translations
README</a> voor informatie over het onderhoud van vertalingen op deze
website.</p>
</div>

<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
     files generated as part of manuals) on the GNU web server should
     be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
     without talking with the webmasters or licensing team first.
     Please make sure the copyright date is consistent with the
     document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
     document was modified, or published.
     
     If you wish to list earlier years, that is ok too.
     Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
     years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
     year, i.e., a year in which the document was published (including
     being publicly visible on the web or in a revision control system).
     
     There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
     Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright &copy; 2015, 2017, 2018, 2019, 2020 Richard Stallman</p>

<p>Deze pagina is uitgebracht onder een <a rel="license"
href="https://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.nl">Creative
Commons Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal licentie</a>.</p>

<!--#include virtual="/server/bottom-notes.nl.html" -->
<div class="translators-credits">

<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
<strong>Vertaling:</strong> <a
href="//savannah.gnu.org/projects/www-nl">www-nl</a></div>

<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Bijgewerkt:

$Date: 2020/06/22 10:01:52 $

<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>