1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
|
<!--#set var="PO_FILE" value=''
--><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/philosophy/free-sw.html"
--><!--#set var="DIFF_FILE" value=""
--><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2006-07-23" -->
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN"
"http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="az" lang="az">
<!-- TRANSLATORS: This page was generated locally by GNUN. Please do
not update it manually, update the corresponding PO file instead.
The PO is archived in trans-coord task #14377 (file: orphan-POs.tar.gz).
For more info, contact web-translators@gnu.org. -->
<head>
<!--#include virtual="/server/head-include-1.html" -->
<title>Azad Proqram Təminatı haqqında - GNU Layihəsi - Azad Proqram Təminatı Fondu
(APTF)</title>
<meta http-equiv="Keywords" content="GNU, FSF, Free Software Foundation, Linux, Emacs, GCC, Unix, Free Software, Operating System, GNU Kernel, HURD, GNU HURD, Hurd"
/>
<meta http-equiv="Description" content="Since 1983, developing the free Unix style operating system GNU, so that computer users can have the freedom to share and improve the software they use." />
<!--#include virtual="/philosophy/po/free-sw.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.html" -->
<!--#include virtual="/server/outdated.html" -->
<h2>Azad Proqram Təminatı haqqında</h2>
<blockquote>
<p>
Biz bu azad proqram təminatının izahını verməklə azad proqram təminatı
haqqında nəyin doğru olduğuna aydınlıq gətirmək istəyirik.
</p>
</blockquote>
<p>
“Azad proqram təminatı”nın predmeti maddilikdən daha çox mənəvi əhəmiyyət
kəsb edir. Konsepsiyanı dərk etmək üçün “azad” sözünün mənasını “azad nitq”
birləşməsində ifadə olunan məna kimi qəbul etməlisiniz.
</p>
<p>
Azad proqram təminatı istifadəçilərə proqramı istifadə etmək, nüsxəsini
çıxartmaq, yaymaq, təhlil etmək, dəyişdirmək və təkmilləşdirmək
məsələlərində bir sıra azadlıqlar verir. Daha dəqiq desək, buraya dörd növ
azadlıq aiddir:
</p>
<ul>
<li>İstənilən məqsəd üçün proqramdan istifadə etmək azadlığı (azadlıq 0).</li>
<li>Proqramın işləmə mexanizmini öyrənmək və onu şəxsi tələblərə uyğunlaşdırmaq
azadlığı (azadlıq 1). Mənbə kodunu sərbəst şəkildə əldə etmək bunun ilkin
şərtidir.
</li>
<li>Qonşuna kömək məqsədilə proqramın nüsxələrini yaymaq azadlığı (azadlıq 2).
</li>
<li>Proqramı təkmilləşdirmək və cəmiyyətin bundan yararlanması üçün son
nailiyyətləri cəmiyyətə çatdırmaq azadlığı (azadlıq 3). Mənbə kodunu sərbəst
şəkildə əldə etmək bunun ilkin şərtidir.
</li>
</ul>
<p>Proqram o vaxt azad hesab edilir ki, istifadəçi bütün bu azadlıqlara malik
olsun. Belə ki, siz <a href="#exportcontrol">hər yerdə hər kəsə</a>
modifikasiya edilmiş və ya edilməmiş nüsxəni təmənnasız və ya pulla yaya
bilərsiniz. Bunları (digər məsələlərdən fərqli olaraq) etməkdə azad olmaq
icazə almamaq və ya icazə üçün haqq ödəməmək deməkdir.
</p>
<p>
Proqramdan azad istifadə hər bir şəxs və ya təşkilatın onu istənilən növ
kompyuter sistemində, istənilən növ iş üçün istifadə etmək və buna görə də
proqrama dəstək verən hər hansı bir şəxs və ya təşkilatla əlaqə saxlamamaq
azadlığı verir.
</p>
<p>
Siz dəyişikliklər etməkdə və onun mövcudluğunu heç kimə bildirmədən şəxsi
işinizdə və ya oyununuzda istifadə etməkdə də azad olmalısınız. Əgər siz
etdiyiniz dəyişiklikləri nəşr etdirməyə qərar versəniz, bunu xüsusi bir
şəkildə kiməsə bildirmək tələb olunmamalıdır.
</p>
<p>
Nüsxələri yaymaq azadlığı proqramın ikili və ya icra edilən formalarına,
eləcə də modifikasiya edilmiş və ya edilməmiş mənbə kodlarına da şamil
ediliməlidir. (Proqramların icra edilə biləcək formada yayılması rahat
quraşdırılan azad əməliyyat sistemləri üçün olduqca vacibdir.) Əgər müəyyən
proqramın ikili və icra edilən formalarını (bəzi dillər bu xüsusiyyətə malik
deyil) hazırlamaq olmursa, eybi yoxdur. Amma işdi belə formaları yazmaq
metodunu tapsanız, onları azad yaymaq azadlığına da malik olmalısınız.
</p>
<p>
Dəyişikliklər etmək və təkmilləşdirilmiş versiyanı dərc etdirmək
azadlığından yararlanmaq üçün əlbəttə ki, proqramın mənbə kodunu əldə
etməlisiniz. Buna görə də mənbə kodunu əldə etmək azad proqram təminatı üçün
ilkin şərtlərdən hesab edilir.
</p>
<p>
Proqramı modifikasiya etməyin ən vacib yollarından biri müvafiq azad
altproqramların və modulların buraya daxil edilməsidir. Əgər proqramın
lisenziyası sizə mövcud modulu əlavə etməyə imkan vermirsə, məsələn, əgər bu
sizdən əlavə edəcəyiniz hər bir kodun müəlliflik hüququna sahib olmasını
tələb edirsə, onda bu lisenziya da azad olmaqda daha çox məhduddur.
</p>
<p>
Bu azadlıqların reallığa çevrilməsi üçün siz səhv etməyənə kimi onlar
dəyişməz olaraq qalmalıdırlar; əgər proqram təminatını təkmilləşdirən
lisenziyanı, siz bunun üçün səbəb yaratmasanız, ləğv etməyə səlahiyyəti
çatırsa, onda proqram təminatını azad hesab etmək olmaz.
</p>
<p>
Bununla belə azad proqram təminatının yayılması ilə bağlı bəzi qaydalar
qəbulediləndir. Bir şərtlə ki, bu qaydalar əsas azadlıqlara maneə
olmamalıdır. Məsələn, <a href="/copyleft/copyleft.html">müəllifsizlik
hüququ</a> (sadə şəkildə isah etsək) elə bir qaydadır ki, proqramı yeniləyən
zaman siz digər şəxslərin əsas azadlıqlarına məhdudiyyətlər qoya
bilməzsiniz. Bu qayda əsas azadlıqlara qarşı çıxmır, əksinə onları müdafiə
edir.
</p>
<p>
GNU layihəsində biz bu azadlıqları hüquqi tərəfdən müdafiə etmək üçün
“müəllifsizlik hüququ” adlanan termindən istifadə edirik. Amma <a
href="/philosophy/categories.html#Non-CopyleftedFreeSoftware">“müəlliflik
hüququ”na malik azad proqram təminatı</a> da mövcuddur. Biz inanırıq ki,
“müəllifsizlik hüququ” nişanı altında buraxılan proqramdan istifadənin daha
yaxşı olduğunu sübut edən mühüm səbəblər var. Bununla belə sizin proqramınız
“müəlliflik hüququ”na malik azad proqram təminatı kimi təsnif olunursa, biz
hələ ki ondan istifadə edə bilərik. “Azad proqram təminatı”, “müəllifsizlik
hüququna malik proqram təminatı” və digər proqram təminatları arasındakı
əlaqəni daha yaxşı dərk etmək üçün <a
href="/philosophy/categories.html">Azad Proqram Təminatının
Kateqoriyaları</a> bölməsinə nəzər salın.
</p>
<p>
Siz azad proqram təminatının nüsxələrini müəyyən məbləğ ödəməklə və ya heç
bir maddi vəsait ödəmədən əldə edə bilərsiniz. Amma bu nüsxələri necə əldə
etməyinizdən asılı olmayaraq, siz həmişə proqram təminatının surətini
çıxartmaq, dəyişdirmək, hətta <a href="/philosophy/selling.html">surətlərini
satmaq azadlığına</a> malik olmalısınız. “Azad proqram təminatı”
“qeyri-kommersiya” demək deyildir. Azad proqram kommersiya məqsədi, inkişafı
və yayımı üçün də münasib olmalıdır. Azad proqramın kommersiya cəhətdən
inkişafı artıq qeyri-adi görünmür; belə azad kommersiya proqram təminatının
olması cox vacibdir.
</p>
<p>
Əgər modifikasiya edilmiş versiyanın qablaşdırılma qaydaları sizin
modifikasiya edilmiş versiyalardan və ya bu versiyaların şəxsi məqsədlər
üçün istifadə etmək və hazırlamaq azadlıqlarınıza əhəmiyyətli dərəcədə xələl
gətirməzsə, onda bu qaydalar qənaətbəxşdir. “Əgər siz öz versiyanızı bu
yolla əlçatan edirsinizsə, onda digər yolla da əlçatan etməlisiniz” fikrinin
ifadə olunduğu qaydalar da eyni şəraitdə qənaətbəxş hesab edilə
bilər. (Diqqət edin ki, belə bir qayda hələ də sizə öz versiyanızı buraxmağı
istəyib-istəməmək seçimi etmək şansını verir.) İctimai istifadə üçün təqdim
etdiyiniz versiyaların mənbə kodlarının istifadəçiyə verilməsini tənzimləyən
qaydalar da qəbulediləndir. Əgər məhsulu inkişaf etdirən əvvəlki şəxs sizin
yaydığınız modifikasiya edilmiş versiyanın nüsxəsini istəsə, siz bu nüsxənin
birini ona göndərməli və ya siz modifikasiyalarınızda özünüzü ifadə
etməlisiniz. Bunu lisenziya tələb edir.
</p>
<p>
<a id="exportcontrol"></a>Bəzən hökumət proqramın nüsxələrinin beynəlxalq
aləmdə yayılma azadlığını məhdudlaşdıran ticari sanksiyalar qoya və ixracata
nəzarət üzrə nizamnamələrə riayət etməyi tələb edə bilər. Proqram
təminatını inkişaf etdirənlər bu məhdudiyyətləri aradan qaldırmaq və pozmaq
səlahiyyətinə malik deyillər. Amma onlar bu məhdudiyyətləri proqramın
istifadəsinə bir şərt kimi də əlavə edilməsinə etiraz etməli və bunları rədd
etməlidirlər. Bu yolla məhdudiyyətlər bunların tətbiq edildiyi ölkələrdən
kənarda fəaliyyət göstərən insanlara və onların fəaliyyətinə təsir
etməyəcək.
</p>
<p>
Bir çox azad proqram təminatı müəlliflik hüququna əsaslanır və bu hüquqa
əsasən hansı növ tələblərin tətbiq edilməsinin də məhdudiyyətləri
vardır. Əgər müəlliflik hüquqlu lisenziya yuxarıda qeyd edilmiş şəkildə
azadlığı tanıyırsa, heç bir anlaşılmazlıq yoxdur (baxmayaraq ki, bu hərdən
baş verir). Bununla belə bəzi azad proqram təminatı lisenziyaları
müqavilələrlə gücləndirilir ki, müqavilələr də daha geniş məhdudiyyətlər
qoya bilər. Bu o deməkdir ki, lisenziya kimi bəyənilməyən məhdudlaşdırıcı və
azad olmayan vasitələr də mövcuddur.
</p>
<p>
Biz sözsüz bütün bəyənilməyən müqavilə məhdudiyyətlərinin hamısını sadalaya
bilmərik. Əgər müqavilə əsaslı lisenziya müəlliflik hüquqlu lisenziyaların
edə bilmədiyi fərqli vasitələrlə məhdudlaşdırma tətbiq edirsə və burada
qanuni olması vurğulanmırsa, onda bu haqda bir qədər düşünməli və çox güman
ki, bunu qeyri-azad hesab etməliyk.
</p>
<p>
Azad proqram təminatı dedikdə, “hədiyyə vermək” və ya “pulsuz” kimi
sözlərdən çəkinmək lazımdır. Çünki bu sözlər söhbətin azadlıqdan yox, puldan
getdiyinə işarə edir. “Piratlıq” kimi bəzi ümumi terminlərin ifadə etdikləri
fikirləri ümid edirik ki, siz də dəstəkləməyəcəksiniz. Bu terminlərin
müzakirəsi ilə bağlı İşlədilməsində ehtiyat ediləcək sözlər və söz
birləşmələri bölməsinə daxil ola bilərsiniz. Bizdə həmçinin “azad proqram
təminatı”nın müxtəlif dillərdə olan tərcümələri də var.
</p>
<p>
Sonda azad proqram təminatı haqqında olan bu fikirləri izah edərkən diqqətli
olmağı xahiş edirik. Xüsusi proqram təminatının lisenziyasını azad proqram
lisenziyası kimi müəyyən edərkən bunun yalnız sözdə deyil ruhən də azad
olması vacibdir. Əgər lisenziyada qanunsuz məhdudiyyətlər əks olunursa, biz
onu rədd edirik. Hətta biz bu məsələni bu kriteriyada görməyə də etiraz
edirik. Bəzən lisenziya ilə bağlı tələblər geniş müzakirəyə səbəb olur. Bu
tələblərin nə qədər qəbuledilən olmasına qərar vermək üçün vəkillərlə də
məsləhətləşmələr aparırıq. Yeni məsələ ilə əlaqədar nəticəyə gəldikdə biz
bəzi lisenziyaların nə üçün bəyənildiyini və ya əksinə, bəyənilmədiyini daha
sadə şəkildə anlatmaq üçün tez-tez bu kriteriyanı yeniləyirik.
</p>
<p>
Əgər hər hansı bir xüsusi lisenziyanın azad proqram təminatı lisenziyası
olub-olmamasını öyrənmək istəyirsinizsə <a
href="/licenses/license-list.html">lisenziyalar siyahısına</a> daxil
olun. İşdi sizin maraqlandığınız lisenziya bu siyahıda olmazsa, bizə <a
href="mailto:licensing@gnu.org"><licensing@gnu.org></a> ünvanına
e-mail göndərə bilərsiniz.
</p>
<p>
Yeni lisenziya yazmaq fikrinə düşsəniz, zəhmət olmasa, APTF-ə bu ünvana
məktub yazmaqla bildirin. Müxtəlif azad proqram təminatı lisenziyalarının
sürətlə yayılması lisenziyaların istifadəçilər tərəfindən qavranılması işini
daha da çətinləşdirir; bu cəhətdən biz sizin ehtiyaclarınıza cavab verəcək
mövcud azad proqram təminatı lisenziyasının tapılmasında yardımçı ola
bilərik.
</p>
<p>
Əgər bu mümkün deyilsə, əgər siz həqiqətən də yeni lisenziyaya ehtiyac
duyursunuzsa, onda bizim köməyimizlə əmin ola bilərsiniz ki, lisenziya sonda
həqiqətən də azad proqram təminatı lisenziyazına uyğun olacaq və müxtəlif
praktik problemlərdən azad olacaq.
</p>
<h3 id="open-source">Açıq mənbə?</h3>
<p>
Digər bir qrup “azad proqram təminatı” termininə mənaca yaxın olan (amma tam
eyni olmayan) “açıq mənbə” terminini işlətməyə başlayıb. Biz “azad proqram
təminatı” termininə üstünlük veririk, çünki bildiyiniz kimi bu maddi mənadan
daha çox mənəvi, yəni azadlıq mənası ifadə edir. <a
href="open-source-misses-the-point.html">Bu termində azadlıq öz əksini
tapır</a>. “Açıq” sözü isə düzgün seçim deyil.
</p>
<div class="translators-notes">
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
</div>
</div>
<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.html" -->
<div id="footer">
<div class="unprintable">
<p>APTF və GNU ilə bağlı suallarınızı <a
href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a> elektron poçt ünvanına
göndərin. Bundan əlavə APTF ilə <a href="/contact/">digər vasıtələrlə də
əlaqə saxlamaq olar</a>. Işləməyən linklər və digər düzəlişləriniz (və ya
təklifləriniz) üçün elektron poçt ünvanı: <a
href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p>
<p>
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
replace it with the translation of these two:
We work hard and do our best to provide accurate, good quality
translations. However, we are not exempt from imperfection.
Please send your comments and general suggestions in this regard
to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">
<web-translators@gnu.org></a>.</p>
<p>For information on coordinating and submitting translations of
our web pages, see <a
href="/server/standards/README.translations.html">Translations
README</a>. -->
Bu məqalənin idarə olunması və tərcüməsi ilə əlaqədar məlumat almaq üçün <a
href="/server/standards/README.translations.html">Tərcümələr üzrə oxuməni
faylına</a> müraciət edin.</p>
</div>
<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
files generated as part of manuals) on the GNU web server should
be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this
without talking with the webmasters or licensing team first.
Please make sure the copyright date is consistent with the
document. For web pages, it is ok to list just the latest year the
document was modified, or published.
If you wish to list earlier years, that is ok too.
Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
year, i.e., a year in which the document was published (including
being publicly visible on the web or in a revision control system).
There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
<p>Copyright © 1996, 2002, 2004, 2005 Free Software Foundation, Inc.</p>
<p>This page is licensed under a <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons
Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p>
<!--#include virtual="/server/bottom-notes.html" -->
<div class="translators-credits">
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
Translation: Igrar Huseynov
</div>
<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
Yenilənib:
$Date: 2017/02/20 21:03:48 $
<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
</body>
</html>
|
