diff options
author | Christian Grothoff <christian@grothoff.org> | 2020-10-11 13:29:45 +0200 |
---|---|---|
committer | Christian Grothoff <christian@grothoff.org> | 2020-10-11 13:29:45 +0200 |
commit | 1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce (patch) | |
tree | 53117a55c27601e92172ea82f1d8cd11d355c06c /talermerchantdemos/blog/articles/az/why-free.html | |
parent | 2e665813a44988bfd906c0fab773f82652047841 (diff) | |
download | taler-merchant-demos-1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce.tar.gz taler-merchant-demos-1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce.tar.bz2 taler-merchant-demos-1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce.zip |
add i18n FSFS
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/az/why-free.html')
-rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/az/why-free.html | 402 |
1 files changed, 402 insertions, 0 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/az/why-free.html b/talermerchantdemos/blog/articles/az/why-free.html new file mode 100644 index 0000000..95fb071 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/az/why-free.html @@ -0,0 +1,402 @@ +<!--#set var="PO_FILE" value='' + --><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/philosophy/why-free.html" + --><!--#set var="DIFF_FILE" value="" + --><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2009-09-05" --> + +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" + "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd"> +<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="az" lang="az"> + +<!-- TRANSLATORS: This page was generated locally by GNUN. Please do + not update it manually, update the corresponding PO file instead. + The PO is archived in trans-coord task #14377 (file: orphan-POs.tar.gz). + For more info, contact web-translators@gnu.org. --> + +<head> +<!--#include virtual="/server/head-include-1.html" --> +<title>Nə üçün proqram təminatının sahibləri olmamalıdır - GNU Layihəsi - Azad +Proqram Təminatı Fondu (APTF)</title> + +<meta name="Keywords" content="GNU, GNU Project, FSF, Free Software, Free Software Foundation, Why Software Should Not Have Owners" /> + +<!--#include virtual="/philosophy/po/why-free.translist" --> +<!--#include virtual="/server/banner.html" --> +<!--#include virtual="/server/outdated.html" --> +<h2>Nə üçün proqram təminatının sahibləri olmamalıdır</h2> + +<p><a href="http://www.stallman.org/"><strong>Riçard Stollman</strong></a></p> + +<p> +Rəqəmli informasiya texnologiyasının dünya ictimaiyyətinə verdiyi töhvə +informasiyanın asanlıqla surətinin çıxardılması və modifikasiya +edilməsidir. Kompyuterlər bu işi etməkdə bizə xeyli kömək edirlər.</p> + +<p> +Heç də hamı bunun asan olmasını istəmir. Müəlliflik hüququ adlanan sistem +proqram təminatı “sahiblərinə” proqramdan gələn xeyri cəmiyyətin digər +üzvlərindən gizlətmələri üçün şərait yaradır. Onlar bizim istifadə etdiyimiz +proqram təminatını çoxaldan və modifikasiya edən yeganə şəxs olmağı +arzulayırlar.</p> + +<p> +Müəlliflik hüququ sistemi kütləvi istehsal texnologiyası hesab edilən çap +etmə ilə mütənasib olaraq inkişaf edirdi. Müəlliflik hüququ bu texnologiya +ilə çox yaxşı uyğunlaşırdı. Çünki bu yalnız nüsxələrin kütləvi +istehsalçılarını məhdudlaşdırırdı. Bu kitab oxuyanlardan onların +azadlıqlarını almırdı. Mətbəəsi olmayan adi oxucu kitabın yalnız qələm və +mürəkkəb ilə surətini çixarda bilərdi və olduqca az sayda oxucu buna hüququ +şəkildə etiraz edirdi.</p> + +<p> +Rəqəmli texnologiya mətbəəyə nisbətən daha rahatdır: informasiya rəqəmli +xüsusiyyətə malik olduqda siz asan bir şəkildə onun surətini çıxardıb, +digərləri ilə paylaşa bilərsiniz. Bu rahatlıq müəlliflik hüququ adlanan +sistemi qəti şəkildə qane etmir. Məhz bu səbəbdən müəlliflik hüququnun +müdafiəsi üçün son dərəcə eybəcər və sərt tədbirlərə əl atılır. Proqram +Təminatı İstehsalçıları Assosasiyasının (PTİA) (Software Publishers +Association) dörd iddiasına nəzər salaq:</p> + +<ul> +<li>Kütləvi təbliğat dostunuza kömək etməklə sahibkara qulaq asmamağın yanlış +olduğunu bildirir.</li> + +<li>Bəzi “şəxslər” tərəfdaşlarını satırlar.</li> + +<li>Ofis və məktəblərə (polisin köməyilə) reydlər təşkil edilir və insanların +surətin çıxardılmasında günahsız olduqlarını sübut etmələri tələb olunur.</li> + +<li>Masaçusets Texnoloji Universitetinin əməkdaşı David LaMakkia (David +LaMacchia) kimi şəxslərin məhkəmə (PTİA-nın xahişi əsasında ABŞ hökuməti) +tərəfindən izlənməsi həyata keçirilir. Bu şəxsin günahı heç də proqram +təminatının surətinin çıxardılması deyil, sadəcə olaraq surət çıxardan +avadanlığı nəzarətsiz buraxaraq, onun istifadəsinə məhdudiyyət qoya +bilməməsi idi.</li> +</ul> + +<p> +Hər dörd hal keçmiş Sovet İttifaqında movcud hallara bənzəyir. Bu ölkədə hər +bir surət çıxardan aparatın gözətçisi var idi və fərdi şəxslər +informasiyanın surətini gizli şəkildə çıxardaraq, samizdat kimi əldən ələ +ötürürdülər. Əlbəttə burada bir fərq var idi: Sovet İttifaqında +informasiyaya nəzarət siyasi xarakter daşıyırdı; ABŞ-da isə bu gəlir +qazanmaq məqsədini güdürdü. Amma bu addımlar sonda bizə təsir edirdi. Nə +üçün edilməsindən asılı olmayaraq informasiyanın yayılmasının əleyhinə +yönəlmiş istənilən cəhd eyni məna kəsb edir.</p> + +<p> +Sahibkarlar informasiyanın istifadəsinə nəzarət etmək məqsədilə bir neçə +dəlil təqdim edirlər:</p> + +<ul> +<li id="name-calling">Ad + +<p> +Sahibkarlar “piratlıq” və “oğurluq” kimi çirkin sözlər, mütəxəssislər isə +“intellektual mülk” və “zərər” kimi terminlərdən istifadə edərək +ictimaiyyətə bir düşüncə tərzi yeritməyə çalışırlar. Bu isə proqram və +fiziki əşyalar arasında sadə bir analogiyadır.</p> + +<p> +Bizim maddi əşyalar üzərində mülkiyyətlə bağlı ideya və intuisiyalarımız +<em>bu əşyaların kimdənsə götürülməsinin</em> nə qədər düzgün olmasını əhatə +edir. Onlar birbaşa nəyinsə <em>surətinin çıxardılmasına</em> ehkam +vurmurlar (işarə etmirlər). Amma sahibkarlar hər halda qaydalara riayət +etməyi bizdən xahiş edirlər.</p></li> + +<li id="exaggeration">Şişirtmə + +<p> +Sahibkarlar deyirlər ki, istifadəçilər özləri proqramın surətini çıxardarkən +onlara “zərər” və ya “iqtisadi ziyan” dəyir. Lakin surət çıxartmaq sahibkara +birbaşa təsir etmir. Sahibkar o zaman itirir ki, surət çıxardan şəxs həmin +sahibkardan fərqli digərinə pul ödəmiş olsun.</p> + +<p> +Bir qədər düşünsək görərik ki, bu şəxslərin əksəriyyəti surətləri +almazdılar. Buna baxmayaraq sahibkarlar yenə də “itkilərini” +hesablayırlar. Bu sadəcə şişirtmədən başqa bir şey deyil.</p></li> + +<li id="law">Qanun + +<p> +Sahibkarlar tez-tez qanunun cari vəziyyətindən və bizə hədə-qorxu gəlmək +üçün müxtəlif kobud cərimələrdən bəhs edirlər. Belə yanaşmada ehtimal ondan +ibarətdir ki, bu günün qanunu mənəviyyatın müzakirə obyekti olmayan +təsvirini təklif edir – bununla belə eyni zamanda biz təbii hal kimi bu +cərimələrə tabe olmağa vadar edilirik.</p> + +<p> +Bu cür yanaşma tənqidi təfəkkürə müqavimət göstərmək məqsədini yox, vərdiş +halına çevrilmiş əqli düşüncə tərzini daha da gücləndirmək niyyətini güdür.</p> + +<p> +Təəccüblü deyil ki, qanun nəyin düz, nəyin səhv olmasına qərar verə +bilmir. Hər bir amerikalı bilməlidir ki, qırx il bundan əvvəl bir çox +ştatlarda qara dərili şəxslərin avtobusun ön hissəsində əyləşmələri qanun +tərəfindən qadağan edilmişdi; amma yalnız irqçilər orada oturmağın səhv +olduğunu deyirdilər.</p></li> + +<li id="natural-rights">Təbii hüquqlar + +<p> +Müəlliflər tez-tez yazdıqları proqramlarla xüsusi bir əlaqələrinin olduğunu +iddia edirlər və inandırmağa çalışırlar ki, nəticə etibarilə onların +proqrama aid istəkləri və maraqları sadəcə olaraq digərlərinkindən – və ya +hətta dünyanın qalan hissəsinkindən daha üstündür. (Bir qayda olaraq, +proqramın müəlliflik hüquqlarının sahibi müəllif özü yox, şirkət olur. Amma +bunun bizim üçün heç bir fərqi yoxdur.)</p> + +<p> +“Müəllif səndən daha vacibdir.” – Fikrini etik aksiom kimi təqdim edənlərə +mən yalnız onu deyə bilərəm ki, mən, tanınmış proqram təminatı müəllifi, +özüm bunu cəfəngiyyat adlandırıram.</p> + +<p> +Amma ümumiyyətlə insanlar yəqin ki, iki səbəbə görə təbii hüquqlara +simpatiya hiss edirlər.</p> + +<p> +Səbəblərdən biri maddi obyektlər arasındakı analogiyadır. Mən spagetti +bişirəndə obyekt duzəldirəm və kimsə onu yeyir, mən isə onu yeyə +bilmirəm. Onun bu hərəkəti mənə ona xeyir verdiyi qədər zərər vurur; +ikimizdən yalnız biri spagetti yeyə bilər. Elə isə kim? Aramızdakı cüzi fərq +etik balansı pozmağa kifayət edər.</p> + +<p> +Yazdığım proqramı istifadə etsəniz və ya dəyişdirsəniz sizə birbaşa, mənə +isə yalnız dolayı yolla təsir edəcək. Dostunuza surətini versəniz belə bu +sizə və dostunuza məndən daha çox təsir edəcək. Mənim “bunu etməyin” demək +səlahiyyətim olmamalıdır. Yalnız mənim deyil, heç kimin.</p> + +<p> +İkinci səbəb isə odur ki, müəlliflərin təbii hüquqlarının cəmiyyətimiz +tərəfindən qəbul edilmiş və mübahisə predmeti olmayan ənənə olduğu insanlara +aşılanır.</p> + +<p> +Tarixən bunun əksi düz olub. Müəllifin təbii hüquqları ideyası ABŞ +Konstitusiyası tərtib olunan zaman irəli sürülmüşdü, amma qəti şəkildə rədd +edilmişdi. Məhz buna görə Konstitusiya yalnız müəlliflik hüqüqu sisteminə +<em>icazə verir</em> və <em>məcburi şəkildə hər hansı birini</em> tətbiq +etmir; bu səbəbdən müəlliflik hüququnun müvəqqəti olması qeyd olunur. Burada +o da bildirilir ki, müəlliflik hüququnun məqsədi inkişafa +köməkdir—müəllifləri mükafatlandırmaq deyil. Müəlliflik hüququ bu və +ya digər yolla müəllifləri, o cümlədən naşirləri də mükafatlandırır, amma bu +onların davranışının dəyişdirilməsi vasitəsi kimi təsvir edilir.</p> + +<p> +Cəmiyyətimizin əsaslı surətdə möhkəmlənmiş ənənəsi ondan ibarətdir ki, +müəlliflik hüquqları cəmiyyətin təbii hüquqlarına nüfuz edir – və buna +yalnız cəmiyyətin xeyrinə xidmət etdikdə bəraət qazandırmaq olar.</p></li> + +<li id="economics">İqtisadi faktor + +<p> +Proqram təminatının sahiblərinin son dəlili daha çox proqram təminatı +istehsal etməklə bağlıdır.</p> + +<p> +Digərlərindən fərqli olaraq bu dəlil məsələyə dair heç olmasa legitim +yanaşma hesab edilə bilər. Bu qanuni məqsədə əsaslanır – yəni proqram +təminatı istifadəçilərini razı salır. Təcrübədən də aydındır ki, insanlara +etdiklərə işə görə yaxşı maddi vəsait ödədikdə, onlar istehsalı da buna +uyğun şəkildə artıracaqlar.</p> + +<p> +Amma iqtisadi faktorun da qüsuru var: burada fərq yalnız bizim nə qədər +ödəyəcəyimizlə bağlıdır. Bu faktora əsasən bizim istədiyimiz proqram +təminatının sahibinin olub-olmamasından asılı olmayaraq, <em>proqram +təminatı istehsalıdır</em>.</p> + +<p> +İnsanlar bu ehtimalı qeyd-şərtsiz qəbul edirlər, çünki bu bizim maddi +obyektlərlə olan münasibıtimizə uyğun gəlir. Misal üçün buterbrod +götürək. Eyni buterbrodu siz həm pulsuz, həm də müəyyən məbləğ ödəməklə əldə +edə bilərsiniz. Əgər belədirsə, onda yeganə fərq ödədiyiniz +məbləğdir. Buterbrod eyni dada, eyni qidalılıq göstəricisinə malikdir və +istənilən halda siz onu bir dəfə yeyə bilərsiniz. Sahibdən alıb-almamağınız +buterbrod üçün ödədiyiniz məbləğdən başqa bir şeyə birbaşa təsir etməyəcək.</p> + +<p> +Bu hər cür maddi obyekt üçün doğrudur – baxmayaraq ki, sahibin olub-olmaması +bunun nə olmasına və ya siz bunu əldə etdikdən sonra onunla nə edəcəyinizə +heç bir təsiri yoxdur.</p> + +<p> +Əgər proqramın sahibi varsa, onda bunun nə olmasına və proqramın surətinin +birini aldıqdan sonra onunla nə edəcəyinizə təsir göstərəcək. Fərq yalnız +pulda deyil. Proqram təminatı sahibləri sistemi proqram təminatı sahiblərini +nə isə istehsal etməyə vadar edir – bu isə heç də həmişə cəmiyyətin ehtiyac +duyduğu bir şey olmur. Bu bizə təsir edəcək dərk edilməz etik çirklənməyə +səbəb olur.</p></li> + +</ul> + +<p> +Cəmiyyət nəyə ehtiyac hiss edir? Cəmiyyət vətəndaşlar üçün əlçatan olan +informasiyaya ehtiyac duyur – misal üçün, buraya yalnız işlətmək üçün deyil, +o cümlədən uyğunlaşdırılması və təkmilləşdirilməsi mümkün olan proqramlar da +daxildir. Proqram təminatı sahiblərinin təqdim etdikləri isə sadəcə olaraq +bizim öyrənə və ya dəyişdirə bilmədiyimiz qara qutudur.</p> + +<p> +Cəmiyyətə azadlıq da lazımdır. Proqramın sahibi olduqda istifadəçilər şəxsi +həyatlarının bir hissəsini idarə etmək üçün lazım olan azadlıqlarını +itirirlər.</p> + +<p> +Qeyd olunanlardan başqa cəmiyyət vətədaşlarında könüllü əməkdaşlıq ruhunu +təbliğ etməlidir. Proqram təminatı sahibləri bizim qonşuya köməyimizi +“piratlıq” kimi təqdim etdikdə, onlar cəmiyyətimizin mülki ruhunu +çirkləndirirlər.</p> + +<p> +Buna görədir ki, biz <a href="/philosophy/free-sw.html">azad proqram +təminatının</a> maddi deyil, mənəvi məsələ olduğunu qeyd edirik.</p> + +<p> +Sahibkarların irəli sürdükləri iqtisadi faktor yanlışdır. Bəziləri bundan +həzz aldıqları və bu işin vurğunu olduqları üçün proqram yazırlar; amma bir +halda ki, biz bu insanların yazdıqlarından daha çox proqram təminatı +istəyiriksə, onda bunun üçün vəsait toplamaq lazımdır.</p> + +<p> +On ildir ki, azad proqram təminatını inkişaf etdirənlər vəsait toplamaq üçün +müxtəlif vasitələr tapmağa çalışmışlar. Burada məqsəd kimisə varlı etmək +deyil; orta səviyyəli ABŞ ailəsinin gəliri təxminən 35k dollardır. Bu isə +proqramlaşdırmadan fərqli digər işlərlə məşğul olmağa daha çox stimul verir.</p> + +<p> +Ayrılan təqaüdlərə qədər mən yazdığım azad proqram təminatının sadə +təkmilləşdirilməsi yolu ilə pul qazanırdım. Hər bir yenilik standard +buraxılışa əlavə olunaraq ictimaiyyətə təqdim edilirdi. Müştərilər mənə +maddi vəsait verdiklərinə görə daha çox onların istədikləri yeniliklər +üzərində işləyirdim.</p> + +<p> +Bəziləri isə dəstək xidmətlərini təklif etməklə vəsait yığırlar. 50 işçiyə +malik (məqalə yazılanda belə idi) Cygnus Support-un bildirdiyinə görə, +heyətin fəaliyyətinin 15%-i təxminən azad proqram təminatının inkişafının +payına düşür – bu proqram təminatı ilə məşğul olan şirkət üçün qənaətbəxş +faizdir.</p> + +<p> +İntel, Motorola, Texas İnstruments və Analog Devices kimi şirkətlər C dili +üçün azad GNU kompilyatorunun təkmilləşdirilməsinin maliyyələşdirmək üçün +bir araya gəliblər. Ada dili üçün GNU kompilyatoru isə ABŞ Hava Qüvvələri +tərəfindən maliyyələşdirilir. ABŞ Hava Qüvvələri bunun yüksək keyfiyyətli +kompilyator əldə etməyin ən dəyərli üsul olduğunu bildirirlər.[Hava +Qüvvələrinin maliyyələşdirmə fəaliyyəti dayandırılıb; GNU Ada kompilyatoru +artıq işləyir və onun dəstəklənməsinin maliyyələşdirilməsi kommersiya +xarakteri daşıyır.]</p> + +<p> +Bütün bu misallar heç də kifayət deyil; azad proqram təminatı hərəkatı hələ +kiçik və cavandır. Amma bu ölkədə [ABŞ] dinləyicilər tərəfindən dəstəklənən +radionun olması heç bir məbləğ ödəmədən geniş aksiyanın dəstəkləməsinin +mümkün olduğunu göstərir.</p> + +<p> +Kompyuter istifadəçisi kimi siz <a +href="/philosophy/categories.html#ProprietarySoftware">mülkiyyət +xarakterli</a> proqramdan istifadə edərək özünüzü dərk edə +bilərsiniz. Dostunuz sizdən proqramın surətinin çıxardılmasını istəyirsə, +imtina etməyiniz heç də yaxşı olmazdı. Əməkdaşlıq müəlliflik hüququndan daha +vacibdir. Gizli əməkdaşlığın isə cəmiyyətə xeyri yoxdur. İnsan gərək dogru, +dürüst, qürurla yaşamağa can atsın. Bu isə mülkiyyət xarakterli proqram +təminatına “Xeyr” deməkdir.</p> + +<p> +Siz digər proqram təminatı istifadəçilərilə azad və açıq şəkildə əməkdaşlıq +etməyə layiqsiniz. Siz proqram təminatının necə işləməsini öyrənməyə və bunu +tələbələrinizə öyrətməyə layiqsiniz. Siz proqram təminatı xarab olduqda +istədiyiniz proqramçını kirayələyib, onu düzəltdirməyə layiqsiniz.</p> + +<p> +Bir sözlə, siz azad proqram təminatına layiqsiniz.</p> + +<hr class="thin" /> +<blockquote id="fsfs"><p class="big">Bu məqalə <a +href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Free +Software, Free Society: The Selected Essays of Richard M. Stallman</cite> +(Azad Proqram Təminatı, Azad Cəmiyyət: Riçard M.Stollmanın Seçilmiş +Məqalələri)</a> toplusunda çap edilmişdir.</p></blockquote> + +<div class="translators-notes"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> +</div> +</div> + +<!-- for id="content", starts in the include above --> +<!--#include virtual="/server/footer.html" --> +<div id="footer"> +<div class="unprintable"> + +<p>APTF və GNU ilə bağlı suallarınızı <a +href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a> elektron poçt ünvanına +göndərin. Bundan əlavə APTF ilə <a href="/contact/">digər vasıtələrlə də +əlaqə saxlamaq olar</a>. Işləməyən linklər və digər düzəlişləriniz (və ya +təklifləriniz) üçün elektron poçt ünvanı: <a +href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> + +<p> +<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, + replace it with the translation of these two: + + We work hard and do our best to provide accurate, good quality + translations. However, we are not exempt from imperfection. + Please send your comments and general suggestions in this regard + to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> + + <web-translators@gnu.org></a>.</p> + + <p>For information on coordinating and submitting translations of + our web pages, see <a + href="/server/standards/README.translations.html">Translations + README</a>. --> +Bu məqalənin idarə olunması və tərcüməsi ilə əlaqədar məlumat almaq üçün <a +href="/server/standards/README.translations.html">Tərcümələr üzrə oxuməni +faylına</a> müraciət edin.</p> +</div> + +<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to + files generated as part of manuals) on the GNU web server should + be under CC BY-ND 3.0 US. Please do NOT change or remove this + without talking with the webmasters or licensing team first. + Please make sure the copyright date is consistent with the + document. For web pages, it is ok to list just the latest year the + document was modified, or published. + + If you wish to list earlier years, that is ok too. + Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying + years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable + year, i.e., a year in which the document was published (including + being publicly visible on the web or in a revision control system). + + There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers + Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> +<p>Copyright 1994 Richard Stallman</p> + +<p>This page is licensed under a <a rel="license" +href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative +Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> + +<!--#include virtual="/server/bottom-notes.html" --> +<div class="translators-credits"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> +Translation: Igrar Huseynov +</div> + +<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> +Yenilənib: + +$Date: 2020/07/05 15:09:13 $ + +<!-- timestamp end --> +</p> +</div> +</div> +</body> +</html> |