From 22c3bfee9148e1836817ef00b4829a8385570c69 Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Christian Grothoff Date: Sat, 24 Sep 2022 17:04:26 +0200 Subject: update RMS articles --- .../sq/who-does-that-server-really-serve.html | 215 +++++++++++---------- 1 file changed, 113 insertions(+), 102 deletions(-) (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html') diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html index b627717..338861a 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/who-does-that-server-really-serve.html @@ -1,7 +1,10 @@ - + + + + Kujt i Shërben Në të Vërtetë Ai Shërbyes? - Projekti GNU - Free Software @@ -9,18 +12,20 @@ Foundation + + + +

Kujt i shërben në të vërtetë ai shërbyes?

-

nga Richard Stallman

+
nga Richard Stallman
-

(Versioni i parë u botua në -Boston Review.)

- -

Në Internet, software-i pronësor s’është mënyra e vetme për të -humbur lirinë tuaj mbi punimin në kompjuter. Shërbime si Zëvendësim -Software-i, (ose SaaSS), është një tjetër mënyrë për t’i dhënë dikujt -pushtet mbi punimin tuaj me kompjuter.

+
+

Në Internet, software-i pronësor s’është mënyra e vetme për të humbur +lirinë tuaj mbi punimin në kompjuter. Shërbime si Zëvendësim Software-i, +(ose SaaSS), është një tjetër mënyrë për t’i dhënë dikujt pushtet mbi +punimin tuaj me kompjuter.

+

Thelbi është se mund të keni kontroll mbi një program të shkruar nga dikush tjetër (nëse është i lirë), por s’mund të keni kurrë kontroll mbi një @@ -30,12 +35,12 @@ ku, në parim, do të mbaronte punë xhirimi i një programi.

SaaSS do të thotë të përdorësh një shërbim të sendërtuar nga dikush tjetër, si zëvendësim të xhirimit të kopjes tuaj të një programi. Termi është i -yni; nuk kanë për ta përdorur artikuj dhe reklama, dhe nuk do t’ju rrëfejnë +yni; nuk kanë për ta përdorur artikuj dhe reklama dhe nuk do t’ju rrëfejnë nëse një shërbim është apo jo SaaSS. Në vend të kësaj, ka gjasa të përdorin -termin e vagullt dhe shpërqendrues “cloud” (“re”), -me të cilin futen në një thes SaaSS-i tok me praktika të tjera të ndryshme, -disa abuzive dhe disa jo. Me shpjegimin dhe shembujt e kësaj faqeje, mund -të kuptoni nëse një shërbim është apo jo SaaSS.

+termin e vagullt dhe shpërqendrues “cloud” (“re”), me të cilin futen në një +thes SaaSS-i tok me praktika të tjera të ndryshme, disa abuzive dhe disa +jo. Me shpjegimin dhe shembujt e kësaj faqeje, mund të kuptoni nëse një +shërbim është apo jo SaaSS.

Kuadër Më i Përgjithshëm: Si Ju Heq Lirinë Software-i Pronësor

@@ -44,17 +49,17 @@ lirinë. Kërcënimi i parë ndaj kontrollit tonë mbi punimin me kompjuter erdhi nga software-i pronësor: software të cilin përdoruesit nuk e kontrollojnë dot, ngaqë e kontrollon i zoti (një kompani si Apple ose Microsoft). I zoti shpesh përfiton nga ky pushtet jo i drejtë, duke futur -veçori dashakeqe, f.v. spyware, deriçka, dhe Administrim Dixhital të Kufizimeve -(DRM) (i quajtur “Administrim Dixhital të Drejtash” në -propagandën e tyre).

+veçori dashakeqe, f.v. spyware, deriçka, si dhe Administrim Dixhital të Kufizimeve +(DRM) (i quajtur “Administrim Dixhital të Drejtash” në propagandën e +tyre).

Zgjidhja jonë për këtë problem është zhvillimi i software-it të lirë dhe mospranimi i software-it pronësor. Software-i i lirë do të thotë që ju, si përdorues, keni katër liri themelore: (0) ta xhironi programin si të keni qejf, (1) ta studioni dhe ndryshoni kodin burim që të bëjë atë që keni qejf, (2) të rishpërndani kopje ekzakte, dhe -(3) të rishpërndani kopje të versioneve tuaj të modifikuar. (Shihni përkufizimin e software-it të lirë.)

Me software-in e lirë, ne, përdoruesit, rifitojmë kontrollin mbi punimin me @@ -79,12 +84,12 @@ mëkëmbësi juaj.

Ç’kuptim ka të thuhet se një veprimtari e dhënë punimi në kompjuter është i juaji? Do të thotë se pjesë e tij s’është askush tjetër. Që të -qartësohet kuptimi i “të qenit pjesë”, ju paraqesim një -eksperiment të menduar. Le të mendojmë se çfarëdo software-i i lirë që mund -t’ju duhet për punën, mund ta keni, si dhe çfarëdo të dhënash që mund t’ju -duhen, si dhe kompjutera me çfarëdo shpejtësie, funksionesh dhe aftësish që -mund të jetë e nevojshme. A do ta bënit atë punën krejtësisht brenda këtyre -kompjuterave, pa komunikuar me kompjuterat e cilitdo tjetër?

+qartësohet kuptimi i “të qenit pjesë”, ju paraqesim një eksperiment të +menduar. Le të mendojmë se çfarëdo software-i i lirë që mund t’ju duhet për +punën, mund ta keni, si dhe çfarëdo të dhënash që mund t’ju duhen, si dhe +kompjutera me çfarëdo shpejtësie, funksionesh dhe aftësish që mund të jetë e +nevojshme. A do ta bënit atë punën krejtësisht brenda këtyre kompjuterave, +pa komunikuar me kompjuterat e cilitdo tjetër?

Nëse po, atëherë veprimtaria është tërësisht e juaja. Për hir të lirisë, e keni hak ta kontrolloni. Nëse e kryeni duke përdorur @@ -112,8 +117,8 @@ ndryshojnë.

Për më tepër, SaaSS shpie automatikisht në pasoja të njëvlershme me veçoritë dashakeqe të disa prej software-it pronësor.

-

Për shembull, disa programe pronësorë janë “spyware”: programi - dërgon të dhëna mbi +

Për shembull, disa programe pronësorë janë “spyware”: programi dërgon të dhëna mbi veprimtari kompjuterike të përdoruesve. Microsoft Windows dërgon te Microsoft-i të dhëna mbi veprimtaritë e përdoruesve. Windows Media Player raporton se çfarë sheh apo dëgjon çdo përdorues. Amazon Kindle raporton se @@ -127,9 +132,8 @@ njëjtin efekt si spyware-i: operatori i shërbyesit merr të dhënat — pa mundim të veçantë, nga vetë natyra e SaaSS-it. Amy Webb, që kurrë nuk kish në mendje të postonte ndonjë foto të së bijës, bëri gabimin e përdorimit të një SaaSS-i (Instagram) për përpunim të fotove të saj. Dhe më pas -fotot rrodhën prej andej në internet. -

+href="https://slate.com/technology//2013/09/privacy_facebook_kids_don_t_post_photos_of_your_kids_on_social_media.html"> +fotot rrodhën prej andej në internet.

Teorikisht, fshehtëzimi homomorfik një ditë mund të përparojë deri në atë pikë sa shërbime SaaSS të ardhshme të mund të ndërtohen për të qenë të @@ -145,7 +149,7 @@ të tillë përmes të cilës Microsoft-i mundet të ndryshojë me detyrim çfar software-i në makinë. Thuajse krejt telefonat portativë kanë të tilla gjithashtu. Deriçka universale kanë edhe disa aplikacione pronësore; për shembull, klienti Steam për GNU/Linux i lejon programuesit të instalojë që -nga larg versione të modifikuara.

+nga larg versione të ndryshuara.

Me SaaSS-in, operatori i shërbyesit mund të ndryshojë software-in në përdorim te shërbyesi. Do të duhej të qe në gjendje ta bëjë këtë, ngaqë @@ -160,18 +164,17 @@ t’i rezistojmë.

SaaSS dhe SaaS

-

Fillimisht kësaj praktike problematike iu referuam si “SaaS”, që -do të thotër “Software as a Service” - Software si Shërbim. -Është një term i përdorur rëndom për ujdisjen e një software-i në një -shërbyes, në vend të ofrimit të kopjeve të tij përdoruesve, dhe menduam se -përshkruante në mënyrë të përpiktë rastet kur ndodh ky problem.

+

Fillimisht kësaj praktike problematike iu referuam si “SaaS”, që do të thotë +“Software as a Service” - Software si Shërbim. Është një term i përdorur +rëndom për ujdisjen e një software-i në një shërbyes, në vend të ofrimit të +kopjeve të tij përdoruesve dhe menduam se përshkruante në mënyrë të përpiktë +rastet kur ndodh ky problem.

Më pas vumë re se termi SaaS ndonjëherë përdoret për shërbime komunikimi — veprimtari për të cilat kjo çështje nuk ka vend. Veç kësaj, termi -“Software-i si Shërbim” nuk shpjegon pse praktika është -e keqe. Ndaj sajuam termin “Shërbim si Zëvendësim Software-i”, -që i përkufizon më qartë praktikat e dëmshme dhe e shpreh se ku qëndron e -keqja.

+“Software-i si Shërbim” nuk shpjegon pse praktika është e keqe. +Ndaj sajuam termin “Shërbim si Zëvendësim Software-i”, që i përkufizon më +qartë praktikat e dëmshme dhe e shpreh se ku qëndron e keqja.

Ndarja e Çështjes së SaaSS-it nga Çështja e Software-it Pronësor

@@ -182,10 +185,10 @@ paligjshme të ndryshohet. Me SaaSS-in, nuk e keni kopjen që kryen përllogaritjet për ju.

Këto dy çështje shpesh ngatërrohen, dhe jo vetëm padashur. Zhvilluesit Web -përdorin termin e vagullt “aplikacion web” për të vënë në një -thes software shërbyesi tok me programe të xhiruar në makinën tuaj përmes -shfletuesit tuaj. Disa faqe web instalojnë në shfletuesin tuaj programe -JavaScript jo më triviale, madje të mëdhenj, pa ju informuar fare. Kur këto programe JavaScript janë jo të lira, ato shkaktojnë të njëjtën lloj padrejtësie si çfarëdo software tjetër jo i lirë. Këtu, ama, problemin e kemi me çështjen e përdorimit të @@ -219,21 +222,20 @@ ndaj pushtetit të operatorit të shërbyesit, dhe kura e vetme është: Mos përdorni SaaSS! Mos përdorni shërbyesin e dikujt tjetër për të bërë përllogaritjet tuaja mbi të dhëna që i furnizoni ju vetë.

-

Kjo çështje demonstron thellësinë e dallimit mes “burimit të -hapur” dhe “software-it të lirë”. Kodi burim që është -burim i hapur është, thuajse -përherë, i lirë. Megjithatë, ideja e një shërbimi “software-i me burim -të hapur”, duke nënkuptuar një për të cilin software-i i -shërbyesit është me burim të hapur dhe/ose i lirë, dështon t’i japë zgjidhje -çështjes së SaaSS-it.

+

Kjo çështje demonstron thellësinë e dallimit mes “burimit të hapët” dhe +“software-it të lirë”. Kodi burim që është me burim të hapët është, thuajse përherë, i +lirë. Megjithatë, ideja e një shërbimi “software-i me burim të +hapët”, duke nënkuptuar një për të cilin software-i i shërbyesit është +me burim të hapët dhe/ose i lirë, dështon t’i japë zgjidhje çështjes së +SaaSS-it.

Shërbimet janë në thelb të ndryshme nga programet, dhe çështjet etike që shpërfaqin shërbimet janë në thelb të ndryshme nga çështjet që shpërfaqin programet. Për të shmangur ngatërrimin, e shmangim -përshkrimin e një shërbimi si “të lirë” ose -“pronësor.”

+përshkrimin e një shërbimi si “të lirë” ose “pronësor”.

Bërja e Dallimit Mes SaaSS-it dhe Shërbimeve të Tjera Rrjeti

@@ -247,7 +249,7 @@ pra është një Shërbim si Zëvendësim Software-i, ose SaaSS. Ngaqë ju moho kontrollin mbi punimin tuaj në kompjuter, ju bën dëm.

Një tjetër shembull është përdorimi i një shërbimi si Flickr apo Instagram -për të modifikuar një foto. Modifikimi i fotove është një veprimtari që +për të ndryshuar një foto. Modifikimi i fotove është një veprimtari që njerëzit kanë me dhjetëra vjet që e bëjnë në kompjuterat e tyre; bërja tani në një shërbyes që nuk e kontrolloni, në vend se në kompjuterin tuaj, përbën SaaSS.

@@ -275,11 +277,10 @@ SaaSS.

Nëse një shërbim s’është SaaSS, kjo nuk do të thotë që kaq qe, jemi në rregull. Ka çështje të tjera etike rreth shërbimeve. Për shembull, -Facebook-u përdor Flash për videot, çka i shtyn me zor përdoruesit të -përdorin software jo të lirë; lyp xhirim në kompjuterin tuaj kodi JavaScript -jo të lirë; dhe u jep përdoruesve një përshtypje të shtrembër privatësie, -ndërkohë që i josh ata t’i shfaqin Facebook-ut lakuriq jetën e tyre. Këto -janë probleme të rëndësishme, të ndryshme nga problemi SaaSS. +Facebook-u lyp xhirim kodi JavaScript jo të lirë në kompjuterin tuaj dhe u +jep përdoruesve një përshtypje të shtrembër privatësie, ndërkohë që i josh +ata t’i shfaqin Facebook-ut lakuriq jetën e tyre. Këto janë probleme të +rëndësishme, të ndryshme nga problemi SaaSS.

Shërbime të tillë si motorët e kërkimeve grumbullojnë të dhëna nga anembanë @@ -346,34 +347,34 @@ shfletues pa xhiruar kod JavaScript jo të lirë. Ndaj, s’duhet të përdorni Google Docs për të botuar gjë — por arsyeja nuk hyn te SaaSS-i.

Industria TI i shkurajon përdoruesit të bëjnë këto dallime. Për këtë -shërben fjala në modë “cloud computing”. Ky term është kaq -nebuloz sa që mund t’i referohet thuajse çfarëdo përdorimi të Internetit. -Përfshin SaaSS, si dhe mjaft praktika të tjera përdorimi të rrjeteve. Në -çfarëdo konteksti të dhënë, gjasat janë që, një autor që shkruan -“cloud” (në qoftë person teknik), të ketë në mendje një -domethënie specifike, por zakonisht nuk shpjegon që në artikuj të tjetër -termi ka domethënie të tjera specifike. Termi i shpie njerëzit të bëjnë -përgjithësime mbi praktika të cilat do të duhej t’i shqyrtonin tek e tek.

- -

Nëse “cloud computing” ka një kuptim, ky nuk është ndonjë mënyrë -e kryerjes së përllogaritjeve, por një rrugë të menduari rreth -përllogaritjeve: një trajtim moskokëçarës që thotë, “Mos pyet. Mos u -bëj merak se kush i kontrollon përllogaritjet tuaja ose kush i mban të -dhënat tuaja. Mos kontrollo për karrem të fshehur brenda shërbimit tonë, -përpara se ta përtypni. Besojuni pa ngurrim kompanive.” Me fjalë të -tjera, “Jini leshko.” Mjegulla në mendje është pengesë për të -menduarit e qartë. Për hir të të menduarit të qartë rreth përllogaritjeve, -le ta shmangim termin “cloud.”

+shërben fjala në modë “cloud computing”. Ky term është kaq nebuloz sa që +mund t’i referohet thuajse çfarëdo përdorimi të Internetit. Përfshin SaaSS, +si dhe mjaft praktika të tjera përdorimi të rrjeteve. Në çfarëdo konteksti +të dhënë, gjasat janë që, një autor që shkruan “cloud” (në qoftë person +teknik), të ketë në mendje një domethënie specifike, por zakonisht nuk +shpjegon që në artikuj të tjetër termi ka domethënie të tjera specifike. +Termi i shpie njerëzit të bëjnë përgjithësime mbi praktika të cilat do të +duhej t’i shqyrtonin tek e tek.

+ +

Nëse “cloud computing” ka një kuptim, ky nuk është ndonjë mënyrë e kryerjes +së përllogaritjeve, por një rrugë të menduari rreth përllogaritjeve: një +trajtim moskokëçarës që thotë, “Mos pyet. Mos u bëj merak se kush i +kontrollon përllogaritjet tuaja ose kush i mban të dhënat tuaja. Mos +kontrollo për karrem të fshehur brenda shërbimit tonë, përpara se ta +përtypësh. Besoju pa ngurrim kompanive”. Me fjalë të tjera, “Ji +leshko”. Mjegulla në mendje është pengesë për të menduarit e qartë. Për hir +të të menduarit të qartë rreth punimit me kompjuter, le ta shmangim termin +“cloud”.

Marrja Me Qera e një Shërbyesi Që Ndryshon Nga SaaSS-i

-

Nëse merrni me qira një shërbyes (real apo virtual), mbi ngarkesën software -të të cilit keni kontrollin, këtu nuk kemi SaaSS. Në SaaSS, dikush tjetër -vendos se çfarë software-i xhiron në shërbyes dhe prandaj kontrollon -përllogaritjet që ai bën për ju. Në rastin kur instaloni software në -shërbyes, se ç’përllogaritje bën ky për ju, e kontrolloni ju. Ndaj, -shërbyesi i marrë me qira është në fakt kompjuter i juaji. Për këtë -çështje, merret si i juaji.

+

Nëse merrni me qira një shërbyes (real apo virtual), mbi ngarkesën +software të të cilit keni kontrollin, këtu nuk kemi SaaSS. Në +SaaSS, dikush tjetër vendos se çfarë software-i xhiron në shërbyes dhe +prandaj kontrollon përllogaritjet që ai bën për ju. Në rastin kur instaloni +software në shërbyes, se ç’përllogaritje bën ky për ju, e +kontrolloni ju. Ndaj, shërbyesi i marrë me qira është në fakt kompjuter i +juaji. Për këtë çështje, merret si i juaji.

Të dhënat në shërbyes të largët të marrë me qira janë më pak të sigurta se sa po ta kishit shërbyesin në shtëpi, por kjo është një çështje @@ -415,26 +416,35 @@ cilit ju jep një bazë besueshmërie tej marrëdhënies së thjeshtë komercial përdorimit të shërbyesve. Për shembull, mund të krijojmë një program peer-to-peer përmes të cilit bashkëpunëtorët të mund të shkëmbejnë të dhëna të fshehtëzuara. Bashkësia e software-it të lirë duhet të -zhvillojë zëvendësime peer-to-peer për “aplikacione -web” të rëndësishme. Hedhja e tyre në qarkullim nën licencën peer-to-peer për “aplikacione web” të +rëndësishme. Hedhja e tyre në qarkullim nën licencën GNU Affero GPL mund të ishte veprim i mençur, ngaqë do të ishin kandidatë për shndërrim nga dikush tjetër në programe me bazë shërbyes. Projekti GNU kërkon vullnetarë për të punuar për zëvendësime të tilla. Ne i ftojmë edhe -projektet e tjera të software-it të lirë ta shohin këtë problem në -strukturat e tyre.

+projektet e tjera të software-it të lirë ta shohin këtë problem në hartimin +e tyre.

Ndërkohë, nëse një kompani ju fton të përdorni shërbyesit e saj për të kryer punë tuajat me përllogaritje, mos u dorëzoni; mos përdorni SaaSS. Mos blini -apo instaloni “thin clients”, që janë thjesht kompjutera kaq të -dobët sa ju bëjnë të kryeni punën tuaj reale në një shërbyes, veç në i -përdorshi me shërbyesin tuaj. Përdorni një kompjuter tuajin dhe -mbajini të dhënat tuaja aty. Kryejeni punën me kopjen tuaj të një programi -të lirë, për hir të lirisë.

+apo instaloni “thin clients”, që janë thjesht kompjutera kaq të dobët sa ju +bëjnë të kryeni punën tuaj reale në një shërbyes, veç në i përdorshi me +shërbyesin tuaj. Përdorni një kompjuter tuajin dhe mbajini të +dhënat tuaja aty. Kryejeni punën me kopjen tuaj të një programi të lirë, +për hir të lirisë.

+ + -

Shihni edhe:

-

E meta të Cilën -Askush S’është Lejuar Ta Kuptojë.

+ +
@@ -444,7 +454,7 @@ Askush S’është Lejuar Ta Kuptojë.

-