push-copyright-aside.html (12624B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/push-copyright-aside.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.tr.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays laws copyright" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Bilim, Telif Hakkını Bir Kenara İtmelidir - GNU Projesi - Özgür Yazılım 11 Vakfı</title> 12 13 <!--#include virtual="/philosophy/po/push-copyright-aside.translist" --> 14 <!--#include virtual="/server/banner.tr.html" --> 15 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.tr.html" --> 16 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 17 <!--#include virtual="/server/top-addendum.tr.html" --> 18 <div class="article reduced-width"> 19 <h2>Bilim, Telif Hakkını Bir Kenara İtmelidir</h2> 20 21 <address class="byline">yazan Richard Stallman</address> 22 23 <div class="introduction"> 24 <p><em>Yazılım özgürlüğünün evrensel olması sonucuna ulaşan bir çok durum, 25 farklı şekillerde olsa da, diğer dışavurumcu çalışma biçimlerine de 26 uygundur. Bu yazı yazılım özgürlüğüyle ilişkili ilkelerin, edebiyat alanına 27 uygulanmasıyla ilgileniyor. Genel olarak, bu gibi sorunlar yazılım 28 özgürlüğüne özgü olsa da, bunun gibi yazıları da burada paylaşıyoruz, çünkü 29 Özgür Yazılıma ilgi duyan bir çok kişi bu ilkelerin yazılım dışındaki 30 alanlarda da nasıl uygulanabileceğini merak ediyorlar.</em></p> 31 </div> 32 33 <p>Bilimsel literatürün bilimsel bilgiyi yaymak ve bilimsel dergilerin bu 34 süreci kolaylaştırmak için var olduğu herkes tarafından bilinen bir 35 gerçektir. Bu nedenle, bilimsel literatürün kullanımına ilişkin kuralların, 36 bu hedefi gerçekleştirmeye yardımcı olmak için tasarlanması gerekir.</p> 37 38 <p>Telif hakkı olarak bilinen ve şimdi sahip olduğumuz kurallar, büyük hacimli 39 üretim kopyalamasının yapısal olarak merkezi yöntemi olan baskılama 40 zamanında oluşturulmuştur. Bir baskılama ortamında, dergiler üzerindeki 41 telif hakkı yalnızca dergi yayıncılarını kısıtlamaktaydı, bir makaleyi 42 yayınlamak için izin almalarını gerektiriyordu, aksi takdirde aşırmacı 43 olacaklardı. Bu, makalelerin yazarları ya da okuyucuları olarak bilim 44 adamlarının ya da öğrencilerin yararlı çalışmalarına müdahale etmeksizin 45 dergilerin bilgiyi işletmesine ve yaymasına yardımcı oldu. Bu kurallar söz 46 konusu sisteme uygundur.</p> 47 48 <p>Ancak bilimsel yayınların yayınlanması için kullanılan modern teknoloji, 49 World Wide Web'dir. Web üzerinde bilimsel makalelerin ve bilginin en iyi 50 şekilde dağıtılmasını hangi kurallar sağlayacaktır? Makaleler, herkes için 51 erişimi sağlayan özel mülk olmayan biçimlerde dağıtılmalıdır. Ve herkes 52 makaleleri “yansıtma” hakkına sahip olmalıdır; başka bir 53 deyişle, uygun atıfla bu makaleleri birebir yeniden yayınlama hakkına sahip 54 olmalıdır.</p> 55 56 <p>Bu kurallar, elektronik biçimde dağıtıldıklarında gelecekteki ve geçmişteki 57 makalelere uygulanmalıdır. Ancak dergilerin kağıt yayınına uygulandığı 58 şekliyle mevcut telif hakkı sisteminin değiştirilmesi için hiçbir ciddi 59 gereksinim yoktur çünkü problem bu alanda değildir.</p> 60 61 <p>Maalesef, öyle görünüyor ki, herkes bu makalenin başındaki gerçeklere 62 katılmamaktadır. Birçok dergi yayıncısı, bilimsel literatürün hedefinin, 63 bilim adamlarından ve öğrencilerden üye aidatı toplayarak, dergi 64 yayınlamalarını olanaklı kılmak olduğuna inanmaktadır. Bu gibi bir düşünce, 65 “niyetlerle sonuçların karıştırılması” olarak bilinmektedir.</p> 66 67 <p>Yaklaşımları, bilimsel literatürü okuyabilecek ve bunun için ücret 68 ödeyebilecek kimselerin bile erişimini kısıtlamak olmuştur. Bilim 69 adamlarının yeni kurallar seçmelerini durdurmak için bir özür olarak, 70 İnternet için uygun olmasalar bile hâlâ yürürlükte olan telif hakkı kanununu 71 kullanmaktadırlar.</p> 72 73 <p>Bilimsel işbirliği ve insanlığın geleceği için, bu yaklaşımı kökünden 74 reddetmeliyiz, yalnızca kurulmuş engelleyici sistemleri değil ayrıca onları 75 esinlendiren hatalı önceliklerini de reddetmeliyiz.</p> 76 77 <p>Dergi yayıncıları bazen çevrimiçi erişimin, pahalı yüksek güçlü sunucu 78 makinelerini gerektirdiğini ve bu sunucular için ödeme yapmak için erişim 79 ücreti almak zorunda olduklarını ifade etmektedir. Bu “problem” 80 kendi “çözümünün” bir sonucudur. Herkese “yansıtma” 81 özgürlüğü verin, dünya genelinde kütüphaneler, isteği karşılamak için yansı 82 siteleri kuracaktır. Bu merkezi olmayan çözüm, bilgi dolu kayıtların kazara 83 kaybolmasına karşı koruma sağlarken, İnternet bant genişliği ihtiyaçlarını 84 azaltacak ve daha hızlı erişim sağlayacaktır.</p> 85 86 <p>Yayıncılar ayrıca editörlere para ödemenin erişim ücreti alınması 87 gerektiğini söylemektedir. Editörlere ücret ödenmesi gerektiği varsayımını 88 kabul edelim; bu durum savımızı zayıflatmayacaktır. Tipik bir makale için 89 maliyet, araştırmayı üretmek için gerekli finansmanın maliyetinin % 1'i ile 90 %3'ü arasındadır. Maliyetin bu gibi küçük bir yüzdesi, sonuçların 91 kullanımının engellenmesini oldukça zor haklı gösterebilir.</p> 92 93 <p>Bunun yerine, yayına hazırlamanın maliyeti telafi edilebilir, örneğin, bu, 94 bunları, araştırma sponsorlarına aktarabilen yazarlara sayfa ücretleri 95 ödenmesiyle sağlanabilir. Sponsorlar, buna aldırmayacaklardır, çünkü yayın 96 için, üniversite kütüphanesinin dergi aboneliği için ödedikleri ek 97 ücretlerle halen oldukça külfetli bir ödeme yapmaktadırlar. Araştırma 98 sponsorlarına yayına hazırlama maliyetlerini yüklemek için ekonomik modeli 99 değiştirerek, erişimin kısıtlanmasına ilişkin görünen ihtiyacı ortadan 100 kaldırabiliriz. Bir kurum ya da firmaya üye olmayan ve araştırma sponsoruna 101 sahip olmayan bir yazar, kurum-temelli yazarlardan zorla toplanan 102 maliyetlerle birlikte sayfa ücretlerinden muaf tutulmalıdır.</p> 103 104 <p>Çevrimiçi yayınlara erişim için başka bir yol, bir derginin baskı 105 arşivlerinin çevrimiçi biçime dönüşümünün finansmanıdır. Bu işin yapılması 106 gereklidir ancak sonuca ilişkin engelleyici erişimi içermeyen finansmanın 107 alternatif yollarını aramalıyız. Çalışmanın kendisi herhangi bir zorluk 108 çıkarmayacak ya da artık daha fazla maliyet oluşturmayacaktır. Arşivlerin 109 sayısal hale getirilmesi ve erişimin kısıtlanmasıyla bunların çöpe atılması 110 kötü bir durumdur.</p> 111 112 <p>ABD Anayasası, telif hakkının amacının “Bilimin İlerlemesini 113 desteklemek” olduğunu söylemektedir. Telif hakkı bilimin ilerlemesine 114 engel olduğunda, bilim, telif hakkını bir kenara itmelidir.</p> 115 116 <hr class="column-limit" /> 117 118 <h3 class="footnote">Sonraki gelişmeler</h3> 119 120 <p>Bazı üniversiteler dergi yayınevlerinin gücünü engellemek için politikalar 121 benimsediler. Örneğin, <a 122 href="https://libraries.mit.edu/scholarly/mit-open-access/open-access-policy/">MIT 123 Üniversitesi Açık Erişim Politikası</a>na bakabilirsiniz. Daha güçlü 124 politikalar gerekiyor, yine de, bu bireysel yazarların 125 “çekilmesine” (yani teslim olmasına) izin veriyor.</p> 126 127 <p>ABD hükümeti bazı fonladığı araştırmalar için “kamusal erişim” 128 olarak bilinen gereksinimi dayatmıştır. Bu, bir sitedeki yayına herkes için 129 belirli bir süre boyunca görüntüleme hakkı gerektiriyor. Bu gereksinim 130 olumlu bir adımdır ama yetersizdir. Çünkü makalenin yeniden dağıtımı 131 özgürlüğünü barındırmıyor.</p> 132 133 <p>İlginç bir biçimde, 2002 Budapeşte Açık Erişim Girişiminin “açık 134 erişim” kavramı yeniden dağıtım özgürlüğünü içeriyordu. Bu bildirgeyi, 135 “açık” kelimesinden hoşnutsuzluğuma rağmen, görüşün özünü doğru 136 bulduğum için ben de imzaladım.</p> 137 138 <p>Ancak, son gülen “açık” kelimesi oldu: “açık erişim” 139 için kampanya yürüten etkili kişiler daha sonra yeniden dağıtım özgürlüğünü 140 kendi amaçları içerisinden kaldırdılar. <a 141 href="https://www.budapestopenaccessinitiative.org/">BOAI</a> görüşünü 142 savunmaya devam ediyorum ama şimdi “açık erişim” başka bir 143 anlama geliyor, ben bu ifadeyle “yeniden dağıtılabilir yayın” 144 veya “yansılama özgürlüğü olan yayın” anlamlarını kastediyorum.</p> 145 146 <div class="infobox extra" role="complementary"> 147 <hr /> 148 <p>Bu yazı 2001 yılında <a 149 href="https://web.archive.org/web/20050729110347/http://www.nature.com/nature/debates/e-access/Articles/stallman.html"> 150 <cite>Nature WebDebates</cite></a>'te yayınlandı.</p> 151 </div> 152 </div> 153 154 <div class="translators-notes"> 155 156 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 157 </div> 158 </div> 159 160 <!-- for id="content", starts in the include above --> 161 <!--#include virtual="/server/footer.tr.html" --> 162 <div id="footer" role="contentinfo"> 163 <div class="unprintable"> 164 165 <p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a 166 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a> adresine iletin. FSF ile 167 iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen 168 çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a 169 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a> adresine 170 gönderin.</p> 171 172 <p> 173 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 174 replace it with the translation of these two: 175 176 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 177 translations. However, we are not exempt from imperfection. 178 Please send your comments and general suggestions in this regard 179 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 180 181 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 182 183 <p>For information on coordinating and contributing translations of 184 our web pages, see <a 185 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 186 README</a>. --> 187 Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve 188 önerilerinizi lütfen <a 189 href="mailto:web-translators@gnu.org">bize bildirin</a>.</p><p>Bu 190 yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a 191 href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a> 192 sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri 193 gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a 194 href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a 195 href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma sayfamızı</a> 196 ziyaret edebilirsiniz.</p> 197 </div> 198 199 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 200 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 201 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 202 without talking with the webmasters or licensing team first. 203 Please make sure the copyright date is consistent with the 204 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 205 document was modified, or published. 206 207 If you wish to list earlier years, that is ok too. 208 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 209 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 210 year, i.e., a year in which the document was published (including 211 being publicly visible on the web or in a revision control system). 212 213 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 214 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 215 <p>Copyright © 2001, 2010-2012, 2021 Richard Stallman</p> 216 217 <p>Bu sayfa <a rel="license" 218 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative 219 Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında 220 lisanslanmıştır.</p> 221 222 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" --> 223 <div class="translators-credits"> 224 225 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 226 <p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p> 227 <ul> 228 <li>T. E. Kalaycı, 2009, 2019.</li> 229 <li>Çiğdem Özşar, 2009.</li> 230 <li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li> 231 <li>Serkan Çapkan, 2009.</li> 232 <li>İzlem Gözükeleş, 2009.</li> 233 </ul></div> 234 235 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 236 Son Güncelleme: 237 238 $Date: 2021/10/05 21:02:13 $ 239 240 <!-- timestamp end --> 241 </p> 242 </div> 243 </div> 244 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 245 </body> 246 </html>