lessig-fsfs-intro.html (17331B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.tr.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="thirdparty" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Özgür Yazılım, Özgür Toplum'a Giriş - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title> 11 12 <!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" --> 13 <!--#include virtual="/server/banner.tr.html" --> 14 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.tr.html" --> 15 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 16 <!--#include virtual="/server/top-addendum.tr.html" --> 17 <div class="article reduced-width"> 18 <h2><cite>Özgür Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş 19 Yazıları</cite>'na Giriş</h2> 20 21 <address class="byline"> 22 yazan Lawrence Lessig <a href="#lessig"><sup>[*]</sup></a> 23 </address> 24 25 <p> 26 Her nesil kendi filozofuna bir zamanın hayal gücünü yakalayan bir yazar ya 27 da sanatçıya sahiptir. Bazen bu filozoflar oldukları gibi tanınırlar; 28 genelde gerçek bağlantı kurulmadan önce nesillerin bunu anlamaları zaman 29 alır. Ancak bu filozoflar tanınsalar da tanınmasalar da, bir şiirin 30 fısıltısında ya da politik bir hareketin patlamasında da olsa, bir zaman, 31 ideallerini konuşan insanlar tarafından ortaya çıkarılır. 32 </p> 33 <p> 34 Bizim neslimizin bir filozofu var. O bir sanatçı veya profesyonel bir yazar 35 değil. O bir programcı. Richard Stallman çalışmalarına programcı ve işletim 36 sistemi yazılımı hazırlayan bir mimar olarak <abbr title="Massachusetts 37 Institute of Technology">MIT</abbr>'nin laboratuarlarında başladı. Programcı 38 ve “Kod” olarak tanımlanan bir dünyada özgürlük için 39 oluşturulan bir hareketin mimarı olarak toplum yaşamının bir aşamasında 40 kariyerini oluşturdu. 41 </p> 42 <p> 43 “Kod”, bilgisayarları çalıştıran teknolojidir. Yazılımda yazılsa 44 da donanımda gömülü olsa da, kod, ilk olarak makinelerin çalışmasını 45 yönlendiren sözcükler halinde yazılan bir yönergeler topluluğudur. Bu 46 makineler, bilgisayarlar, hayatımızı gitgide daha çok tanımlamakta ve 47 kontrol etmektedir. Bu makineler, telefonların nasıl bağlandığını ve 48 televizyonda neyin gösterildiğini belirler. Bilgisayarlar, videonun bir 49 bilgisayara geniş bant bir bağlantı üzerinden gösterim yapabilip 50 yapamadığını belirler. Bir bilgisayarın üreticisine neyi geri raporladığını 51 kontrol ederler. Bu makineler bizi yönetir. Kod da bu makineleri yönetir. 52 </p> 53 <p> 54 Bu kod üzerinde nasıl bir kontrolümüz olmalıdır? Nasıl bir anlayış 55 olmalıdır? Olanaklı kıldığı kontrole uyum sağlamak için nasıl bir özgürlük 56 olmalıdır? Ne gibi bir güç olmalıdır? 57 </p> 58 <p> 59 Bu sorular Stallman'ın hayatının temelini oluşturmaktadır. Çalışmaları ve 60 sözcükleriyle, kodu “özgür” tutmanın önemini bizlere 61 göstermiştir. Buradaki özgürlük ifadesi kod yazan kimselere ücret ödenmemesi 62 anlamına gelmemektedir ancak yazılan kontrol kodlarının herkes için saydam 63 olması ve uygun görüldüğü şekilde herkesin ilgili kodları kontrol etme ve 64 değiştirme hakkına sahip olması anlamına gelmektedir. Bu “özgür 65 yazılımdır”; “özgür yazılım” kodla inşa edilmiş bir 66 dünyaya ilişkin bir yanıttır. 67 </p> 68 <p> 69 “Free”. Stallman kendi adına bu anlam belirsizliği için 70 üzülmektedir. Üzülecek bir şey yoktur. Bulmacalar insanları düşünmeye zorlar 71 ve bu “özgür” ifadesi iyi bir bulmacayı teşkil 72 etmektedir. Modern Amerikalılara “özgür yazılım” ütopik, 73 imkânsız bir şey gibi gelmektedir. Hiçbir şey hatta bir öğle yemeği bile 74 ücretsiz değildir. Dünyayı yöneten en kritik makineleri yöneten en önemli 75 sözcükler nasıl “özgür, ücretsiz” olabilir ki? Aklı başında bir 76 topluluk nasıl olur da böyle bir idealin peşinde koşar? 77 </p> 78 <p> 79 “Özgür” sözcüğünün tınısı bizim bir fonksiyonumuzdur, ifadenin 80 bir fonksiyonu değildir. “Özgür” farklı anlamlara sahiptir, 81 bunlardan yalnızca bir tanesi “fiyat”a atıf yapar. Stallman'a 82 göre, “özgür” ifadesinin çok daha temel bir anlamı “özgür 83 konuşma” ya da belki de daha net olarak “özgür işçilik” 84 ifadelerinde görülmektedir. Maliyet açısından özgür değil ancak diğerleri 85 tarafından kontrolünde sınırlı olmaması açısından özgür anlamına 86 gelmektedir. Özgür yazılım, tıpkı özgür kanunlar gibi saydam ve değişime 87 açık kontroldür ya da kontrollerini bilinir ve değişime açık hale 88 getirdiklerinde “özgür topluluğun” kanunları 89 özgürdür. Stallman'ın “özgür yazılım hareketinin” hedefi 90 “özgür” hale getirerek değişime tâbi olan kodu şeffaf hale 91 getirmektir. 92 </p> 93 <p> 94 Bu şeffaf hale getirmenin mekanizması, GPL olarak adlandırılan bir lisans 95 aracılığıyla gerçekleştirilen “copyleft” olarak adlandırılan 96 alışılagelmedik bir şekilde akıllı olan bir yöntemdir. Copyright kanununun 97 gücünü kullanarak, “özgür yazılım” yalnızca açık ve değişikliğe 98 tâbi olmasını sağlamaz ayrıca “özgür yazılımı” (ve teknik açıdan 99 “türevsel çalışma” olarak da sayılan) alan ve kullanan diğer 100 yazılımın da özgür olmasını sağlar. Özgür bir yazılım programını 101 kullanıyorsanız ve uyarlıyorsanız ve daha sonra bu uyarlanmış sürümü 102 insanlara sunuyorsanız, dağıtılan sürüm, uyarlanan sürüm kadar özgür 103 olmalıdır. Öyle olmalıdır aksi takdirde telif hakkı yasası ihlâl edilmiş 104 olacaktır. 105 </p> 106 <p> 107 “Özgür yazılımın” özgür toplumlar gibi düşmanları 108 vardır. Microsoft, GPL'ye karşın bir mücadele başlatmıştır, kendisini 109 dinleyen herkesi GPL'nin “tehlikeli” bir lisans olduğu konusunda 110 uyarmaktadır. Ancak adlandırdığı tehlikeler büyük ölçüde 111 aldatıcıdır. Diğerleri, değiştirilmiş sürümlerin de özgür olması konusunda 112 GPL'nin ısrarındaki “baskıya” karşı çıkmaktadır. Ancak şart 113 demek baskı demek değildir. Milyonlarca dolar ödemeden Office ürününün 114 modifiye edilmiş sürümlerini dağıtmak için kullanıcılarına izin vermeyi 115 reddetmek Microsoft için bir baskı değilse, o zaman GPL'nin özgür yazılımın 116 değiştirilmiş sürümlerinin de özgür olması konusunda baskı yapması da baskı 117 değildir. 118 </p> 119 <p> 120 Stallman'ın mesajını çok aşırı olarak adlandıranlar da bulunabilir. Ancak bu 121 mesaj aşırı değildir. Gerçekte, açık anlamda, Stallman'ın çalışması, koddan 122 önce dünyada geleneğimizin gerçekleştirdiği özgürlüklerin basit bir 123 dönüşümüdür. “Özgür yazılım”, kod tarafından belirlenen 124 dünyanın, koddan önce dünyayı oluşturan geleneğimiz kadar 125 “özgür” olmasını sağlamaktadır. 126 </p> 127 <p> 128 Örneğin, “Özgür bir toplum” kanunlar ile düzenlenir. Ancak, 129 özgür herhangi bir toplumun kanun aracılığıyla bu düzenleme üzerine 130 getirdiği bazı sınırlamalar mevcuttur. Düzenlemelerini düzenlenmiş olan 131 kurallardan saklayan hiçbir hükümet geleneğimizde yer alamaz. Kanunlar her 132 şeyi kontrol eder. Ancak bunu şeffaf bir şekilde yapar. Ve kanun, 133 düzenlediği kimseler ya da düzenlediği birimler (avukatlar, yasama 134 meclisleri) tarafından bilinebilir ve kontrol edilebilir olduğunda 135 şeffaftır. 136 </p> 137 <p> 138 Kanun üzerindeki bu şart, bir yasama meclisinin çalışmasının kapsamının 139 dışına kadar uzanır. Amerikan mahkemelerindeki kanunun işleyişini 140 düşünün. Davacı tarafından davalarına bakılması için avukatlar 141 tutulmaktadır. Bazen dava açılır. Bu davaların açılmasının devamında, 142 avukatlar dava özeti yazarlar. Bu dava özetleri hakimler tarafından yazılan 143 düşünceleri etkiler. Bu düşünceler, belirli bir davayı kimin kazandığını ya 144 da belirli bir kanunun bir oluşum ile tutarlı olup olmadığını belirler. 145 </p> 146 <p> 147 Bu süreçteki tüm gereçler Stallman'in bahsettiği anlamda özgürdür. Yasal 148 dava özetleri başkalarının kullanması için açık ve özgürdür. Tezler 149 şeffaftır (ancak iyi olmayabilirler) ve yargılama asıl avukatların izni 150 alınmadan oluşturulabilir. Oluşturdukları düşünceler, daha sonraki dava 151 özetlerinde ifade edilebilir. Bunlar, başka bir dava özetine ya da düşünceye 152 kopyalanabilir ve bütünleştirilebilir. Amerikan kanununa ilişkin 153 “kaynak kodu” tasarım olarak ve ilke olarak herkesin alması için 154 açık ve özgürdür. Ve avukatlar bunu gerçekleştirir, bu daha önce gerçekleşen 155 durumun yeniden kullanılması aracılığıyla yaratıcılığını gerçekleştiren 156 büyük bir dava özetinin bir ölçüsüdür. Kaynak özgürdür; yaratıcılık ve 157 ekonomi bunun üzerine kurulmaktadır. 158 </p> 159 <p> 160 Bu özgür kodun (ve burada özgür yasal kodu ifade etmek istedim) ekonomisi, 161 avukatları zor durumda bırakmamaktadır. Oluşturdukları malzemenin herhangi 162 biri tarafından alınabilip kopyalanabilmesine rağmen, hukuk büroları büyük 163 dava özetleri üretme konusunda yeterli dürtüye sahiptir. Avukat bir 164 zanaatçıdır; avukatın ürünü kamuya aittir. Ancak zanaat insanlara ücretsiz 165 hizmet demek değildir. Avukatlara ücret ödenir; kamu, ücretsiz olarak bu 166 gibi bir çalışmayı talep etmez. Aksine bu ekonomi gelişmektedir, sonraki 167 çalışma öncekine eklenmektedir. 168 </p> 169 <p> 170 Farklı bir yasal işleyişi hayal edebilirdik, dava özetleri ve iddiaları 171 gizli tutulan; kuralların bir sonucu ifade ettiği ancak nedenleri ifade 172 etmediği. Kanunlar polis tarafından sağlanabilir ancak başka hiç kimseye 173 ifade edilmeyebilirdi. Bu durumda, işleyiş kuralı açıklanmaksızın işletilen 174 düzenlemeler mevcut olabilirdi. 175 </p> 176 <p> 177 Bu toplumu hayal edebilirdik, ama bu toplumu “özgür” olarak 178 adlandırmayı hayal edemezdik. Güdülerin daha iyi veya daha verimli olup 179 olmaması, bu toplumun özgür olarak bilinmesini gerektirmez. Özgür bir 180 toplumdaki özgürlük idealleri verimli uygulamadan daha fazlasını 181 gerektirir. Bunun yerine açıklık ve şeffaflık, kurulacak olan yasal sistemin 182 kısıtlarıdır, liderler tarafından onaylandığında eklenecek özellikler 183 değildir. Yazılım koduyla yönetilen bir yaşam da daha azıyla yetinmemelidir. 184 </p> 185 <p> 186 Kod yazımı bir dava değildir. Kod yazımı iyidir, zengindir ve daha 187 üretkendir. Ancak, kanun, yaratıcılığın ve güdülerin, üretilen ürünler 188 üzerinde nasıl mükemmel kontrole bağlı olmadığının açık bir örneğidir. Caz 189 ya da romanlar ya da mimari gibi, kanun da, daha önceki çalışma üzerine inşa 190 edilir. Bu ekleme ve değiştirme yaratıcılığın ta kendisidir. Ve özgür bir 191 toplum, en önemli kaynaklarının tam da bu anlamda özgür kalmasını sağlayan 192 bir toplumdur. 193 </p> 194 <p> 195 İlk defa olarak, bu kitap, detaylarını ve gücünü açık hale getirecek bir 196 şekilde Richard Stallman'ın denemelerini bir araya getirmektedir. Denemeler, 197 copyright' dan özgür yazılım hareketinin tarihine kadar geniş bir aralığı 198 kapsamaktadır. Denemeler, iyi bilinmeyen birçok tezi içermektedir ve 199 bunların arasında, dijital dünyada şüpheli copyright'ı ortaya çıkaran 200 değişen durumların kavranması güç örnekleri de mevcuttur. Bu güçlü adamın 201 düşüncesini anlamaya çalışanlar için, bir kaynak olarak hizmet edecektir, bu 202 güçlü adam, diğer her şekilde güçsüz bile olsa, fikirlerinde, duygularında 203 ve doğruluğunda güçlüdür. Bu, bu fikirleri benimseyen ve bu fikirler üzerine 204 başka fikirler kuran diğer insanlara esin kaynağı olacaktır. 205 </p> 206 <p> 207 Stallman'i iyi tanımıyorum. Ancak sert bir adam olduğunu bilecek kadar 208 tanıyorum. Genelde sinirli ve sabırsız bir adamdır. Öfkesi, düşmanlarına 209 olduğu kadar dostlarına da yansıyabilir. Uzlaşmadan uzaktır ve inatçıdır. 210 </p> 211 <p> 212 Sonunda dünyamız kodun gücü ve tehlikesini anladığında - kodun yasalar veya 213 yönetimler gibi şeffaf ve özgür olması gerektiğini sonunda gördüğünde - o 214 zaman bu uzlaşmadan uzak ve inatçı programcıya döneriz ve gerçekleştirmek 215 için savaştığı ülküyü fark ederiz: özgürlüğün ve bilginin derleyiciyi 216 kurtardığı özgürlüğün ve bilginin var olduğu bir dünya ülküsü. Ve 217 eylemleriyle ya da sözleriyle bu sonraki toplumun sahip olabileceği 218 özgürlüğü mümkün kılmak için hiçbir adamın bu kadar çok şey yapmadığını 219 görürüz. 220 </p> 221 <p> 222 Bu özgürlüğü henüz kazanmadık. Bunu korurken başarısız da 223 olabiliriz. Başarılı da olsak başarısız da olsak, bu denemelerde özgürlüğün 224 ne olabileceğine dair bir tablo sunulmuştur. Ve bu çalışmaları ve sözcükleri 225 oluşturan hayatta, Stallman gibi bu özgürlüğü yaratmak için savaşan herkes 226 için bir esin kaynağı vardır. 227 </p> 228 229 <div class="infobox extra" role="complementary"> 230 <hr /> 231 <p id="lessig"> 232 [*] Lawrence Lessig o zaman Stanford Hukuk Fakültesi'nde Profesördü.</p> 233 </div> 234 235 <div class="edu-note c"><p id="fsfs"><a 236 href="https://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür 237 Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</cite></a> 238 hakkında daha fazla bilgi edinin.</p></div> 239 </div> 240 241 <div class="translators-notes"> 242 243 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 244 </div> 245 </div> 246 247 <!-- for id="content", starts in the include above --> 248 <!--#include virtual="/server/footer.tr.html" --> 249 <div id="footer" role="contentinfo"> 250 <div class="unprintable"> 251 252 <p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a 253 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a> adresine iletin. FSF ile 254 iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen 255 çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a 256 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a> adresine 257 gönderin.</p> 258 259 <p> 260 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 261 replace it with the translation of these two: 262 263 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 264 translations. However, we are not exempt from imperfection. 265 Please send your comments and general suggestions in this regard 266 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 267 268 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 269 270 <p>For information on coordinating and contributing translations of 271 our web pages, see <a 272 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 273 README</a>. --> 274 Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve 275 önerilerinizi lütfen <a 276 href="mailto:web-translators@gnu.org">bize bildirin</a>.</p><p>Bu 277 yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a 278 href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a> 279 sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri 280 gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a 281 href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a 282 href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma sayfamızı</a> 283 ziyaret edebilirsiniz.</p> 284 </div> 285 286 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 287 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 288 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 289 without talking with the webmasters or licensing team first. 290 Please make sure the copyright date is consistent with the 291 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 292 document was modified, or published. 293 294 If you wish to list earlier years, that is ok too. 295 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 296 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 297 year, i.e., a year in which the document was published (including 298 being publicly visible on the web or in a revision control system). 299 300 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 301 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 302 <p>Copyright © 2002, 2021 Free Software Foundation, Inc.</p> 303 304 <p>Bu sayfa <a rel="license" 305 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative 306 Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında 307 lisanslanmıştır.</p> 308 309 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" --> 310 <div class="translators-credits"> 311 312 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 313 <p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p> 314 <ul> 315 <li>T. E. Kalaycı, 2009.</li> 316 <li>Çiğdem Özşar, 2009.</li> 317 <li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li> 318 <li>Serkan Çapkan, 2009.</li> 319 <li>İzlem Gözükeleş, 2009. </li> 320 </ul></div> 321 322 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 323 Son Güncelleme: 324 325 $Date: 2021/09/13 18:02:54 $ 326 327 <!-- timestamp end --> 328 </p> 329 </div> 330 </div> 331 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 332 </body> 333 </html>