free-software-rocket.html (11986B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/free-software-rocket.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.tr.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays aboutfs extension" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Roketler Yalnızca Özgür Yazılım mı Kullanmalı? Özgür Yazılım ve Aletler - 11 GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title> 12 13 <!--#include virtual="/philosophy/po/free-software-rocket.translist" --> 14 <!--#include virtual="/server/banner.tr.html" --> 15 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.tr.html" --> 16 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 17 <!--#include virtual="/server/top-addendum.tr.html" --> 18 <div class="article reduced-width"> 19 <h2>Roketler Yalnızca Özgür Yazılım mı Kullanmalı? Özgür Yazılım ve Aletler 20 </h2> 21 22 <address class="byline">Yazan Richard Stallman</address> 23 24 <p>Tamamen özgür yazılım kullanan bir roket olabilir mi? SpaceX'in, yazılımı 25 uydu fırlatma roketlerinde özgürleştirmesini talep etmeli miyiz? Bana bunu 26 soran kişinin ciddi olduğunu sanmıyorum ancak bu soruyu yanıtlamak, 27 insanların bugün gerçekten satın aldıkları ürünlerle ilgili benzer sorunları 28 aydınlatabilir.</p> 29 30 <p>Bildiğim kadarıyla bu tür bir yazılım, itme gücü üretme yeteneğine sahip 31 değil. Bir roket esas olarak fiziksel bir aygıttır, dolayısıyla tam olarak 32 özgür yazılım <em>olamaz</em>. Ancak bilgisayarlı denetimi ve telemetri 33 sistemlerini ve dolayısıyla yazılım içerebilir.</p> 34 35 <p>Birisi bana bir roket satmayı teklif etse ona başka herhangi bir alet gibi 36 muamele ederdim. Örneğin bir termostatı düşünün. Değiştirilecek yazılım 37 içeriyorsa ondaki tüm yazılımların özgür olması gerekir ve benim bazı 38 değişiklikleri kurmaya tek başıma karar verebilme yetkim olmalı. Bununla 39 birlikte ondaki yazılımın hiç değiştirilmesi gerekmiyorsa ve 40 <em>yalnızca</em> denetim panelindeki düğmeler, bir TV kumandası veya sabit 41 bir komut setine sahip bir USB arabirimi gibi birtakım sınırlı arabirimler 42 aracılığıyla iletişim kuruyorsa termostatın içinde ne olduğunu bilmenin çok 43 önemli olduğunu düşünmezdim; özel amaçlı bir yonga veya kod çalıştıran bir 44 işlemci içerip içermediği kullanıcı olarak benim için doğrudan bir fark 45 yaratmaz. Kod içeriyorsa, onun yerine özel bir yonga da olabilir, bu yüzden 46 onun hangisi olduğu umurumda değil.</p> 47 48 <p>Bu termostat,nasıl uygulandığına bakılmaksızın, faaliyetlerim hakkında 49 birisine veri gönderirse karşı çıkardım. Bir kez daha özel yonga veya özel 50 kod doğrudan bir fark yaratmaz. Ondaki özgür yazılım, gözetimi kapatmam için 51 bana bir yol sağlayabilir ancak tek yol bu değil. Bir diğeri, dijital 52 iletişim antenlerinin bağlantısını kesmek veya onları kapatmaktır.</p> 53 54 <p>Roket yazılım içeriyorsa bunu özgür yazılım olarak yayımlamak topluluğa bir 55 katkı olabilir ve bu katkıyı takdir etmeliyiz ancak bu farklı bir 56 konudur. Bu tür bir yayım, roketleri satın alan kişilerin onlardaki yazımı 57 iyileştirmesi için çalışmalarına da olanak sağlar ancak birçok roket 58 başarısızlığının geri döndürülemez doğası, kurcalamaktan caydırabilir.</p> 59 60 <p>Okuyucular SpaceX'in roketlerini geliştirmek için <a 61 href="https://www.theverge.com/2019/6/18/18683455/nasa-space-angels-contracts-government-investment-spacex-air-force">ABD 62 hükümetinden önemli finansal destek</a> aldığına işaret ettiler. Usulen, bu 63 desteği kabul eden SpaceX'in, bu yazılımı sadece kendi roketlerinde 64 kullanıyor olsa bile, roket yazılımını özgür bir yazılım olarak yayınlaması 65 gerekir.</p> 66 67 <p>Tesla şirketinin değiştirebileceği ancak araba sahibinin yapamayacağı 68 gözetim ve izleme amaçlı kötücül yazılımlarla dolu Tesla arabalarının 69 deneyimi göz önüne alındığında, SpaceX roketlerinde de bu durumun olduğunu 70 varsayabilirim. Bir gün roketler bugünün arabaları ve traktörleri gibi 71 satılırsa <a 72 href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">onlardaki yazılım 73 da adaletsiz olacaktır</a> ve <a href="/proprietary/proprietary.html">büyük 74 olasılıkla kötücül yazılım olacaktır</a>. Üretici değiştirilmiş yazılımı ona 75 kurabilir ancak sahibi kuramazsa bu adaletsizliktir. İnsanlar bunun farkına 76 varmaya başlıyor; yalnızca bu özgürlüklerin verilmesini talep eden (arabanın 77 yazılımı özgürleştirmekten çok daha azını talep eden) ve her şeye rağmen 78 zorlu bir mücadele ile karşı karşıya olan onarım hakkı hareketine bakın.</p> 79 80 <p>Ancak SpaceX'in roket sattığını düşünmüyorum: Kendi roketlerinde yük 81 fırlatma hizmetini sağladığını düşünüyorum. Bu, sorunu tamamen 82 farklılaştırır; bir müşteri olarak roketi kullanan siz değilsiniz: Bunu 83 yapan SpaceX.</p> 84 85 <p>SpaceX'in kullandığı roket, kendi arabanız veya kamyonetiniz hatta size 86 kiralanan bir araba veya kamyonet gibi değildir. Aksine bu, şu an için, 87 kitaplarınızı ve mobilyalarınızı belirttiğiniz yere taşıyan, bir taşıma 88 şirketinin kamyonetiyle karşılaştırılabilir. O kamyonetteki yazılım üzerinde 89 denetimi hak eden; o anki müşteri değil, taşıma şirkettir.</p> 90 91 <p>Eşyalarınızı Dış Moğolistan'a veya uzay boşluğuna taşıma işini bir hizmet 92 olarak ele almak mantıklıdır, çünkü iş çoğunlukla müstakil ve müşteriden 93 bağımsızdır (“çoğunlukla”; “kesinlikle” veya 94 “%100” anlamına gelmez), bu yüzden işle ilgili yönergeler 95 yalındır (bu kutuları D tarihine kadar A adresine götürün).</p> 96 97 <p>Eğer SpaceX roket yazılımını özgür bir lisans altında yayınlamış olsaydı, bu 98 da bize değiştirilmiş sürümleri oluşturma ve yayma hakkı verirdi, fakat bu 99 durum bize SpaceX'in roketinde çalışan kodu değiştirme hakkını vermezdi.</p> 100 101 <p>Ancak, gelecekteki varsayımsal uzay gemisinin yapabileceği, asla bir hizmet 102 olarak ele alınmaması gereken bir tür faaliyet vardır; özel bilişim 103 faaliyeti. Bunun nedeni, özel bir bilişim faaliyetinin, uygun özgür yazılım 104 verildiğinde, tam olarak kendi bilgisayarınızda özgürce yapabileceğiniz bir 105 şey olmasıdır.</p> 106 107 <p>Bir programın görevi sizin için bilişim görevlerini yerine getirmektir, salt 108 komutlarınızı yorumladığı biçimiyle uymasını talebi değil, onun ne ve nasıl 109 yapıldığı üzerinde denetim talebi hakkına da sahip olursunuz. Başka bir 110 deyişle kontrol ettiğiniz bir bilgisayarda çalışan özgür bir programın kendi 111 kopyasını kullanma hakkına sahipsiniz.</p> 112 113 <p>Hiç kuşku yok ki bu faaliyetleri, kendi denetledikleri programlarla 114 sunucularında yapılacak “hizmetler” olarak etiketleyerek bilişim 115 faaliyetleriniz üzerindeki denetiminizi onlara bırakmanızı isteyen şirketler 116 var. Kullanıcı tarafından özenle yönetilen metin düzenleme gibi şeyleri 117 bile! Bu, onların iktidarını özgürlüğünüzün yerine koymanızı sağlayacak bir 118 düzen. Buna kısaca “Yazılım Yerine Hizmet” (“Service as a 119 Software Substitute”), kısaca SaaSS, adını veriyoruz (bkz. “<a 120 href="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.html">Bu sunucu gerçekte 121 kime hizmet ediyor?</a>”) ve biz bunu reddediyoruz.</p> 122 123 <p>Örneğin bir “hizmet” olarak işinizle ilgili her şeyi bilmek 124 isteyen varsayımsal bir SpaceX Akıllı Uzay Gemisi'ni zihninizde canlandırın, 125 böylece SpaceX sunucuları sizin için hangi kargoları hangi gezegenlerde alıp 126 satacağınıza karar verebilir. Bu planlama hizmeti, SaaSS olabilir; 127 dolayısıyla bu planlama hizmeti, bir hizmet<b><em>siz</em></b>lik 128 olacaktır. Bu hizmet<b><em>siz</em></b>liği kullanmak yerine bu planlamayı 129 kendi bilgisayarınızdaki özgür yazılım kopyanızla yapmalısınız.</p> 130 131 <p>SpaceX ve diğerleri size yasal olarak bilişim olmayan kargo taşıma hizmeti 132 sunabilir ve bunu bazı durumlarda kullanabilirsiniz; Veya başka bir yöntem 133 seçebilirsiniz, belki de bir uzay gemisi satın alır ve onu kendi başına 134 kullanırsınız.</p> 135 </div> 136 137 <div class="translators-notes"> 138 139 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 140 </div> 141 </div> 142 143 <!-- for id="content", starts in the include above --> 144 <!--#include virtual="/server/footer.tr.html" --> 145 <div id="footer" role="contentinfo"> 146 <div class="unprintable"> 147 148 <p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a 149 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a> adresine iletin. FSF ile 150 iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen 151 çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a 152 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a> adresine 153 gönderin.</p> 154 155 <p> 156 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 157 replace it with the translation of these two: 158 159 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 160 translations. However, we are not exempt from imperfection. 161 Please send your comments and general suggestions in this regard 162 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 163 164 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 165 166 <p>For information on coordinating and contributing translations of 167 our web pages, see <a 168 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 169 README</a>. --> 170 Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve 171 önerilerinizi lütfen <a 172 href="mailto:web-translators@gnu.org">bize bildirin</a>.</p><p>Bu 173 yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a 174 href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a> 175 sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri 176 gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a 177 href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a 178 href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma sayfamızı</a> 179 ziyaret edebilirsiniz.</p> 180 </div> 181 182 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 183 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 184 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 185 without talking with the webmasters or licensing team first. 186 Please make sure the copyright date is consistent with the 187 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 188 document was modified, or published. 189 190 If you wish to list earlier years, that is ok too. 191 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 192 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 193 year, i.e., a year in which the document was published (including 194 being publicly visible on the web or in a revision control system). 195 196 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 197 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 198 <p>Copyright © 2020, 2021 Richard Stallman</p> 199 200 <p>Bu sayfa <a rel="license" 201 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative 202 Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında 203 lisanslanmıştır.</p> 204 205 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" --> 206 <div class="translators-credits"> 207 208 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 209 <p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p> 210 <ul> 211 <li>The FLOSS Information <a 212 href="mailto:theflossinformation@gmail.com"><theflossinformation@gmail.com></a>, 213 2020.</li> 214 </ul></div> 215 216 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 217 Son Güncelleme: 218 219 $Date: 2021/09/18 07:01:31 $ 220 221 <!-- timestamp end --> 222 </p> 223 </div> 224 </div> 225 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 226 </body> 227 </html>