why-free.html (19173B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/why-free.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays aboutfs principles" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Pse Software-i i Lirë S’do të Duhej të Kishte Pronarë - Projekti GNU - Free 11 Software Foundation</title> 12 13 <meta name="Keywords" content="GNU, Projekti GNU, FSF, Software i Lirë, Free Software Foundation, Pse 14 Software-i i Lirë S’do të Duhej të Kishte Pronarë" /> 15 16 <!--#include virtual="/philosophy/po/why-free.translist" --> 17 <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> 18 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.sq.html" --> 19 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 20 <!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" --> 21 <div class="article reduced-width"> 22 <h2>Pse Software-i i Lirë S’do të Duhej të Kishte Pronarë</h2> 23 24 <address class="byline">nga <a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> 25 26 <p> 27 Kontributi i teknologjisë dixhitale të informacionit në botë është bërja më 28 e lehtë të kopjohet dhe të ndryshohet informacioni. Kompjuterat premtojnë ta 29 bëjnë më të lehtë këtë, për të gjithë ne.</p> 30 31 <p> 32 Jo gjithkush dëshiron që kjo të jetë më e lehtë. Sistemi i të drejtave të 33 kopjimit u jep programeve <em>software</em> “pronarë”, shumica e të cilëve 34 synojnë t’i mbajnë për vete përfitimet potenciale. Do të donin të ishin të 35 vetmit që mund të kopjojnë dhe ndryshojnë software-in që përdorim ne.</p> 36 37 <p> 38 Sistemi i të drejtave të kopjimit lindi dhe u rrit me shtypshkrimin -një 39 teknologji për prodhim masiv kopjesh. Të drejtat e kopjimit i shkojnë për 40 shtat kësaj teknologjie, ngaqë kufizoi vetëm prodhimin masiv të kopjeve. 41 Nuk u hoqi lirinë lexuesve të librave. Një lexues i rëndomtë, që nuk kish 42 shtypshkronjë, mund të kopjonte libra me penë dhe bojë, dhe pak lexues u 43 paditën për këtë.</p> 44 45 <p> 46 Teknologjia dixhitale është më e zhdërvjellët se sa shtypshkronja: kur 47 informacioni ka formë dixhitale, mund ta kopjoni lehtësisht për ta ndarë me 48 të tjerët. Pikërisht kjo zhdërvjelltësi e bën të papërshtatshme me një 49 sistem si ai i të drejtave të kopjimit. Kjo është arsyeja e masave të 50 shpifura dhe drakoniane gjithnjë në rritje, të përdorura për të zbatuar me 51 detyrim të drejtat e kopjimit për software-in. Shihni këto katër praktika 52 të Shoqatës së Botuesve të Software-it (SPA):</p> 53 54 <ul> 55 <li>Propagandë masive që thotë se është gabim të mos u bindesh pronarëve, kur 56 është fjala për të ndihmuar shokun tuaj.</li> 57 58 <li>Ftesë për informatorët të informojnë për shokë të punës dhe kolegë.</li> 59 60 <li>Bastisje (me ndihmën e policisë) në zyra dhe shkolla, gjatë të cila njerëzve 61 u kërkohet se duhet të provojnë se janë të pafajshëm kundrejt kopjimesh të 62 paligjshme.</li> 63 64 <li>Ndjekje penale (nga qeveria e ShBA-ve, me kërkesën e SPA-së) e personave të 65 tillë si David LaMacchia i <abbr title="Massachusetts Institute of 66 Technology">MIT</abbr>-it , jo për kopjim software-i (nuk është akuzuar për 67 kopjim të ndonjë të tilli), por thjesht për lënien të paruajtura objektesh 68 kopjimi dhe se nuk ka censuruar përdorimin e tyre.<a 69 href="#footnote1">[1]</a></li> 70 </ul> 71 72 <p> 73 Krejt të katërta praktikat u ngjajnë atyre të përdorur në ish-Bashkimin 74 Sovjetik, ku çdo makinë fotokopjimi kish një roje për të penguar kopjime të 75 ndalura, dhe ku individëve u duhej të kopjonin në fshehtësi informacionin 76 dhe ta kalonin dorë më dorë si <em>samizdat</em>. Sigurisht që kanë një 77 dallim: motivi për kontroll të informacionit në Bashkimin Sovjetik ishte 78 politik; në ShBA motivi është përfitimi. Por ne na prek veprimi, jo 79 motivi. Çfarëdo përpjekje për të bllokuar ndarjen e informacionit me të 80 tjerët, s’ka rëndësi se si, shpie te të njëjtat metoda dhe te e njëjta 81 ashpërsi.</p> 82 83 <p> 84 Pronarët kanë disa argumente për t’u dhënë atyre kontroll se si e përdorim 85 ne informacionin:</p> 86 87 88 <ul> 89 <li id="name-calling">Tregimi me gisht. 90 91 <p> 92 Pronarët përdorin fjalë përbaltjeje, të tilla si “pirateri” dhe “vjedhje”, 93 si dhe terminologji ekspertësh, të tillë si “pronësi intelektuale” dhe 94 “dëm”, për t’i sugjeruar publikut një vijë të caktuar mendimi - një analogji 95 thjeshtëzuese mes programeve dhe objekteve materiale.</p> 96 97 <p> 98 Idetë dhe intuita jonë rreth pronësisë së objekteve materiale lidhet me 99 pyetjen nëse është e drejtë apo jo të <em>t’i merret një objekt</em> dikujt 100 tjetri. Ato nuk zbatohen mbi <em>të bërit e një kopjeje</em> të diçkaje. 101 Por pronarët na kërkojnë megjithatë t’i zbatojmë.</p></li> 102 103 <li id="exaggeration">Stërmadhim. 104 105 <p> 106 Pronarët thonë se pësojnë “dëm” ose “humbje ekonomike”, kur përdoruesit 107 kopjojnë vetë programet. Por kopjimi s’ka efekt të drejtpërdrejtë mbi 108 pronarin, dhe s’dëmtohet kush. Pronari mund të humbë vetëm nëse personi që 109 bëri kopjen, ndryshe do të kishte paguar për një të tillë prej pronarit.</p> 110 111 <p> 112 Një grimë mendje tregon se shumica e personave s’do të kishin blerë kopje. 113 Dhe megjithatë pronarët i përllogaritin “humbjet” e tyre sikur gjithkush do 114 të kishte blerë një kopje. Ky është stërmadhim - për ta thënë me fjalë të 115 buta.</p></li> 116 117 <li id="law">Ligji. 118 119 <p> 120 Pronarët shpesh përshkruajnë gjendjen e tanishme të ligjit dhe dënimet e 121 ashpra me të cilat mund të na kërcënojnë. I nënkuptuar në këtë lloj 122 trajtimi është sugjerimi se ligji i sotëm pasqyron një ide të padiskutueshme 123 morale - në të njëjtën kohë ama, na kërkohet me forcë t’i shohim këto dënime 124 si gjë natyrore, për të cilat s’mund të bëhet me faj askush.</p> 125 126 <p> 127 Kjo vijë për të bindur të tjerët s’është konceptuar të përballet me mendimin 128 kritik; është e menduar të përforcojë një shteg mendor të zakonshëm.</p> 129 130 <p> 131 Që ligjet nuk përcaktojë të drejtën apo të gabuarën, është gjë elementare. 132 Çdo amerikan duhet ta dijë që, në vitet ’50, ishte kundër ligjit në shumë 133 shtete që një zezak të ulej në radhët përpara në një autobus; por vetëm 134 racistët do të thoshin se ulja atje ishte gabim.</p></li> 135 136 <li id="natural-rights">Të drejta natyrore. 137 138 <p> 139 Autorët shpesh pretendojnë një lidhje speciale me programet që kanë shkruar, 140 dhe ecin më tek për të pohuar se, si pasojë, dëshirat dhe interesat e tyre 141 që lidhen me programin kanë më tepër peshë se ato të kujtdo tjetër - ose 142 madje ato të krejt pjesës tjetër të botës. (Zakonisht shoqëritë, jo 143 autorët, kanë pronë të drejtat e kopjimit të software-it, por nga ne pritet 144 që të mos ta dimë këtë mospërputhje.)</p> 145 146 <p> 147 Atyre që propozojnë këtë gjë si një aksiomë etike - autori është më i 148 rëndësishëm se ju - mund t’u them vetëm se, unë vetë, një autor i një 149 software-i të njohur, e quaj broçkull.</p> 150 151 <p> 152 Por njerëzit, në përgjithësi, ka vetëm pak mundësi të ndjejnë ndonjë lloj 153 simpatie ndaj pretendimesh për të drejta natyrore, për dy arsye.</p> 154 155 <p> 156 Një arsye është analogjia e sforcuar me objektet materiale. Kur gatuaj 157 makarona, e kundërshtoj ngrënien e tyre nga dikush tjetër, se kështu 158 s’mbetet gjë për mua. Veprimi i tij më bën dëm saktësisht aq sa i bën mirë 159 atij; pjatën e makaronave mund ta hajë vetëm një nga ne, kështu që pyetja 160 është, cili? Dallimi më i vogël mes nesh mjafton që të prishë baraspeshimin 161 etik.</p> 162 163 <p> 164 Por nëse xhironi apo jo, ose ndryshoni apo jo një program që kam shkruar, ju 165 prek juve drejtpërsëdrejti dhe mua vetëm tërthorazi. Nëse i jepni një kopje 166 një shokut tuaj, ju prek ju dhe shokun tuaj shumë më tepër se të më prekë 167 mua. S’duhet të kem pushtetin t’ju them të mos bëni gjëra të tilla. Askush 168 s’duhet ta ketë.</p> 169 170 <p> 171 Arsyeja e dytë është se njerëzve u është thënë se të drejtat natyrore për 172 autorët janë një traditë e pranuar dhe e pakundërshtueshme në shoqërinë 173 tonë.</p> 174 175 <p> 176 Po të shihet historia, e kundërta është e vërtetë. Ideja e të drejtave 177 natyrore të autorëve qe propozuar dhe hedhur poshtë me vendosmëri, kur po 178 hartohej Kushtetuta e ShBA-ve. Kjo është arsyeja pse Kushtetuta vetëm 179 <em>lejon</em> një sistem të drejtash kopjimi dhe nuk <em>kërkon doemos</em> 180 një të tillë; kjo është arsyeja pse thotë që e drejta e kopjimit duhet të 181 jetë vetëm e përkohshme. Ajo pohon gjithashtu se qëllimi i të drejtës së 182 kopjimit është të promovojë përparimin - jo të shpërblejë autorët. E drejta 183 e kopjimit i shpërblen në një farë mënyre autorët dhe botuesit edhe më 184 tepër, por kjo është menduar si një një mjet për ndryshimin e sjelljes së 185 tyre.</p> 186 187 <p> 188 Tradita e njëmendtë e rrënjosur e shoqërisë tonë është se e drejta e 189 kopjimit ndërhyn në të drejtat natyrore të publikut - dhe se kjo mund të 190 përligjet vetëm për të mirën e publikut.</p></li> 191 192 <li id="economics">Ana ekonomike. 193 194 <p> 195 Argumenti përfundimtar që jepet për të pasur pronarë të software-it është se 196 kjo shpie në prodhim të më tepër software-i.</p> 197 198 <p> 199 Ndryshe nga të tjerët, ky argument të paktën ndërmerr një trajtim legjitim 200 të subjektit. Bazohet në një qëllim të vlefshëm - kënaqjen e përdoruesve të 201 software-it. Dhe nga ana empirike është e qartë që njerëzit do të prodhojnë 202 më tepër të diçkaje, nëse paguhen mirë për ta bërë këtë.</p> 203 204 <p> 205 Por argumenti ekonomik ka një të metë: bazohet në hamendësimin se dallimi 206 lidhet me vetëm sa para na duhet të paguajmë. Merr të mirëqenë se 207 <em>prodhimi i software-it</em> është ajo që duam, qoftë kur ka, qoftë kur 208 s’ka pronarë software-i.</p> 209 210 <p> 211 Njerëzit e pranojnë me gatishmëri këtë hamendësim, ngaqë pajtohet me 212 përvojën tonë me objektet materiale. Le të marrim një sanduiç, për 213 shembull. Mund të jeni po ashtu në gjendje të merrni një sanduiç të 214 njësojtë, falas ose kundrejt një çmimi. Në qoftë kështu, i vetmi ndryshim 215 është sasia që paguani. Pavarësisht se duhet ta blini ose jo, sanduiçi ka 216 të njëjtën shije, të njëjtën vlerë ushqyese, dhe në cilindo rast mund ta 217 hani vetëm një herë. E merrni sanduiçin nga një pronar apo jo, s’mund të 218 ndikojë në gjë tjetër veç sasisë së parave që keni pas kësaj.</p> 219 220 <p> 221 Kjo është e vërtetë për çfarëdo lloj objekti material - fakti që ka apo s’ka 222 pronar nuk prek drejtpërsëdrejti faktin çfarë <em>është</em>, ose se ç’mund 223 të bëni, nëse e shtini në dorë.</p> 224 225 <p> 226 Por nëse një program ka pronar, kjo prek shumë çfarë është ai, dhe se ç’mund 227 të bëni me një kopje, nëse blini një të tillë. Dallimi s’është thjesht punë 228 parash. Sistemi i pronarëve të software-it i nxit pronarët e sistemit të 229 prodhojnë diçka - por jo çfarë i duhet vërtet shoqërisë. She shkakton 230 ndotje etike të padukshme që na prek tërë neve.</p></li> 231 232 </ul> 233 234 <p> 235 Çfarë i duhet shoqërisë? I duhet informacion që është vërtet i passhëm nga 236 qytetarët e saj - për shembull, programe që njerëzit mund t’i lexojnë, 237 ndreqin, përshtatin dhe përmirësojnë, jo thjesht t’i përdorin. Por ajo që 238 japin zakonisht pronarët e software-it është një kuti e zezë të cilën s’mund 239 ta studiojmë apo ndryshojmë.</p> 240 241 <p> 242 Shoqëria gjithashtu ka nevojë për liri. Kur një program ka pronar, 243 përdoruesit humbasin lirinë të kontrollojnë pjesë të jetës së tyre.</p> 244 245 <p> 246 Dhe, mbi të gjitha, shoqëria ka nevojë të nxisë mes qytetarëve të saj frymën 247 e bashkëpunimit vullnetar. Kur pronarët e software-it na thonë se të 248 ndihmosh fqinjët tanë në një rrugë të natyrshme është “pirateri”, ata ndotin 249 frymën civile të shoqërisë tonë.</p> 250 251 <p> 252 Kjo është arsyeja pse themi se <a href="/philosophy/free-sw.html">software-i 253 i lirë</a> është çështje lirie, jo çmimi.</p> 254 255 <p> 256 Argumenti ekonomik për pronarët është i gabuar, por problemi ekonomik është 257 real. Disa njerëz shkruajnë <em>software</em> të dobishëm nga kënaqësia e 258 shkrimit të tij ose nga admirim dhe dashuria; por nëse duam më tepër 259 <em>software</em> se sa shkruajnë këta njerëz, na duhet të mbledhim fonde.</p> 260 261 <p> 262 Që nga vitet ’80, zhvilluesit e software-it të lirë kanë provuar metoda të 263 ndryshme për të gjetur fonde, me njëfarë suksesi. S’është nevoja që 264 gjithkush të bëhet i pasur; një palë të ardhura të zakonshme përbëjnë goxha 265 nxitje për të bërë plot punë që sjellin më pak kënaqësi se sa programimi.</p> 266 267 <p> 268 Për vite të tëra, derisa anëtarësia shok e bëri të panevojshme, e nxora 269 jetesën nga thellime të software-it të lirë që pata shkruar, për klientë të 270 ndryshëm. Çdo thellim i shtohej versionit standard të hedhur në qarkullim 271 dhe ndaj si përfundim u bë i passhëm nga publiku i përgjithshëm. Klientët 272 më paguan që të mund të punoja mbi thellimet që donin, në vend se mbi veçori 273 që unë mund t’i kisha konsideruar të përparësisë më të lartë.</p> 274 275 <p> 276 Disa zhvillues software-i të lirë nxjerrin para duke shitur shërbime 277 asistence. Më 1994-n, Cygnus Support, me rreth 50 të punësuar, vlerësoi se 278 rreth 15 përqind e veprimtarisë së stafit qe zhvillim software-i të lirë - 279 një përqindje e respektueshme për një shoqëri software-i.</p> 280 281 <p> 282 Në fillimet e viteve ’90, shoqëri, përfshi, Motorola, Texas Instruments dhe 283 Analog Devices ranë dakord të financonin zhvillimin e përpiluesit GNU C. 284 Shumica e zhvillimit të GCC-së ende kryhet nga zhvillues të paguar. 285 Përpiluesi GNU për gjuhën Ada u financua gjatë viteve ’90 nga Forca Ajrore e 286 ShBA-ve dhe kështu vazhdoi deri kur u formua një shoqëri posaçërisht për atë 287 qëllim.</p> 288 289 <p> 290 Lëvizja e software-it të lirë është ende e vogël, por shembulli i radiove të 291 mbuluara financiarisht nga dëgjuesit, në ShBA tregon se është e mundur të 292 përkrahet një veprimtari e madhe pa e detyruar secilin prej nesh të paguajë.</p> 293 294 <p> 295 Si një përdorues kompjuteri sot, mund ta kapni veten duke përdorur një 296 program <a 297 href="/philosophy/categories.html#ProprietarySoftware">pronësor</a>. Nëse 298 shoku ju kërkon të bëni një kopje, do të ishte e gabuar të mos pranoni. 299 Bashkëpunimi është më i rëndësishëm se sa të drejtat e kopjimit. Por 300 bashkëpunimi nën rrogoz, në ilegalitet, nuk bën për një shoqëri të mirë. 301 Një person duhet të aspirojë të jetojë një jetë drejt, haptas, me krenari 302 dhe kjo do të thotë t’i thuhet jo software-it pronësor.</p> 303 304 <p> 305 E meritoni të jeni në gjendje të bashkëpunoni haptas dhe lirish me persona 306 të tjerë që përdorin <em>software</em>. E meritoni të jeni në gjendje të 307 mësoni se si funksionon software-i dhe t’ua mësoni studentëve tuaj. E 308 meritoni të jeni në gjendje të punësoni programuesin tuaj të parapëlqyer për 309 ta ndrequr, kur dëmtohet.</p> 310 311 <p> 312 Meritoni <em>software</em> të lirë.</p> 313 <div class="column-limit"></div> 314 315 <h3 class="footnote">Poshtëshënim</h3> 316 <ol> 317 <li id="footnote1">Akuzat më pas u gjetën të pavërteta.</li> 318 </ol> 319 320 <hr class="no-display" /> 321 <div class="edu-note c"><p id="fsfs">Kjo sprovë është botuar te <a 322 href="https://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Software 323 i Lirë, Shoqëri e Lirë: Sprova të Përzgjedhura të Richard 324 M. Stallman-it</cite></a>.</p></div> 325 </div> 326 327 <div class="translators-notes"> 328 329 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 330 </div> 331 </div> 332 333 <!-- for id="content", starts in the include above --> 334 <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> 335 <div id="footer" role="contentinfo"> 336 <div class="unprintable"> 337 338 <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së 339 dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Ka 340 gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a> 341 FSF-në. Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera 342 mund të dërgohen te <a 343 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> 344 345 <p> 346 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 347 replace it with the translation of these two: 348 349 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 350 translations. However, we are not exempt from imperfection. 351 Please send your comments and general suggestions in this regard 352 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 353 354 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 355 356 <p>For information on coordinating and contributing translations of 357 our web pages, see <a 358 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 359 README</a>. --> 360 Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të 361 mirë dhe të përpikta. Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga 362 papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me 363 këtë dërgojini te <a 364 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p><p>Për 365 të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona 366 web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për 367 përkthimet</a>.</p> 368 </div> 369 370 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 371 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 372 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 373 without talking with the webmasters or licensing team first. 374 Please make sure the copyright date is consistent with the 375 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 376 document was modified, or published. 377 378 If you wish to list earlier years, that is ok too. 379 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 380 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 381 year, i.e., a year in which the document was published (including 382 being publicly visible on the web or in a revision control system). 383 384 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 385 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 386 <p>Të drejta kopjimi © 1994, 2009, 2020 Richard Stallman</p> 387 388 <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" 389 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons 390 Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> 391 392 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" --> 393 <div class="translators-credits"> 394 395 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 396 </div> 397 398 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 399 U përditësua më: 400 401 $Date: 2021/11/29 23:00:57 $ 402 403 <!-- timestamp end --> 404 </p> 405 </div> 406 </div> 407 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 408 </body> 409 </html>