taler-merchant-demos

who-does-that-server-really-serve.html (31130B)

---

 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.en.html" -->
 
 <!--#include virtual="/server/header.sq.html" -->
 <!-- Parent-Version: 1.96 -->
 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html -->
 <!--#set var="TAGS" value="essays cultural ns" -->
 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" -->
 
 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
 <title>Kujt i Shërben Në të Vërtetë Ai Shërbyes? - Projekti GNU - Free Software
 Foundation</title>
 
 <!--#include virtual="/philosophy/po/who-does-that-server-really-serve.translist" -->
 <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" -->
 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.sq.html" -->
 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE-->
 <!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" -->
 <div class="article reduced-width">
 <h2>Kujt i shërben në të vërtetë ai shërbyes?</h2>
 
 <address class="byline">nga Richard Stallman</address>
 
 <div class="introduction">
 <p><em>Në Internet, software-i pronësor s’është mënyra e vetme për të humbur
 lirinë tuaj mbi punimin në kompjuter.  Shërbime si Zëvendësim Software-i,
 (ose SaaSS), është një tjetër mënyrë për t’i dhënë dikujt pushtet mbi
 punimin tuaj me kompjuter.</em></p>
 </div>
 
 <p>Thelbi është se mund të keni kontroll mbi një program të shkruar nga dikush
 tjetër (nëse është i lirë), por s’mund të keni kurrë kontroll mbi një
 shërbim që e xhiron dikush tjetër, ndaj mos përdorni kurrë një shërbim atje
 ku, në parim, do të mbaronte punë xhirimi i një programi.</p>
 
 
 <p>SaaSS do të thotë të përdorësh një shërbim të sendërtuar nga dikush tjetër,
 si zëvendësim të xhirimit të kopjes tuaj të një programi.  Termi është i
 yni; nuk kanë për ta përdorur artikuj dhe reklama dhe nuk do t’ju rrëfejnë
 nëse një shërbim është apo jo SaaSS.  Në vend të kësaj, ka gjasa të përdorin
 termin e vagullt dhe shpërqendrues “cloud” (“re”), me të cilin futen në një
 thes SaaSS-i tok me praktika të tjera të ndryshme, disa abuzive dhe disa
 jo.  Me shpjegimin dhe shembujt e kësaj faqeje, mund të kuptoni nëse një
 shërbim është apo jo SaaSS.</p>
 
 <h3>Kuadër Më i Përgjithshëm: Si Ju Heq Lirinë Software-i Pronësor</h3>
 
 <p>Teknologjia dixhitale mund t’ju japë liri; por mundet edhe t’ua heqë
 lirinë.  Kërcënimi i parë ndaj kontrollit tonë mbi punimin me kompjuter
 erdhi nga <em>software-i pronësor</em>: software të cilin përdoruesit nuk e
 kontrollojnë dot, ngaqë e kontrollon i zoti (një kompani si Apple ose
 Microsoft).  I zoti shpesh përfiton nga ky pushtet jo i drejtë, duke futur
 veçori dashakeqe, f.v. <em>spyware</em>, deriçka, si dhe <a
 href="https://defectivebydesign.org">Administrim Dixhital të Kufizimeve
 (DRM)</a> (i quajtur “Administrim Dixhital të Drejtash” në propagandën e
 tyre).</p>
 
 <p>Zgjidhja jonë për këtë problem është zhvillimi i <em>software-it të
 lirë</em> dhe mospranimi i software-it pronësor.  Software-i i lirë do të
 thotë që ju, si përdorues, keni katër liri themelore: (0)&nbsp;ta xhironi
 programin si të keni qejf, (1)&nbsp;ta studioni dhe ndryshoni kodin burim që
 të bëjë atë që keni qejf, (2)&nbsp;të rishpërndani kopje ekzakte, dhe
 (3)&nbsp;të rishpërndani kopje të versioneve tuaj të ndryshuar.  (Shihni <a
 href="/philosophy/free-sw.html">përkufizimin e software-it të lirë</a>.)</p>
 
 <p>Me software-in e lirë, ne, përdoruesit, rifitojmë kontrollin mbi punimin me
 kompjuter.  Software-i pronësor prapë ekziston, por ne mund ta përjashtojmë
 nga jeta jonë dhe shumë prej nesh e kanë bërë.  Por tani na ofrohet një
 tjetër rrugë joshëse për të hequr dorë nga kontrolli mbi punimin tonë me
 kompjuter: Shërbim si Zëvendësim Software-i (SaaSS).  Për hir të lirive
 tonë, na duhet ta hedhim tej edhe këtë.</p>
 
 <h3>Si Ju Heq Lirinë Shërbimi si Zëvendësim Software-i</h3>
 
 <p>Shërbimi si Zëvendësim Software-i (SaaSS) do të thotë përdorimi i një
 shërbimi si zëvendësim i xhirimit të kopjes tuaj të një programi.
 Konkretisht, do të thotë që dikush ujdis një shërbyes rrjeti që kryen një
 punë që mund të bëhet me kompjuter&mdash;për shembull, ndryshimi i një
 fotoje, përkthim teksti në një gjuhë tjetër, etj.&mdash;mandej fton
 përdoruesit ta lënë shërbyesin të bëjë për ta <em>punën që do të bënin në
 kompjuter</em>.  Një përdorues i shërbyesit do t’i dërgonte të dhënat e veta
 te shërbyesi, i cili kryen përllogaritjen mbi të dhënat e furnizuara, dhe
 mandej ju dërgon përfundimet ose ndryshe vepron drejtpërsëdrejti si
 mëkëmbësi juaj.</p>
 
 <p>Ç’kuptim ka të thuhet se një veprimtari e dhënë punimi në kompjuter është i
 <em>juaji</em>? Do të thotë se pjesë e tij s’është askush tjetër.  Që të
 qartësohet kuptimi i “të qenit pjesë”, ju paraqesim një eksperiment të
 menduar.  Le të mendojmë se çfarëdo software-i i lirë që mund t’ju duhet për
 punën, mund ta keni, si dhe çfarëdo të dhënash që mund t’ju duhen, si dhe
 kompjutera me çfarëdo shpejtësie, funksionesh dhe aftësish që mund të jetë e
 nevojshme.  A do ta bënit atë punën krejtësisht brenda këtyre kompjuterave,
 pa komunikuar me kompjuterat e cilitdo tjetër?</p>
 
 <p>Nëse po, atëherë veprimtaria është <em>tërësisht e juaja</em>.  Për hir të
 lirisë, e keni hak ta kontrolloni.  Nëse e kryeni duke përdorur
 <em>software</em> të lirë, e kontrolloni.  Ndërsa duke përdorur shërbimin e
 dikujt tjetër, do t’i jepte atij tjetrit kontroll mbi përllogaritjet tuaja.
 Këtë skenar e quajmë SaaSS, dhe themi se është i padrejtë.</p>
 
 <p>Përkundrazi, nëse për arsye themelore s’do të mund ta bënit atë punë, në
 kompjuterat tuaj, atëherë puna s’është krejtësisht e juaja, ndaj çështja e
 SaaSS-it nuk ka vend për atë punë.  Në përgjithësi, këto veprimtari kanë të
 bëjnë me komunikimin me të tjerët.</p>
 
 <p>Shërbyesit SaaSS ua rrëmbejnë kontrollin përdoruesve edhe më pakthyeshëm se
 sa software-i pronësor.  Me software-in pronësor, përdoruesit zakonisht
 marrin një kartelë të ekzekutueshme programi, por jo kodin burim.  Kjo e bën
 të vështirë studimin e kodit që xhirohet, ndaj është e vështirë të
 përcaktohet se ç’bën në të vërtetë programi, dhe e vështirë të ndryshohet.</p>
 
 <p>Me SaaSS-in, përdoruesit nuk ka as kartelën e ekzekutueshme të programit që
 bën punën për ta: programi gjendet në shërbyesin e dikujt gjetkë, ku
 përdoruesit s’mund ta shohin apo të fusin duart.  Ndaj për ta është e
 pamundur të sigurohen se çfarë bën në të vërtet, dhe e pamundur ta
 ndryshojnë.</p>
 
 <p>Për më tepër, SaaSS shpie automatikisht në pasoja të njëvlershme me veçoritë
 dashakeqe të disa prej software-it pronësor.</p>
 
 <p> Për shembull, disa programe pronësorë janë “spyware”: programi <a
 href="/philosophy/proprietary-surveillance.html"> dërgon të dhëna mbi
 veprimtari kompjuterike të përdoruesve</a>.  Microsoft Windows dërgon te
 Microsoft-i të dhëna mbi veprimtaritë e përdoruesve.  Windows Media Player
 raporton se çfarë sheh apo dëgjon çdo përdorues.  Amazon Kindle raporton se
 cilat faqe të librave shohin përdoruesit, dhe ku.  Angry Birds raporton
 historik gjeovendndodhjeje të përdoruesit.</p>
 
 <p>Ndryshe nga software-i pronësor, SaaSS-i nuk kërkon kod mbulesë për të
 përfituar të dhëna të përdoruesit.  Në vend të kësaj, përdoruesit duhet të
 dërgojnë të dhëna të tyret te shërbyesi që të mund ta përdorin.  Kjo ka të
 njëjtin efekt si spyware-i: operatori i shërbyesit merr të dhënat &mdash; pa
 mundim të veçantë, nga vetë natyra e SaaSS-it.  Amy Webb, që kurrë nuk kish
 në mendje të postonte ndonjë foto të së bijës, bëri gabimin e përdorimit të
 një SaaSS-i (Instagram) për përpunim të fotove të saj. Dhe më pas <a
 href="https://slate.com/technology//2013/09/privacy_facebook_kids_don_t_post_photos_of_your_kids_on_social_media.html">
 fotot rrodhën prej andej</a> në internet.</p>
 
 <p>Teorikisht, fshehtëzimi homomorfik një ditë mund të përparojë deri në atë
 pikë sa shërbime SaaSS të ardhshme të mund të ndërtohen për të qenë të
 paafta të kuptojnë disa nga të dhënat që përdoruesit dërgojnë në ta.
 Shërbime të tilla <em>mundet</em> të ujdisen për të mos futur hundët te
 përdoruesit; kjo s’do të thotë ama që <em>nuk</em> do të futen hundët.
 Gjithashtu, futja e hundëve është vetëm një nga padrejtësitë dytësore të
 SaaSS-it.</p>
 
 <p>Disa sisteme operative kanë deriçka të pasme universale, që i lejojnë dikujt
 të instalojë që nga larg ndryshime software-i.  Për shembull, Windows ka një
 të tillë përmes të cilës Microsoft-i mundet të ndryshojë me detyrim çfarëdo
 software-i në makinë.  Thuajse krejt telefonat portativë kanë të tilla
 gjithashtu.  Deriçka universale kanë edhe disa aplikacione pronësore; për
 shembull, klienti Steam për GNU/Linux i lejon programuesit të instalojë që
 nga larg versione të ndryshuara.</p>
 
 <p>Me SaaSS-in, operatori i shërbyesit mund të ndryshojë software-in në
 përdorim te shërbyesi.  Do të duhej të qe në gjendje ta bëjë këtë, ngaqë
 është kompjuteri i tij; përfundimi ama është i njëjtë si me përdorimin e një
 programi aplikacioni pronësor me deriçkë universale: dikush ka fuqinë të
 imponojë heshtazi ndryshime se si përdoruesi kryen punimin me kompjuter .</p>
 
 <p>Ndaj, SaaSS-i është i barasvlershëm me xhirim software-i pronësor me
 <em>spyware</em> dhe deriçkë universale.  I jep operatorit të shërbyesit
 fuqi të padrejtë mbi përdoruesin, dhe kjo fuqi është diçka të cilës duhet
 t’i rezistojmë.</p>
 
 <h3>SaaSS dhe SaaS</h3>
 
 <p>Fillimisht kësaj praktike problematike iu referuam si “SaaS”, që do të thotë
 “Software as a Service” - Software si Shërbim.  Është një term i përdorur
 rëndom për ujdisjen e një software-i në një shërbyes, në vend të ofrimit të
 kopjeve të tij përdoruesve dhe menduam se përshkruante në mënyrë të përpiktë
 rastet kur ndodh ky problem.</p>
 
 <p>Më pas vumë re se termi SaaS ndonjëherë përdoret për shërbime komunikimi
 &mdash; veprimtari për të cilat kjo çështje nuk ka vend.  Veç kësaj, termi
 “Software-i si Shërbim” nuk shpjegon <em>pse</em> praktika është e keqe.
 Ndaj sajuam termin “Shërbim si Zëvendësim Software-i”, që i përkufizon më
 qartë praktikat e dëmshme dhe e shpreh se ku qëndron e keqja.</p>
 
 <h3>Ndarja e Çështjes së SaaSS-it nga Çështja e Software-it Pronësor</h3>
 
 <p>SaaSS-i dhe software pronësor shpien në përfundime të dëmshme të ngjashme,
 por mekanizmat janë të ndryshëm.  Me software-in pronësor, mekanizmin e
 përbën pasja dhe përdorimi i një kopje e cila është e vështirë dhe/ose e
 paligjshme të ndryshohet.  Me SaaSS-in, nuk e keni kopjen që kryen
 përllogaritjet për ju.</p>
 
 <p>Këto dy çështje shpesh ngatërrohen, dhe jo vetëm padashur. Zhvilluesit Web
 përdorin termin e vagullt “aplikacion web” për të vënë në një thes software
 shërbyesi tok me programe të xhiruar në makinën tuaj përmes shfletuesit
 tuaj.  Disa faqe web instalojnë në shfletuesin tuaj programe JavaScript jo
 më triviale, madje të mëdhenj, pa ju informuar fare.  <a
 href="/philosophy/javascript-trap.html">Kur këto programe JavaScript janë jo
 të lira</a>, ato shkaktojnë të njëjtën lloj padrejtësie si çfarëdo software
 tjetër jo i lirë.  Këtu, ama, problemin e kemi me çështjen e përdorimit të
 shërbimit në vetvete.</p>
 
 <p>Shumë përkrahës të software-it të lirë mendojnë se problemi i SaaSS-it do të
 zgjidhet duke zhvilluar software të lirë për shërbyesit.  E mira e
 operatorit të shërbyesit është që programet në shërbyes më mirë të ishin të
 lirë; nëse janë pronësorë, zhvilluesit/të zotët e tyre kanë pushtet mbi
 shërbyesin.  Kjo është e padrejtë kundrejt operatorit të shërbyesit, dhe nuk
 i ndihmon fare përdoruesit e shërbyesit.  Por nëse programet në shërbyes
 janë të lirë, kjo nuk i mbron <em>përdoruesit e shërbyesit</em> nga efektet
 SaaSS.  Këto programe çlirojnë operatorin e shërbyesit, por jo përdoruesit e
 shërbyesit.</p>
 
 <p>Hedhja në qarkullim e kodit burim të software-it të shërbyesit është me
 përfitim për bashkësinë: u bën të mundur përdoruesve me aftësitë e duhura të
 ndërtojnë shërbyes të ngjashëm, ndoshta edhe duke e ndryshuar software-in.
 <a href="/licenses/license-recommendations.html"> Rekomandojmë përdorimin e
 GNU Affero GPL-së</a> si licencën për programe të përdorur shpesh në
 shërbyes.</p>
 
 <p>Por asnjë prej këtyre shërbyesve nuk do t’ju jepte kontroll mbi
 përllogaritjet që bëni në të, veç në qoftë shërbyesi <em>juaj</em> (një i
 tillë për të cilin kontrolloni software-in që xhiron, pavarësisht nëse
 makina është pronë e juaja apo jo).  Mund të mos ketë problem t’i besoni
 shërbyesit të një miku për disa punë, ashtu siç mund të lini shokët tuaj të
 mirëmbajnë software-in në kompjuterin tuaj. Jashtë kësaj shtrirjeje, krejt
 shërbyesit nga ju duhen konsideruar SaaSS.  SaaSS-i përherë ju nënshtron
 ndaj pushtetit të operatorit të shërbyesit, dhe kura e vetme është: <em>Mos
 përdorni SaaSS!</em> Mos përdorni shërbyesin e dikujt tjetër për të bërë
 përllogaritjet tuaja mbi të dhëna që i furnizoni ju vetë.</p>
 
 <p>Kjo çështje demonstron thellësinë e dallimit mes “burimit të hapët” dhe
 “software-it të lirë”.  Kodi burim që është me burim të hapët <a
 href="/philosophy/free-open-overlap.html">është, thuajse përherë, i
 lirë</a>.  Megjithatë, ideja e një <a
 href="https://opendefinition.org/ossd/">shërbimi “software-i me burim të
 hapët”</a>, duke nënkuptuar një për të cilin software-i i shërbyesit është
 me burim të hapët dhe/ose i lirë, dështon t’i japë zgjidhje çështjes së
 SaaSS-it.</p>
 
 <p>Shërbimet janë në thelb të ndryshme nga programet, dhe çështjet etike që
 shpërfaqin shërbimet janë në thelb të ndryshme nga çështjet që shpërfaqin
 programet.  Për të shmangur ngatërrimin, <a
 href="/philosophy/network-services-arent-free-or-nonfree.html"> e shmangim
 përshkrimin e një shërbimi si “të lirë” ose “pronësor”.</a></p>
 
 <h3>Bërja e Dallimit Mes SaaSS-it dhe Shërbimeve të Tjera Rrjeti</h3>
 
 <p>Cilat shërbime internetore janë SaaSS? Shembulli më i qartë është një
 shërbim përkthimi, i cili përkthen tekst (le të themi) Anglisht në tekst
 Spanjisht.  Përkthimi i një teksti për ju është një akt kompjuterik që ju
 takon thjesht juve.  Mund ta bënit duke xhiruar një program në kompjuterin
 tuaj, vetëm të kishit programin e duhur.  (Për të qenë etik, ky program do
 të duhej të ishte i lirë.)  Shërbimi i përkthimit e zëvendëson këtë program,
 pra është një Shërbim si Zëvendësim Software-i, ose SaaSS.  Ngaqë ju mohon
 kontrollin mbi punimin tuaj në kompjuter, ju bën dëm.</p>
 
 <p>Një tjetër shembull është përdorimi i një shërbimi si Flickr apo Instagram
 për të ndryshuar një foto.  Modifikimi i fotove është një veprimtari që
 njerëzit kanë me dhjetëra vjet që e bëjnë në kompjuterat e tyre; bërja tani
 në një shërbyes që nuk e kontrolloni, në vend se në kompjuterin tuaj, përbën
 SaaSS.</p>
 
 <p>Të mos pranosh SaaSS nuk do të thotë të refuzosh të përdorësh çfarëdo
 shërbyesi rrjeti të xhiruar nga kushdo tjetër veç jush.  Shumica e
 shërbyesve nuk janë SaaSS, ngaqë punët që bëjnë janë një lloj komunikimi, në
 vend se përllogaritje në këmbë të përdoruesit.</p>
 
 <p>Ideja origjinale për shërbyesit web nuk qe të bënin përllogaritje për ju, qe
 botimi i të dhënave për ju, që të mund t’i përdorni.  Madje edhe sot, kjo
 është ajo çka bëjnë shumica e sajteve, dhe nuk shtrohet problemi SaaSS,
 ngaqë përdorimi i informacioneve të botuara të dikujt nuk përbën kryerje
 përllogaritjesh në këmbë të tij.  Dhe i tillë s’është as përdorimi i një
 blogu për të botuar vepra tuajat, apo përdorimi i një shërbimi mikroblogimi
 si Twitter ose StatusNet.  (Këto shërbime mund të kenë ose jo probleme të
 tjera, në varësi të hollësive që merren në shqyrtim.)  E njëjta gjë vlen
 edhe për komunikime të tjera që nuk janë konceptuar për të qenë private,
 b.f. grupe fjalosjesh.</p>
 
 <p>Në thelbin e saj, lidhja përmes rrjetesh shoqërore është një formë botimi
 dhe komunikimi, jo SaaSS.  Sidoqoftë, një shërbim që përbërëse bazë ka
 lidhjen mes një rrjeti shoqëror, mund të ketë veçori ose zgjerime që janë
 SaaSS.</p>
 
 <p>Nëse një shërbim s’është SaaSS, kjo nuk do të thotë që kaq qe, jemi në
 rregull.  Ka çështje të tjera etike rreth shërbimeve.  Për shembull,
 Facebook-u lyp xhirim kodi JavaScript jo të lirë në kompjuterin tuaj dhe u
 jep përdoruesve një përshtypje të shtrembër privatësie, ndërkohë që i josh
 ata t’i shfaqin Facebook-ut lakuriq jetën e tyre.  Këto janë probleme të
 rëndësishme, të ndryshme nga problemi SaaSS.
 </p>
 
 <p>Shërbime të tillë si motorët e kërkimeve grumbullojnë të dhëna nga anembanë
 web-i dhe ju lejojnë t’i merrni në shqyrtim.  Këqyrja e koleksioneve të tyre
 të të dhënave s’është e njëjtë me përllogaritje që do të bënit ju, në
 kuptimin e rëndomtë të fjalës &mdash; atë koleksion nuk e furnizuat ju
 &mdash; ndaj përdorimi i atij shërbimi për të bërë kërkime në internet nuk
 është SaaSS.  Por, përdorimi i shërbyesit të dikujt tjetër për të sendërtuar
 funksione kërkimi për sajtin tuaj <em>është</em> SaaSS.</p>
 
 <p>Blerjet internetore nuk përbëjnë SaaSS, ngaqë përllogaritjet nuk janë
 veprimtari e <em>juaja</em>; ato kryhen në bashkëpunim me ju dhe për ju, nga
 ju dhe dyqani.  Problemi i vërtetë me blerjet internetore është t’ua besoni
 apo jo palëve të tjera paratë tuaja dhe të tjera të dhëna personale (duke
 filluar me emrin tuaj).</p>
 
 <p>Sajte depozitimesh, të tillë si Savannah dhe SourceForge nuk janë nga natyra
 SaaSS, ngaqë puna e një depoje është botimi i të dhënave që i furnizohen.</p>
 
 <p>Përdorimi i shërbyesve të një projekti të përbashkët s’është SaaSS, ngaqë
 përllogaritjet që bëhen në këtë mënyrë, s’ju përkasin juve.  Për shembull,
 nëse përpunoni faqe në Wikipedia, nuk bëni përllogaritje tuajat; në vend të
 kësaj, po bashkëpunoni në përllogaritje të Wikipedia-s.  Wikipedia ka
 kontrollin e shërbyesve të vet, por entet, dhe po ashtu edhe personat
 individualë, problemin e SaaSS-it e hasin nëse kryejnë në shërbyesin e
 dikujt atë që mund ta bënin në kompjuterin e tyre.</p>
 
 <p>Disa sajte ofrojnë shumë shërbime njëherësh, dhe nëse njëri s’është SaaSS,
 tjetri mund të jetë.  Për shembull, shërbimi kryesor i Facebook-ut
 përfaqëson lidhjet përmes një rrjeti shoqëror, dhe kjo nuk është SaaSS;
 megjithatë ai mbulon aplikacione nga palë të treta, disa prej të cilave
 përbëjnë SaaSS.  Shërbimi kryesor që bën Flickr's është shpërndarja e
 fotove, që nuk përbën SaaSS, por ai ka edhe veçori për përpunim fotosh, çka
 është SaaSS.  Po njësoj, përdorimi i Instagramit për postimin e një fotoje,
 nuk përbën SaaSS, por përdorimi i tij për të transformuar foton është SaaSS.</p>
 
 <p>Google Docs tregon se sa i ndërlikuar mund të bëhet vlerësimi i një shërbimi
 të caktuar.  Në të, njerëzit ftohen të përpunojnë një dokument përmes
 xhirimit të një <a href="/philosophy/javascript-trap.html">programi jo të
 lirë JavaScript</a>, të madh, haptazi gabim.  Megjithatë, ai ofron një API
 për ngarkim dhe shkarkim dokumentesh në formate standard.  Një përpunues
 tekstesh që është software i lirë mund ta bëjë këtë përmes kësaj API.  Ky
 skenar nuk përbën SaaSS, ngaqë e përdor Google Docs thjesht si një depo të
 rëndomtë.  Shfaqja e krejt të dhënave tuaja një kompanie është e dëmshme,
 por kjo hyn te privatësia, jo te SaaSS; të qenët i varur nga një shërbim për
 të hyrë në të dhënat personale është i dëmshëm, por këtu bëhet fjalë për
 rreziqe, jo për SaaSS.  Nga ana tjetër, përdorimi i shërbimit për shndërrim
 formatesh dokumentesh <em>është</em> SaaSS, ngaqë është diçka që do të mund
 ta bënit duke xhiruar një program të përshtatshëm (të lirë, shpresohet) në
 kompjuterin tuaj.</p>
 
 <p>Përdorimi i Google Docs përmes një përpunuesi të lirë është i rrallë,
 sigurisht.  Në shumicën e rasteve, njerëzit e përdorin përmes programit
 JavaScript jo të lirë, që është i dëmshëm si cilido program jo i lirë.  Ky
 skenar mund të evoluojë drejt SaaSS-i, gjithashtu; kjo varet se cila pjesë e
 përpunimit kryhet në programin JavaScript dhe cila pjesë në shërbyes.  Nuk e
 dimë, por ngaqë SaaSS-i dhe software-i pronësor i bëjnë dëm të ngjashëm
 përdoruesit, s’është kyçe ta dimë.</p>
 
 <p>Botimi i diçkaje përmes depos së dikujt tjetër nuk sjell në lojë probleme
 privatësie, por botimi përmes Google Docs ka një problem special: është e
 pamundur madje të <em>shihet teksti</em> i një dokumenti Google Docs në një
 shfletues pa xhiruar kod JavaScript jo të lirë.  Ndaj, s’duhet të përdorni
 Google Docs për të botuar gjë &mdash; por arsyeja nuk hyn te SaaSS-i.</p>
 
 <p>Industria TI i shkurajon përdoruesit të bëjnë këto dallime.  Për këtë
 shërben fjala në modë “cloud computing”.  Ky term është kaq nebuloz sa që
 mund t’i referohet thuajse çfarëdo përdorimi të Internetit.  Përfshin SaaSS,
 si dhe mjaft praktika të tjera përdorimi të rrjeteve.  Në çfarëdo konteksti
 të dhënë, gjasat janë që, një autor që shkruan “cloud” (në qoftë person
 teknik), të ketë në mendje një domethënie specifike, por zakonisht nuk
 shpjegon që në artikuj të tjetër termi ka domethënie të tjera specifike.
 Termi i shpie njerëzit të bëjnë përgjithësime mbi praktika të cilat do të
 duhej t’i shqyrtonin tek e tek.</p>
 
 <p>Nëse “cloud computing” ka një kuptim, ky nuk është ndonjë mënyrë e kryerjes
 së përllogaritjeve, por një rrugë të menduari rreth përllogaritjeve: një
 trajtim moskokëçarës që thotë, “Mos pyet.  Mos u bëj merak se kush i
 kontrollon përllogaritjet tuaja ose kush i mban të dhënat tuaja.  Mos
 kontrollo për karrem të fshehur brenda shërbimit tonë, përpara se ta
 përtypësh.  Besoju pa ngurrim kompanive”. Me fjalë të tjera, “Ji
 leshko”. Mjegulla në mendje është pengesë për të menduarit e qartë.  Për hir
 të të menduarit të qartë rreth punimit me kompjuter, le ta shmangim termin
 “cloud”.</p>
 
 <h3 id="renting">Marrja Me Qera e një Shërbyesi Që Ndryshon Nga SaaSS-i</h3>
 
 <p>Nëse merrni me qira një shërbyes (real apo virtual), mbi ngarkesën
 <em>software</em> të të cilit keni kontrollin, këtu nuk kemi SaaSS.  Në
 SaaSS, dikush tjetër vendos se çfarë software-i xhiron në shërbyes dhe
 prandaj  kontrollon përllogaritjet që ai bën për ju. Në rastin kur instaloni
 <em>software</em> në shërbyes, se ç’përllogaritje bën ky për ju, e
 kontrolloni ju.  Ndaj, shërbyesi i marrë me qira është në fakt kompjuter i
 juaji.  Për këtë çështje, merret si i juaji.</p>
 
 <p>Të <em>dhënat</em> në shërbyes të largët të marrë me qira janë më pak të
 sigurta se sa po ta kishit shërbyesin në shtëpi, por kjo është një çështje
 më vete nga SaaSS.</p>
 
 <p>Kjo lloj dhënie me qira e shërbyesit quhet ndonjëherë “IaaS”, por ky term
 hyn në një strukturë konceptuale që i minimizon problemet të cilat i
 konsiderojmë të rëndësishme.</p>
 
 <h3>Trajtimi i Problemit SaaSS</h3>
 
 <p>Vetëm një pjesë e vogël e krejt sajteve realizojnë SaaSS; për shumicën nuk
 shtrohet problemi.  Por ç’duhet të bëjmë me ata për të cilët shtrohet?</p>
 
 <p>Për rastin e thjeshtë, kur bëni përllogaritje mbi të dhëna që i keni vetë në
 dorë, zgjidhja është e thjeshtë: përdorni kopjen tuaj të një aplikacioni
 software të lirë.  Bëni përpunim tekstesh me kopjen tuaj të një përpunuesi
 të lirë tekstesh, të tillë si GNU Emacs ose një fjalëpërpunues i lirë.  Bëni
 përpunim fotosh tuajat me kopjen tuaj të një software të lirë, të tillë si
 GIMP.  Po kur nuk ka program të lirë? Një program pronësor ose SaaSS-i do
 t’ju hiqte lirinë, ndaj s’duhet t’i përdorni.  Mund të kontribuoni me kohë
 ose me para që të zhvillohet një zëvendësim i lirë i tij.</p>
 
 <p>Po për bashkëpunim me individë të tjerë si një grup? Hëpërhë mund të jetë e
 zorshme të bëhet kjo pa përdorur një shërbyes, dhe grupi juaj mund të mos
 dijë si të xhirojë shërbyesin e vet.  Nëse përdorni shërbyesin e dikujt
 tjetër, të paktën mos i besoni një shërbyesi të xhiruar nga një kompani.
 Një kontratë e thjeshtë klienti nuk është mbrojtje, veç nëse mund të kapni
 një shkelje dhe vërtet mundeni të paditni, dhe gjasat janë që kompania e
 shkruan kontratën për të lejuar një gamë të gjerë abuzimesh.  Shteti, nën
 kërcënimin e ndjekjes ligjore, mund t’i kërkojë kompanisë të dhënat tuaja
 dhe të kujtdo tjetër, ashtu siç ka bërë Obama me kompani telefonike, duke
 hamendësuar që kompania nuk e bën këtë vullnetarisht, ashtu si kompanitë
 telefonike të ShBA-ve që përgjuan ilegalisht klientët e tyre për Bush-in.
 Nëse duhet të përdorni një shërbyes, përdorni një shërbyes operatori i të
 cilit ju jep një bazë besueshmërie tej marrëdhënies së thjeshtë komerciale.</p>
 
 <p>Sidoqoftë, në shtrirje më të gjatë kohore, mund të krijojmë alternativa ndaj
 përdorimit të shërbyesve.  Për shembull, mund të krijojmë një program
 <em>peer-to-peer</em> përmes të cilit bashkëpunëtorët të mund të shkëmbejnë
 të dhëna të fshehtëzuara.  Bashkësia e software-it të lirë duhet të
 zhvillojë zëvendësime <em>peer-to-peer</em> për “aplikacione web” të
 rëndësishme.  Hedhja e tyre në qarkullim nën licencën <a
 href="/licenses/why-affero-gpl.html"> GNU Affero GPL</a> mund të ishte
 veprim i mençur, ngaqë do të ishin kandidatë për shndërrim nga dikush tjetër
 në programe me bazë shërbyes.  <a href="/">Projekti GNU</a> kërkon
 vullnetarë për të punuar për zëvendësime të tilla.  Ne i ftojmë edhe
 projektet e tjera të software-it të lirë ta shohin këtë problem në hartimin
 e tyre.</p>
 
 <p>Ndërkohë, nëse një kompani ju fton të përdorni shërbyesit e saj për të kryer
 punë tuajat me përllogaritje, mos u dorëzoni; mos përdorni SaaSS.  Mos blini
 apo instaloni “thin clients”, që janë thjesht kompjutera kaq të dobët sa ju
 bëjnë të kryeni punën tuaj reale në një shërbyes, veç në i përdorshi me
 shërbyesin <em>tuaj</em>.  Përdorni një kompjuter tuajin dhe mbajini të
 dhënat tuaja aty.  Kryejeni punën me kopjen tuaj të një programi të lirë,
 për hir të lirisë.</p>
 
 <div class="announcement comment" role="complementary">
 <p>Shihni edhe: <a href="/philosophy/bug-nobody-allowed-to-understand.html">E
 meta të Cilën Askush S’është Lejuar Ta Kuptojë</a>.</p>
 </div>
 
 <div class="infobox extra" role="complementary">
 <hr />
 <p>Versioni i parë i këtij artikulli u botua në <cite><a
 href="https://bostonreview.net/articles/richard-stallman-free-software-drm/">
 Boston Review</a></cite>.</p>
 </div>
 </div>
 
 <div class="translators-notes">
 
 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
      </div>
 </div>
 
 <!-- for id="content", starts in the include above -->
 <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" -->
 <div id="footer" role="contentinfo">
 <div class="unprintable">
 
 <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së &amp; GNU-së
 dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a>.  Ka
 gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a>
 FSF-në.  Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera
 mund të dërgohen te <a
 href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a>.</p>
 
 <p>
 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
         replace it with the translation of these two:
 
         We work hard and do our best to provide accurate, good quality
         translations.  However, we are not exempt from imperfection.
         Please send your comments and general suggestions in this regard
         to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">
 
         &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
 
         <p>For information on coordinating and contributing translations of
         our web pages, see <a
         href="/server/standards/README.translations.html">Translations
         README</a>. -->
 Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të
 mirë dhe të përpikta.  Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga
 papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me
 këtë dërgojini te <a
 href="mailto:web-translators@gnu.org">&lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p><p>Për
 të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona
 web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për
 përkthimet</a>.</p>
 </div>
 
 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
      files generated as part of manuals) on the GNU web server should
      be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
      without talking with the webmasters or licensing team first.
      Please make sure the copyright date is consistent with the
      document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
      document was modified, or published.
      
      If you wish to list earlier years, that is ok too.
      Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
      years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
      year, i.e., a year in which the document was published (including
      being publicly visible on the web or in a revision control system).
      
      There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
      Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
 <p>Të drejta kopjimi &copy; 2010, 2013, 2015, 2016, 2018, 2020, 2021, 2022
 Richard Stallman</p>
 
 <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license"
 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons
 Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p>
 
 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" -->
 <div class="translators-credits">
 
 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
  </div>
 
 <p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
 U përditësua më:
 
 $Date: 2022/02/01 23:31:50 $
 
 <!-- timestamp end -->
 </p>
 </div>
 </div>
 <!-- for class="inner", starts in the banner include -->
 </body>
 </html>