surveillance-vs-democracy.html (41904B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/surveillance-vs-democracy.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.97 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays cultural evils" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Sa Mbikëqyrje Mund të Përballojë Demokracia? - Projekti GNU - Free Software 11 Foundation</title> 12 <style type="text/css" media="print,screen"><!-- 13 #intro { margin: 2em auto 1.5em; } 14 .toc { width: auto; } 15 .pict.wide { width: 23em; } 16 .pict p { margin-bottom: 0; } 17 #conclusion { visibility: hidden; margin-top: 0; } 18 @media (min-width: 55em) { 19 #intro { max-width: 55em; } 20 .toc { max-width: 51em; } 21 .toc li { display: inline-block; width: 90%; } 22 } 23 --> 24 25 </style> 26 27 <!-- GNUN: localize URL /graphics/dog.small.jpg --> 28 <!--#include virtual="/philosophy/po/surveillance-vs-democracy.translist" --> 29 <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> 30 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.sq.html" --> 31 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 32 <!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" --> 33 <div class="article"> 34 <h2 class="center">Sa Mbikëqyrje Mund të Përballojë Demokracia?</h2> 35 36 <address class="byline center">nga <a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> 37 38 <div id="intro"> 39 <div class="pict wide"> 40 <a href="/graphics/dog.html"> 41 <img src="/graphics/dog.small.jpg" alt="Karikaturë e një qeni që hap sytë i çuditur para tre reklamave që u shfaqën 42 në ekranin e kompjuterit të tij…" /></a> 43 <p>“Nga e morën vesh që jam qen?”</p> 44 </div> 45 46 <p>Falë atyre që na zbuloi Edward Snowden, e dimë se niveli i sotëm i 47 mbikëqyrjes së përgjithshme në shoqëri është i papërputhshëm me të drejtat e 48 njeriut. Të presësh që çdo veprim mbahet shënim <a 49 href="https://www.socialcooling.com/">i bën njerëzit të censurojnë dhe 50 kufizojnë veten</a>. Këtë e ripohojnë qartë rëniet në qafë dhe proceset 51 gjyqësore të vazhdueshme ndaj disidentëve, burimeve të informacionit dhe 52 gazetarëve në ShBA. Na duhet ta zvogëlojmë nivelin e mbikëqyrjes së 53 përgjithshme, por deri ku? Ku bie saktësisht <em>niveli maksimum i 54 mbikëqyrjes që mund të tolerohet</em>, të cilin duhet të bëjmë të mundur të 55 mos tejkalohet? Është niveli përtej të cilit mbikëqyrja fillon e plekset me 56 funksionimin e demokracisë, pra kur nxjerrësit e sekreteve (të tillë si 57 Snowden-i) ka shumë gjasa të kapen.</p> 58 </div> 59 60 <div class="columns" style="clear:both"> 61 <p>Të përballur me fshehtësinë e qeverive, ne populli varemi nga nxjerrësit e 62 sekreteve <a href="https://www.eff.org/deeplinks/2013/11/reddit-tpp-ama">të 63 na rrëfejnë se çfarë po bën shteti</a>. (Kjo na u kujtua sërish gjatë 64 2019-s, teksa nxjerrës të ndryshëm sekretesh i dhanë publikut shtesa të <a 65 href="https://www.commondreams.org/views/2019/09/27/trumps-ukraine-scandal-shows-why-whistleblowers-are-so-vital-democracy">informacioneve 66 rreth përpjekjeve të Trump-it për të rrëzuar presidentin e Ukrainës</a>.) 67 Por mbikëqyrja e sotme i tremb nxjerrësit potencialë të sekreteve, çka do të 68 thotë se është e tepruar. Për të shëndoshur kontrollin tonë demokratik mbi 69 shtetin, duhet ta zvogëlojmë mbikëqyrjen deri në atë pikë, sa nxjerrësit e 70 sekreteve ta dinë se nuk rrezikohen.</p> 71 72 <p>Përdorimi i software-it të lirë/libre, <a 73 href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">që mbroj që prej 74 1983-shit</a>, është hapi i parë për të marrë kontrollin e jetës sonë 75 dixhitale, dhe kjo përfshin parandalimin e survejimit. Nuk mund t’i zëmë 76 besë software-it jo të lirë; NSA-ja <a 77 href="https://web.archive.org/web/20130622044225/http://blogs.computerworlduk.com/open-enterprise/2013/06/how-can-any-company-ever-trust-microsoft-again/index.htm">përdor</a> 78 dhe madje <a 79 href="https://www.theguardian.com/world/2013/sep/05/nsa-gchq-encryption-codes-security">krijon</a> 80 në software jo të lirë dobësi sigurie që të mësyjë kompjuterët dhe 81 rrugëzuesit tanë. Software-i i Lirë na jep kontroll mbi kompjuterët tanë, 82 por <a href="https://www.wired.com/opinion/2013/10/149481/">kaq nuk na e 83 mbron privatësinë, pasi fusim këmbët në Internet</a>.</p> 84 85 <p><a 86 href="https://www.theguardian.com/world/2013/oct/10/nsa-surveillance-patriot-act-author-bill">Në 87 ShBA po hartohet legjislacion dypartiak për të “reduktuar fuqinë e 88 mbikëqyrjes së brendshme”</a>, por duke u mbështetur në kufizimin e 89 përdorimit nga ana e qeverisë të dosjeve tona virtuale. Kjo nuk do të 90 mjaftojë për të mbrojtur nxjerrësit e sekreteve, nëse “kapja e nxjerrësit të 91 sekreteve” është përligjje për të pasur akses të mjaftueshëm për 92 identifikimin e tyre. Na duhet të shkojmë më tej.</p> 93 </div> 94 95 <div class="toc" style="clear: both"> 96 <hr class="no-display" /> 97 <h3 class="no-display">Tryeza e lëndës</h3> 98 <ul class="columns"> 99 <li><a href="#upperlimit">Kufiri i Sipërm i Mbikëqyrjes në një Demokraci</a></li> 100 <li><a href="#willbemisused">Informacioni, Po u Mblodh, Do të Keqpërdoret</a></li> 101 <li><a href="#technical">Mbrojtja e Fuqishme Për Privatësinë Duhet Të Jetë 102 Teknike</a></li> 103 <li><a href="#commonsense">Së Pari, Mos u Bëni të Marrë</a></li> 104 <li><a href="#privacybydesign">Çdo Sistem Duhet Ta Hartojmë Me Privatësinë Në 105 Mendje</a></li> 106 <li><a href="#dispersal">Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të 107 Hapërdara</a></li> 108 <li><a href="#digitalcash">Kurë për Mbikëqyrje e Tregtisë Internet</a></li> 109 <li><a href="#travel">Kurë për Mbikëqyrjen e Udhëtimeve</a></li> 110 <li><a href="#communications">Kurë për Dosjet e Komunikimeve</a></li> 111 <li><a href="#necessary">Ca Mbikëqyrje Ama Është e Nevojshme</a></li> 112 <li><a href="#conclusion">Përfundim</a></li> 113 </ul> 114 <hr class="no-display" /> 115 </div> 116 117 <h3 id="upperlimit">Kufiri i Sipërm i Mbikëqyrjes në një Demokraci</h3> 118 119 <div class="columns"> 120 <p>Nëse nxjerrësit e sekreteve nuk guxojnë të bëjnë të njohura krime dhe 121 gënjeshtra, humbasim grimën e fundit të kontrollit të efektshëm mbi qeverinë 122 dhe institucionet tona. Ky është shpjegimi pse mbikëqyrja që i bën të 123 mundur shtetit të gjejë se kush ka folur me një reporter është teprim 124 mbikëqyrjeje—shumë, për ta përballuar demokracia.</p> 125 126 <p>Një zyrtar i paemër i qeverisë së ShBA-ve u tha në mënyrë ogurzezë 127 gazetarëve më 2011 se <a 128 href="https://www.rcfp.org/browse-media-law-resources/news-media-law/news-media-and-law-summer-2011/lessons-wye-river">ShBA-të 129 nuk do të thërrasin reporterë në gjyqe, ngaqë “E dimë se me kë keni 130 folur.”</a> Për ta ditur këtë, ndonjëherë <a 131 href="https://www.theguardian.com/media/2013/sep/24/yemen-leak-sachtleben-guilty-associated-press">është 132 kërkuar të sillen në gjyq regjistrimet e telefonatave të gazetarëve</a> por 133 Snowden-i na ka treguar se në fakt këtë e pësojnë krejt thirrjet telefonike 134 të gjithkujt në ShBA, gjithmonë, <a 135 href="https://www.theguardian.com/world/interactive/2013/jun/06/verizon-telephone-data-court-order">nga 136 Verizon-i</a> dhe <a 137 href="https://www.marketwatch.com/story/nsa-data-mining-digs-into-networks-beyond-verizon-2013-06-07">nga 138 kompani të tjera po ashtu</a>.</p> 139 140 <p>Veprimtarive opozitare dhe disidente u nevojitet të mbajnë të fshehta, 141 përballë shtetesh që janë gati të luajnë rrengje të ndyta me to. ACLU e ka 142 dëshmuar <a 143 href="https://www.aclu.org/files/assets/Spyfiles_2_0.pdf">praktikën 144 sistematike të infiltrimit të grupeve paqësore disidente</a> nga ana e 145 qeverive të ShBA-ve, me pretekstin se mes tyre mund të ketë terroristë. 146 Pika ku mbikëqyrja bëhet e tepruar është pika kur shteti mund të gjejë se 147 kush ka folur me një gazetar të njohur ose me një disident të njohur.</p> 148 </div> 149 150 <h3 id="willbemisused">Informacioni, Pasi Mblidhet, Do Të Keqpërdoret</h3> 151 152 <div class="columns"> 153 <p>Kur njerëzit e pranojnë se niveli i mbikëqyrjes së përgjithshme është shumë 154 i lartë, përgjigja e parë është të propozohen kufij për hyrjen në të dhënat 155 e grumbulluara. Kjo duket gjë e mirë, por nuk do ta zgjidhë problemin, as 156 edhe sado pak, madje edhe nëse supozohet se qeveria u bindet rregullave. 157 (NSA-ja i dredhoi gjykatës FISA, e cila u shpreh se <a 158 href="https://www.wired.com/threatlevel/2013/09/nsa-violations/">nuk qe në 159 gjendje të bënte me efektshmëri fajtore NSA-në</a>.) Përligjja për hyrje në 160 të dhënat do të jenë dyshimet për një krim, prandaj sapo një nxjerrës 161 sekreti të akuzohet për “spiunazh”, gjetja e “spiunit” do të shërbejë si 162 justifikim për hyrje në materialin e grumbulluar.</p> 163 164 <p>Në praktikë, as që mund të presim që agjencitë shtetërore të sajojnë 165 justifikime për të kënaqur rregullat mbi përdorim survejimi të 166 dhënash—ngaqë agjencitë në ShBA <a 167 href="https://theintercept.com/2018/01/09/dark-side-fbi-dea-illegal-searches-secret-evidence/">gënjejnë 168 tashmë për të mbuluar shkeljen e rregullave</a>. Këto rregulla nuk janë 169 menduar me gjithë mend për t’iu nënshtuar atyre; në vend të kësaj, janë një 170 përrallë që mund ta besojmë, në daçim.</p> 171 172 <p>Për më tepër, ekipi i shtetit për mbikëqyrjen do t’i keqpërdorë të dhënat, 173 për arsye personale. Disa agjentë të NSA-së <a 174 href="https://www.theguardian.com/world/2013/aug/24/nsa-analysts-abused-surveillance-systems">i 175 përdorën sistemet e mbikëqyrjes në ShBA për të ndjekur të dashurat e 176 tyre</a>—të dikurshme, të tanishme, ose të ëndërruara—sipas një 177 praktike të quajtur “LOVEINT”. NSA-ja thotë se raste të tilla i ka zbuluar 178 dhe ndëshkuar ca herë; nuk e dimë se sa herë të tjera nuk janë zbuluar. Por 179 ngjarje të tilla s’duhet të na befasojnë, ngaqë policia prej kohësh e ka 180 përdorur <a 181 href="https://web.archive.org/web/20160401102120/http://www.sweetliberty.org/issues/privacy/lein1.htm#.V_mKlYbb69I">mundësinë 182 e vet për hyrje në regjistrat e lejeve të drejtimit të automjeteve për të 183 gjurmuar dikë tërheqës apo tërheqëse</a>, praktikë e njohur si “running a 184 plate for a date”. Me <a 185 href="https://theyarewatching.org/issues/risks-increase-once-data-shared">sistemet 186 e reja dixhitale</a>, kjo praktikë është zgjeruar. Më 2016-n, një prokuror 187 u akuzua se kish falsifikuar nënshkrime gjykatësish për të siguruar një 188 autorizim për <a 189 href="https://gizmodo.com/government-officials-cant-stop-spying-on-their-crushes-1789490933"> 190 përgjimin e telefonit të dikujt që qe bërë objekt fiksimi 191 romantik</a>. AP-ja ka dijeni për <a 192 href="https://apnews.com/699236946e3140659fff8a2362e16f43">mjaft raste të 193 tjera në ShBA</a>. 194 </p> 195 196 <p>Të dhënat e mbikëqyrjeve gjithmonë do të përdoren për qëllime të tjera, edhe 197 nëse kjo është e ndaluar. Kur të dhënat të jenë grumbulluar dhe shteti ka 198 mundësinë të hyjë në to, mund t’i keqpërdorë ato të dhëna në mënyra të 199 lemerishme, siç dëshmohet nga shembuj prej <a 200 href="http://falkvinge.net/2012/03/17/collected-personal-data-will-always-be-used-against-the-citizens/">Europës</a>, 201 <a 202 href="https://en.wikipedia.org/wiki/Japanese_American_internment">ShBA-ve</a>, 203 dhe tani së fundi <a 204 href="https://www.cbc.ca/news/world/terrifying-how-a-single-line-of-computer-code-put-thousands-of-innocent-turks-in-jail-1.4495021">Turqisë</a>. 205 (Konfuzioni i Turqisë rreth faktit se cilët e kanë përdorur vërtet programin 206 Bylock vetëm se e mahis padrejtësinë themelore të bërë me dashje, atë të 207 ndëshkimit arbitrar të njerëzve pse e kanë përdorur.) 208 </p> 209 210 <p>Mund t’ju duket se qeveria juaj s’do t’i përdorë të dhënat tuaja personale 211 për represion, por s’mund t’i zini besë asaj dukjeje, ngaqë qeveritë 212 ndryshojnë. Më 2021, mjaft shtete, në pamje të jashtme demokratike, <a 213 href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/aug/21/beware-state-surveillance-of-your-lives-governments-can-change-afghanistan">sundohen 214 nga persona me prirje autoritarizmi</a>, dhe talibanët shtinë në dorë 215 sistemet e identifikimit biometrik që qenë ujdisur me nxitjen e ShBA-ve. 216 Britania e Madhe po merret me krijimin e një ligji për <a 217 href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/aug/09/police-bill-not-law-order-state-control-erosion-freedom">shtypje 218 protestash jo të dhunshme që mund të përshkruhen se shkaktojnë “çrregullime 219 serioze”.</a> ShBA-të mund të bëhen represive në mënyrë permanente më 220 2025-n, për aq sa dimë. 221 </p> 222 223 <p>Të dhënat personale të grumbulluara nga shteti ka gjithashtu gjasa të 224 shtihen në dorë nga ata që arrijnë të kapërcejnë sigurinë e shërbyesve, 225 madje edhe nga <a 226 href="https://www.techdirt.com/2015/06/12/second-opm-hack-revealed-even-worse-than-first/">sulmues 227 që punojnë për llogari shtetesh armiqësore</a>.</p> 228 229 <p>Qeveritë mund ta përdorin lehtësisht mundësinë për mbikëqyrje masive për <a 230 href="https://www.nytimes.com/2015/06/22/world/europe/macedonia-government-is-blamed-for-wiretapping-scandal.html">përmbysje 231 të drejtpërdrejtë të demokracisë</a>.</p> 232 233 <p>Mbikëqyrja tërësore, e përdorshme nga shteti, i lejon atij të kryejë 234 ekspedita masive peshkimi kundër cilitdo person. Që gazetaria dhe 235 demokracia të jenë të parrezikuara, na duhet të kufizojmë grumbullimin e të 236 dhënave në të cilat shteti futet lehtësisht.</p> 237 </div> 238 239 <h3 id="technical">Mbrojtja e Fuqishme Për Privatësinë Duhet Të Jetë Teknike</h3> 240 241 <div class="columns"> 242 <p>Electronic Frontier Foundation dhe të tjera ente propozojnë një grup 243 parimesh ligjore të konceptuara për <a 244 href="https://necessaryandproportionate.org/text">parandalimin e abuzimeve 245 me mbikëqyrjen masive</a>. Këto parime përfshijnë, pikë kyçe këtu, mbrojtje 246 eksplicite ligjore për nxjerrës të sekretit; si pasojë, ato do të ishin të 247 masës së duhur për mbrojtjen e lirive demokratike—nëse adoptohen 248 tërësisht dhe zbatohen përgjithmonë pa përjashtime.</p> 249 250 <p>Por, mbrojtje të tilla ligjore janë pre e synimeve të palëve të ndryshme: 251 siç e tregon historia e kohëve të fundit, ato mund anulohen (si tek FISA 252 Amendments Act), pezullohen, ose <a 253 href="https://www.nytimes.com/2009/04/16/us/16nsa.html">shpërfillen</a>.</p> 254 255 <p>Ndërkaq, demagogët do të përmendin justifikimet e zakonshme si bazë për 256 mbikëqyrje tërësore; çfarëdo sulmi terrorist, madje edhe një i tillë gjatë 257 të cilit vriten vetëm një dorë personash, mund të fryhet për t’u dhënë atyre 258 një mundësi më tepër.</p> 259 260 <p>Sikur kufijtë për hyrjen në të dhëna të liheshin mënjanë, do të qe njësoj 261 sikur të mos kishin ekzistuar kurrë: papritmas, dosje të grumbulluara gjatë 262 vitesh të tëra do të ishin në dorë të shtetit dhe agjentëve të tij për 263 keqpërdorim dhe, ato të grumbulluara nga kompani, për keqpërdorim privat po 264 ashtu. Nëse ne ama e ndalim grumbullimin e dosjeve për këdo, këto dosje nuk 265 do të ekzistojnë, dhe nuk do të ketë mënyrë për t’i përpiluar ato në mënyrë 266 prapavepruese. Një regjimi të ri joliberal do t’i duhej ta sendërtonte nga 267 e para mbikëqyrjen, dhe do të mblidhte të dhëna duke u nisur nga ajo datë. 268 Sa për pezullimin ose shpërfilljen përkohësisht të këtij ligji, ideja zor se 269 do të kish kuptim.</p> 270 </div> 271 272 <h3 id="commonsense">Së Pari, Mos u Bëni të Marrë</h3> 273 274 <div class="columns"> 275 <p>Që të keni privatësi, nuk duhet ta hidhni tej: i pari që duhet të mbrojë 276 privatësinë tuaj jeni ju vetë. Shmangni identifikimin e vetes në sajte, 277 përdorini ata përmes Tor-it, dhe përdorni shfletues që i bllokojnë skemat që 278 ata përdorin për të gjurmuar vizitorët. Përdorni GNU Privacy Guard-in për 279 të fshehtëzuar lëndën e email-it tuaj. Blerjet paguajini me para në dorë.</p> 280 281 <p>Mbajini vetë të dhënat tuaja; mos i depozitoni të dhënat tuaja në shërbyesin 282 “e leverdishëm” të një kompanie. Megjithatë, një kopjeruajtje të të dhënave 283 tuaja është e parrezikshme t’ia besoni një shërbimi komercial, me kusht që 284 të dhënat t’i keni fshehtëzuar, përfshi këtu emra kartelash, me 285 <em>software</em> të lirë, në kompjuterin tuaj, përpara se t’i ngarkoni.</p> 286 287 <p>Për hir të privatësisë, duhet të shmangni software jo të lirë; nëse ua jepni 288 kontrollin e operacioneve të kompjuterit tuaj kompanive, <a 289 href="/malware/proprietary-surveillance.html">gjasat janë që këto t’ju 290 spiunojnë</a>. Shmangni <a 291 href="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.html">shërbimet si 292 zëvendësime software-i </a>; veç dhënies të tjerëve të kontrollit mbi 293 punimin tuaj në kompjuter, kjo kërkon detyrimisht t’i dorëzoni në shërbyesin 294 e kompanisë krejt të dhënat përkatëse.</p> 295 296 <p>Mbroni privatësinë e miqve dhe të njohurve tuaj. <a 297 href="https://bits.blogs.nytimes.com/2014/05/21/in-cybersecurity-sometimes-the-weakest-link-is-a-family-member/">Mos 298 i lëshoni në erë të dhënat e tyre personale</a> përjashto ato se si të 299 kontaktohen ata, dhe mos i jepni kurrë asnjë sajti listën e kontakteve tuaj 300 email ose telefonike. Mos i tregoni një kompanie, të tillë si Facebook-u, 301 asnjë gjë mbi miqtë tuaj të cilën ata nuk do të donin ta shihnin të botuar 302 në një gazetë. Madje më mirë, mos e përdorni fare Facebook-un. Mos pranoni 303 sisteme komunikimi që u kërkojnë përdoruesve të japin medoemos emrat e tyre 304 të vërtetë, edhe pse jeni të lumtur të jepni tuajin, meqë ato ushtrojnë 305 trysni mbi persona të tjerë që këta të heqin dorë nga privatësia.</p> 306 307 <p>Vetëmbrojtja është thelbësore, por edhe mbrojtja më rigoroze e vetes është e 308 pamjaftueshme për mbrojtjen e privatësisë suaj në ose nga sisteme që nuk ju 309 përkasin ju. Kur ne komunikojmë me të tjerët ose endemi nëpër qytet, 310 privatësia jonë varet nga praktikat e shoqërisë. Mund t’u shmangemi disave 311 prej këtyre sistemeve që mbikëqyrin komunikimet dhe lëvizjet tona, por jo të 312 gjithëve. Pa mëdyshje, zgjidhja më e mirë është të bëhen tërë këta sisteme 313 të reshtin mbikëqyrjen e njerëzve për krejt rastet e tjera, hiq ato për 314 dyshime të përligjura.</p> 315 </div> 316 317 <h3 id="privacybydesign">Çdo Sistem Duhet Ta Hartojmë Me Privatësinë Në Mendje</h3> 318 319 <div class="columns"> 320 <p>Nëse nuk duam një shoqëri mbikëqyrjeje tërësore, duhet ta konsiderojmë 321 mbikëqyrjen një lloj ndotjeje sociale, dhe ta kufizojmë ndikimin e 322 mbikëqyrjes prej çdo sistemi të ri dixhital po njësoj siç kufizojmë ndikimin 323 mjedisor të një konstruksioni fizik.</p> 324 325 <p>Për shembull: Matësit e “mençur” të energjisë elektrike i mburrin se i 326 dërgojnë çast pas çasti kompanisë së energjisë të dhëna mbi përdorimin e 327 energjisë nga secili konsumator, përfshi krahasim me përdoruesit në 328 përgjithësi. Kjo është sendërtuar duke u bazuar mbi mbikëqyrje të 329 përgjithshme, por nuk kërkon ndonjë mbikëqyrje. Për kompaninë e energjisë 330 do të ishte e lehtë të llogariste mesataren e përdorimit në një lagje duke 331 pjesëtuar sasinë e përgjithshme të konsumuar me numrin e pajtimtarëve, dhe 332 këtë t’ua dërgojë matësve. Matësi i çdo konsumatori mund të krahasonte 333 kështu regjistrimin e tij, përgjatë cilësdo periudhe kohore, me mesataren e 334 përdorimit për atë periudhë. I njëjti përfitim, ama pa mbikëqyrje!</p> 335 336 <p>Na duhet të hartojmë të tillë privatësi në krejt sistemet tona 337 dixhitale. [<a href="#ambientprivacy">1</a>].</p> 338 </div> 339 340 <h3 id="dispersal">Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të Hapërdara</h3> 341 342 <div class="columns"> 343 <p>Një rrugë për ta bërë mbikëqyrjen të parrezikshme për privatësinë është të 344 mbahen të dhënat të shpërndara dhe në mënyrë të tillë që hyrja në to të jetë 345 e paleverdishme. Kamerat e dikurshme të sigurisë nuk qenë kërcënim për 346 privatësinë (<a href="#privatespace">*</a>). Regjistrimet depozitoheshin 347 dhe ruheshin me kushtin paraprak: e shumta vetëm për disa javë. Ngaqë hyrja 348 në to dhe përdorimi i tyre s’qe gjë e kollajtë, nuk u bë kurrë në shkallë 349 masive; ato hapeshin dhe përdoreshin vetëm në vende ku dikush kish njoftuar 350 për një shkelje të ligjit. Do të ishte e pamundur të grumbulloheshin 351 fizikisht miliona shirita regjistrimesh çdo ditë dhe të shiheshin apo 352 kopjoheshin.</p> 353 354 <p>Sot, kamerat e sigurisë janë bërë kamera mbikëqyrjeje: ato janë të lidhura 355 në Internet, që regjistrimet të mund të grumbullohen në një qendër të 356 dhënash dhe të ruhen përgjithmonë. Në Detroit, policët ushtrojnë trysni mbi 357 bizneset për t’u dhënë <a 358 href="https://www.detroitnews.com/story/news/local/detroit-city/2018/01/23/detroit-green-light/109524794/">hyrje 359 të pakufizuar në kamerat e tyre të survejimit</a>, që kështu të mund të 360 shohin përmes tyre në çfarëdo kohe, gjithë kohën. Kjo është që tani e 361 rrezikshme, por ka për t’u bërë edhe më keq. Përparimet teknike në njohjen 362 e fytyrave mund të sjellin një ditë kur gazetarët e dyshuar të ndiqen rrugës 363 gjithë kohën, për të parë se me kë bisedojnë.</p> 364 365 <p>Shpesh, vetë kamerat e lidhura me Internetin, kanë siguri dixhitale që ta 366 shpif, që do të thotë se <a 367 href="https://www.csoonline.com/article/2221934/cia-wants-to-spy-on-you-through-your-appliances.html">kushdo 368 mund të vëzhgojë atë që sheh syri i kamerës</a>. Kjo i bën kamerat e 369 lidhura në internet një kërcënim të madh për sigurinë dhe për privatësinë. 370 Për hir të privatësisë, duhet të ndalojmë përdorimin e kamerave të lidhura 371 me Internetin të fokusuara ku dhe kur ka publik, hiq rastin kur ato mbahen 372 nga të pranishëm në këto vende publike. Gjithkush duhet të jetë i lirë të 373 postojë, me raste, foto dhe regjistrime video, por grumbullimi sistematik në 374 Internet i të dhënave të tilla duhet të kufizohet.</p> 375 376 <div class="infobox" style="margin-top: 1.5em"> 377 <p id="privatespace">(*) Po marr si të mirëqenë që kamera e sigurisë sheh brenda një dyqani, ose 378 mbi një rrugë. Cilado kamera e drejtuar mbi hapësirën private të dikujt, nga 379 dikush tjetër, cenon privatësinë, por ky është problem tjetër.</p> 380 </div> 381 </div> 382 383 <div class="announcement comment" role="complementary"> 384 <hr class="no-display" /> 385 <p>Shihni edhe mundësinë e leximit të “<a 386 href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/apr/03/facebook-abusing-data-law-privacy-big-tech-surveillance">Një 387 propozim radikal për t’i mbajtur të parrezik të dhënat tuaja personale</a>”, 388 botuar në <cite>The Guardian</cite> në prill 2018.</p> 389 <hr class="no-display" /> 390 </div> 391 392 <h3 id="digitalcash">Kurë për Mbikëqyrje Internet Nga Tregtia</h3> 393 394 <div class="columns"> 395 <p>Shumica e të dhënave vjen nga veprimtaritë dixhitale të vetë njerëzve. 396 Zakonisht të dhënat grumbullohen së pari nga kompanitë. Por kur vjen fjala 397 për kërcënimin e privatësisë dhe demokracisë, nuk ka dallim mes mbikëqyrjes 398 së bërë drejtpërdrejt nga shteti apo të deleguar një biznesi, ngaqë shteti 399 mund t’i ketë të dhënat që mbledhin kompanitë.</p> 400 401 <p>Përmes PRISM-it, NSA-ja ka <a 402 href="https://www.commondreams.org/news/2013/08/23/latest-docs-show-financial-ties-between-nsa-and-internet-companies">hyrë 403 në bazat e të dhënave të mjaft korporatave të mëdha të Internetit</a>. 404 AT&T-ja ka ruajtur krejt regjistrimet e veta të thirrjeve telefonike që 405 prej 1987-s dhe <a 406 href="https://www.nytimes.com/2013/09/02/us/drug-agents-use-vast-phone-trove-eclipsing-nsas.html?_r=0">ia 407 jep ato DEA-s</a> për kërkime, kur i është kërkuar. Në këndvështrim të 408 ngushtë, qeveria e ShBA-ve nuk i zotëron këto të dhëna, por në terma 409 praktikë i zotëron po njësoj. Disa kompani i mburrin se <a 410 href="https://www.eff.org/who-has-your-back-government-data-requests-2015">u 411 kanë rezistuar, me aq sa munden, kërkesave për të dhëna nga qeveria</a>, por 412 kjo mund të kompensojë vetëm pjesërisht dëmin që shkaktojnë përmes 413 grumbullimit të këtyre të dhënave. Veç kësaj, mjaft nga këto kompani, i 414 keqpërdorin vetë të dhënat ose ua furnizojnë ato tregtarëve të të dhënave.</p> 415 416 <p>Synimi për ta bërë gazetarinë dhe demokracinë të pakërcënuar kërkon atëherë 417 që të reduktojmë të dhënat e grumbulluara rreth njerëzish nga çfarëdo enti, 418 jo thjesht nga shteti. Duhet t’i rikonceptojmë sistemet tona dixhitale që 419 të mos grumbullojnë të dhëna rreth përdoruesve të tyre. Nëse u duhen të 420 dhëna dixhitale rreth transaksioneve tona, nuk duhet lejuar që t’i mbajnë 421 ato më gjatë se një interval të shkurtër kohe përtej atij që nevojitet 422 doemos për çka po kryejnë për ne.</p> 423 424 <p>Një nga shkaqet e nivelit të tanishëm të mbikëqyrjes në Internet është fakti 425 që sajtet financohen përmes reklamave të bazuara në ndjekjen e veprimtarisë 426 dhe prirjeve të përdoruesve. Kjo e shndërron një bezdi të 427 thjeshtë—reklamën, që mund të mësohemi ta shpërfillim—në një 428 sistem mbikëqyrjeje që na dëmton, pavarësisht se e dimë apo nuk e dimë. 429 Blerjet nëpërmjet Internetit gjithashtu përdoren për të ndjekur përdoruesit 430 e tyre. Dhe ne të gjithë e dimë se “rregullat e privatësisë” janë më tepër 431 justifikime për të shkelur privatësinë, se sa angazhime për ta mbrojtur atë.</p> 432 433 <p>Mund t’i ndreqnim të dy problemet duke bërë tonin një sistem pagesash 434 anonime—anonim për atë që paguan, kuptohet. (Nuk duam që ai që 435 paguhet, t’u bëjë bisht taksave.) <a 436 href="http://www.wired.com/opinion/2013/05/lets-cut-through-the-bitcoin-hype/">Bitcoin-i 437 s’është anonim</a>, pavarësisht se ka përpjekje për të zhvilluar mënyra që 438 të paguani me Bitcoin në mënyrë anonime. Sido qoftë, teknologjia për <a 439 href="https://www.wired.com/wired/archive/2.12/emoney_pr.html">paranë 440 dixhitale u zhvillua së pari në vitet ’80</a>; software-i GNU për ta bërë 441 këtë quhet <a href="https://taler.net/">GNU Taler</a>. Tani kemi nevojë 442 vetëm për marrëveshje të përshtatshme mes bizneseve, dhe që shteti të mos i 443 pengojë ato.</p> 444 445 <p>Një tjetër metodë për pagesa anonime do të mund të përdorte <a 446 href="/philosophy/phone-anonymous-payment.html">karta telefonike të 447 parapaguara</a>. Është më pak e volitshme, por shumë e lehtë të 448 sendërtohet.</p> 449 450 <p>Një kërcënim i mëtejshëm nga grumbullimi i të dhënave personale prej sajteve 451 është se cenuesit e sigurisë mund të hyjnë në to, t’i marrin dhe t’i 452 keqpërdorin. Kjo përfshin hollësi kartash krediti të konsumatorëve. Një 453 sistem pagesash anonime do t’i jepte fund këtij rreziku: një e çarë sigurie 454 te sajti nuk do t’ju bënte dëm, nëse sajti nuk di asnjë gjë rreth jush.</p> 455 </div> 456 457 <h3 id="travel">Kurë për Mbikëqyrjen e Udhëtimeve</h3> 458 459 <div class="columns"> 460 <p>Duhet ta shndërrojmë mbledhjen e pagesave dixhitale të lidhura me udhëtimet 461 në mbledhje pagesash anonime (duke përdorur para dixhitale, për shembull). 462 Sistemet e leximit të targave <a 463 href="https://www.eff.org/deeplinks/2018/11/eff-and-muckrock-release-records-and-data-200-law-enforcement-agencies-automated">njohin 464 krejt targat</a>, dhe <a 465 href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/whos_watching_you/8064333.stm">të 466 dhënat mund të ruhen përgjithmonë</a>; do të duhej që ligji të kërkonte të 467 dalloheshin dhe të regjistroheshin vetëm ato targa që gjenden në një listë 468 automjetesh që kërkohen me urdhër gjykate. Sipas një alternative më pak të 469 sigurt do të regjistroheshin krejt automjetet, në shkallë vendore, por vetëm 470 për pak ditë, dhe të dhënat e plota të mos jepen nëpërmjet Internetit; hyrja 471 në të dhënat do të duhej kufizuar në kërkime për numra sipas një liste me 472 targa për të cilat ka urdhër gjykate.</p> 473 474 <p>Lista “no-fly” e ShBA-ve duhet shfuqizuar, sepse përbën <a 475 href="https://www.aclu.org/blog/national-security-technology-and-liberty-racial-justice/victory-federal-court-recognizes">ndëshkim 476 pa gjyq</a>.</p> 477 478 <p>Është e pranueshme të kihet një listë njerëzish të cilët të kontrollohen me 479 kujdes të veçantë, tok me bagazhet e tyre, dhe pasagjerët anonimë në 480 fluturimet e brendshme mund të trajtohen sikur të ishin në këtë listë. 481 Është gjithashtu e pranueshme të mos lejohen ata që nuk janë shtetas, nëse 482 nuk u është lejuar të hyjnë fare në vend, të hipin në fluturime drejt një 483 vendi. Kjo do të duhej të ishte e mjaftë për krejt qëllimet e ligjshme.</p> 484 485 <p>Mjaft sisteme transiti masiv përdorin për pagesa ndonjë lloj karte të mençur 486 ose RFID. Këto sisteme grumbullojnë të dhëna personale: nëse e bëni vetëm 487 një herë gabimin të paguani me to dhe jo me para klasike, ato e 488 përshoqërojnë përgjithmonë kartën me emrin tuaj. Për më tepër, regjistrojnë 489 gjithçka ka të bëjë me udhëtimet përshoqëruar secilës kartë. Të marra 490 bashkë, bëhen mbikëqyrje masive. Ky grumbullim të dhënash duhet reduktuar.</p> 491 492 <p>Shërbimet e orientimit dhe hartave kryejnë mbikëqyrje: kompjuteri i 493 përdoruesit i tregon shërbimit të hartave vendin dhe ku dëshiron përdoruesi 494 të mbërrijë; mandej shërbyesi përcakton rrugën dhe ia dërgon kompjuterit të 495 përdoruesit, i cili e shfaq. Sot, ka gjasa që shërbyesi i regjistron vendet 496 e përdoruesve, ngaqë asgjë nuk ia ndalon. Kjo mbikëqyrje nuk është së 497 brendshmi e domosdoshme, dhe mund të shmanget përmes rikonceptimit: 498 software-i lirë/libre në kompjuterin e përdoruesit mund të shkarkojë të 499 dhëna harte për zonat që i interesojnë (nëse nuk janë shkarkuar tashmë), të 500 përllogarisë rrugën, dhe ta shfaqë, pa i treguar kujt ndonjëherë se ku 501 gjendet apo ku dëshiron të shkojë përdoruesi.</p> 502 503 <p>Sistemet për dhënien e biçikletave me qira, etj., mund të hartohen në mënyrë 504 të tillë që identiteti i qiramarrësit të njihet vetëm brenda stacionit nga u 505 mor objekti me qira. Qiradhënësi do të njoftonte krejt stacionet se objekti 506 është “dhënë”, që kështu, kur përdoruesi e jep mbrapsht në cilindo stacion 507 (përgjithësisht, një i ndryshëm nga fillestari), ai stacion do ta dijë se ku 508 dhe kur qe marrë me qira objekti. Do të njoftojë stacionin tjetër se 509 objekti nuk është më “i dhënë”. Do të llogarisë gjithashtu faturën e 510 përdoruesit, dhe do t’ia dërgojë (pasi të presë një numër të rastësishëm 511 minutash) qendrës së një vargu stacionesh, në mënyrë që qendra të mos gjejë 512 dot se nga cili stacion erdhi fatura. Pasi të jetë kryer kjo, stacioni ku u 513 dorëzua objekti pas përdorimit do të harronte gjithçka rreth transaksionit. 514 Nëse një objekt mbetet “i dhënë” për një kohë të gjatë, stacioni nga u mor 515 me qira mund të njoftojë qendrën; në këtë rast, mund ta dërgojë identitetin 516 e qiramarrësit menjëherë.</p> 517 </div> 518 519 <h3 id="communications">Kurë për Dosjet e Komunikimeve</h3> 520 521 <div class="columns"> 522 <p>Mundësuesit e shërbimeve Internet dhe kompanitë telefonike ruajnë të dhëna 523 të zgjeruara mbi kontaktet e përdoruesve të tyre (shfletim, thirrje 524 telefonike, etj). Me telefonat celularë, ata <a 525 href="https://www.zeit.de/digital/datenschutz/2011-03/data-protection-malte-spitz">regjistrojnë 526 gjithashtu vendndodhje fizike të përdoruesve</a>. Këto dosje i ruajnë për 527 një kohë të gjatë: mbi 30 vjet, në rastin e AT&T-së. Së shpejti madje 528 do të <a 529 href="https://www.wired.com/opinion/2013/10/the-trojan-horse-of-the-latest-iphone-with-the-m7-coprocessor-we-all-become-qs-activity-trackers/">regjistrojnë 530 veprimtarinë e trupit të përdoruesit</a>. Duket se <a 531 href="https://www.aclu.org/blog/national-security-technology-and-liberty/it-sure-sounds-nsa-tracking-your-location">NSA-ja 532 i grumbullon të dhënat mbi vendndodhjet e celularëve</a> në stil tregu 533 shumice.</p> 534 535 <p>Komunikimi i pambikëqyrur është i pamundur atje ku sistemet krijojnë dosje 536 të tilla. Prandaj do të duhej të ishte e paligjshme të krijohen ose ruhen 537 ato. ISP-të dhe kompanitë telefonike nuk duhet të lejohen të ruajnë 538 informacion të tillë për një kohë të gjatë, në mungesë të një urdhri gjykate 539 për të përgjuar një palë të caktuar.</p> 540 541 <p>Kjo zgjidhje nuk është plotësisht e kënaqshme, ngaqë nuk do ta ndalë 542 grumbullimin material nga qeveria të krejt të dhënave sapo të 543 krijohen—që është ajo çka <a 544 href="https://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/06/nsa-phone-records-verizon-court-order">bëjnë 545 ShBA-të me disa ose me të tëra kompanitë telefonike</a>. Do të na duhet të 546 bazohemi në ndalimin me ligj. Sidoqoftë, kaq do të ishte më mirë se sa 547 gjendja e tanishme, ku ligji përkatës (ligji PAT RIOT Act) nuk e ndalon 548 qartazi këtë praktikë. Për më tepër, nëse qeveria i kthehet këtij lloj 549 mbikëqyrje, nuk do të merrte të dhëna mbi thirrjet telefonike të gjithkujt 550 të bëra përpara asaj kohe.</p> 551 552 <p>Lidhur me privatësinë rreth se me kë shkëmbeni email, një zgjidhje e 553 thjeshtë e pjesshme është që ju dhe të tjerët të përdorni shërbime email në 554 një vend që nuk do të bashkëpunonte kurrë me qeverinë tuaj, dhe të 555 komunikoni me njëri-tjetrin duke përdorur fshehtëzim. Megjithatë, Ladar 556 Levison (pronar i shërbimit email Lavabit, të cilin mbikëqyrja në ShBA u 557 përpoq ta korruptonte plotësisht) ka një ide më të sofistikuar për një 558 sistem fshehtëzimi, përmes të cilit shërbimi juaj email do të dinte vetëm se 559 ju i dërguat email një përdoruesi të shërbimit tim email, dhe shërbimi im 560 email do të dinte vetëm se unë kam marrë email prej një përdoruesi të 561 shërbimit tuaj email, por do të ishte e vështirë të përcaktohej se email-in 562 ma keni dërguar mua.</p> 563 </div> 564 565 <h3 id="necessary">Ca Mbikëqyrje Ama Është e Nevojshme</h3> 566 567 <div class="columns"> 568 <p>Që shteti të gjejë keqbërësit, lypset të jetë në gjendje të hetojë krime 569 specifike, ose dyshime për krime specifike të planifikuara, me një urdhër 570 gjykate. Me Internetin, aftësia për të përgjuar bashkëbisedimet telefonike 571 do të shtrihej natyrisht te aftësia për të përgjuar lidhjet Internet. Është 572 e lehtë të abuzohet me këtë aftësi për arsye politike, por është edhe e 573 nevojshme. Për fat të mirë, kjo nuk bën të mundur gjetjen e nxjerrësve të 574 sekretit pas faktit të kryer, nëse (siç këshilloj) ua pengojmë sistemeve 575 dixhitalë grumbullimin e dosjeve masive përpara faktit të kryer.</p> 576 577 <p>Individët me fuqi speciale të akorduar nga shteti, të tillë si policët, e 578 humbasin të drejtën për privatësi dhe duhen mbikëqyrur. (Në fakt, policët 579 kanë term zhargon të tyrin për betim të rremë, “<a 580 href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Police_perjury&oldid=552608302">testilying</a>”, 581 ngaqë e bëjnë kaq shpesh, veçanërisht lidhur me protestuesit dhe <a 582 href="https://web.archive.org/web/20131025014556/http://photographyisnotacrime.com/2013/10/23/jeff-gray-arrested-recording-cops-days-becoming-pinac-partner/"> 583 fotografët</a>.) Një qytet në Kaliforni, që e bëri të detyrueshëm për 584 policët përdorimin e kamerave video në trup gjithë kohën, zbuloi se <a 585 href="https://www.motherjones.com/kevin-drum/2013/08/ubiquitous-surveillance-police-edition">përdorimi 586 i forcës prej tyre ra me 60%</a>. ACLU është në favor të kësaj.</p> 587 588 <p><a 589 href="https://web.archive.org/web/20171019220057/http://action.citizen.org/p/dia/action3/common/public/?action_KEY=12266">Korporatat 590 nuk janë njerëz, ndaj as subjekt i të drejtave të njeriut</a>. Është e 591 ligjshme të kërkohet që bizneset të publikojnë hollësi të proceseve që mund 592 t’i shkaktojnë shoqërisë rreziqe kimike, biologjike, bërthamore, fiskale, 593 kompjuterike (p.sh., <a href="https://DefectiveByDesign.org">DRM</a>) ose 594 politike (p.sh., lobimi), në çfarëdo niveli që është i nevojshëm për 595 mirëqenien publike. Rreziku i këtyre operacioneve (sillni në mendje 596 rrjedhjen e naftës nga BP-ja, shpërthimet nga shkrirja e reaktorit në 597 Fukushima, dhe krizën fiskale të 2008-s) e bën më të vogël atë të 598 terrorizmit.</p> 599 600 <p>Sido që të jetë, gazetaria duhet të mbrohet nga mbikëqyrja edhe kur kryhet 601 si pjesë e një biznesi.</p> 602 </div> 603 604 <h3 id="conclusion">Përfundim</h3> 605 606 <div class="reduced-width"> 607 <p>Teknologjia dixhitale ka sjellë një rritje të tmerrshme të nivelit të 608 mbikëqyrjes së lëvizjeve, veprimeve dhe komunikimeve tona. Bëhet fjalë për 609 shumë më tepër se sa patëm provuar në vitet ’90, dhe <a 610 href="https://hbr.org/2013/06/your-iphone-works-for-the-secret-police">shumë 611 më tepër se sa patën provuar njerëzit pas Perdes së Hekurt</a> gjatë viteve 612 ’80, dhe kufijtë e propozuar ligjorë mbi përdorimin nga shteti të të dhënave 613 të grumbulluara nuk do ta ndryshonin gjendjen.</p> 614 615 <p>Kompanitë po ndërtojnë mbikëqyrje edhe më hundëfutëse. Ka zëra që thonë se 616 mbikëqyrja gjithkund, e rrënjosur në kompani të tilla si Facebook-u, mund të 617 kenë efekte të thella në <a 618 href="https://www.theguardian.com/technology/2015/aug/10/internet-of-things-predictable-people">mënyrën 619 se si mendojnë njerëzit</a>. Mundësi të tilla nuk janë të vlerësueshme me 620 saktësi; por kërcënimi ndaj demokracisë këtu s’është spekulim. Ekziston dhe 621 është i dukshëm që sot.</p> 622 623 <p>Duhet ta kthejmë mbrapsht këtë rritje, veç në besofshim se vendet tona të 624 lira kanë vuajtur dikur nga deficite të rënda të mbikëqyrjes, dhe se duhej 625 të përgjoheshin më shumë se sa qenë përgjuar Bashkimi Sovjetik dhe Gjermania 626 Lindore. Kjo lyp ndaljen e grumbullimit masiv të të dhënave rreth njerëzve.</p> 627 <div class="column-limit"></div> 628 629 <h3 class="footnote">Shënim Fundi</h3> 630 <ol> 631 <li id="ambientprivacy">Kushtit të <em>të qenit i pambikëqyrur</em> i është referuar si <a 632 href="https://idlewords.com/2019/06/the_new_wilderness.htm">privatësi 633 mjedisi</a>.</li> 634 </ol> 635 636 <div class="infobox extra" role="complementary"> 637 <hr /> 638 639 <!-- rms: I deleted the link because of Wired's announced 640 anti-ad-block system --> 641 <p>Një version i këtij artikulli u botua së pari në <cite>Wired</cite> në 642 tetor 2013.</p> 643 </div> 644 </div> 645 </div> 646 647 <div class="translators-notes"> 648 649 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 650 </div> 651 </div> 652 653 <!-- for id="content", starts in the include above --> 654 <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> 655 <div id="footer" role="contentinfo"> 656 <div class="unprintable"> 657 658 <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së 659 dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Ka 660 gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a> 661 FSF-në. Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera 662 mund të dërgohen te <a 663 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> 664 665 <p> 666 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 667 replace it with the translation of these two: 668 669 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 670 translations. However, we are not exempt from imperfection. 671 Please send your comments and general suggestions in this regard 672 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 673 674 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 675 676 <p>For information on coordinating and contributing translations of 677 our web pages, see <a 678 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 679 README</a>. --> 680 Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të 681 mirë dhe të përpikta. Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga 682 papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me 683 këtë dërgojini te <a 684 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p><p>Për 685 të dhëna mbi bashkërendimin dhe kontribut në përkthimin e faqeve tona 686 web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për 687 përkthimet</a>.</p> 688 </div> 689 690 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 691 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 692 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 693 without talking with the webmasters or licensing team first. 694 Please make sure the copyright date is consistent with the 695 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 696 document was modified, or published. 697 698 If you wish to list earlier years, that is ok too. 699 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 700 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 701 year, i.e., a year in which the document was published (including 702 being publicly visible on the web or in a revision control system). 703 704 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 705 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 706 <p>Të drejta kopjimi © 2013-2019, 2021, 2022 Richard Stallman</p> 707 708 <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" 709 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons 710 Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> 711 712 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" --> 713 <div class="translators-credits"> 714 715 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 716 </div> 717 718 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 719 U përditësua më: 720 721 $Date: 2022/07/12 23:30:02 $ 722 723 <!-- timestamp end --> 724 </p> 725 </div> 726 </div> 727 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 728 </body> 729 </html>