open-source-misses-the-point.html (33360B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/open-source-misses-the-point.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays aboutfs free-open" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Pse Burimi i Hapët Nuk e Rrok Thelbin e Software-it të Lirë - Projekti GNU - 11 Free Software Foundation</title> 12 13 <!--#include virtual="/philosophy/po/open-source-misses-the-point.translist" --> 14 <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> 15 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.sq.html" --> 16 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 17 <!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" --> 18 <div class="article reduced-width"> 19 <h2>Pse Burimi i Hapët Nuk e Rrok Thelbin e Software-it të Lirë</h2> 20 21 <address class="byline">nga Richard Stallman</address> 22 23 <div class="important"><p> 24 Termi “software i lirë” dhe “burim i hapët” janë të përdorshëm për thuajse 25 të njëjtën gamë problemesh. Megjithatë, ato shprehin gjëra thellësisht të 26 ndryshme mbi këto programe, bazuar në vlera të ndryshme. Lëvizja për 27 software të lirë ngre zërin për lirinë e përdoruesve të kompjuterave; është 28 një lëvizje për liri dhe drejtësi. Në kontrast me të, ideja e burimit të 29 hapët çmon kryesisht përparësitë praktike dhe nuk ngre zërin për parimet. 30 Kjo është arsye pse nuk pajtohemi me burimin e hapët, dhe nuk e përdorim atë 31 term. 32 </p></div> 33 34 <p>Kur e cilësojmë një software si “të lirë”, e kemi fjalën që ai respekton <a 35 href="/philosophy/free-sw.html">liritë thelbësore të përdoruesit</a>: lirinë 36 për ta xhiruar, studiuar, dhe rishpërndarë kopje të tij me ose pa 37 ndryshime. Kjo është çështje lirie, jo çmimi, pra mendojeni si tek “fjala e 38 lirë”, jo si te “birrë falas”.</p> 39 40 <p>Këto liri kanë rëndësi jetike. Ato janë thelbësore, jo thjesht për hir të 41 përdoruesit individual, por për hir të shoqërisë si e tërë, pasi promovojnë 42 solidaritetin shoqëror—pra, ndarjen e gjërave me të tjerët dhe 43 bashkëpunimin. Bëhen edhe më të rëndësishme, teksa kultura dhe veprimtaritë 44 tona të përditshme sa vijnë e bëhen më dixhitale. Në një botë tingujsh, 45 figurash, dhe fjalësh dixhitale, software-i i lirë sa vjen e bëhet më 46 thelbësor për lirinë në përgjithësi.</p> 47 48 <p>Dhjetëra miliona njerëz anembanë botës përdorin tani <em>software</em> të 49 lirë; shkollat publike në disa rajone të Indisë dhe Spanjës tani u mësojnë 50 krejt nxënësve të përdorin <a href="/gnu/linux-and-gnu.html">sistemin e lirë 51 operativ GNU/Linux</a>. Megjithatë, shumica e këtyre përdoruesve s’kanë 52 dëgjuar kurrë rreth arsyeve etike për të cilat e krijuam këtë sistem dhe 53 ngritëm bashkësinë e software-it të lirë, ngaqë sot, ky sistem dhe 54 bashkësia, më shpesh shihen si të “burimit të hapët”, duke ua atribuar një 55 tjetër filozofie, tek e cila këto liri me zor përmenden.</p> 56 57 <p>Lëvizja e software-it të lirë ka dalë në mbrojtje të lirisë së përdoruesit 58 që më 1983-shin. Më 1984-n filluam zhvillimin e sistemit operativ të lirë 59 GNU, që të mund të shmangeshin sistemet operativë jo të lirë të cilët u 60 mohojnë përdoruesve këto liri. Gjatë viteve ’80, zhvilluam shumicën e 61 përbërësve thelbësorë të sistemit dhe hartuam lejen <a 62 href="/licenses/gpl.html">GNU General Public License</a> (GNU GPL) nën të 63 cilën do të hidheshin në qarkullim—një leje e hartuar posaçërisht për 64 mbrojtjen e lirisë për të gjithë përdoruesit e një programi.</p> 65 66 <p>Jo të gjithë përdoruesit dhe zhvilluesit e software-it të lirë u pajtuan me 67 synimet e lëvizjes së software-it të lirë. Më 1998-n, një pjesë e 68 bashkësisë së software-it të lirë doli veç dhe filloi fushatë në emër të 69 “burimit të hapët”. Termi fillimisht u propozua për shmangien e një 70 keqkuptimi të mundshëm të termit “software i lirë”, por shpejt filloi t’u 71 përshoqërohej ideve filozofike mjaft të ndryshme nga ato të lëvizjes së 72 software-it të lirë.</p> 73 74 <p>Disa nga përkrahësit e burimit të hapët e konsideronin termin si një 75 “fushatë marketingu për software-in e lirë”, çka do të joshte drejtues 76 biznesesh përmes nxjerrjes në pah të përfitimeve praktike nga software-i, pa 77 ngritur ndërkohë çështje të së mirës dhe të gabuarës, për të cilat ata mund 78 të mos kishin qejf të dëgjonin. Të tjerë përkrahës i hodhën kategorikisht 79 poshtë vlerat etike dhe sociale të lëvizjes së software-it të lirë. Cilatdo 80 qofshin pikëpamjet e tyre, kur bënin fushatë për burimin e hapët, as i 81 përmendin, as mbronin këto vlera. Termi “burim i hapët” shpejt filloi të 82 përshoqërohej me ide dhe argumente të bazuar vetëm në vlera praktike, të 83 tilla si krijimi ose pasja e software-it të fuqishëm, të qëndrueshëm. Prej 84 asokohe, shumica e përkrahësve të burimit të hapët janë rreshtuar pas tij, 85 dhe bëjnë të njëjtin përshoqërim. Shumica e diskutimeve rreth ”burimit të 86 hapët” nuk merren me të mirën dhe të gabuarën fare, vetëm me popullaritetin 87 dhe suksesin; ja një <a 88 href="https://www.linuxinsider.com/story/Open-Source-Is-Woven-Into-the-Latest-Hottest-Trends-78937.html"> 89 shembull tipik</a>. Një pakicë e përkrahësve të burimit të hapët sot thonë 90 se liria është pjesë e problemit, por ata nuk janë dhe aq të dukshëm mes 91 atyre që s’janë të këtij mendimi.</p> 92 93 <p>Dy termat tani përshkruajnë thuajse të njëjtën kategori software-i, por 94 përfaqësojnë pikëpamje të bazuara mbi vlera në thelb të ndryshme. Për 95 lëvizjen e software-it të lirë, software-i lirë është një imperativ etik, 96 respekt thelbësor për lirinë e përdoruesit. Në kontrast me të, filozofia e 97 burimit të hapët i sheh çështjet sipas optikës se si të bëhet software-i “më 98 i mirë”—vetëm nga pikëpamja praktike. Sipas saj, software-i jo i lirë 99 është një zgjidhje inferiore për një problem praktik të dhënë.</p> 100 101 <p>Por, për lëvizjen e software-it të lirë, software-i jo i lirë është një 102 problem shoqëror, dhe zgjidhja është të reshtet përdorimi i tij dhe të 103 kalohet te software-i i lirë.</p> 104 105 <p>“Software i lirë”. “Burim i hapët”. Nëse është i njëjti software (<a 106 href="/philosophy/free-open-overlap.html">ose pothuajse</a>), ka rëndësi 107 cilin emër përdorni? Po, ngaqë fjalë të ndryshme përcjellin ide të 108 ndryshme. Edhe pse një program i lirë, me çfarëdo emri tjetër, sot do t’ju 109 jepte po atë liri, forcimi i pozitave të lirisë në një rrugë të qëndrueshme 110 varet mbi të gjitha nga të mësuarit e njerëzve të çmojnë lirinë. Nëse doni 111 të ndihmoni për këtë, është thelbësore të flitet për “software të lirë”.</p> 112 113 <p>Ne, të lëvizjes së software-it të lirë, nuk e shohim kampin e burimit të 114 hapët si një armik; armiku është software-i pronësor (jo i lirë). Por duam 115 që njerëzit ta dinë se ne jemi për lirinë, ndaj s’e pranojmë të etiketohemi 116 gabimisht si përkrahës të burimit të hapët. Ajo çka mbrojmë s’është “burimi 117 i hapët” dhe ai të cilit i kundërvihemi s’është “burimi i mbyllur”. Për ta 118 bërë të qartë këtë, ne shmangim përdorimin e këtyre termave. 119 </p> 120 121 <h3>Dallime Praktike mes Software-it të Lirë dhe Burimit të Hapët</h3> 122 123 <p>Në praktikë, burimi i hapët mishëron kritere paksa më të hapërdarë se sa ata 124 të software-it të lirë. Me aq sa dimë, krejt kodi <em>software</em> i lirë 125 i hedhur në qarkullim mund të kualifikohet si me burim të hapët. Thuajse 126 krejt software-i me burim të hapët është <em>software</em> i lirë, por ka 127 përjashtime.</p> 128 129 <p>Së pari, disa licenca burimi të hapët janë shumë kufizuese, ndaj nuk 130 kualifikohen dot si licenca të lira. Për shembull, “Open Watcom” s’është e 131 lirë, pasi licenca përkatëse nuk lejon krijimin e një versioni të modifikuar 132 dhe përdorimin e tij privatisht. Për fat, licenca të tilla përdoren nga pak 133 programe.</p> 134 135 <p>Së dyti, kriteret për burim të hapët shqetësohen vetëm për licencimin e 136 kodit burim. Por, shpesh njerëzit e përshkruajnë një të ekzekutueshëm si 137 “burim i hapët” ngaqë kodi i tij burimit mund të kihet në këtë mënyrë. Kjo 138 shkakton ngatërrim në situata paradoksale kur kodi burim është me burim të 139 hapët (dhe i lirë), por i ekzekutueshmi në vetvete është jo i lirë.</p> 140 141 <p>Rasti trivial i këtij paradoksi është kur kodi burim i një programi bart një 142 licencë të lirë të dobët, një pa “copyleft”, por të ekzekutueshmit bartin 143 kushte shtesë jo të lira. Supozojmë se të ekzekutueshmi u përgjigjen 144 saktësisht burimeve të hedhura në qarkullim—mund të jetë kështu, ose 145 mund të mos jetë—përdoruesit mund të përpilojnë kodin burim për të 146 ndërtuar dhe shpërndarë të ekzekutueshëm të lirë. Kjo është arsyeja pse ky 147 rast është trivial; s’është problem i rëndë.</p> 148 149 <p>Rasti jotrivial është i dëmshëm dhe i rëndësishëm. Mjaft produkte që 150 përmbajnë kompjutera, kontrollojnë nënshkrimet në programe të tyre të 151 ekzekutueshme, për t’u penguar përdoruesve instalimin e të ekzekutueshmve të 152 ndryshëm nga to; vetëm një kompani e privilegjuar mund të krijojë të 153 ekzekutueshëm që mund të xhirojnë te pajisja dhe të përdorin krejt aftësitë 154 e saj. Këto pajisje i quajmë “tiranike” dhe praktika është quajtur 155 “tivoizim”, sipas produktit (Tivo), te i cili e vumë re për herë të parë. 156 Edhe pse i ekzekutueshmi është ndërtuar nga kod me burim të lirë dhe 157 formalisht bart me vete një licencë të lirë, përdoruesit s’mund të xhirojnë 158 versione të modifikuara të tij, kështu që, <em>de-facto</em>, i 159 ekzekutueshmi është jo i lirë.</p> 160 161 <p>Mjaft produkte Android përmbajnë të ekzekutueshëm Linux jo të lirë të 162 Tivo-izuar, edhe pse kodi i tij burimi gjendet nën GNU GPL version 2. 163 (Versionin 3 të GNU GPL-së e konceptuam për ta ndaluar këtë praktikë; keq që 164 Linux-i nuk e adoptoi.) Këta të ekzekutueshëm, të krijuar nga kod burim që 165 është me burim të hapët dhe i lirë, përgjithësisht thirren si “me burim të 166 hapët”, por <em>nuk</em> janë <em>software</em> i lirë.</p> 167 168 <h3>Moskuptime të Rëndomta të “Software-it të Lirë” dhe “Burimit të Hapët”</h3> 169 170 <p>Termi “software i lirë” është pre e keqinterpretimeve: një kuptim i pasynuar 171 prej nesh, “software që mund ta keni me çmim zero”, mund t’i jepet termit po 172 njësoj si kuptimi i synuar prej nesh, “software që i jep përdoruesit disa 173 liri“. Për këtë problem kujdesemi duke bërë publik përkufizimin e 174 software-it të lirë, dhe duke thënë “Mendojeni si te ‘liria e 175 fjalës,’ jo si te ‘birrë falas.’” Kjo zgjidhje s’është e 176 përsosur; nuk mund ta eliminojë plotësisht problemin. Do të ishte më mirë 177 një term i saktë dhe jo i dykuptimtë, sikur kjo të mos paraqiste probleme të 178 tjera.</p> 179 180 <p>Mjerisht, të gjitha alternativat në Anglisht kanë probleme të tyret. Kemi 181 shqyrtuar mjaft nga sugjerimet e njerëzve, por asnjë nuk është kaq qartazi 182 “i drejtë” saqë kalimi në të të qe ide e mirë. (Për shembull, në disa 183 kontekste fjalët Frëngjisht dhe Spanjisht “libre” funksionojnë bukur, por 184 njerëzit në Indi nuk e pranojnë fare këtë.) Cilido zëvendësim i propozuar 185 për “software-in e lirë” ka ndonjë lloj problemi semantik—dhe kjo 186 ndodh edhe me “software-in me burim të hapët”.</p> 187 188 <p><a href="https://opensource.org/osd">Përkufizimi zyrtar i “software-it me 189 burim të hapët”</a> (që është botuar nga Open Source Initiative dhe është 190 shumë i gjatë për ta përfshirë këtu) është përftuar tërthorazi prej 191 kritereve tona për <em>software</em> të lirë. Nuk është i njëjti; është ca 192 më dorëlëshuar, në disa këndvështrime. Megjithatë, në shumicën e rasteve 193 përkufizimi i tyre pajtohet me përkufizimin tonë.</p> 194 195 <p>Por, kuptimi i afërmendshëm për shprehjen “<em>software</em> me burim të 196 hapët” është “Mund t’i shihni kodin burim”. Dhe vërtet, shumica e njerëzve 197 duket se keqkuptojnë termin “<em>software</em> me burim të hapët” në këtë 198 mënyrë. (Termi i qartë për këtë domethënie është “me kod që mund të 199 kihet”. Ky kriter është shumë më i dobët se përkufizimi i software-it të 200 lirë, shumë më i dobët edhe se sa përkufizimi zyrtar i burimit të hapët. 201 Përfshin mjaft programe që s’janë as të lirë, as me burim të hapët.</p> 202 203 <p>Pse e keqkuptojnë kështu njerëzit? Ngaqë kjo është domethënia natyrore e 204 fjalëve “burim i hapët”. Por koncepti për të cilën mbrojtësit e burimit të 205 hapët kërkuan emër tjetër, qe një variant i atij të software-it të lirë.</p> 206 207 <p>Ngaqë kuptimi i afërmendshëm për “burimin e hapët” s’është kuptimi që 208 mbrojtësit e tij kanë në mendje, përfundimi është që shumica e njerëzve e 209 keqkuptojnë termin. Sipas Neal Stephenson-it, “Linux-i është software me 210 “burim të hapët” që do të thotë, thjesht, se cilido mund të marrë kopje të 211 kartelave të kodit të tij burim”. Nuk mendoj se ka kërkuar me dashje të 212 hidhte tej ose të vinte në diskutim përkufizimin zyrtar. Jam i mendimit që 213 ai thjesht zbatoi konvencionet e anglishtes për të nxjerrë një kuptim të 214 termit. <a 215 href="https://web.archive.org/web/20001011193422/http://da.state.ks.us/ITEC/TechArchPt6ver80.pdf">Shteti 216 i Kansasit</a> publikoi një përkufizim të ngjashëm: “Përdorni 217 <em>software</em> me burim të hapët (OSS). OSS është software për të cilin 218 kodi burim është i passhëm lirisht dhe publikisht, por marrëveshjet 219 specifike për licencimin e tij varen nga fakti se ç’i lejohet dikujt të bëjë 220 me atë kod”.</p> 221 222 <p><i>New York Times</i> <a 223 href="https://www.nytimes.com/external/gigaom/2009/02/07/07gigaom-the-brave-new-world-of-open-source-game-design-37415.html"> 224 pati një artikull që e tepron me domethënien e termit</a> duke ia referuar 225 testimeve beta nga ana e përdoruesve—lejimi i pak përdoruesve që të 226 vënë në provë një version paraprak të një programi dhe të japin përshtypje 227 konfidenciale lidhur me të—çka programuesit e software-it pronësor e 228 kanë praktikuar prej dhjetëra vjetësh.</p> 229 230 <p>Termi madje është sforcuar sa të përfshijë edhe dizajne pajisjesh <a 231 href="https://www.theguardian.com/sustainable-business/2015/aug/27/texas-teenager-water-purifier-toxic-e-waste-pollution">të 232 publikuar pa ndonjë patentë</a>. Dizajne pajisjesh të papatentuar mund të 233 jenë kontribute të lavdërueshëm për shoqërinë, por termi “kod burim” s’ka 234 lidhje me to.</p> 235 236 <p>Përkrahësit e burimit të hapët përpiqen të merren me këtë çështje duke 237 treguar me gisht përkufizimin e tyre zyrtar, por kjo rrugë ndreqjeje është 238 më pak e efektshme për ta, se sa është për ne. Termi “software i lirë” ka 239 dy domethënie natyrale, njëra është domethënia e synuar, ndaj dikush që e ka 240 rrokur idenë “si te fjala e lirë, jo si te birrë falas” nuk do të gabojë 241 sërish. Por termi “burim i hapët” ka vetëm një domethënie natyrale, që 242 është e ndryshme prej domethënies së synuar prej përkrahësve të tij. Pra 243 nuk ka një rrugë për të shpjeguar shkurtimisht dhe përligjur përkufizimin e 244 tij zyrtar. Kjo e përkeqëson edhe më konfuzionin.</p> 245 246 <p>Një tjetër keqkuptim i “burimit të hapët” është ideja që me të nënkuptohet 247 “mospërdorimi i lejes GNU GPL”. Ky priret të shoqërojë një tjetër keqkuptim 248 sipas të cilit “software-i i lirë” do të thotë “software nën GPL-në”. Që të 249 dyja janë gabim, sa kohë që GNU GPL-ja i plotëson kushtet për të qenë leje 250 burimi të hapët dhe shumica e lejeve të burimit të hapët i plotësojnë 251 kushtet për të qenë leje software-i të lirë. Ka <a 252 href="/licenses/license-list.html"> mjaft licenca software-i të lirë</a> 253 përtej GNU GPL-së.</p> 254 255 <p>Termi “burim i hapët” është sforcuar më tej nga zbatimi i tij mbi veprimtari 256 të tjera, të tilla si qeverisja, arsimi dhe shkenca, te të cilat nuk ka gjë 257 të tillë si kodi burim dhe ku kriteret lidhur me licencimin e software-it 258 thjesht nuk ka punë fare. E vetmja gjë e përbashkët që kanë këto veprimtari 259 është se, në një farë mënyre, i ftojnë njerëzit të marrin pjesë në diçka. 260 Ato e sforcojnë termin deri atje sa me të nënkuptohet vetëm “me 261 pjesëmarrje”, ose “transparent”, ose më pak se kaq. Në rastin më të keq, 262 është shndërruar <a 263 href="https://www.nytimes.com/2013/03/17/opinion/sunday/morozov-open-and-closed.html"> 264 në një fjalë të zbrazët në modë</a>.</p> 265 266 <h3>Vlera të Ndryshme Mund të Shpien Në Përfundime të Ngjashme…por Jo 267 Gjithmonë</h3> 268 269 <p>Grupet radikale të viteve ’60 kanë reputacion si fraksionistë: disa 270 organizata u ndanë për shkak të mospajtimeve për hollësira strategjie, dhe 271 dy grupet bij e trajtonin njëri-tjetrin si armiq, edhe pse kishin synime dhe 272 vlera themelore të ngjashme. E djathta i dha shumë rëndësi kësaj dhe e 273 përdori për të kritikuar krejt të majtën.</p> 274 275 <p>Ka gojë që përpiqen të njollosin lëvizjen për software të lirë duke e 276 krahasuar mospajtimin tonë me burimin e hapët me mospajtimet e këtyre 277 grupeve radikale. E shohin së prapthi. Ne nuk pajtohemi me kampin e 278 burimit të hapët lidhur me synimet dhe vlerat themelore, por pikëpamjet e 279 tyre dhe tonat shpien në shumë raste te e njëjta sjellje 280 praktike—fjala vjen zhvillimi i software-it të lirë.</p> 281 282 <p>Për pasojë, njerëz nga lëvizja e software-it të lirë shpesh punojnë bashkë 283 me kampin e burimit të hapët në projekte praktike, të tilla si zhvillimi i 284 software-it. Të bie në sy që pikëpamje kaq të ndryshme filozofike mund të 285 motivojnë kaq shpesh persona të ndryshëm të marrin pjesë në të njëjtat 286 projekte. Sido qoftë, ka situata ku këto pikëpamje në thelb të ndryshme 287 shpien në veprime shumë të ndryshme.</p> 288 289 <p>Ideja e burimit të hapët është që lejimi i përdoruesve të ndryshojnë dhe 290 rishpërndajnë software-in do ta bëjë këtë më të fuqishëm dhe më të 291 qëndrueshëm. Por kjo nuk është e garantuar. Zhvilluesit e software-it 292 pronësor nuk janë medoemos të paaftë. Ka raste që ata prodhojnë programe që 293 janë të fuqishëm dhe të qëndrueshëm, edhe pse ato nuk respektojnë lirinë e 294 përdoruesve. Aktivistët e software-it të lirë dhe përkrahësit e burimit të 295 hapët do të reagojnë në mënyra shumë të ndryshme ndaj këtij fakti.</p> 296 297 <p>Një përkrahës puro i burimit të hapët, një që nuk është fare i ndikuar nga 298 idealet e software-it të lirë, do të thoshte, “Çuditem që qetë në gjendje ta 299 bëni programin të punojë kaq mirë pa përdorur modelin tonë të zhvillimit, 300 por ja që e bëtë. Si mund të kem një kopje?” Ky qëndrim do të shpërblejë 301 skema që heqin liri, duke shpënë te humbja e saj.</p> 302 303 <p>Aktivisti i software-it të lirë do të thoshte, “Programi juaj është shumë 304 tërheqës, por unë çmoj më tepër lirinë. Ndaj nuk e pranoj programin tuaj. 305 Punën time do ta mbaroj me ndonjë mënyrë tjetër, dhe në vend të tij do të 306 përkrah një projekt për zhvillimin e një zëvendësimi të lirë për të”.Nëse 307 çmojmë lirinë tonë, mund të veprojmë për ta pasur dhe mbrojtur atë.</p> 308 309 <h3>Software-i i Fuqishëm, i Qëndrueshëm Mund të Jetë i Keq</h3> 310 311 <p>Ideja se duam që software-i të jetë i fuqishëm dhe i qëndrueshëm vjen prej 312 supozimit se software-i është hartuar për t’u shërbyes përdoruesve të tyre. 313 Nëse është i fuqishëm dhe i qëndrueshëm, kjo do të thotë që u shërben më 314 mirë atyre.</p> 315 316 <p>Por mund të thuhet që software-i u shërben përdoruesve vetëm nëse respekton 317 lirinë e tyre. Po kur software-i është hartuar për t’u hedhur vargonj 318 përdoruesve të tij? Në këtë rast të qenët i fuqishëm do të thotë që 319 vargonjtë janë më shtrëngues, dhe të qenët i qëndrueshëm do të thotë që 320 është më e vështirë për t’i hequr këta vargonj. Veçori keqdashëse, të 321 tilla si spiunimi i përdoruesve, kufizimi i përdoruesve, dyer të pasme, dhe 322 përmirësime të detyrueshme janë të rëndomta në software-in pronësor, dhe 323 disa përkrahës të burimit të hapët duan t’i sendërtojnë ato në programe me 324 burim të hapët.</p> 325 326 <p>Nën trysninë e kompanive të filmit dhe regjistrimit të muzikës, software-i 327 për përdorim nga individët po hartohen gjithnjë e më shumë për t’i kufizuar 328 ata. Kjo veçori dashakeqe njihet si Administrim Dixhital i Kufizimeve (DRM 329 - Digital Restrictions Management) (shihni <a 330 href="https://defectivebydesign.org/">DefectiveByDesign.org</a>) dhe është 331 krejt e kundërta e frymës së lirisë që software-i i lirë synon të ofrojë. 332 Dhe jo vetëm e frymës: ngaqë synimi i DRM-së është të shkelë me këmbë lirinë 333 tuaj, zhvilluesit e DRM-së përpiqen t’jua bëjnë të vështirë, të pamundur, 334 ose madje edhe të paligjshme ndryshimin e software-it që sendërton në 335 praktikë DRM-në.</p> 336 337 <p>Megjithatë disa përkrahës të burimit të hapët kanë propozuar software “DRM 338 me burim të hapët”. Ideja e tyre është që, duke bërë publik kodin burim të 339 programeve të hartuara për të kufizuar hyrjen tuaj në media të fshehtëzuar 340 dhe duke u lejuar të tjerëve ta ndryshojnë atë, do të prodhonin software më 341 të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin e përdoruesve si ju. 342 Software-i mandej do të dërgohej për ju te pajisje që nuk ju lejojnë ta 343 ndryshoni.</p> 344 345 <p>Ky software mund të jetë me burim të hapët dhe të përdorë modelin e 346 zhvillimit me burim të hapët, por nuk ka për të qenë software i lirë, sa 347 kohë që nuk do të respektojë lirinë e përdoruesve që e xhirojnë faktikisht 348 atë. Nëse modeli i zhvillimit me burim të hapët ia del ta bëjë këtë 349 software më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin tuaj, kjo do ta 350 bënte edhe më të keq.</p> 351 352 <h3>Frikë nga Liria</h3> 353 354 <p>Motivacioni fillestar kryesor i atyre që e nxorën kampin e burimit të hapët 355 më vete prej lëvizjes së software-it të lirë qe që idetë etike të 356 “software-it të lirë” i vinin në siklet disa njerëz. Kjo është e vërtetë: 357 ngritja e çështjeve etike, të tilla si liria, të folurit rreth përgjegjësive 358 ashtu si dhe rreth volisë, do të thotë t’u kërkosh njerëzve të mendojnë për 359 gjëra që ata mund të parapëlqejnë t’i shpërfillin, fjala vjen a është etike 360 apo jo sjellja e tyre. Kjo mund të shkaktojë parehati dhe disa njerëz 361 thjesht mund ta mbyllin mendjen për gjëra të tilla. Por kjo nuk do të thotë 362 që ne do të duhej të reshtnim së foluri për këto probleme.</p> 363 364 <p>E megjithatë kjo është ajo çka drejtuesit e burimit të hapët vendosën të 365 bënin. U doli se duke heshtur rreth etikës dhe lirisë, dhe duke folur vetëm 366 për përfitimet e menjëhershme praktike të një pjese prej software-it të 367 lirë, mund të ishin në gjendje ta “shisnin” software-in më me efekt te disa 368 përdorues, veçanërisht bizneset.</p> 369 370 <p>Kur mbrojtësit e burimit të hapët flasin rreth çfarëdo gjëje më të thellë se 371 kaq, zakonisht bëhet fjalë për idenë e bërjes “dhuratë” njerëzimit kodin 372 burim. Duke e paraqitur këtë si një punë veçanërisht të mirë, tej asaj që 373 kërkohet nga ana morale, besohet se shpërndarja e software-it pronësor pa 374 kodin burim është moralisht e ligjëruar.</p> 375 376 <p>Kjo rrugë ka dalë me efektshmëri, brenda logjikës së vet. Retorika e 377 burimit të hapët ka bindur mjaft biznese dhe individë të përdorin, madje 378 edhe të zhvillojnë, software të lirë, çka e ka zgjeruar bashkësinë 379 tonë—por vetëm në nivel sipërfaqësor, praktik. Filozofia e burimit të 380 hapët, me vlerat e veta pastërtisht praktike, e pengon të kuptuarit e ideve 381 më të thella të software-it të lirë; sjell mjaft vetë te bashkësia jonë, por 382 nuk u mëson atyre si ta mbrojnë atë. Kjo është gjë e mirë, për aq sa bën, 383 por nuk mjafton për ta bërë lirinë të sigurt. Tërheqja e përdoruesve drejt 384 software-it të lirë është vetëm një pjesë e rrugës për t’i bërë mbrojtës të 385 lirisë së tyre.</p> 386 387 <p>Herët a vonë këta përdorues do t’i ftojnë të rikthehen te software-i 388 pronësor, për disa avantazhe praktike. Për të ofruar tundim të tillë 389 punojnë kompani të panumërta, disa duke ofruar kopje falas. Pse do të duhej 390 që përdoruesit të mos i pranonin? Ah, vetëm po t’u kenë mësuar të çmojnë 391 lirinë që u jep software-i i lirë, të çmojnë lirinë në vetvete, në vend se 392 volitë teknike dhe praktike të një software-i të lirë specifik, atëherë po. 393 Për përhapjen e kësaj ideje, na duhet të flasim për lirinë. Deri në një 394 farë shkalle, rruga “mos fol” karshi biznesit mund të jetë e dobishëm për 395 bashkësinë, por është e rrezikshme nëse bëhet aq e rëndomtë, sa dashuria për 396 lirinë të vijë e të duket si diçka ekscentrike.</p> 397 398 <p>Kjo gjendje e rrezikshme është saktësisht ajo që kemi. Shumica e personave 399 të përfshirë me software-in e lirë, veçanërisht shpërndarësit e tij, flasin 400 pak për lirinë—zakonisht ngaqë kërkojnë të jenë “më të pranueshëm nga 401 bizneset”. Thuajse krejt shpërndarjet e sistemit operativ GNU/Linux i 402 shtojnë paketa pronësore sistemit bazë të lirë, dhe i ftojnë përdoruesit ta 403 shohin këtë si një avantazh, në vend se një cen.</p> 404 405 <p>Software-i shtesë pronësor dhe shpërndarjet GNU/Linux pjesërisht jo të lira 406 gjejnë tokë pjellore ngaqë shumica e bashkësisë sonë nuk këmbëngul te liria 407 në software-in e vet. Kjo nuk është rastësi. Shumica e përdoruesve të 408 GNU/Linux-it u njohën fillimisht me sistemin përmes diskutimeve të “burimit 409 të hapët”, në të cilin nuk përmendet që liria është një nga synimet. 410 Praktikat që nuk përkrahin lirinë dhe fjalët që nuk thonë gjë për lirinë 411 ecin paralelisht, duke nxitur njëra-tjetrën. Për ta kapërcyer këtë prirje, 412 na duhet të flasim më tepër për lirinë, jo më pak.</p> 413 414 <h3>“FLOSS” dhe “FOSS”</h3> 415 416 <p> Termat “FLOSS” dhe “FOSS” përdoren për të qenë <a 417 href="/philosophy/floss-and-foss.html"> asnjanës mes software-it të lirë dhe 418 burimit të hapët</a>. Nëse të qenët asnjanës është qëllimi juaj, “FLOSS” 419 është më mirë se të dy, ngaqë është vërtet asnjanës. Por nëse doni të 420 mbroni lirinë, rruga nuk është përdorimi i një termi asnjanës. Të mbrosh 421 lirinë kërkon t’u tregosh njerëzve përkrahjen tuaj për lirinë.</p> 422 423 <h3>Rivalë për Vëmendje</h3> 424 425 <p>“I lirë” dhe “i hapët” janë rivalë për vëmendje. “Software-i i lirë” dhe 426 “burimi i hapët” janë ide të ndryshme, por, nga pikëpamja se si e shohin 427 software-in shumica e njerëzve, ata konkurrojnë për të njëjtin vend te 428 konceptet. Kur njerëzit mësohen të thonë dhe mendojnë “burim i hapët”, kjo 429 përbën një pengesë për kuptimin nga ana e tyre të filozofisë së lëvizjes për 430 <em>software</em> të lirë dhe për të menduarit rreth saj. Nëse na 431 përshoqërojnë tashmë ne dhe software-in tonë me fjalën “e hapët”, mund të na 432 nevojitet një tronditje intelektuale e tyre, përpara se të kuptojnë që ne 433 jemi <em>tjetër gjë</em>. Çfarëdo veprimtarie që promovon fjalën “e hapët” 434 ka tendencë të zgjerojë perden që fsheh idetë e lëvizjes për 435 <em>software</em> të lirë.</p> 436 437 <p>Ndaj, veprimtarët e software-it të lirë i këshillojmë të refuzojnë të 438 punojnë në një veprimtari që e quan vetveten “e hapët”. Edhe nëse 439 veprimtaria është e mirë në vetvete, çdo kontribut që bëni, shkakton një dëm 440 të vogël në anën tjetër duke promovuar idenë e burimit të hapët. Ka plot 441 veprimtari të tjera që e quajnë vetveten “të lira”, ose “libre”. Çdo 442 kontribut në këto projekte shton diçka të mirë. Me kaq shumë projekte të 443 dobishme prej nga mund të zgjidhet, pse të mos zgjidhet një që bën diçka të 444 mirë ekstra?</p> 445 446 <h3>Përfundim</h3> 447 448 <p>Ndërkohë që mbrojtësit e burimit të hapët afrojnë përdorues të rinj te 449 bashkësia jonë, ne veprimtarët e software-it të lirë duhet t’i vëmë supet 450 barrës për tërheqjen e vëmendjes së tyre te çështja e lirisë. Na duhet të 451 themi, “Është software i lirë dhe ju jep liri”!—më shpesh dhe më fort 452 se kurrë. Çdo herë që thoni “software i lirë”, në vend se “burim i hapët”, 453 ndihmoni kauzën tonë.</p> 454 <div class="column-limit"></div> 455 456 <h3 class="footnote">Shënim</h3> 457 458 <!-- The article is incomplete (#793776) as of 21st January 2013. 459 <p> 460 461 Joe Barr's article, 462 <a href="http://www.itworld.com/LWD010523vcontrol4">“Live and 463 let license,”</a> gives his perspective on this issue.</p> 464 --> 465 <p> 466 <a 467 href="https://ocw.mit.edu/courses/sloan-school-of-management/15-352-managing-innovation-emerging-trends-spring-2005/readings/lakhaniwolf.pdf">Artikulli 468 mbi motivimin e programuesve të software-it të lirë</a>, nga Lakhan dhe 469 Wolf, thotë se një pjesë e konsiderueshme motivohen nga pikëpamja e tyre që 470 software-i do të duhej të ishte i lirë. Kjo, përkundër faktit që në vëzhgim 471 u morën zhvillues nga SourceForge, një sajt që s’e përkrah pikëpamjen se kjo 472 është një çështje etike.</p> 473 </div> 474 475 <div class="translators-notes"> 476 477 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 478 </div> 479 </div> 480 481 <!-- for id="content", starts in the include above --> 482 <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> 483 <div id="footer" role="contentinfo"> 484 <div class="unprintable"> 485 486 <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së 487 dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Ka 488 gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a> 489 FSF-në. Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera 490 mund të dërgohen te <a 491 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> 492 493 <p> 494 495 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 496 replace it with the translation of these two: 497 498 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 499 translations. However, we are not exempt from imperfection. 500 Please send your comments and general suggestions in this regard 501 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 502 503 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 504 505 <p>For information on coordinating and contributing translations of 506 our web pages, see <a 507 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 508 README</a>. --> 509 Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të 510 mirë dhe të përpikta. Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga 511 papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me 512 këtë dërgojini te <a 513 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p><p>Për 514 të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona 515 web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për 516 përkthimet</a>.</p> 517 </div> 518 519 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 520 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 521 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 522 without talking with the webmasters or licensing team first. 523 Please make sure the copyright date is consistent with the 524 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 525 document was modified, or published. 526 527 If you wish to list earlier years, that is ok too. 528 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 529 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 530 year, i.e., a year in which the document was published (including 531 being publicly visible on the web or in a revision control system). 532 533 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 534 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 535 <p>Të drejta kopjimi © 2007, 2010, 2012-2016, 2019-2022 Richard Stallman</p> 536 537 <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" 538 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons 539 Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> 540 541 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" --> 542 <div class="translators-credits"> 543 544 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 545 </div> 546 547 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 548 U përditësua më: 549 550 $Date: 2022/03/01 13:30:56 $ 551 552 <!-- timestamp end --> 553 </p> 554 </div> 555 </div> 556 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 557 </body> 558 </html>