taler-merchant-demos

manifesto.html (41525B)

---

 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/gnu/manifesto.en.html" -->
 
 <!--#include virtual="/server/header.sq.html" -->
 <!-- Parent-Version: 1.96 -->
 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html -->
 <!--#set var="TAGS" value="gnu-history" -->
 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" -->
 
 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
 <title>Manifesti i GNU-së - Projekti GNU - Free Software Foundation</title>
 <style type="text/css" media="print,screen"><!--
 a.ftn { font-size: .94em; }
 -->
 </style>
 
 <!--#include virtual="/gnu/po/manifesto.translist" -->
 <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" -->
 <!--#include virtual="/gnu/gnu-breadcrumb.sq.html" -->
 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE-->
 <!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" -->
 <div class="article reduced-width">
 <h2>Manifesti i GNU-së</h2>
 <div class="thin"></div>
 
 <div class="introduction">
 <p> Manifesti i GNU-së (që jepet më poshtë) u shkrua nga <a
 href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a> më 1985-n, për të
 kërkuar përkrahje në zhvillimin e sistemit operativ GNU.  Një pjesë e
 tekstit u mor prej njoftimit fillestar të 1983-shit.  Gjatë 1987-s, u
 përditësua pakëz, për ta mbajtur në një hap me zhvillimet; që atëherë, duket
 se më e mira është të lihet i pandryshuar.</p>
 
 <p>Që prej asaj kohe, kemi nxjerrë ca mësime mbi disa keqkuptime të rëndomta,
 të cilat, me ndihmën e një shprehjeje ndryshe, mund të shmangen.
 Poshtëshënimet e shtuara më 1993 ndihmojnë në kthjellimin e këtyre pikave.</p>
 
 <p>Nëse dëshironi të instaloni sistemin GNU/Linux, ju këshillojmë të përdorni
 një nga <a href="/distros">shpërndarjet GNU/Linux 100% software i Lirë</a>.
 Se si të jepni ndihmesë, shihni <a href="/help/help.html">gnu.org/help</a>.</p>
 
 <p>Projekti GNU është pjesë e Lëvizjes për Software të Lirë, një fushatë mbi <a
 href="/philosophy/free-sw.html">lirinë e përdoruesve të software-it</a>.
 Është gabim të përshoqërohet GNU-ja me termin “burim i hapët”&mdash;ky term
 u sajua më 1998-n nga njerëz që s’pajtoheshin me vlerat etike të Lëvizjes
 për Software të Lirë.  E përdorin për të promovuar një <a
 href="/philosophy/open-source-misses-the-point.html">trajtim të pamoral</a>
 të së njëjtës fushë.</p>
 <hr class="no-display" />
 </div>
 
 <h3 id="whats-gnu">Ç’është GNU-ja? Gnu-ja Nuk Është Unix!</h3>
 
 <p>
    GNU-ja, që është shkurtim për Gnu's Not Unix, është emri i një sistemi të
 plotë software-i, të ngjashëm me Unix, të cilin po e shkruaj që ta jap
 lirisht te cilido që mund ta përdorë&#8239;<a class="ftn"
 href="#f1">[1]</a>. Po më ndihmojnë disa vullnetarë të tjerë.  Kontribute në
 kohë, para, programe dhe pajisje na janë shumë të nevojshme.</p>
 
 <p>
    Deri sot kemi përpunuesin Emacs të teksteve me Lisp, për shkrim urdhrash për
 përpunuesin, një diagnostikues në nivel burimi, një gjenerator përtypjesh
 (“parser”) të përputhshëm me yacc-in, një “linker”, dhe nja 35 mjete të
 dobishme (“utilities”).  Thuajse është përfunduar një shell (interpretues
 urdhrash).  Një përpilues C i ri, i bartshëm, optimizimesh, ka arritur të
 përpilojë veten dhe mund të hidhet në qarkullim këtë vit.  Ekziston një
 kernel fillestar, por i duhen ende shumë karakteristika që të arrijë të
 imitojë Unix-in.  Kur të jenë përfunduar kerneli dhe përpiluesi, do të jetë
 e mundur të shpërndahet një sistem GNU i përshtatshëm për zhvillim
 programesh.  Do të përdorim TeX-in si formatues tekstesh, por po punohet për
 një nroff.  Do të përdorim gjithashtu sistemin e lirë dhe të bartshëm X të
 dritareve.  Pas kësaj do të shtojmë një Common Lisp të bartshëm, një lojë
 “Empire”, një fletëllogaritës dhe qindra gjëra të tjera, plus dokumentim
 internetor.  Shpresojmë të furnizojmë, tek e fundit, gjithçka të dobishme që
 vjen normalisht me një sistem Unix dhe më tepër.</p>
 
 <p>
    GNU-ja do të jetë në gjendje të xhirojë programe Unix, por s’do të jetë
 identik me Unix-in.  Do të bëjmë krejt përmirësimet që ia vlejnë, bazuar në
 përvojën tonë me sisteme të  tjera operative.  Veçanërisht, kemi në plan të
 realizojmë emra më të gjatë kartelash, numra versioni kartelash, një sistem
 kartelash të pathyeshëm, ndoshta plotësim emrash kartelash, mbulim shfaqjeje
 të pavarur nga terminali dhe, ndoshta në fund, edhe sistem dritaresh me bazë
 Lisp, përmes të cilit disa programe Lisp dhe programe të zakonshëm Unix të
 ndajnë së bashku të njëjtin ekran.  Do të mund të përdoren të dyja, si C,
 ashtu edhe Lisp, si gjuhë programimi sistemi.  Për komunikime, do të
 provojmë të ofrojmë mbulim për protokollet UUCP, MIT Chaosnet dhe Internet.</p>
 
 <p>
    GNU-ja synon fillimisht makinat e llojit 68000/16000 me kujtesë virtuale,
 ngaqë këto janë makinat më të thjeshta për ta bërë të xhirojë në to.
 Përpjekjet ekstra për ta bërë të xhirojë në makina më të vogla do t’u lihen
 atyre që duan ta përdorin në to.</p>
 
 <p>
    Për të shmangur ngatërresa të tmerrshme, ju lutemi, shqiptojeni
 <em>g</em>-në te fjala &lsquo;GNU&rsquo;, kur është fjala për emrin e
 projektit.</p>
 
 <h3 id="why-write">Pse Duhet Ta Shkruaj GNU-në</h3>
 
 <p>
    Jam i mendimit se Rregulli i Artë kërkon që, nëse më pëlqen një program, ta
 ndaj atë me të tjerë persona që mund ta pëlqejnë.  Shitësit e software-it
 duan t’i përçajnë përdoruesit dhe t’i mposhtin, duke e bërë çdo përdorues të
 pranojë se s’do të ndajë gjë me të tjerët.  Nuk pranoj ta thyej
 solidaritetin me përdoruesit e tjerë në këtë mënyrë.  Nuk mundem, me
 dëshirën time, të nënshkruaj një marrëveshje moszbulimi apo një marrëveshje
 lejeje software-i.  Për vite të tëra u përpoqa brenda Laboratorit të
 Inteligjencës Artificiale t’u bëja qëndresë këtyre prirjeve dhe të tjerave
 të ngjashme, por në fund ato patën përparuar shumë: s’mund të rrija më në
 një institucion ku gjëra të tilla bëhen kundër vullnetit tim.</p>
 
 <p>
    Ndaj që të mund të vazhdoj të përdor kompjuterat pa humbur në nder, kam
 vendosur të bëj tok një trupë të mjaftueshme software-i të lirë, që të mund
 të jem në gjendje të vazhdoj pa ia pasur nevojën ndonjë software-i që
 s’është i lirë.  Kam dhënë dorëheqjen nga laboratori IA, që t’i heq MIT-it
 çfarëdo justifikimi ligjor për të më ndaluar ta jap GNU-në falas&#8239;<a
 class="ftn" href="#f2a">[2]</a>.</p>
 
 <h3 id="compatible">Pse GNU-ja Do Të Jetë i Përputhshëm me Unix-in</h3>
 
 <p>
    Unix-i s’është sistemi im ideal, por s’është dhe aq i keq.  Veçoritë
 thelbësore të Unix-it duket se janë nga ato të mirat dhe mendoj se mund të
 plotësoj ato që i mungojnë Unix-it, pa cenuar të parat.  Dhe një sistem i
 përputhshëm me Unix-in do të ishte i përshtatshëm për t’u birësuar nga mjaft
 të tjerë.</p>
 
 <h3 id="available">Si Do të Mund të Kihet GNU-ja</h3>
 
 <p>
    GNU-ja nuk është në përkatësi publike.  Gjithkush do të mundë të ndryshojë
 dhe rishpërndajë GNU-në, por asnjë shpërndarës s’do të lejohet të kufizojë
 shpërndarjen e tij të mëtejshme.  Ose, e thënë ndryshe, ndryshimet <a
 href="/philosophy/categories.html#ProprietarySoftware">pronësore</a> nuk do
 të lejohen.  Dua të sigurohem që çdo version i GNU-së do të mbesë i lirë.</p>
 
 <h3 id="why-help">Pse Duan të Ndihmojnë Kaq Shumë Programues</h3>
 
 <p>
    Kam gjetur mjaft programues të tjerë që janë të ngazëllyer për GNU-në dhe
 duan të ndihmojnë.</p>
 
 <p>
    Mjaft programues janë të pakënaqur me komercializimin e software-it të
 sistemit.  Mund t’u sjellë më tepër para, por në përgjithësi u kërkon të
 ndihen në përplasje me të tjerë programues, se sa të ndihen si shokë.  Akti
 themelor i miqësisë mes programuesve është shkëmbimi i programeve; ujditë e
 tregtimit të përdorura përgjithësisht tani, në thelb, ua ndalojnë
 programuesve ta trajtojnë tjetrin si shok.  Blerësi i software-it duhet të
 zgjedhë mes miqësisë dhe bindjes ndaj ligjit.  Natyrisht, shumë vetë e
 ndajnë mendjen që miqësia është më e rëndësishme.  Por ata që besojnë në
 ligj, shpesh s’ndihen mirë me asnjë prej zgjedhjeve.  Shndërrohen në cinikë
 dhe mendojnë se programimi është thjesht një rrugë për të bërë para.</p>
 
 <p>
    Duke punuar për GNU-në dhe duke e përdorur atë në vend të programeve
 pronësore, mund të jemi mikpritës për këdo që i bindet ligjit. Për më tepër,
 GNU-ja shërben si një shembull frymëzues dhe flamur për mbledhjen rreth nesh
 të të tjerëve që duan të shkëmbejnë. Kjo mundet të na japë ndjenjën e
 harmonisë, e cila është e pamundur të vijë nga përdorimi i software-it që
 s’është i lirë.  Për gati gjysmën e programuesve me të cilët bisedoj, kjo
 është ndjenjë e rëndësishme gëzimi që s’mund ta zëvendësojë paraja.</p>
 
 <h3 id="contribute">Si Mund të Jepni Ndihmesë</h3>
 
 <div class="comment">
 <p>
 (Sot, për punë software-i me të cilat mund të merreni, shihni <a
 href="http://fsf.org/campaigns/priority-projects">listën e Projekteve me
 Përparësi të Lartë</a> dhe listën <a
 href="http://savannah.gnu.org/people/?type_id=1">Kërkohet Ndihmë për
 GNU-në</a>, lista e përgjithshme e punëve për paketat e software-it GNU. Për
 rrugë të tjera ndihmese, shihni <a href="/help/help.html">udhërrëfyesin se
 si të ndihmoni për sistemin operativ GNU</a>.)
 </p>
 </div>
 
 <p>
    U kërkoj prodhuesve të kompjuterave dhurime në formë makinash apo paraje.  U
 kërkoj individëve të dhurojnë në formë programesh dhe pune.</p>
 
 <p>
    Një pasojë që mund të prisni, nëse dhuroni makina, është që GNU-ja do të
 xhirojë në to më herët.  Makinat duhet të jenë të plota, sisteme gati për
 përdorim, me miratim për përdorim në zona të banuara dhe që s’kanë nevojë
 për ftohje ose ushqim të sofistikuar.</p>
 
 <p>
    Kam gjetur mjaft programues që mezi presin të japin kontribut me kohë të
 pjesshme te GNU-ja.  Për shumicën e projekteve, një funksionim i tillë i
 shpërndarë, me kohë të pjesshme, do të ishte shumë i vështirë për t’u
 bashkërenduar; pjesët e shkruara në mënyrë të pavarur s’do të punonin dot
 bashkë.  Por për rastin e veçantë të zëvendësimit të Unix-it, ky problem nuk
 qëndron.  Një sistem i plotë Unix përmban qindra programe të dobishme,
 secili i dokumentuar veçmas.  Shumica e parametrave për ndërfaqen janë të
 fiksuara nga standardet për përputhshmërinë me Unix-in.  Nëse çdo kontribues
 mundet të shkruajë një zëvendësim të përputhshëm, për një nga mjetet e
 Unix-it dhe ta bëjë të punojë si duhet, në vend të origjinalit në një sistem
 Unix, atëherë këto mjete do të punojnë si duhet kur t’i bëjmë tok.  Edhe
 duke lejuar një koeficient për Murphy-in, që të krijojë ndoca probleme të
 paparashikuara, mbledhja tok e këtyre përbërësve do të jetë punë që bëhet.
 (Kerneli do të kërkojë komunikim më nga afër dhe do të punohet nga një grup
 i vogël, i ngushtë.)</p>
 
 <p>
    Nëse marr dhurime në para, mund të jem në gjendje të punësoj një dorë
 njerëzish me kohë të pjesshme ose të plotë.  Rroga s’do të jetë e lartë,
 sipas standardeve të programuesve, por po kërkoj njerëz për të cilët formimi
 i frymës së bashkësisë është po aq i rëndësishëm sa edhe fitimi i parave.  E
 shoh këtë si një rrugë për t’u mundësuar njerëzve të përkushtuar t’ua
 kushtojnë tërë energjitë punës me GNU-në, duke u kursyer atyre nevojën e
 fitimit të bukës së përditshme me mënyra të tjera.</p>
 
 <h3 id="benefit">Pse Do të Kenë Përfitim Tërë Përdoruesit</h3>
 
 <p>
    Pasi GNU-ja të jetë shkruar, gjithkush do të jetë në gjendje të ketë
 <em>software</em> sistemi të mirë dhe lirisht, njësoj si ajrin&#8239;<a
 class="ftn" href="#f2">[3]</a>.</p>
 
 <p>
    Kjo do të thotë shumë më tepër se sa kursimi për këdo i parave sa çmimi i
 një lejeje Unix-i.  Do të thotë që do të shmangen shumë nga përpjekjet e
 çuara dëm për bërjen dy herë të programimit të sistemit.  Këto përpjekje
 mund të përdoren më mirë për çuarjen përpara të gjendjes së tanishme të
 gjërave.</p>
 
 <p>
    Burimin e plotë të sistemit do të mund ta ketë kushdo.  Për pasojë, një
 përdorues që ka nevojë për ndryshime në sistem do të jetë përherë i lirë t’i
 bëjë vetë ato, ose të punësojë cilindo programues apo shoqëri të gatshme për
 t’ia bërë.  Përdoruesit nuk do të jenë më në mëshirë të një programuesi apo
 një shoqërie që zotëron burimin dhe është e vetmja që mund të bëjë
 ndryshimet.</p>
 
 <p>
    Shkollat, përmes nxitjes së tërë nxënësve ta studiojnë dhe ta përmirësojnë
 kodin e sistemit, do të jenë në gjendje të ofrojnë një mjedis shumë më tepër
 edukues.  Laboratori i kompjuterave në Harvard kish dikur një rregull sipas
 të cilit s’instaloje dot një program në sistem, nëse kodi i tij nuk mund të
 shihej publikisht dhe i qëndroi, duke mos pranuar faktikisht instalimin e
 disa programeve.  Kjo më ka frymëzuar jo pak.</p>
 
 <p>
    Së fundi, dilema se cili është pronar i software-it të sistemit dhe se çfarë
 ka ose nuk ka të drejtë të bëjë me të, do të zhduket.</p>
 
 <p>
    Ujditë për t’i bërë njerëzit të paguajnë përdorimin e një programi, përfshi
 lejimin e kopjeve, sjellin përherë një kosto të rëndë për shoqërinë, përmes
 mekanizmave kaba të nevojshëm për të nxjerrë se sa (domethënë, cilët
 programe) duhet të paguajë një person.  Dhe vetëm një shtet policor mund të
 detyrojë gjithkënd t’i bindet atij.  Mendoni një stacion hapësinor ku ajri
 duhet prodhuar me një kosto të madhe: të paguajë secili sipas litrash ajri
 mund të jetë e ndershme, por të mbash të veshur natë e ditë maskën me matës
 të ajrit është e padurueshme, edhe sikur gjithkush të kish mundësi të
 paguante llogarinë e ajrit.  Dhe kamerat televizive të kudogjendura, për të
 parë se mos e hiqni ndonjëherë maskën, të çakërdisin nervat.  Më mirë të
 mbështesësh një fabrikë ajri e një taksë për kokë dhe t’i hedhësh maskat në
 tokë.</p>
 
 <p>
    Kopjimi i krejt programit, ose një pjese të tij, është po aq i natyrshëm për
 programuesin sa edhe frymëmarrja, dhe po aq frytdhënës.  Duhet të jetë i
 lirë.</p>
 
 <h3 id="rebutted-objections">Disa Kundërshtime ndaj Synimeve të GNU-së, Që Hidhen Poshtë Lehtë</h3>
 
 <dl>
 <dt id="support">
 <strong>&ldquo;S’ka për ta përdorur kush, po qe se është i lirë, ngaqë kjo
 do të thotë se nuk mund të kenë shpresa për asistencë.&rdquo;</strong></dt>
 
 <dt>
 <strong>&ldquo;Duhet të zbatoni njëfarë çmimi për programin, që të mbuloni
 dhënie asistence.&rdquo;</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Nëse njerëzit më mirë do të paguanin për GNU-në plus shërbim, se sa të
 merrnin GNU-në falas pa shërbim, një shoqëri që do të ofronte thjesht
 shërbim për njerëzit që e kanë marrë falas GNUpnë, i bie të ishte me
 leverdi&#8239;<a class="ftn" href="#f3">[4]</a>.</p>
 
 <p>
    Duhet të bëjmë dallimin mes asistencës në trajtën e punës me programim të
 njëmendtë dhe asaj në trajtën thjesht të dorës mbi shpatulla.  E para është
 diçka për të cilën nuk mund të mbështeteni te një shitës software-i.  Nëse
 problemin tuaj s’e kanë edhe mjaft të tjerë, shitësi do t’ju thotë "Thyej
 qafën!".</p>
 
 <p>
    Nëse biznesi juaj ka nevojë të mbështetet në asistencë, rruga e vetme është
 të zotërojë krejt burimet dhe mjetet e nevojshme.  Mandej mund të punësoni
 cilindo person të përshtatshëm për të ndrequr problemin tuaj; kështu s’jeni
 në dorën e ndonjë individi.  Me Unix-in, çmimi i burimeve e qit jashtë
 diskutimi këtë, për shumicën e bizneseve.  Me GNU-në kjo do të jetë e
 lehtë.  Ekziston prapë mundësia që të mos ketë dikë të zotin e të gatshëm,
 por ky problem nuk rrjedh nga ujditë e shpërndarjes.  GNU-ja nuk zhduk krejt
 problemet e botës, vetëm disa prej tyre.</p>
 
 <p>
    Ndërkohë, përdoruesit që s’dinë gjë mbi kompjuterat, kanë nevojë për një
 dorë: kryerjen për ta të ca gjërave që mund t’i bënin vetë lehtësisht, por
 që s’dinë se si.</p>
 
 <p>
    Shërbime të tilla mund të ofrohen nga shoqëri që thjesht shesin shërbime
 asistence të thjeshtë dhe riparimi.  Po qe se është e vërtetë që përdoruesit
 më mirë do të shpenzonin para dhe të kishin një produkt të shoqëruar me
 shërbim, i bie që do të donin të blinin shërbimin, meqë produktin e kanë
 falas.  Shoqëritë e shërbimit do të ushtrojnë konkurrencën mes tyre për
 cilësinë dhe çmimet; përdoruesit nuk do të jenë të lidhur te një dikush i
 veçantë.  Ndërkohë, ata prej nesh, që s’kanë nevojë për shërbimin, do të
 jenë në gjendje të përdorin programin pa u dashur të paguajnë për shërbimin.</p>
 </dd>
 
 <dt id="advertising">
 <strong>“Pa reklamë s’mund të mbërrini te shumë njerëz dhe duhet të vini një
 çmim për programin, që ta bëni të mundur këtë”.</strong></dt>
 <dt>
 <strong>“S’ka vlerë reklama për një program që njerëzit mund ta marrin
 falas”.</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Ka forma të ndryshme reklame falas, ose shumë të lirë, që mund të
 përdoreshin për të njoftuar përdorues kompjuterash mbi diçka si GNU-ja.  Por
 mund të thuhej edhe se dikush mund të mbërrijë te më tepër përdorues
 mikrokompjuterash përmes reklamës.  Nëse është vërtet kështu, një biznes që
 reklamon rreth shërbimit të kopjimit dhe dërgimit me postë të GNU-së,
 kundrejt një pagese, i bie të jetë aq i suksesshëm, sa të paguajë për
 reklamën e vet dhe më tepër.  Në këtë mënyrë, vetëm përdoruesit që
 përfitojnë prej reklamës paguajnë për të.</p>
 
 <p>
    Nga ana tjetër, nëse mjaft njerëz e marrin GNU-në nga miq të tyre dhe
 shoqëri të tilla s’kanë sukses, kjo do të tregonte që reklama s’do të qe
 vërtet e nevojshme për përhapjen e GNU-së.  Pse mbrojtësit e tregut të lirë
 s’duan ta lënë tregun e lirë të vendosë këtu?&#8239;<a class="ftn"
 href="#f4">[5]</a></p>
 </dd>
 
 <dt id="competitive">
 <strong>“Shoqëria ime ka nevojë për një sistem operativ pronësor që të ketë
 një shans në konkurrencë”.</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    GNU-ja do ta heqë software-in e sistemeve operativë nga lëmi i
 konkurrencës.  Nuk do të jeni në gjendje të keni një shans në këtë zonë, por
 as konkurrentët tuaj s’do të jenë në gjendje të kenë përparësi mbi ju.  Ju
 dhe ata do të konkurroni në zona të tjera, ndërkohë që të dy palët do të
 përfitojnë nga e këtushmja.  Nëse fusha e biznesit tuaj është shitja e një
 sistemi operativ, s’keni për ta dashur GNU-në, por për të keqen tuaj.  Nëse
 biznesi juaj është diçka tjetër, GNU-ja mund t’ju shpëtojë të mos përfundoni
 në krahët e bizneseve të shtrenjta që merren me shitje sistemesh operativë.</p>
 
 <p>
    Do të doja ta shihja zhvillimin e GNU-së të përkrahur përmes dhurimesh nga
 plot prodhues dhe përdorues, duke ulur kështu kostot për të dy
 palët&#8239;<a class="ftn" href="#f5">[6]</a>.</p>
 </dd>
 
 <dt id="deserve">
 <strong>“A nuk e meritojnë programuesit një shpërblim për krijimtarinë e
 tyre”?</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Po qe se ka diçka që meriton shpërblim, është kontributi shoqëror.
 Krijimtaria mund të jetë kontribut shoqëror, por vetëm atëherë kur shoqëria
 është e lirë të përdorë përfundimet e saj.  Nëse programuesit meritojnë të
 shpërblehen, kur krijojnë programe risore, sipas të njëjtit kut meritojnë të
 ndëshkohen, në rast se kufizojnë përdorimin e këtyre programeve.</p>
 </dd>
 
 <dt id="reward">
 <strong>“A s’do të duhej që një programues të ishte në gjendje të kërkonte
 një shpërblim për krijimtarinë e tij”?</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    S’ka asgjë të keqe të duash pagesë për punën, ose të kërkosh të shtosh të
 ardhurat, për sa kohë që dikush s’përdor mjete që janë shkatërruese.  Por
 mjetet e zakonshme të fushës së software-it, sot janë të bazuara në
 shkatërrimin.</p>
 
 <p>
    Të nxjerrësh para nga përdoruesit e një programi duke kufizuar përdorimin e
 tij është shkatërruese, ngaqë kufizimi zvogëlon shkallën dhe mënyrat sipas
 të cilave programi mund të përdoret.  Kjo zvogëlon sasinë e pasurisë që
 njerëzimi përfton prej programit.  Kur bëhet fjalë për një zgjedhje me
 dashje të kufizimit, pasojat e dëmshme janë shkatërrim me dashje.</p>
 
 <p>
    Arsyeja pse një qytetar i mirë s’përdor rrugë të tilla shkatërruese për t’u
 bërë më i pasur është se, nëse këtë e bën gjithkush, ne të gjithë do të
 bëheshim më të varfër prej shkatërrimit të ndërsjellët.  Kjo është etika
 kantiane; ose, Rregulli i Artë.  Ngaqë s’më pëlqejnë pasojat që vijnë po qe
 se secili vë mënjanë informacion, më duhet ta shoh si rrugë të gabuar për ta
 ndjekur.  Më troç, dëshira e dikujt për t’u shpërblyer për krijimtarinë, nuk
 përligj lënies e botës pa këtë krijimtari, ose pa një pjesë të saj.</p>
 </dd>
 
 <dt id="starve">
 <strong>“A s’do të vdesin urie programuesit”?</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Mund të përgjigjesha se askush nuk është bërë programues me zor.  Shumica
 jonë s’ia dalin dot të nxjerrin një dyshkë duke ndenjur në rrugë e duke
 përqeshur kalimtarët.  Por s’jemi, për pasojë, të dënuar ta kalojmë jetën
 duke ndenjur në rrugë e përqeshur kalimtarët, duke ngordhur urie.  Bëjmë
 diçka tjetër.</p>
 
 <p>
    Por kjo është përgjigja e gabuar, ngaqë pranon pikënisjen e nënkuptuar të
 pyetësit: që pa pronësi software-i, programuesit nuk ka gjasa të paguhen
 ndonjë qindarkë.  Pra, sikur të qe ose gjithçka, ose asgjë.</p>
 
 <p>
    Arsyeja e vërtetë pse programuesit s’do të vdesin urie është se prapë do të
 jetë e mundur për ta të paguhen për programim; vetëm se jo kaq shumë sa
 tani.</p>
 
 <p>
    Kufizimi i kopjimit nuk është baza e vetme për biznes me software-in.  Është
 baza më e zakonshme&#8239;<a class="ftn" href="#f8">[7]</a>, sepse sjell më
 shumë para.  Po të qe e ndaluar, ose e papranuar nga klientët, biznesi i
 software-it do të kalonte mbi baza të tjera organizimi, të cilat tani
 përdoren më pak.  Përherë ka shumë mënyra për organizimin e çfarëdo lloji
 biznesi.</p>
 
 <p>
    Ka gjasa që programimi, mbi bazën e re, s’do të jetë kaq fitimprurës sa
 tani.  Por ky s’është argument për të mos ndryshuar.  S’quhet padrejtësi që
 nëpunësit e shitjeve marrin rrogat që marrin sot.  Sikur të ndodhte kështu
 me programuesit, as këtu s’do të kishte padrejtësi.  (Praktikisht, prapë do
 të fitonin shumë më tepër se aq.)</p>
 </dd>
 
 <dt id="right-to-control">
 <strong>“A s’kanë njerëzit të drejtën të kontrollojnë se si përdoret
 krijimtaria e tyre”?</strong></dt>
 <dd>
 <p>
 “Kontrolli mbi përdorimin e ideve të dikujt” përbën vërtet kontroll mbi
 jetën e të tjerëve; dhe zakonisht përdoret për t’ua bërë jetën më të
 vështirë.</p>
 
 <p>
    Njerëzit që kanë studiuar me kujdes çështjen e të drejtave të pronësisë
 intelektuale&#8239;<a class="ftn" href="#f6">[8]</a> (juristët, fjala vjen)
 thonë se s’ka të drejta qenësore për pronësi intelektuale.  Llojet e të
 drejtave të supozuara mbi pronësinë intelektuale që qeveria njeh, kanë qenë
 krijuar nga akte të veçanta ligjvënëse, për qëllime të veçanta.</p>
 
 <p>
    Për shembull, sistemi i patentave u vendos për të nxitur shpikësit të
 nxjerrin në dritë të diellit hollësitë e shpikjeve të tyre.  Qëllimi i tij
 ishte të ndihmohej shoqëria, më shumë se sa të ndihmoheshin shpikësit.  Në
 atë kohë jetëgjatësia prej 17 vitesh për një patentë që e shkurtër,
 krahasuar me shkallën e përparimit të fushës përkatëse.  Ngaqë patentat janë
 problem vetëm mes prodhuesve, për të cilët kostoja dhe përpjekjet për një
 marrëveshje licence janë pak gjë, krahasuar me bërjen gati për hedhje në
 prodhim, patentat shpesh s’bëjnë shumë dëm.  S’u mbyllin rrugët shumicës së
 individëve që përdorin produkte të patentuar.</p>
 
 <p>
    Ideja e të drejtave të kopjimit nuk ka ekzistuar në kohët e lashta, kur
 autorët rëndom kopjonin gjerë e gjatë autorë të tjerë në vepra jo letrare.
 Kjo praktikë qe e dobishme dhe është e vetmja mënyrë me të cilën mbijetuan
 veprat e shumë autorëve, qoftë edhe pjesërisht.  Sistemi i të drejtave të
 kopjimit u krijua shprehimisht për qëllimin e nxitjes së autorësisë.  Në
 fushën për të cilën u shpik&mdash;librat, të cilët ekonomikisht mund të
 kopjoheshin vetëm në shtypshkronja&mdash;bëri pak dëm dhe nuk u zuri rrugën
 shumicës së individëve që lexojnë libra.</p>
 
 <p>
    Krejt të drejtat e pronësisë intelektuale janë thjesht licenca të akorduara
 nga shoqëria, sepse mendohej, me të drejtë ose gabimisht, që shoqëria si e
 tërë do të përfitonte nga akordimi i tyre. Por në cilëndo situatë të veçantë
 duhet të shtrojmë pyetjen: vërtet na del më mirë të akordojmë licencë të
 tillë? Ç’lloj veprimi po i lejojmë një personi të kryejë?</p>
 
 <p>
    Rasti i programeve sot është shumë i ndryshëm nga ai i librave njëqind vjet
 më parë.  Fakti që mënyra më e lehtë për kopjimin e një programi është nga
 një fqinj te tjetri, fakti që një program ka kod burim dhe kod objekt, të
 cilët janë të dallueshëm, si dhe fakti që një program përdoret dhe jo
 lexohet apo shijohet, ndërthuren për të krijuar një situatë në të cilën një
 person, i cili bën të detyrueshme një të drejtë kopjimi, e dëmton shoqërinë
 si të tërë, qoftë materialisht, qoftë shpirtërisht; një situatë në të cilën
 një person nuk duhej të bënte kështu, pavarësisht se e lejon a jo ligji.</p>
 </dd>
 
 <dt id="competition">
 <strong>“Konkurrenca i bën gjërat të bëhen më mirë”.</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Thelbi i konkurrencës është gara: duke shpërblyer fituesin, nxisim këdo të
 rendë më shpejt.  Kur kapitalizmi vërtet funksionon në këtë mënyrë, e bën
 mirë punën; por mbrojtësit e tij e kanë gabim që e marrin për të mirëqenë se
 funksionon përherë kështu.  Nëse vrapuesit harrojnë se për çfarë po ofrohet
 shpërblimi dhe mendjen e kalojnë te fitorja, pak rëndësi ka se si, mund të
 gjejnë të tjera strategji&mdash;fjala vjen, duke sulmuar vrapuesit e tjerë.
 Po filluan vrapuesit të zihen me grushte, të tërë do të mbërrijnë vonë në
 finish.</p>
 
 <p>
    Software-i pronësor dhe i fshehtë është njëvlerësi moral i vrapuesve në
 grushte e sipër.  E trishtë të thuhet, por i vetmi arbitër që kemi, s’duket
 se është kundër sherreve; thjesht i sistemon ato (“Për çdo dhjetë metra
 vrap, mund të godisni një herë”).  Në të vërtetë, ai duhej t’i ndante dhe të
 dënonte vrapuesit edhe nëse vetëm provonin të ziheshin.</p>
 </dd>
 
 <dt id="stop-programming">
 <strong>“A nuk do të reshtë kushdo së programuari, pa një nxitje
 monetare”?</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Në fakt, mjaft vetë do të programojnë pa as edhe një nxitje monetare.
 Programimi ushtron një tërheqje të papërballueshme për disa njerëz,
 zakonisht për ata që janë më të mirët në të.  S’kanë të mbaruar muzikantët
 profesionistë që s’i ndahen muzikës, edhe pse nuk kanë shpresa se me të mund
 të fitojnë jetesën.</p>
 
 <p>
    Por kjo pyetje, edhe pse e bërë shpesh, vërtet nuk është e përshtatshme për
 situatën.  Paga për programuesit nuk do të zhduket, vetëm se do të
 pakësohet.  Ndaj pyetja e duhur është, a do të programojë njeri me nxitje
 monetare më të ulët? Përvoja ime tregon se kjo do të ndodhë.</p>
 
 <p>
    Për më tepër se dhjetë vjet, mjaft nga programuesit më të mirë të botës
 punuan në Laboratorin e Inteligjencës Artificiale për shumë më pak para se
 sa mund të merrnin kudo gjetkë.  Patën mjaft shpërblime jomonetare: famë dhe
 vlerësim, për shembull.  Dhe fryma krijuese është zbavitëse, në vetvete
 shpërblim edhe ky.</p>
 
 <p>
    Mandej shumica prej tyre ikën, kur iu dha një shans të bënin të njëjtën punë
 interesante për goxha para.</p>
 
 <p>
    Ajo çka tregojnë faktet është se njerëzit do të programojnë për arsye të
 tjera tej pasurimit; por nëse u jepet mundësia të bëjnë edhe goxha para
 ndërkohë, do të mësohen ta presin këtë dhe ta kërkojnë.  Entet ku paguhet
 pak, dalin dobët në konkurrencë me ato ku paguhet shumë, por s’ka arsye të
 dalin keq, nëse ato ku paguhet shumë nxirren jashtë loje.</p>
 </dd>
 
 <dt id="desperate">
 <strong>“Programuesit na duhen se s’bën.  Nëse ata kërkojnë që të reshtim së
 ndihmuari fqinjët tanë, duhet të bindemi”.</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Nuk jeni kurrë kaq të pashpresë, sa t’ju duhet t’i bindeni kërkesës së këtij
 lloji.  Mos harroni: miliona për mbrojtjen, por as edhe një dysh për
 detyrimin!</p>
 </dd>
 
 <dt id="living">
 <strong>“Programuesit duhet të nxjerrin shpenzimet e jetesës në një farë
 mënyre”.</strong></dt>
 <dd>
 <p>
    Parë në perspektivë afatshkurtër, kjo është e vërtetë.  Megjithatë, ka plot
 mënyra me të cilat programuesit mund të fitonin të ardhurat për jetesën, pa
 u dashur të shesin të drejta përdorimi të një programi.  Kjo mënyrë është e
 përhapur tani, ngaqë u sjell programuesve dhe biznesmenëve më shumë para, jo
 ngaqë është e vetmja mënyrë për të siguruar jetesën.  Është e lehtë të
 gjenden mënyra të tjera nëse doni t’i gjeni ato.  Ja një numër shembujsh.</p>
 
 <p>
    Një prodhues që po krijon një kompjuter të ri, do të paguajë për kalimin e
 sistemeve operative në hardware-in e ri.</p>
 
 <p>
    Programuesit mundet të punësoheshin gjithashtu në mësimdhënie, asistencë dhe
 shërbime të mirëmbajtjes me pagesë.</p>
 
 <p>
    Njerëzit me ide të reja mund t’i shpërndanin programet si
 “freeware”&#8239;<a class="ftn" href="#f7">[9]</a>, duke kërkuar dhurime nga
 përdorues të kënaqur, ose duke shitur shërbime asistence.  Kam takuar
 persona që punojnë me sukses në këtë mënyrë.</p>
 
 <p>
    Përdoruesit me nevoja të përafërta mund të krijojnë grupe përdoruesish dhe
 të paguajnë çfarë nevojitet.  Një grup mund të lidhet me shoqëri programimi
 për shkrim programesh të cilat anëtarët e grupit do të donin t’i përdornin.</p>
 
 <p>
    Me një Taksë Software-i mund të financoheshin krejt llojet e programimeve:</p>
 
 <p>
      Le të hamendësojmë që gjithkush që blen një kompjuter të paguante x përqind
 të çmimit si një taksë për software-in.  Qeveria ia jep këtë një agjencie si
 NSF për ta shpenzuar për zhvillim software-i.</p>
 
 <p>
      Por nëse blerësi i kompjuterit bën vetë një dhurim për zhvillim software-i,
 mund t’i jepet një lehtësim te taksa.  Mund ta bëjë dhurimin te projekti që
 dëshiron&mdash;zgjedhur, shpesh, ngaqë shpreson të përdorë përfundimet, kur
 të mbarojë zhvillimi.  Mund të lehtësohet me çfarëdo sasie, deri në shumën
 gjithsej që i duhej të paguante për taksën.</p>
 
 <p>
      Përqindja gjithsej e taksës do të duhej të vendosej përmes votës së paguesve
 të taksës, peshuar në përputhje me sasinë mbi të cilën do të vendoset taksa.</p>
 
 <p>
      Pasojat:</p>
 
 <ul>
 <li>Bashkësia e përdorimit të kompjuterave mbështet zhvillimin e software-it.</li>
 <li>Kjo bashkësi vendos se çfarë shkalle mbështetje lypset.</li>
 <li>Përdoruesve që u intereson se në cilët projekte shpenzohet paraja e tyre,
 mund ta zgjedhin vetë këtë.</li>
 </ul>
 </dd>
 </dl>
 <div class="column-limit"></div>
 
 <p>
    Parë në perspektivë, t’i bësh programet të lirë është një hap më tej drejt
 botës post-skarcitet, në të cilën askujt s’do t’i duhet të punojë shumë,
 vetëm sa për të siguruar jetesën.  Njerëzit do të jenë të lirë t’i kushtohen
 veprimtarive që janë zbavitëse, të tilla si programimi, pasi të harxhojnë
 dhjetë orët e nevojshme në javë në punë të domosdoshme si ligjvënie,
 këshillim familjesh, riparim robotësh dhe eksplorim asteroidesh.  S’do të
 ketë nevojë të jesh në gjendje të sigurosh jetesën nga programimi.</p>
 
 <p>
    Ne tashmë e kemi zvogëluar fort vëllimin e punës që do t’i duhej të kryente
 shoqërisë, si e tërë, për prodhimtarinë e saj të tanishme, por vetëm pak nga
 kjo është pasqyruar si lehtësim për punonjësit, ngaqë veprimtarinë prodhuese
 e shoqëron shumë veprimtari joprodhuese.  Shkaqet kryesore të kësaj janë
 burokracia dhe betejat e paprera kundër konkurrencës.  Software-i i lirë do
 t’i zvogëlojë mjaft këto rrjedhje në fushën e prodhimit të
 software-it. Duhet ta bëjmë këtë, me qëllim që përfitimet teknike në
 prodhimtari të pasqyrohen si më pak punë për ne.</p>
 <div class="column-limit"></div>
 
 <h3 id="footnotes" class="footnote">Poshtëshënime</h3>
 
 <!-- The anchors do not match the actual footnote numbers because of
      revisions over time.  And if a new footnote is added, the references
      to existing footnotes that follow the new one must be changed.  -->
 <ol>
 <li id="f1">Shprehja këtu qe e pakujdesshme.  Ideja qe që askujt s’do t’i duhej të
 paguante për <b>leje</b> për të përdorur sistemin GNU.  Por fjalët nuk e
 bëjnë të qartë këtë dhe njerëzit shpesh e interpretojnë si të thuhej që
 kopjet e GNU-së do të duhej të shpërndaheshin përherë ose pa pagesë, ose me
 shumë pak.  Ky s’ka qenë kurrë mendimi ynë; më poshtë, manifesti përmend
 mundësinë e ekzistencës së shoqërive që ofrojnë, për fitim, shërbimin e
 shpërndarjes.  Më pas mësova të bëj me kujdes dallimin mes “të lirës” në
 kuptimin e lirisë dhe “të lirës” në kuptimin e çmimit.  <em>Software</em> i
 lirë është software-i të cilin përdoruesit janë të lirë ta shpërndajnë dhe
 ndryshojnë.  Disa përdorues mund të marrin kopje të tij pa pagesë, ndërkohë
 që të tjerë paguajnë për të pasur kopjet&mdash;dhe nëse fondet ndihmojnë për
 mbështetjen e përmirësimeve të software-it, aq më mirë.  E rëndësishme është
 që gjithkush që ka një kopje, është i lirë të bashkëpunojë me të tjerët
 gjatë përdorimit të saj.</li>
 
 <li id="f2a">Shprehja “jap” është një tjetër tregues që ende s’e kisha ndarë qartë
 çështjen e çmimit nga ajo e lirisë.  Tani ne këshillojmë të shmanget kjo
 shprehje, kur flitet për <em>software</em> të lirë.  Për më tepër shpjegime,
 shihni <a href="/philosophy/words-to-avoid.html#GiveAwaySoftware"> <q>Fjalë
 dhe Fjali Që të Ngatërrojnë</q></a>.</li>
 
 <li id="f2">Ky është një vend tjetër ku s’arrita të bëj me kujdes dallimin mes dy
 domethënieve të ndryshme të “së lirës”.  Pohimi, ashtu si është, s’është i
 rremë&mdash;mund të merrni kopje të software-it GNU pa pagesë, prej miqve
 apo nga rrjeti.  Por ta shpie mendjen te ideja e gabuar.</li>
 
 <li id="f3">Ekzistojnë disa shoqëri të tilla.</li>
 
 <li id="f4">Free Software Foundation për 10 vjet e grumbulloi shumicën e fondeve të veta
 nga shërbimi i vet i shpërndarjeve, edhe pse është më tepër një bamirësi, se
 sa një shoqëri.  Që të përkrahni veprën e tij, mund të <a
 href="https://shop.fsf.org/">porosisni gjëra prej FSF-së</a>.
 </li>
 
 <li id="f5">Një grup shoqërish kompjuteri mblodhën fonde diku aty nga 1991 në mbështetje
 të mirëmbajtjes së përpiluesit GNU C Compiler.</li>
 
 <li id="f8">Mendoj se e pata gabim kur thosha se software-i pronësor qe rruga më e
 rëndomtë për të bërë para nga software-et.  Duket në fakt se modeli më i
 rëndomtë i biznesit qe dhe mbetet hartimi i software-it të përshtatur.  Kjo
 s’ofron mundësi vjeljeje rente, kështu që biznesit i duhet të bëjë punë të
 njëmendtë që të ketë të ardhura. Biznesi i software-it të përshtatur do të
 vazhdojë të ekzistojë, pak a shumë i pandryshuar, në botën e software-it të
 lirë.  Kështu që, nuk pres që programuesit më të paguar të fitojnë më pak në
 botën e software-it të lirë.</li>
 
 <li id="f6">Gjatë viteve ’80 s’e pata kuptuar se sa ngatërruese qe të flitej mbi
 “çështjen” e “pronësisë intelektuale”.  Ky term është pa dyshim i
 paragjykuar; gjë më e imët është fakti që ai mbledh në një thes ligje krejt
 të ndryshëm njëri nga tjetri, që merren me çështje fare të ndryshme.  Sot i
 ftoj me forcë njerëzit ta hedhin tej termin “pronësi intelektuale”
 krejtësisht; më e pakta që bën është se i shpie të tjerët të hamendësojnë që
 këto ligje formojnë një bllok koherent.  Rruga për të qenë të kthjellët
 është të diskutohet veçmas për patenta, të drejta kopjimi, apo shenja
 tregtare.  Shihni <a href="/philosophy/not-ipr.html">shpjegimin e
 mëtejshëm</a> se si ky term përhap ngatërresë dhe njëanshmëri.</li>
 
 <li id="f7">Më vonë mësuam të bëjmë dallimin mes “software-it të lirë” dhe
 “freeware”-it.  Termi “freeware” do të thotë <em>software</em> që jeni i
 lirë ta rishpërndani, por zakonisht nuk jeni i lirë ta studioni dhe
 ndryshoni kodin burim, ndaj shumica e tyre nuk janë <em>software</em> i
 lirë.  Për më tepër shpjegime, shihni “<a
 href="/philosophy/words-to-avoid.html#Freeware"> Fjalë dhe Togfjalësha
 Ngatërrues</a>”.</li>
 
 </ol>
 </div>
 
 <div class="translators-notes">
 
 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
  </div>
 </div>
 
 <!-- for id="content", starts in the include above -->
 <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" -->
 <div id="footer" role="contentinfo">
 <div class="unprintable">
 
 <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së &amp; GNU-së
 dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a>.  Ka
 gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a>
 FSF-në.  Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera
 mund të dërgohen te <a
 href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a>.</p>
 
 <p>
 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
         replace it with the translation of these two:
 
         We work hard and do our best to provide accurate, good quality
         translations.  However, we are not exempt from imperfection.
         Please send your comments and general suggestions in this regard
         to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">
 
         &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
 
         <p>For information on coordinating and contributing translations of
         our web pages, see <a
         href="/server/standards/README.translations.html">Translations
         README</a>. -->
 Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të
 mirë dhe të përpikta.  Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga
 papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me
 këtë dërgojini te <a
 href="mailto:web-translators@gnu.org">&lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p><p>Për
 të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona
 web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për
 përkthimet</a>.</p>
 </div>
 
 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to
      files generated as part of manuals) on the GNU web server should
      be under CC BY-ND 4.0.  Please do NOT change or remove this
      without talking with the webmasters or licensing team first.
      Please make sure the copyright date is consistent with the
      document.  For web pages, it is ok to list just the latest year the
      document was modified, or published.
      
      If you wish to list earlier years, that is ok too.
      Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying
      years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable
      year, i.e., a year in which the document was published (including
      being publicly visible on the web or in a revision control system).
      
      There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
      Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
 <p>Të drejta kopjimi &copy; 1985, 1993, 2004, 2005, 2007, 2009, 2010, 2015,
 2021 Free Software Foundation, Inc.</p>
 
 <p>
 Cilitdo i akordohet leja të bëjë ose të shpërndajë kopje fjalë për fjalë të
 këtij dokumenti, në çfarëdo mediumi, me kusht që shënimi për të drejtat e
 kopjimit dhe shënimi për lejimin të ruhen, dhe që shpërndarësi t’i akordojë
 marrësit lejen për rishpërndarje të mëtejshme siç lejohet përmes këtij
 shënimi.
 <br />
 Nuk mund të bëhen versione të modifikuar.
 </p>
 
 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" -->
 <div class="translators-credits">
 
 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
  </div>
 
 <p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
 U përditësua më:
 
 $Date: 2022/01/08 11:03:21 $
 
 <!-- timestamp end -->
 </p>
 </div>
 </div>
 <!-- for class="inner", starts in the banner include -->
 </body>
 </html>