android-and-users-freedom.html (20252B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/android-and-users-freedom.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays aboutfs practice" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Android-i dhe Liria e Përdoruesit - Projekti GNU - Free Software Foundation</title> 11 12 <!--#include virtual="/philosophy/po/android-and-users-freedom.translist" --> 13 <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> 14 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.sq.html" --> 15 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 16 <!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" --> 17 <div class="article reduced-width"> 18 <h2>Android-i dhe Liria e Përdoruesit</h2> 19 20 <address class="byline">nga Richard Stallman</address> 21 22 <p> 23 Deri në ç’shkallë e respekton Android-i lirinë e përdoruesve të tij? Për një 24 përdorues kompjuteri që vlerëson lirinë, kjo është pyetja më e rëndësishme 25 që duhet bërë për çfarëdo sistemi <em>software</em>.</p> 26 27 <p>Në <a href="https://fsf.org">lëvizjen për <em>software</em> të 28 lirë/libre</a>, zhvillojmë <em>software</em> që respekton lirinë e 29 përdoruesve, që ne dhe ju t’i rrimë larg software-it që nuk e 30 respekton. Përkundrazi, ideja e “burimit të hapët” përqendrohet te se si 31 zhvillohet kodi; bëhet fjalë për një tjetër rrymë mendimi, vlera kryesore e 32 së cilës është <a 33 href="/philosophy/open-source-misses-the-point.html">cilësia e kodit, në 34 vend se liria</a>. Ndaj, shqetësimi këtu s’është nëse është apo jo “<a 35 href="/philosophy/free-open-overlap.html">i hapët</a>” Android-i, por nëse i 36 lejon përdoruesit të jenë të lirë.</p> 37 38 <p>Android-i është një sistem operativ kryesisht për telefona dhe pajisje të 39 tjera celulare, që përbëhet nga Linux (kerneli i Torvalds-it), disa 40 biblioteka, një platformë Java dhe disa aplikacione. Hiq Linux-in, 41 software-i i versioneve 1 dhe 2 të Android-it qe zhvilluar kryesisht nga 42 Google; Google e hodhi në qarkullim nën licencën Apache 2.0, e cila është 43 një licencë dorëlëshuar software-i të lirë, pa <a 44 href="/licenses/copyleft.html">copyleft</a>.</p> 45 46 <p>Versioni i Linux-it i përfshirë në Android s’është tërësisht 47 <em>software</em> i lirë, ngaqë përmban “binary blobs” jo të lirë (njësoj si 48 versioni Linux i Torvalds-it), disa prej të cilëve përdoren vërtet në disa 49 pajisje Android. Platformat Android përdorin gjithashtu të tjerë 50 <em>firmware</em> jo të lirë dhe biblioteka jo të lira. Veç tyre, kodi burim 51 i versioneve 1 dhe 2 të Android-it, siç hidhet në qarkullim nga Google, 52 është <em>software</em> i lirë—por ky kod është i pamjaftueshëm për ta 53 vënë pajisjen në punë. Disa nga aplikacionet që përgjithësisht vijnë tok me 54 Android-in janë edhe këto jo të lira.</p> 55 56 <div class="announcement comment" role="complementary"> 57 <hr class="no-display" /> 58 <p>Përkrahni fushatën <a href="https://fsfe.org/activities/android/">Çlironi 59 Android-in Tuaj</a>.</p> 60 <hr class="no-display" /> 61 </div> 62 63 <p>Android-i është shumë i ndryshëm nga <a 64 href="/gnu/thegnuproject.html">sistemi operativ GNU/Linux</a>, ngaqë përmban 65 shumë pak gjëra nga GNU. Vërtet, i vetmi përbërës që Android-i dhe 66 GNU/Linux-i kanë të përbashkët është Linux-i, kerneli. Personat që gabimisht 67 mendojnë se “Linux” i referohet krejt ndërthurjes GNU/Linux bëhen lëmsh nga 68 këto fakte dhe bëjnë pohime paradoksale të llojit “Android-i përmban Linux, 69 por s’është Linux”.(<a href="#linuxnote">1</a>) Pa këtë konfuzion, gjendja 70 është e thjeshtë: Android-i përmban Linux, por jo GNU; ndaj Android-i dhe 71 GNU/Linux-i janë më së shumti të ndryshëm, ngaqë krejt ç’kanë të përbashkët 72 është Linux-i.</p> 73 74 <p>Brenda Android-it, kerneli Linux mbetet një program veçmas, me kodin e vet 75 burim nën <a href="/licenses/gpl-2.0.html">GNU GPL version 2</a>. Të 76 ndërthurësh Linux-in me kod nën licencë Apache 2.0 do të përbënte shkelje të 77 drejtash kopjimi, ngaqë GPL version 2 dhe Apache 2.0 janë <a 78 href="/licenses/license-list.html#apache2">të papërputhshëm</a>. Fjalët se 79 Google e ka konvertuar Linux-in në një farë mënyre sipas licencës Apache 80 janë të gabuara; Google s’ka fuqi të ndryshojë licencën në kodin e Linux-it 81 dhe s’provoi ta bënte një gjë të tillë. Nëse autorët e Linux-it do të 82 lejonin përdorimin e tij sipas <a href="/licenses/gpl.html">GPL version 83 3</a>, atëherë ai kod mund të ndërthurej me kod të licencuar nën Apache dhe 84 ndërthurja mund të hidhej në qarkullim nën GPL version 3. Por Linux-i 85 s’është hedhur në qarkullim në atë mënyrë.</p> 86 87 <p>Google është pajtuar me domosdoshmëritë e licencës GNU General Public 88 License për Linux, por licenca Apache mbi pjesën tjetër të Android-it nuk 89 kërkon doemos hedhjen në qarkullim të burimit. Google është shprehur se nuk 90 do të bëjë kurrë publik kodin burim të Android 3.0 (hiq Linux-in). Kodi 91 burim i Android 3.1 edhe ky u mbajt i fshehtë, duke e bërë Android 3-shin, 92 hiq Linux-in, <em>software</em> jo të lirë thjesht dhe paq.</p> 93 94 <p>Google tha se e mbajti të fshehtë kodin burim të 3.0-shit ngaqë qe me të 95 meta dhe njerëzit duhet të presin për hedhjen pasuese në qarkullim. Kjo mund 96 të jetë këshillë e mirë për njerëz që thjesht duan të xhirojnë sistemin 97 Android, por këtë duhet ta vendosin vetë përdoruesit. Sido qoftë, zhvillues 98 dhe të tjerë që fusin duart në sisteme, të cilët duan të përfshijnë 99 ndryshime në versione të tyret, mund të përdorin atë kod fare mirë.</p> 100 101 <p>Për fat, Google më vonë hodhi në qarkullim kodin burim për Android 3.*, kur 102 hodhi në qarkullim versionin 4 (edhe ky me kodin burim). Problemi më sipër 103 doli të ishte një devijim i përkohshëm, se sa një ndryshim politike. Por, 104 ajo që ndodhi një herë, mund të ndodhë prapë.</p> 105 106 <p>Sido që të jetë, shumica e kodit burim të versioneve të ndryshme të 107 Android-it është hedhur në qarkullim si <em>software</em> i lirë. A do të 108 thotë kjo se produktet që përdorin këto versione respektojnë lirinë e 109 përdoruesve? Jo, për një numër arsyesh.</p> 110 111 <p>Para së gjithash, shumica e tyre përmbajnë aplikacione jo të lirë Google për 112 të komunikuar me shërbime të tilla si YouTube dhe Google Maps. Këto 113 zyrtarisht s’janë pjesë e Android-it, por kjo s’e bën të mirë produktin. 114 Mjaft nga aplikacionet e lira, që mund të përdoreshin në versione të 115 dikurshëm Android, janë <a 116 href="https://arstechnica.com/gadgets/2013/10/googles-iron-grip-on-android-controlling-open-source-by-any-means-necessary/"> 117 zëvendësuar nga aplikacione jo të lira</a>; më 2013-n u shfaqën pajisje 118 Android të cilat <a 119 href="https://www.androidbeat.com/2013/12/new-google-play-edition-devices-lack-photo-gallery-app-use-google/"> 120 s’jepnin ndonjë rrugë për të parë foto, përveç se përmes aplikacionit jo të 121 lirë Google+</a>. Më 2014-n Google-i njoftoi se <a 122 href="https://arstechnica.com/gadgets/2014/06/android-wear-auto-and-tv-save-you-from-skins-and-oems-from-themselves/">versionet 123 Android për televizorë, sahate dhe automjete në pjesën më të madhe do të 124 ishin jo të lirë.</a> 125 </p> 126 127 <p>Shumica e pajisjeve Android vijnë me software-in jo të lirë Google Play 128 (ish- “Android Market”). Ky <em>software</em> i fton përdoruesit me një 129 llogari Google të instalojnë aplikacione jo të lira. Ai përmban edhe një 130 deriçkë të pasme me të cilën Google mund të instalojë ose çinstalojë 131 aplikacione me zor. (Kjo, sipas gjasash, e bën atë një deriçkë të pasme 132 universale, por kjo s’është vërtetuar.) Google Play s’është pjesë e 133 Android-it zyrtarisht, por kjo s’e bën më pak të ligë. 134 </p> 135 136 <p>Google ka kaluar mjaft mjete elementare të përgjithshme nën <a 137 href="https://blog.grobox.de/2016/the-proprietarization-of-android-google-play-services-and-apps/">bibliotekën 138 jo të lirë Google Play Services</a>. Nëse kodi i një aplikacioni është 139 <em>software</em> i lirë, por varet nga Google Play Services, ai aplikacion, 140 si i tërë, është faktikisht jo i lirë; s’mund të xhirojë në një version të 141 lirë të Android-id, fjala vjen, Replicant-i. 142 </p> 143 144 <p>Nëse liria ka vlerë për ju, nuk i doni aplikacionet jo të lira që ofron 145 Google Play. Që të instaloni aplikacione Android të lira, s'ju duhet Google 146 Play, se mund t’i merrni prej <a 147 href="https://f-droid.org/">f-droid.org</a>. 148 </p> 149 150 <p>Produktet Android vijnë gjithashtu me biblioteka jo të lira. Zyrtarisht 151 këto s’janë pjesë e Android-it, por ngaqë funksione të ndryshme të 152 Android-it varen prej tyre, ato janë pjesë e cilitdo instalim faktik të 153 Android-it.</p> 154 155 <p>Edhe vetë programet që janë zyrtarisht pjesë e Android-it, mund të mos 156 përkojnë me hedhjet në qarkullim të kodit burim nga Google. Prodhuesit e 157 telefonave mund ta ndryshojnë këtë kod dhe shpesh nuk hedhin në qarkullim 158 kodin burim të versioneve të tyre. GNU GPL lyp që të japin kodin për 159 versionet e tyre të Linux-it, nëse pajtohem me të. Pjesa tjetër e kodit, nën 160 licencën dorëlëshuar Apache, nuk kërkon prej tyre të hedhin në qarkullim 161 versionin burim që përdorin në të vërtetë.</p> 162 163 <p>Një përdorues pikasi se, mjaft programe në sistemin Android që qe pjesë e 164 telefonit të tij, qenë <a 165 href="https://www.beneaththewaves.net/Projects/Motorola_Is_Listening.html">ndryshuar 166 për të dërguar të dhëna personale te Motorola.</a> Disa prodhues shtojnë një 167 <a 168 href="https://androidsecuritytest.com/features/logs-and-services/loggers/carrieriq/"> 169 paketë të fshehur survejimi të përgjithshëm, bie fjala Carrier IQ.</a></p> 170 171 <p><a href="https://replicant.us/">Replicant</a> është versioni i lirë i 172 Android-it. Zhvilluesit e Replicant-it kanë zëvendësuar mjaft nga 173 bibliotekat jo të lira, për disa modele pajisjesh. Aplikacionet jo të lira 174 janë përjashtuar, por ju sigurisht që s’doni të përdorni të tilla. 175 Përkundrazi, CyanogenMod (një tjetër version i ndryshuar i Android-it) është 176 jo i lirë, ngaqë përmban disa programe jo të lira.</p> 177 178 <p>Mjaft pajisje Android janë “tiranike”: janë konceptuar që përdoruesit të mos 179 mund të instalojnë dhe xhirojnë <em>software</em> të vetin të ndryshuar, por 180 vetëm versionet e miratuara nga ndonjë shoqëri. Në këtë situatë, të 181 ekzekutueshmit s’janë të lirë, edhe nëse janë krijuar nga burime të cilat 182 janë të lira dhe të përdorshme nga ju. Megjithatë, për disa pajisje Android 183 mund të arrihet kontroll i plotë; pra përdoruesit mund të instalojnë 184 <em>software</em> tjetër.</p> 185 186 <p><em>Firmware</em> ose përudhës të rëndësishëm janë gjithashtu pronësorë, 187 përgjithësisht. Këta mbulojnë transmetimin në rrjetin telefonik, WiFi-n, 188 bluetooth-in, GPS-në, anën grafike 3D, kamerën, altoparlantin dhe në disa 189 raste edhe mikrofonin. Në disa modele, pak nga këta përudhësa janë të lirë 190 dhe ka disa, pa të cilët s’do t’ju gjente gjë—por s’mund të bëni dot 191 pa mikrofonin apo rrjetin telefonik.</p> 192 193 <p>Firmware-i për rrjetin telefonik vjen i instaluar. Nëse krejt ajo çka bënte 194 do të ishte të komunikojë me rrjetin telefonik kur doni ju, mund ta 195 konsideronim si të barasvlershmin me një qark. Kur këmbëngulim se software-i 196 në një pajisje kompjuterike duhet të jetë i lirë, mund të anashkalojmë 197 <em>firmware</em> të instaluar që s’do të përmirësohet kurrë, ngaqë për 198 përdoruesin s’ndërron gjë nëse është një program apo një qark.</p> 199 200 <p>Mjerisht, në këtë rast do të ishte një qark keqdashës. Veçoritë dashakeqe 201 janë të papranueshme, pavarësisht se si sendërtohen.</p> 202 203 <p>Në shumicën e pajisjeve Android, ky <em>firmware</em> ka aq shumë kontroll, 204 sa që mund ta kthejë produktin në një pajisje përgjuese. Në disa, kontrollon 205 mikrofonin. Në të tjerë mund të përfitojë kontroll të plotë të pjesës 206 kryesore kompjuterike, përmes kujtese të përbashkët dhe mundet pra të 207 anashkalojë ose zëvendësojë çfarëdo software-i të lirë që keni instaluar. Me 208 disa, ndoshta me të tërë, modele është e mundur të ushtrohet kontroll së 209 largëti të këtij firmware-i për të mbishkruar pjesën tjetër të software-it 210 në pajisje. Thelbi i software-it të lirë është të kemi kontroll të 211 software-it dhe punës tonë me kompjuterat; një sistem me një deriçkë të 212 pasme s’është për ne. Teksa cilido sistem kompjuterik mund <em>të ketë</em> 213 të meta që mund të shfrytëzohen për spiunim, këto pajisje mundet të 214 <em>jenë</em> pajisje spiunimi. (Craig Murray, në <a 215 href="https://www.theguardian.com/books/2006/aug/12/politics">Vrasje në 216 Samarkand</a>, përshkruan përfshirjen e tij në një operacion zbulimi, që 217 shndërroi së largëti në një pajisje përgjimi telefonin celular jo Android të 218 një objektivi që nuk dyshonte.)</p> 219 220 <p>Sido që të jetë, firmware-i i rrjetit telefonik, në një telefon Android, 221 s’është i barasvlershëm me një qark, ngaqë hardware-i lejon instalim 222 versionesh të rinj dhe kjo është ajo që bëhet. Ngaqë është një 223 <em>firmware</em> pronësor, në praktikë vetëm prodhuesi mundet të realizojë 224 versione të rinj—përdoruesit s’munden.</p> 225 226 <p>Duke i mbledhur tok këto pika, mund të tolerojmë <em>firmware</em> jo të 227 lirë rrjeti telefonik, me kusht që versionet e rinj për të të mos ngarkohen, 228 të mos mund të marrë kontrollin e pjesës kryesore kompjuterike dhe se mund 229 të komunikojë vetëm kur dhe qysh e lë sistemi i lirë operativ të 230 komunikojë. Me fjalë të tjera, kur të jetë i barasvlershëm me qark dhe ai 231 qark s’duhet të jetë dashakeq. S’ka pengesa teknike për krijimin e një 232 telefoni Android që do të kishte këto karakteristika, por nuk dimë të jetë 233 krijuar ndonjë.</p> 234 235 <p>Android-i s’është një sistem i vetëstrehueshëm; zhvillimi për Android lypset 236 të kryhet në ndonjë sistem tjetër. Mjetet në “software development kit” 237 (SDK) të Google-it duket të jenë të lira, por është punë e zorshme të 238 kontrollohet nëse është kështu. Kartelat përkufizim për disa API Google 239 s’janë të lira. Instalimi i SDK-së lyp nënshkrimin e një licence software-i 240 pronësor, nënshkrimin e të cilës duhet ta refuzoni. <a 241 href="https://redmine.replicant.us/projects/replicant/wiki/ReplicantSDK"> 242 SDK-ja e Replicant-it</a> është një zëvendësim i lirë.</p> 243 244 <p>Mbulimi i Android-it së fundi nga shtypi përqendrohet te betejat e 245 patentave. Gjatë 20 vjetëve fushatë për heqjen patentave mbi software-in 246 kemi paralajmëruar se do të ndodhnin beteja të tilla. Patentat mbi 247 software-in mund të detyrojnë eliminim veçorish nga Android-i, ose madje ta 248 bëjnë jo të passhëm. Për më tepër hollësi se pse duhen zhdukur patentat mbi 249 software-in, shihni <a 250 href="https://endsoftpatents.org/">endsoftpatents.org</a>.</p> 251 252 <p>Megjithatë, sulmet për patenta dhe përgjigjet e Google-it s’janë të lidhura 253 drejtpërdrejt me subjektin e këtij artikulli: si e trajtojnë pjesërisht 254 produktet Android një sistem etik shpërndarjeje dhe se si e humbin këtë 255 shans. Edhe ky problem meriton vëmendjen e shtypit.</p> 256 257 <p>Android-i është një hap i madh drejt një telefoni celular etik, të 258 kontrolluar nga përdoruesit, me <em>software</em> të lirë, por ka ende shumë 259 rrugë për të bërë dhe Google-i po e shpie në udhë të shtrembër. Hacker-a po 260 punojnë me <a href="https://replicant.us/">Replicant</a>-in, por është punë 261 e madhe të mbulohet një model i ri pajisjeje dhe mbetet ende problemi i 262 firmware-it. Edhe pse telefonat Android të sotëm janë shumë më pak të liq se 263 sa telefonat Apple ose Windows, s’mund të thuhet se respektojnë lirinë tuaj.</p> 264 <div class="column-limit"></div> 265 266 <h3 class="footnote">Poshtëshënim</h3> 267 <ol> 268 <li id="linuxnote">Shembulli i skajshëm i këtij konfuzioni shfaqet në sajtin 269 linuxonandroid.com, që ofron ndihmë si të “instaloni Linux-in [sic] në 270 pajisjet tuaja Android”. Kjo është tërësisht e rreme: ajo çka instalohet 271 është një version i sistemit GNU, <em>hiq</em> Linux-in, i cili është tashmë 272 i pranishëm si pjesë e Android-it. Ngaqë ky sajt mbulon vetëm <a 273 href="/distros/distros.html">shpërndarje GNU/Linux jo të lira</a>, nuk e 274 rekomandojmë. 275 </li> 276 </ol> 277 278 <div class="infobox extra" role="complementary"> 279 <hr /> 280 Botuar së pari në <cite><a 281 href="https://www.guardian.co.uk/technology/2011/sep/19/android-free-software-stallman"> 282 The Guardian</a></cite>. 283 </div> 284 </div> 285 286 <div class="translators-notes"> 287 288 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 289 </div> 290 </div> 291 292 <!-- for id="content", starts in the include above --> 293 <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> 294 <div id="footer" role="contentinfo"> 295 <div class="unprintable"> 296 297 <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së 298 dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Ka 299 gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a> 300 FSF-në. Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera 301 mund të dërgohen te <a 302 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> 303 304 <p> 305 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 306 replace it with the translation of these two: 307 308 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 309 translations. However, we are not exempt from imperfection. 310 Please send your comments and general suggestions in this regard 311 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 312 313 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 314 315 <p>For information on coordinating and contributing translations of 316 our web pages, see <a 317 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 318 README</a>. --> 319 Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të 320 mirë dhe të përpikta. Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga 321 papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me 322 këtë dërgojini te <a 323 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p><p>Për 324 të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona 325 web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për 326 përkthimet</a>.</p> 327 </div> 328 329 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 330 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 331 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 332 without talking with the webmasters or licensing team first. 333 Please make sure the copyright date is consistent with the 334 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 335 document was modified, or published. 336 337 If you wish to list earlier years, that is ok too. 338 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 339 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 340 year, i.e., a year in which the document was published (including 341 being publicly visible on the web or in a revision control system). 342 343 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 344 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 345 <p>Të drejta kopjimi © 2011-2016, 2021 Richard Stallman</p> 346 347 <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" 348 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons 349 Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> 350 351 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" --> 352 <div class="translators-credits"> 353 354 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 355 </div> 356 357 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 358 U përditësua më: 359 360 $Date: 2022/07/21 12:04:03 $ 361 362 <!-- timestamp end --> 363 </p> 364 </div> 365 </div> 366 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 367 </body> 368 </html>