why-free.html (20168B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/why-free.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays aboutfs principles" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Dlaczego oprogramowanie nie powinno mieć właścicieli - Projekt GNU - 11 Fundacja Wolnego Oprogramowania (FSF)</title> 12 13 <meta name="Keywords" content="GNU, Projekt GNU, FSF, Wolne oprogramowanie, Fundacja Wolnego 14 Oprogramowania, Dlaczego oprogramowanie nie powinno mieć właścicieli" /> 15 16 <!--#include virtual="/philosophy/po/why-free.translist" --> 17 <!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> 18 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.pl.html" --> 19 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 20 <!--#include virtual="/server/top-addendum.pl.html" --> 21 <div class="article reduced-width"> 22 <h2>Dlaczego oprogramowanie nie powinno mieć właścicieli</h2> 23 24 <address class="byline"><a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> 25 26 <p> 27 Technologia informacji cyfrowej przynosi światu ułatwienie kopiowania 28 i modyfikowania informacji. Dzięki komputerom może to być łatwiejsze 29 dla każdego z nas.</p> 30 31 <p> 32 Ale nie wszyscy chcą by było łatwiej. System praw autorskich przyznaje 33 programom „właścicieli”, z których większość dąży 34 do pozbawienia wszystkich pozostałych potencjalnych korzyści 35 z oprogramowania. Chcą być jedynymi, którzy mogą kopiować 36 i modyfikować oprogramowanie, które używamy.</p> 37 38 <p> 39 System praw autorskich pojawił się z rozwojem druku – techniką masowej 40 produkcji kopii. Do tej techniki był dobrze dostosowany, 41 ponieważ ograniczał tylko wielkich producentów kopii. [Stąd angielska 42 nazwa „copyright”, mówiąca o prawie do kopiowania, która 43 znacznie lepiej opisuje naturę tego systemu niż polska]. Nie odbierał 44 wolności czytelnikom książek. Zwykły czytelnik, który nie miał prasy 45 drukarskiej, mógł sporządzać kopie książek tylko za pomocą pióra 46 i atramentu, i niewielu o to oskarżono.</p> 47 48 <p> 49 Technologie cyfrowe są bardziej elastyczne niż druk: gdy informacja ma 50 postać cyfrową, łatwo ją kopiować i dzielić się nią 51 z innymi. Do tej ogromnej elastyczności nie pasuje taki system jak 52 dzisiejsze prawo autorskie. To właśnie jest przyczyną dokuczliwych 53 i drakońskich środków podejmowanych obecnie w celu egzekwowania 54 praw do kopiowania oprogramowania. Rozważmy poniższe cztery przykłady 55 praktyk Stowarzyszenia Wydawców Oprogramowania (Software Publishers 56 Association, SPA):</p> 57 58 <ul> 59 <li>Masowa propaganda, w której twierdzi się, że nieposłuszeństwo 60 wobec właścicieli, by pomóc przyjaciołom, jest czymś złym.</li> 61 62 <li>Nakłanianie ludzi do donoszenia na współpracowników 63 i kolegów.</li> 64 65 <li>Rajdy (z pomocą policji) na biura i szkoły, podczas których każe 66 się ludziom udowadniać, że nie są winni nielegalnego kopiowania.</li> 67 68 <li>Oskarżanie (przez rząd USA, na żądanie SPA) takich ludzi, jak David 69 LaMacchia z <abbr title="Massachusetts Institute of 70 Technology">MIT</abbr>, nie za kopiowanie oprogramowania (nie jest 71 oskarżony o kopiowanie czegokolwiek), ale za samo pozostawienie 72 bez nadzoru urządzeń umożliwiających kopiowanie i nieprowadzenie 73 cenzury ich wykorzystywania.<a href="#footnote1">[1]</a></li> 74 </ul> 75 76 <p> 77 Wszystkie cztery powyższe praktyki przypominają te, które stosowano 78 w byłym Związku Radzieckim, gdzie każda kopiarka miała strażnika, żeby 79 nie dopuścić do zabronionego kopiowania, i gdzie ludzie informacje 80 musieli kopiować w tajemnicy i przekazywać je sobie z ręki 81 do ręki jako „samizdat”. Oczywiście istnieje między nimi 82 różnica: w Związku Radzieckim kontrolowano informację z powodów 83 politycznych, a w USA motywem jest zysk. Ale to działania nas 84 dotykają, a nie ich motywy. Każda próba powstrzymania rozpowszechniania 85 informacji, nie ważne z jakich powodów, prowadzi do tych samych 86 metod i tej samej surowości.</p> 87 88 <p> 89 Właściciele używają kilku rodzajów argumentów za przyznaniem im władzy 90 decydowania o tym, jak możemy posługiwać się informacją:</p> 91 92 93 <ul> 94 <li id="name-calling">Nazewnictwo. 95 96 <p> 97 Właściciele wykorzystują zarówno obraźliwe słowa, takie jak 98 „piractwo” czy „kradzież”, jak 99 i specjalistyczną terminologię, jak „własność 100 intelektualna” czy „szkoda”, do podsunięcia 101 pewnego ogólnego toku myślenia – stosowania powierzchownej analogii między 102 programami a przedmiotami materialnymi.</p> 103 104 <p> 105 Nasze poglądy i intuicyjne wyobrażenia dotyczące posiadania przedmiotów 106 materialnych wiążą się z oceną tego, czy <em>zabranie 107 przedmiotu</em> komuś jest czynem dobrym czy nie. Nie mają 108 bezpośredniego zastosowania do <em>tworzenia kopii</em> 109 czegoś. Jednak właściciele pragną, byśmy mimo to stosowali tę samą 110 miarę do kopiowania.</p></li> 111 112 <li id="exaggeration">Przesada. 113 114 <p> 115 Właściciele twierdzą, że odnoszą „szkodę” 116 lub „ekonomiczną stratę”, gdy użytkownicy sami kopiują 117 programy. Ale kopiowanie nie ma żadnego bezpośredniego wpływu 118 na właściciela i nikogo nie krzywdzi. Właściciel może stracić 119 tylko wtedy, jeśli ktoś, kto zrobił kopię w przeciwnym razie zapłaciłby 120 mu za nią.</p> 121 122 <p> 123 Chwila namysłu wystarczy, by uświadomić sobie, że większość tych ludzi 124 nie kupiłaby kopii. Mimo to właściciele liczą swoje „straty” 125 tak, jakby dosłownie każdy z pewnością kupił. To, delikatnie mówiąc, 126 przesada.</p></li> 127 128 <li id="law">Prawo. 129 130 <p> 131 Właściciele często opisują bieżący stan prawny i surowe kary, jakimi 132 mogą nam zagrozić. W podtekście sugeruje się, że dzisiejsze prawo 133 odzwierciedla niekwestionowane poglądy moralne – a równocześnie 134 nakłania się nas do uważania tych kar za niezależne od nas 135 prawa natury, o które nikogo nie można obwiniać.</p> 136 137 <p> 138 Tego sposobu perswazji nie obliczono na to, by wytrzymał starcie 139 z krytycznym myśleniem – jego zadaniem jest wzmocnienie przyzwyczajenia 140 do myślenia w określony sposób.</p> 141 142 <p> 143 Prawo nie decyduje o tym, co jest dobre, a co złe, to 144 elementarne. Każdy Amerykanin powinien wiedzieć, że w latach 50-tych 145 XIX wieku w wielu stanach zajmowanie przez Murzynów miejsc 146 w przedniej części autobusu było niezgodne 147 z prawem. Jednak tylko rasiści powiedzieliby, że siadanie 148 w tym miejscu było czymś złym.</p></li> 149 150 <li id="natural-rights">Przyrodzone prawa. 151 152 <p> 153 Autorzy często przypisują sobie specjalne związki z napisanymi przez 154 siebie programami, z czego wywodzą, że ich życzenia 155 i interesy dotyczące programu po prostu przeważają 156 nad potrzebami innych, nawet całej reszty świata. (Na ogół to firmy, 157 a nie autorzy, posiadają prawa do programów, ale możemy 158 pominąć tę różnicę).</p> 159 160 <p> 161 Tym, którzy proponują uznać za etyczny aksjomat, że autor jest 162 ważniejszy niż wy, mogę tylko powiedzieć, że osobiście, jako znany 163 autor oprogramowania, uważam to za bzdurę.</p> 164 165 <p> 166 Jednak na ogół ludzie są skłonni sympatyzować z pretensjami 167 do przyrodzonych praw tylko z dwu powodów.</p> 168 169 <p> 170 Pierwszym z nich jest naciągana analogia z materialnymi 171 przedmiotami. Kiedy ugotuję porcję spaghetti, będę protestował, jeśli ktoś 172 ją zje, bo sam nie będę mógł jej zjeść. Jego działanie krzywdzi mnie 173 dokładnie o tyle, o ile przynosi korzyść jemu: tylko jeden z nas może 174 zjeść spaghetti, więc problem jest tylko w tym, kto? 175 Do naruszenia etycznej równowagi wystarczy istnienie choćby 176 najmniejszej różnicy między nami.</p> 177 178 <p> 179 Ale kiedy uruchamiacie czy zmieniacie program przeze mnie 180 napisany, was dotyczy to wprost, mnie tylko pośrednio. To, czy dacie 181 kopię przyjacielowi, będzie mieć dużo większy wpływ na niego i na 182 was niż na mnie. Nie powinienem mieć prawa mówić wam, żebyście tego nie 183 robili. Nikt nie powinien.</p> 184 185 <p> 186 Drugim powodem jest to, że ludziom wmawia się, że przyrodzone 187 prawa autorów to powszechna, niekwestionowana tradycja naszego 188 społeczeństwa.</p> 189 190 <p> 191 Historia pokazuje, że jest dokładnie odwrotnie. Podczas formułowania 192 Konstytucji USA postulowano wprowadzenie idei przyrodzonych praw autorskich, 193 co zostało stanowczo odrzucone. Właśnie dlatego Konstytucja tylko 194 <em>zezwala</em> na istnienie systemu praw autorskich, a nie 195 <em>wymaga</em> go; dlatego stwierdza, że copyright (prawa 196 autorskie) musi być tymczasowy. Stanowi też, że celem systemu praw 197 autorskich jest promocja postępu, a nie wynagradzanie autorów. Prawo 198 autorskie w pewnym stopniu nagradza autorów, w większym wydawców, 199 ale w zamierzeniu jest to tylko sposób na zmianę ich zachowań.</p> 200 201 <p> 202 Naprawdę przyjęta tradycja naszego społeczeństwa mówi, że prawo 203 autorskie ogranicza przyrodzone prawa ogółu, i że można to 204 usprawiedliwić tylko dla dobra ogółu.</p></li> 205 206 <li id="economics">Ekonomia. 207 208 <p> 209 Ostatni argument za istnieniem właścicieli oprogramowania to ten, 210 że prowadzi to do większej produkcji oprogramowania.</p> 211 212 <p> 213 W przeciwieństwie do pozostałych, ten argument przynajmniej 214 prezentuje uzasadnione podejście do tematu. Jest oparty 215 na przekonującym celu – usatysfakcjonowania użytkowników 216 oprogramowania. A z doświadczenia jasno wynika, że ludzie 217 produkują więcej jeśli są za to dobrze wynagradzani.</p> 218 219 <p> 220 Ale argument ekonomiczny ma słaby punkt: opiera się na założeniu, 221 że różnica tkwi tylko w tym, ile musimy płacić. Zakłada, 222 że chodzi nam o <em>produkcję programów</em>, których potrzebujemy 223 bez zależności czy mają one właścicieli czy też nie.</p> 224 225 <p> 226 Ludzie z łatwością przyjmują to założenie, bo zgadza się 227 z naszym doświadczeniem dotyczącym materialnych przedmiotów. Weźmy 228 na przykład kanapkę. można dostać taką samą kanapkę albo za darmo 229 albo za pieniądze. Skoro tak, to jedyną różnica jest zapłacona 230 kwota. Czy musicie ją kupić czy nie, kanapka ma ten sam smak, tę 231 samą wartość odżywczą i w obu przypadkach możecie ją zjeść tylko 232 raz. To, czy dostaniecie ją od właściciela czy też nie, nie 233 może mieć bezpośredniego wpływu na nic innego oprócz kwoty, jaka wam 234 pozostanie.</p> 235 236 <p> 237 Tak jest dla wszelkiego rodzaju przedmiotów – to czy mają właściciela 238 czy nie mają nie wpływa bezpośrednio na to, czym są, ani na 239 to, co możecie z nimi zrobić.</p> 240 241 <p> 242 Jednak, kiedy program ma właściciela, ma to bardzo duży wpływ na to, 243 czym jest i co możecie zrobić ze swoją kopią, gdy ją kupicie. Różnica 244 nie jest tylko kwestią pieniędzy. System przypisujący właścicieli 245 oprogramowaniu zachęca właścicieli do produkcji czegoś, ale nie 246 tego, czego naprawdę społeczeństwo potrzebuje. A to powoduje 247 nieuchwytne wypaczenia etyki, dotykające nas wszystkich.</p></li> 248 249 </ul> 250 251 <p> 252 Czego potrzebuje społeczeństwo? Potrzebuje informacji naprawdę dostępnej dla 253 jego członków, na przykład, programów, które ludzie mogą czytać, 254 poprawiać, przystosowywać i udoskonalać, nie tylko posługiwać się 255 nimi. Jednak właściciele oprogramowania zwykle dostarczają 256 „czarne skrzynki”, których nie możemy ani badać 257 ani zmieniać.</p> 258 259 <p> 260 Społeczeństwo potrzebuje też wolności. Kiedy program ma właściciela, 261 użytkownicy tracą wolność kierowania częścią swego własnego życia.</p> 262 263 <p> 264 A przede wszystkim społeczeństwo potrzebuje pobudzania w swoich 265 członkach ducha dobrowolnej współpracy. Gdy właściciele programów mówią nam, 266 że naturalny sposób pomocy sąsiadowi jest „piractwem”, 267 zatruwają obywatelską duszę naszego społeczeństwa.</p> 268 269 <p> 270 Dlatego mówimy, że <a href="/philosophy/free-sw.html">wolne 271 oprogramowanie</a> to kwestia wolności, nie ceny.</p> 272 273 <p> 274 Ekonomiczny argument za istnieniem właścicieli jest błędny, 275 ale problem ekonomiczny rzeczywiście występuje. Niektórzy piszą 276 użyteczne programy dla samej przyjemności ich pisania albo by ich 277 podziwiano i lubiano. Jeśli jednak chcemy mieć więcej 278 oprogramowania niż piszą ci ludzie, musimy zdobyć środki na ich 279 sfinansowanie.</p> 280 281 <p> 282 Od lat 80 XX wieku deweloperzy wolnego oprogramowania próbowali różnych 283 metod znajdowania funduszy i część się sprawdziła. Nie trzeba 284 z nikogo robić bogacza: przeciętny przychód amerykańskiej rodziny, 285 około $35k, okazuje się być dostateczną motywacją do wielu zajęć 286 dających mniej zadowolenia niż programowanie.</p> 287 288 <p> 289 Przez lata, zanim dzięki wspólnocie przestało to być konieczne, utrzymywałem 290 się z niestandardowych rozszerzeń do napisanego przeze mnie 291 wolnego oprogramowania. Każde z nich było dodawane do publikowanej 292 standardowej wersji, w ten sposób stając się koniec końców dostępne dla 293 ogółu społeczeństwa. Klienci płacili mi po to, bym pracował 294 nad rozszerzeniami, których potrzebowali, zamiast nad cechami, 295 które w przeciwnym razie dla mnie miałyby wyższy priorytet.</p> 296 297 <p> 298 Więkość deweloperów wolnego oprogramowania zarabiała pieniądze 299 poprzez wspieranie usług. W 1994, firma Cygnus Support, mająca 300 około 50 pracowników, szacuje, że około 15 procent pracy jej personelu 301 stanowi konstruowanie wolnego oprogramowania – znaczący odsetek, jak 302 na firmę programistyczną.</p> 303 304 <p> 305 We wczesnych latach 90 XX wieku firmy, wśród których są Intel, Motorola, 306 Texas Instruments i Analog Devices, połączyły siły w finansowaniu 307 dalszego rozwoju wolnego GNU-kompilatora języka C. Większość oprogramowania 308 GCC jest nadal opłacana przez deweloperów. Podobnie, kompilator GNU języka 309 Ada był finansowany w latach 90 przez US Air Force, Siły Lotnicze USA, 310 i kontynuowano to, póki firma postawiła sobie inny cel.</p> 311 312 <p> 313 Ruch wolnego oprogramowania jest wciąż mały, ale przykład słuchaczy 314 radia w USA pokazuje, że jest możliwe wsparcie dużej aktywności 315 bez wymuszania zapłaty ze strony użytkownika.</p> 316 317 <p> 318 Jako użytkownicy komputerów, być może używacie <a 319 href="/philosophy/categories.html#ProprietarySoftware">prawnie 320 zastrzeżonego</a> programu. Gdyby przyjaciel poprosił was o zrobienie kopii, 321 niewłaściwie byłoby odmówić. Współpraca jest ważniejsza niż prawo 322 autorskie. Ale podziemna, potajemna współpraca nie prowadzi 323 do dobrego społeczeństwa. Człowiek powinien starać się prowadzić 324 uczciwe życie otwarcie i z godnością, a to oznacza mówienie 325 „Nie” oprogramowaniu prawnie zastrzeżonemu.</p> 326 327 <p> 328 Zasługujecie na to, by móc otwarcie i swobodnie współpracować 329 z innymi ludźmi, którzy korzystają z programów. Zasługujecie 330 na to, by móc się uczyć, jak działa oprogramowanie, i móc tego 331 nauczać swoich studentów. Zasługujecie na to, by móc wynająć ulubionego 332 programistę do naprawienia programu.</p> 333 334 <p> 335 Zasługujecie na wolne oprogramowanie.</p> 336 <div class="column-limit"></div> 337 338 <h3 class="footnote">Przypis</h3> 339 <ol> 340 <li id="footnote1">Oskarżenie to zostało odrzucone.</li> 341 </ol> 342 343 <hr class="no-display" /> 344 <div class="edu-note c"><p id="fsfs">Ten esej jest opublikowany w <a 345 href="https://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Free 346 Software, Free Society: The Selected Essays of Richard 347 M. Stallman</cite></a>.</p></div> 348 </div> 349 350 <div class="translators-notes"> 351 352 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 353 </div> 354 </div> 355 356 <!-- for id="content", starts in the include above --> 357 <!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> 358 <div id="footer" role="contentinfo"> 359 <div class="unprintable"> 360 361 <p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a 362 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu 363 z FSF można znaleźć na stronie <a 364 href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających 365 odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać 366 na adres <a 367 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> 368 369 <p> 370 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 371 replace it with the translation of these two: 372 373 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 374 translations. However, we are not exempt from imperfection. 375 Please send your comments and general suggestions in this regard 376 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 377 378 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 379 380 <p>For information on coordinating and contributing translations of 381 our web pages, see <a 382 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 383 README</a>. --> 384 Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, 385 ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie 386 tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy 387 w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a 388 href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej 389 informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji 390 tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a 391 href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> 392 </div> 393 394 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 395 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 396 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 397 without talking with the webmasters or licensing team first. 398 Please make sure the copyright date is consistent with the 399 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 400 document was modified, or published. 401 402 If you wish to list earlier years, that is ok too. 403 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 404 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 405 year, i.e., a year in which the document was published (including 406 being publicly visible on the web or in a revision control system). 407 408 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 409 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 410 <p>Copyright © 1994, 2009, 2021 Richard Stallman</p> 411 412 <p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" 413 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji 414 Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 415 4.0 Międzynarodowe</a>.</p> 416 417 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> 418 <div class="translators-credits"> 419 420 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 421 Tłumaczenie: Wojciech Kotwica 2002; poprawki Marcin Wolak 2010, Jan Owoc 422 2010, 2013.</div> 423 424 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 425 Aktualizowane: 426 427 $Date: 2021/09/30 10:33:39 $ 428 429 <!-- timestamp end --> 430 </p> 431 </div> 432 </div> 433 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 434 </body> 435 </html>