thegnuproject.html (69565B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/gnu/thegnuproject.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="gnu-history" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>O projekcie GNU - Projekt GNU - Fundacja Wolnego Oprogramowania (FSF)</title> 11 <style type="text/css" media="print,screen"><!-- 12 a[href*='#ft'] { font-size: .94em; } 13 --> 14 </style> 15 <meta http-equiv="Keywords" content="GNU, Projekt GNU, FSF, wolne oprogramowanie, Fundacja Wolnego 16 Oprogramowania, historia" /> 17 18 <!--#include virtual="/gnu/po/thegnuproject.translist" --> 19 <!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> 20 <!--#include virtual="/gnu/gnu-breadcrumb.pl.html" --> 21 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 22 <!--#include virtual="/server/top-addendum.pl.html" --> 23 <div class="article reduced-width"> 24 <h2>Projekt GNU</h2> 25 26 <address class="byline"><a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> 27 28 <h3>Pierwsza społeczność dzieląca się oprogramowaniem</h3> 29 <p> 30 Kiedy w 1971 roku rozpocząłem pracę w Laboratorium Sztucznej 31 Inteligencji <abbr title="Massachusetts Institute of Technology">MIT</abbr> 32 stałem się częścią społeczności wymieniającej się oprogramowaniem, która 33 działała już od wielu lat. Dzielenie się programami nie ograniczało się 34 wyłącznie do naszej społeczności. Jest tak stare, jak komputery, 35 podobnie jak wymienianie się przepisami jest tak stare, jak samo 36 gotowanie. Ale nasza społeczność robiła to w większym stopniu, niż 37 inne.</p> 38 <p> 39 Laboratorium Sztucznej Inteligencji korzystało z systemu operacyjnego 40 <abbr title="Incompatible Timesharing System">ITS</abbr>, który dzielił czas 41 pracy procesora pomiędzy użytkowników. Został on zaprojektowany 42 i napisany w języku assembler przez hackerów <a 43 href="#ft1">[1]</a> z Laboratorium na komputer Digital <abbr 44 title="Programmed Data Processor">PDP</abbr>-10, jeden z wielkich 45 komputerów tamtego czasu. Moja praca, jako członka społeczności 46 i pracownika Laboratorium, polegała na rozwijaniu tego systemu.</p> 47 <p> 48 Nie nazywaliśmy naszego oprogramowania „wolnym oprogramowaniem”, 49 bo taki termin wówczas nie istniał. Ale właśnie takie ono 50 było. Kiedy pracownicy innego uniwersytetu albo firmy chcieli przenieść 51 jakiś program na swój system i korzystać z niego, to 52 z chęcią się zgadzaliśmy. Kiedy widziało się kogoś korzystającego 53 z nieznanego, interesującego programu, to zawsze można było poprosić o 54 jego kod źródłowy – żeby go przeczytać, zmienić lub użyć jego 55 fragmentów do stworzenia nowego programu.</p> 56 57 <div class="announcement comment" role="complementary"> 58 <hr class="no-display" /> 59 <p> 60 Dlaczego obecnie jest ważniejsze niż kiedykolwiek <a 61 href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">aby nalegać 62 na to, aby oprogramowanie było wolne</a>. 63 </p> 64 <hr class="no-display" /> 65 </div> 66 67 <h3>Upadek społeczności</h3> 68 <p> 69 Sytuacja zmieniła się drastycznie we wczesnych latach 80., kiedy Digital 70 zakończył produkcję PDP-10. Ich architektura, elegancka i potężna 71 w latach 60., nie dała się w sposób naturalny rozbudować tak, żeby 72 wykorzystać większe przestrzenie adresowe, jakie stały się osiągalne 73 w latach 80. To oznaczało, że niemal wszystkie programy składające 74 się na ITS stały się przestarzałe.</p> 75 <p> 76 Społeczność hackerów z Laboratorium Sztucznej Inteligencji rozpadła się 77 niewiele wcześniej. W roku 1981 rozwijająca się firma Symbolics 78 zatrudniła niemal wszystkich hackerów z Laboratorium, a wyludniona 79 społeczność nie mogła już samodzielnie dać sobie rady. (Wydarzenia te 80 opisuje książka Steve'a Levy'ego <cite>Hackers</cite>, nakreślono 81 w niej także klarowny opis samej społeczności w czasach 82 rozkwitu). Kiedy w 1982 Laboratorium kupiło nowy komputer PDP-10, jego 83 administratorzy w miejsce ITS zdecydowali się korzystać 84 z wyprodukowanego przez firmę Digital zastrzeżonego systemu 85 operacyjnego z podziałem czasu.</p> 86 <p> 87 Nowoczesne w tamtych czasach komputery, takie jak VAX czy 68020, 88 miały swoje własne systemy operacyjne, ale żaden z nich nie był 89 wolnym oprogramowaniem. Trzeba było podpisać umowę o nieujawnianiu nawet 90 po to tylko, by dostać program w postaci pliku wykonywalnego.</p> 91 <p> 92 To oznaczało, że pierwszym działaniem przy korzystaniu 93 z komputerów była obietnica odmowy pomocy innym. Społeczność oparta 94 na współpracy była zakazana. Zasadą wprowadzoną przez właścicieli 95 zastrzeżonego prawnie oprogramowania było „jeśli dzielisz się 96 z bliźnim, to jesteś piratem, a jeśli potrzebujesz zmian, to 97 błagaj, żebyśmy je wprowadzili”.</p> 98 <p> 99 Dla niektórych czytelników może być zaskoczeniem koncepcja, że system 100 społeczny ukryty za oprogramowaniem prawnie zastrzeżonym – 101 system, który mówi, że nie wolno ci dzielić się programami ani ich 102 zmieniać – jest antyspołeczny, nieetyczny, że jest po prostu 103 zły. Ale co innego moglibyśmy powiedzieć o systemie opartym 104 na wprowadzaniu podziałów między ludzi i pozostawianiu 105 użytkowników bez pomocy? Czytelnicy, którym ta myśl wydaje się 106 zaskakująca, prawdopodobnie uważają system społeczny oprogramowania prawnie 107 zastrzeżonego za naturalny, albo osądzają go według kryteriów 108 podsuwanych przez przemysł oprogramowania prawnie zastrzeżonego. Producenci 109 oprogramowania ciężko i długo pracowali nad przekonaniem ludzi, 110 że to jedyny sposób, w jaki można patrzeć na sprawę.</p> 111 <p> 112 Kiedy producenci oprogramowania mówią o „egzekwowaniu” swoich 113 „praw” albo „powstrzymaniu <a 114 href="/philosophy/words-to-avoid.html#Piracy">piractwa</a>”, to, co 115 w danej chwili <em>mówią</em>, jest w istocie 116 drugorzędne. Faktyczną treścią ich wypowiedzi są niewypowiadane wprost, 117 ukryte założenia traktowane przez nich jak rzecz bezdyskusyjna. Słuchacze 118 mają rzecz przyjmować bezkrytycznie. Przetestujmy zatem te założenia.</p> 119 <p> 120 Pierwszym jest, że producenci oprogramowania mają niekwestionowane, 121 naturalne prawo do posiadania programów, a przez to 122 do wywierania wpływu na wszystkich ich użytkowników. (Gdyby było 123 to prawo naturalne, to wtedy bez względu na to, jak wiele szkody 124 przynosi społeczności, nie moglibyśmy się mu sprzeciwić). Interesujące, 125 że konstytucja Stanów Zjednoczonych i tradycja prawna odrzucają 126 ten pogląd. Prawo autorskie nie jest prawem naturalnym, tylko sztucznym, 127 utrzymywanym przez rząd monopolem, który ogranicza naturalne prawo 128 użytkowników do kopiowania.</p> 129 <p> 130 Kolejnym niejawnym założeniem jest, że jedyną istotną rzeczą 131 w programach komputerowych jest praca, którą pozwalają wykonać – 132 że my, użytkownicy komputerów, nie powinniśmy dbać o to, jaki rodzaj 133 społeczności mamy prawo tworzyć.</p> 134 <p> 135 Trzecim założeniem jest, że nie mielibyśmy żadnego zdatnego 136 do użytku oprogramowania (albo nie mielibyśmy programu 137 do wykonania takiej czy innej konkretnej pracy), gdybyśmy nie dali 138 firmie komputerowej władzy nad jego użytkownikami. To założenie mogło 139 wydawać się całkiem sensowne zanim ruch wolnego oprogramowania nie pokazał, 140 że możemy stworzyć mnóstwo użytecznego oprogramowania 141 bez zakładania na niego kajdan.</p> 142 <p> 143 Jeśli odrzucimy te założenia, a rzecz osądzimy bazując na zwykłej, 144 zdroworozsądkowej moralności kierując się przy ocenie przede wszystkim 145 dobrem użytkownika, dojdziemy do krańcowo odmiennych 146 wniosków. Użytkownicy komputerów powinni mieć wolność w zakresie 147 modyfikowania programów do swoich potrzeb, i wolność 148 do dzielenia się oprogramowaniem, ponieważ pomaganie innym jest 149 podstawą funkcjonowania społeczeństwa.</p> 150 <p> 151 Nie ma tu miejsca na przedstawienie wyczerpującego uzasadnienia tego 152 twierdzenia, dlatego pozwolę sobie skierować czytelnika do stron 153 „<a href="/philosophy/why-free.html">Dlaczego oprogramowanie nie 154 powinno mieć właścicieli</a>” oraz „<a 155 href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">Wolne 156 oprogramowanie jest jeszcze ważniejsze teraz</a>.” 157 </p> 158 159 <h3>Wybór czysto moralny</h3> 160 <p> 161 Moja społeczność przestała istnieć, nie można już było działać jakby nic się 162 nie zmieniło. Stanąłem w obliczu czysto moralnego wyboru.</p> 163 <p> 164 Najłatwiejszym rozwiązaniem było wejście w świat oprogramowania prawnie 165 zastrzeżonego – podpisywanie umów o nieujawnianiu i zgoda 166 na nieudzielanie pomocy moim kolegom hackerom. Zapewne ja także 167 pracowałbym nad rozwojem oprogramowania wydawanego na warunkach 168 umów o nieujawnianiu, tym samym wzmagając presję na innych, 169 aby także oni zdradzili swoich przyjaciół.</p> 170 <p> 171 Mógłbym w ten sposób zarabiać pieniądze, być może mógłbym znaleźć 172 radość w pisaniu kodu. Ale wiedziałem, że na końcu swojej 173 kariery obejrzałbym się na lata, które spędziłem budując mury między 174 ludźmi, i poczułbym, że życie minęło mi na czynieniu świata 175 gorszym miejscem.</p> 176 <p> 177 Już wtedy doświadczyłem, co znaczy być odbiorcą umowy o nieujawnianiu, kiedy 178 ktoś odmówił mi oraz Laboratorium MIT kodu źródłowego do programu 179 kontrolującego drukarkę (brak pewnych możliwości tego programu czynił 180 korzystanie z drukarki zajęciem ogromnie frustrującym.) Tak 181 więc nie mogłem sobie powiedzieć, że umowy o nieujawnianiu są 182 nieszkodliwe. Byłem rozzłoszczony, kiedy odmówiono nam udostępnienia kodu; 183 nie mogłem obrócić się na pięcie i zacząć robić to samo innym.</p> 184 <p> 185 Kolejnym możliwym wyborem, oczywistym, choć nieprzyjemnym, byłby wybór 186 innego zawodu. W ten sposób moje umiejętności nie byłyby szkodliwie 187 wykorzystywane, ciągle jednak byłyby marnotrawione. Nie byłbym winny 188 dzielenia i ograniczania użytkowników komputerów, ale to 189 i tak miałoby miejsce.</p> 190 <p> 191 Dlatego szukałem drogi, dzięki której programista mógłby zrobić coś dla 192 wspólnego dobra. Zapytałem siebie, czy jest program, lub programy, 193 które mógłbym napisać, i w ten sposób ponownie umożliwić powstanie 194 społeczności.</p> 195 <p> 196 Odpowiedź była jasna: pierwszą potrzebną rzeczą jest system operacyjny. To 197 jest podstawowe oprogramowanie, które umożliwia korzystanie 198 z komputera. Mając system operacyjny można robić wiele 199 rzeczy. Bez niego w ogóle nie można uruchomić komputera. Mając 200 wolny system operacyjny ponownie moglibyśmy stworzyć wspólnotę 201 współpracujących ze sobą hackerów, i zaprosić każdego, by do nas 202 dołączył. I każdy mógłby używać komputera bez uczestniczenia 203 w spisku mającym na celu ogołocenie z praw własnych 204 przyjaciół.</p> 205 <p> 206 Jako specjalista od systemów operacyjnych miałem właściwe 207 umiejętności. I choć nie mogłem być pewny sukcesu całego 208 przedsięwzięcia, to zrozumiałem, że jestem wybrany do tej 209 pracy. Zdecydowałem się zrobić system kompatybilny z Uniksem, tak żeby 210 był łatwy w przenoszeniu na różne komputery, i żeby 211 użytkownicy Uniksa mogli łatwo się na niego przerzucić. Nazwa GNU 212 została wybrana, zgodnie ze starą hackerską tradycją, jako rekursywny 213 akronim „GNU's Not Unix” [„GNU to Nie 214 Unix”]. Wymawia się <a href="/gnu/pronunciation.html">z jedną 215 sylabą i twardym g</a>.</p> 216 <p> 217 System operacyjny nie oznacza wyłącznie jądra, ledwo wystarczającego 218 do uruchamiania innych programów. W latach 70. każdy system 219 operacyjny zasługujący na tę nazwę zawierał procesory poleceń, 220 asemblery, kompilatory, interpretery, debuggery, edytory tekstu, programy 221 pocztowe i wiele, wiele więcej innych aplikacji. ITS miał to wszystko, 222 Multics miał, VMS miał i Unix miał. System operacyjny GNU także miał to 223 mieć.</p> 224 <p> 225 Później usłyszałem słowa, przypisywane Hillelowi <a 226 href="#ft2">[2]</a>:</p> 227 228 <blockquote><p> 229 Jeśli nie jestem dla siebie, kto będzie dla mnie?<br /> 230 Jeśli jestem tylko dla siebie, to czym jestem?<br /> 231 Jeśli nie teraz, to kiedy? 232 </p></blockquote> 233 <p> 234 Decyzja o powołaniu do życia Projektu GNU podjęta została 235 w podobnym duchu.</p> 236 237 <h3>Free as in freedom</h3> 238 <p> 239 Termin „free software” [„wolne oprogramowanie”] 240 czasem jest mylnie rozumiany — to nie ma nic wspólnego z ceną [free 241 w języku angielskim znaczy zarówno wolny, jak i darmowy, patrz też 242 http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html – przyp. tłum.]. Tu chodzi 243 o wolność. Dlatego definicja wolnego oprogramowania jest następująca.</p> 244 245 <p>Program jest wolnym oprogramowaniem dla ciebie, jego użytkownika, jeśli:</p> 246 247 <ul> 248 <li>Masz prawo do jego uruchamiania w dowolnym celu.</li> 249 250 <li>Masz prawo do modyfikowania programu, tak by zaspokajał twoje 251 potrzeby. (Żeby to prawo mogło być realizowane w praktyce, musisz mieć 252 dostęp do kodu źródłowego, bo wprowadzanie zmian do programu 253 bez posiadania kodu źródłowego jest niewyobrażalnie trudne.)</li> 254 255 <li>Masz prawo do rozprowadzania kopii programu, zarówno za darmo, jak 256 i za opłatą.</li> 257 258 <li>Masz prawo do rozprowadzania zmodyfikowanych wersji programu, tak żeby 259 społeczność mogła skorzystać z twoich ulepszeń.</li> 260 </ul> 261 <p> 262 Słowo „free” odnosi się do wolności, a nie 263 do ceny, więc nie ma sprzeczności między sprzedażą kopii programu, 264 a wolnym oprogramowaniem. W rzeczywistości prawo 265 do sprzedawania kopii jest fundamentalne: zestawy wolnego 266 oprogramowania sprzedawane na CD-ROM-ach są ważne dla społeczności, 267 a sprzedawanie ich jest istotnym sposobem pozyskiwania funduszy 268 na rozwój wolnego oprogramowania. Dlatego program, którego ludzie 269 nie mogą dołączać do takiego zestawu, nie jest wolnym oprogramowaniem.</p> 270 <p> 271 Z powodu wieloznaczności słowa „free” ludzie długo szukali 272 dla niego alternatyw, ale żadna nie została uznana 273 za lepszą. Język angielski posiada więcej słów i niuansów niż 274 jakikolwiek inny, ale brakuje w nim prostego, niedwuznacznego 275 słowa, które znaczyłoby „wolny” [„free” as in 276 „freedom”]. „Nieskrępowany” 277 [„unfettered”] jest słowem najbliższym mu znaczeniowo. Takie 278 alternatywy jak „oswobodzony” [„liberated”], 279 „wolność” [„freedom”] czy „otwarty” 280 [„open”] mają albo niewłaściwe znaczenie, albo jakieś 281 inne wady.</p> 282 283 <h3>Oprogramowanie GNU i system GNU</h3> 284 <p> 285 Budowanie całego systemu to bardzo duży projekt. Żeby go osiągnąć, 286 zdecydowałem się wykorzystać i dostosować istniejące fragmenty wolnego 287 oprogramowania gdzie tylko było to możliwe. Na przykład na samym 288 początku zdecydowałem się używać TeX-a jako podstawowego programu 289 do formatowania tekstów, a kilka lat później raczej zaakceptować X 290 Window System, niż pisać inny system okien dla GNU.</p> 291 <p> 292 Z powodu tych i innych, podobnych, decyzji system GNU nie jest tym 293 samym, co zestaw całego oprogramowania GNU. System GNU zawiera programy, 294 które nie są oprogramowaniem GNU, programy, które dla swoich własnych 295 potrzeb napisali inni ludzie czy firmy. Możemy ich jednak używać, 296 bo są wolnym oprogramowaniem.</p> 297 298 <h3>Początki projektu</h3> 299 <p> 300 W styczniu 1984 porzuciłem pracę w MIT i rozpocząłem pisanie 301 oprogramowania GNU. Opuszczenie MIT było konieczne, żeby MIT nie mógł 302 ingerować w rozprowadzaniu GNU jako wolnego oprogramowania. Gdybym 303 pozostał pracownikiem MIT, uczelnia mogłaby zgłosić roszczenia do mojej 304 pracy, mogłaby narzucić własne reguły dystrybucji, a nawet zamienić 305 projekt w oprogramowanie prawnie zastrzeżone. Nie miałem ochoty wykonać 306 tak ogromnej pracy, a następnie zobaczyć jak staje się ona bezużyteczna 307 dla zamierzonego celu: stworzenia nowej społeczności dzielącej się 308 oprogramowaniem.</p> 309 <p> 310 Pomimo to profesor Winston, ówczesny szef Laboratorium Sztucznej 311 Inteligencji MIT, życzliwie umożliwił mi dalsze korzystanie 312 z wyposażenia laboratorium.</p> 313 314 <h3>Pierwsze kroki</h3> 315 <p> 316 Tuż przed rozpoczęciem prac nad GNU usłyszałem o Free University 317 Compiler Kit, znanym także jako VUCK (holenderskie słowo oznaczające 318 „free” – „wolny” – pisze się przez 319 <i>v</i>). To był kompilator zaprojektowany tak, by obsługiwał różne języki 320 programowania, w tym C i Pascala, a także potrafił 321 wygenerować postaci wynikowe programów przeznaczone dla rozmaitych typów 322 komputerów. Napisałem do autora z pytaniem, czy można go użyć 323 do tworzenia GNU.</p> 324 <p> 325 Odpowiedział kpiąco, oświadczając, że to uniwersytet jest wolny, 326 a nie kompilator. Wtedy zdecydowałem, że moim pierwszym programem 327 dla GNU będzie wielojęzykowy i wieloplatformowy kompilator.</p> 328 <p> 329 W nadziei, że uda mi się uniknąć pisania całego kompilatora 330 samodzielnie, zdobyłem kod źródłowy Pastela, który był wieloplatformowym 331 kompilatorem opracowanym w Lawrence Livermore Lab. Obsługiwał on 332 rozszerzoną wersję Pascala, w której też był napisany, zaprojektowana 333 jako język programowania systemów. Dodałem mu napisany w C interfejs 334 użytkownika i rozpocząłem przenoszenie na komputer Motorola 335 68000. Ale musiałem się poddać, kiedy odkryłem, że kompilator 336 potrzebuje wielu megabajtów pamięci, a istniejący na 68000 system 337 uniksowy zezwalał tylko na 64 kb.</p> 338 <p> 339 Później zrozumiałem, że kompilator Pastel działał tak, że parsował 340 całość pliku wejściowego do postaci drzewa składniowego, konwertował 341 całe drzewo w ciąg „instrukcji”, a następnie generował 342 cały plik wyjściowy, przy czym na żadnym etapie nie uwalniał 343 zasobów. Wtedy dotarło do mnie, że nowy kompilator muszę napisać 344 od zera. Ten nowy kompilator jest znany obecnie jako <abbr title="GNU 345 Compiler Collection">GCC</abbr>. Nie użyłem w nim żadnego fragmentu 346 Pastela, ale udało mi się udało mi się dostosować i wykorzystać 347 napisany wcześniej w C interfejs użytkownika. To było jednak kilka 348 lat później. Najpierw pracowałem nad Emacsem.</p> 349 350 <h3>GNU Emacs</h3> 351 <p> 352 Prace nad GNU Emacsem rozpocząłem we wrześniu 1984, a na początku 353 1985 zaczął nadawać się do użytku. To pozwoliło mi 354 na wykorzystanie systemów uniksowych do edycji. Nie mając interesu 355 w uczeniu się vi czy ed, do tej pory edycji dokonywałem 356 na maszynach innego typu.</p> 357 <p> 358 W tym momencie pojawili się ludzie, którzy chcieli korzystać z GNU 359 Emacsa, co podniosło kwestię jego dystrybucji. Oczywiście umieściłem go 360 na anonimowym serwerze ftp na komputerze MIT, z którego 361 korzystałem. (Komputer ten, prep.ai.mit.edu, stał się w ten sposób 362 podstawowym ośrodkiem dystrybucyjnym GNU; kiedy został zezłomowany kilka lat 363 później, przenieśliśmy jego nazwę na nasz nowy serwer ftp.) Ale w 364 owym czasie wielu zainteresowanych nie miało dostępu do Internetu, 365 i nie mogło uzyskać kopii poprzez ftp. Więc pytanie brzmiało: 366 co miałem im powiedzieć?</p> 367 <p> 368 Mógłbym powiedzieć „znajdź znajomego z dostępem 369 do Internetu, który zrobi dla ciebie kopię”. Albo mogłem 370 zrobić to, co robiłem z oryginalnym Emacsem na PDP-10, mówiąc 371 „wyślij mi taśmę i zaadresowaną kopertę zwrotną ze znaczkiem, 372 a ja ci ją odeślę z nagranym Emacsem”. Ale nie miałem 373 pracy i szukałem sposobu na zarobienie pieniędzy na wolnym 374 oprogramowaniu. Dlatego ogłosiłem, że wyślę taśmę każdemu, kto 375 tego chce, za opłatą 150$. W ten sposób stworzyłem firmę 376 handlującą wolnym oprogramowaniem, poprzednika dzisiejszych przedsiębiorstw 377 rozpowszechniających całe systemy dystrybucji GNU/Linux.</p> 378 379 <h3>Czy program jest wolny dla każdego użytkownika?</h3> 380 <p> 381 Jeśli program jest wolny kiedy opuszcza ręce autora, nie oznacza to 382 automatycznie, że będzie wolnym oprogramowaniem dla każdego, kto ma 383 jego kopię. Na przykład oprogramowanie <a 384 href="/philosophy/categories.html#PublicDomainSoftware">public domain</a> 385 (oprogramowanie, które nie podlega prawu autorskiemu) jest wolne, 386 ale każdy może stworzyć jego zmodyfikowaną, objętą restrykcyjną 387 licencją wersję. Podobnie wiele wolnych programów jest chronionych prawami 388 autorskimi, ale rozpowszechnianych na prostych, mało 389 restrykcyjnych licencjach, które dopuszczają tworzenie zmodyfikowanych, 390 zastrzeżonych wersji.</p> 391 <p> 392 Wzorcowym przykładem tego problemu jest X Window System. Stworzony 393 na MIT i opublikowany jako wolne oprogramowanie z liberalną 394 licencją, szybko został zaadaptowany przez różne firmy komputerowe. Dodały 395 one X-y – ale tylko w postaci binarnej – 396 do swoich zastrzeżonych systemów uniksowych i objęły je tą samą 397 umową o nieujawnianiu. Te kopie X-ów nie były już bardziej wolne, niż sam 398 Unix.</p> 399 <p> 400 Twórcy X Window System nie uważali tego za problem – oczekiwali 401 i chcieli, by tak się właśnie stało. Ich celem nie była wolność, 402 ale „sukces” definiowany jako „dotarcie do wielu 403 użytkowników”. Nie dbali o to, czy ci użytkownicy mają wolność, 404 tylko o to, by ich było wielu.</p> 405 <p> 406 To doprowadziło do paradoksalnej sytuacji, w której dwa różne 407 sposoby mierzenia ilości wolności dawały różne odpowiedzi na pytanie 408 „Czy ten program jest wolny?”. Gdyby sądzić według wolności, 409 którą zapewniają warunki dystrybucji edycji z MIT, można by powiedzieć, 410 że X-y są wolnym oprogramowaniem. Ale gdyby mierzyć wolność 411 przeciętnego użytkownika X-ów okazałoby się, że jest to oprogramowanie 412 zastrzeżone. Większość użytkowników X-ów używała bowiem jego zastrzeżonych 413 wersji dostarczanych z Uniksami, a nie wolnej wersji.</p> 414 415 <h3>Copyleft i GNU GPL</h3> 416 <p> 417 Celem GNU jest dać użytkownikom wolność, a nie tylko być 418 popularnym. Dlatego potrzebowaliśmy takich warunków dystrybucji, które 419 zapobiegłyby przekształceniu oprogramowania GNU w prawnie 420 zastrzeżone. Metoda, której użyliśmy, nazywa się 421 „copyleft” <a href="#ft3">[3]</a>.</p> 422 <p> 423 Copyleft korzysta z prawa autorskiego, ale wywraca je do góry 424 nogami, żeby służyło innemu niż zazwyczaj celowi: prawo, zamiast być 425 narzędziem służącym do przekształcenia oprogramowania w prywatną 426 własność, staje się narzędziem służącym do zachowania wolności 427 programu.</p> 428 <p> 429 Centralną koncepcją copyleftu jest to, że dajemy każdemu prawo 430 do uruchamiania programu, kopiowania programu, modyfikowania programu, 431 oraz rozprowadzana zmodyfikowanych wersji – ale nie prawo 432 do dodawania własnych obostrzeń. W ten sposób te podstawowe 433 wolności, które czynią oprogramowanie wolnym, są gwarantowane dla każdego, 434 kto ma jego kopię; stają się prawami niezbywalnymi.</p> 435 <p> 436 Żeby copyleft był efektywny także zmodyfikowane wersje muszą być wolne. To 437 gwarantuje, że praca oparta na naszej pracy będzie 438 po publikacji dostępna dla naszej społeczności. Kiedy programiści, 439 zarabiający na życie jako programiści, rozwijają oprogramowanie GNU, to 440 właśnie copyleft powstrzymuje ich pracodawców od powiedzenia: 441 „Nie możesz dzielić się tymi poprawkami, bo chcemy ich użyć 442 w naszej, prawnie zastrzeżonej wersji tego programu”.</p> 443 <p> 444 Wymóg, by także zmiany były wolne, jest niezbędny jeśli chcemy zapewnić 445 wolność każdemu użytkownikowi programu. Firmy, które prywatyzują X Window 446 System zazwyczaj wprowadzają jakieś poprawki, żeby dostosować go swojego 447 sprzętu i systemów. Te poprawki są niewielkie w porównaniu 448 z wielkim rozmiarem X-ów, ale nie są błahe. Gdyby wprowadzanie 449 zmian było pretekstem do odmówienia użytkownikowi wolności, łatwo 450 byłoby każdemu nadużywać tej wymówki.</p> 451 <p> 452 Z tym związany jest problem łączenia wolnych programów 453 z nie-wolnym kodem. Taka kombinacja byłaby nieuchronnie nie-wolna; 454 wszystkich wolności, których brakuje w nie-wolnej części, brakowałoby 455 także całości. Zgoda na takie połączenia wyrwałaby w kadłubie 456 dziurę wystarczająco dużą, by zatonął cały statek. Dlatego kardynalnym 457 zadaniem copyleftu jest zatkanie takiej dziury: dodawanie czy łączenie 458 z programem copyleftowym musi być dokonane w taki sposób, by 459 całość także była wolna i wydana na zasadach copyleftu.</p> 460 <p> 461 Charakterystycznym zastosowaniem copyleftu, którego używamy najczęściej dla 462 oprogramowania GNU, jest Powszechna Licencja Publiczna GNU [GNU General 463 Public License], w skrócie GNU GPL. Mamy także inne rodzaje copyleftu, 464 których używamy w wyjątkowych warunkach. Instrukcje obsługi GNU także 465 są copyleftowane, ale do tego celu używamy znacznie prostszego rodzaju 466 copyleftu, ponieważ dla instrukcji obsługi nie jest konieczna cała 467 złożoność GNU GPL <a href="#ft4">[4]</a>.</p> 468 469 <h3>Fundacja Wolnego Oprogramowania (Free Software Foundation)</h3> 470 471 <p>W miarę jak rosło zainteresowanie Emacsem, w projekt GNU 472 angażowali się coraz to nowi ludzie. W końcu zdecydowaliśmy, 473 że czas ponownie poszukać źródeł finansowania. Dlatego w roku 1985 474 stworzyliśmy <a href="https://www.fsf.org/">Fundację wolnego 475 oprogramowania</a> (Free Software Foundation), zwolnioną z podatku 476 instytucję na rzecz rozwoju wolnego oprogramowania. FSF przejęła także 477 dystrybucję taśm z Emacsem; później rozszerzyła tę działalność o 478 rozprowadzanie innego wolnego oprogramowania (zarówno GNU jak 479 i nie-GNU), a także sprzedaż wolnych instrukcji obsługi.</p> 480 481 <p>Historycznie większość przychodów FSF pochodziła ze sprzedaży kopii 482 programów i związanych z tym innych usług (CD-ROM-y z kodem 483 źródłowym, CD-ROM-y z programami, ładnie wydrukowane instrukcje, 484 wszystkie z prawem do rozpowszechniania i modyfikacji), 485 a także Dystrybucje Delux (na które składa się cały zestaw programów 486 skompilowanych przez nas na platformę wybraną przez nabywcę). Dziś FSF 487 nadal <a href="https://shop.fsf.org/">sprzedaje podręczniki i inne 488 zabawki</a>, ale większość przychodów pochodzi z opłat 489 członkowskich. Możecie przyłączyć się do FSF na stronie <a 490 href="https://fsf.org/join">fsf.org</a>.</p> 491 492 <p>Pracownicy Fundacji wolnego oprogramowania napisali i utrzymywali wiele 493 pakietów oprogramowania GNU. Dwa najbardziej znane to biblioteka C 494 oraz powłoka (shell). Biblioteka C GNU jest czymś, czego używa każdy 495 program uruchomiony pod systemem GNU/Linux do komunikacji 496 z Linuksem. Została stworzona przez członka Fundacji wolnego 497 oprogramowania, Rolanda McGratha. Powłoka używana na większości 498 systemów GNU/Linux to <abbr title="Bourne Again Shell">BASH</abbr>, Bourne 499 Again Shell <a href="#ft5">[5]</a>, którą stworzył pracownik FSF Brian 500 Fox.</p> 501 502 <p>Sfinansowaliśmy powstanie tych programów, ponieważ projekt GNU nie 503 składa się wyłącznie z narzędzi czy środowiska pracy. Naszym celem 504 był kompletny system operacyjny, a te programy były niezbędne 505 do jego stworzenia.</p> 506 507 <h3>Wsparcie dla wolnego oprogramowania</h3> 508 509 <p>Filozofia wolnego oprogramowania odrzuca szeroko stosowane praktyki 510 biznesowe, ale nie jest przeciwko biznesowi. Jeśli biznes respektuje 511 wolność użytkowników, życzymy mu sukcesu.</p> 512 513 <p>Sprzedaż kopii Emacsa to przykład jednego ze sposobów działania 514 w biznesie wolnego oprogramowania. Kiedy FSF przejęła tę działalność, 515 potrzebowałem innych sposobów na zarobienie pieniędzy 516 na życie. Sposobem tym okazało się sprzedawanie usług związanych 517 z rozwijanym przeze mnie oprogramowaniem GNU. W tym zawierały się 518 szkolenia z tematów takich jak programowanie na GNU Emacs, 519 czy dostosowanie GCC do konkretnych potrzeb użytkownika, 520 a także rozwój programów, głównie implementacja GCC na nowe 521 platformy.</p> 522 523 <p>Dziś każda z tych gałęzi biznesu wolnego oprogramowania jest zajęta 524 przez szereg korporacji. Niektórzy sprzedają zestawy wolnego oprogramowania 525 na CD-ROM-ach, inni sprzedają wsparcie techniczne różnego poziomu, 526 począwszy od odpowiadania na pytania użytkowników, 527 poprzez poprawianie błędów, a skończywszy na dodawaniu 528 nowych, istotnych funkcji. Obserwujemy nawet powstawanie firm 529 informatycznych, które bazują na wypuszczaniu nowych produktów wolnego 530 oprogramowania.</p> 531 532 <p>Uważajcie jednak, bo szereg firm, które reklamują się w powiązaniu 533 z terminem „open source” w rzeczywistości opiera swoje 534 interesy na niewolnym oprogramowaniu, które tylko współpracuje 535 z wolnym oprogramowaniem. To nie są firmy wolnego oprogramowania. To są 536 firmy oprogramowania prawnie zastrzeżonego, których produkty odciągają 537 użytkowników od wolności. Oni nazywają je produktami 538 z „wartością dodaną” [„value-added packages”], 539 co odzwierciedla wartości, jakie chcieliby, byśmy przyjęli: udogodnienia 540 ponad wolnością. Jeśli jednak wyżej cenimy sobie wolność, powinniśmy 541 nazwać je raczej produktami z „odebraną wolnością”.</p> 542 543 <h3>Osiągnięcia techniczne</h3> 544 545 <p>Najważniejszym zadaniem stojącym przed GNU było po prostu „być 546 wolnym oprogramowaniem”. Nawet jeśli GNU nie miałoby technicznej 547 przewagi nad Uniksem, miałoby przewagę społeczną, gdyż pozwala ono 548 użytkownikom na współpracę, oraz przewagę moralną, 549 poprzez przestrzeganie zasad wolności użytkownika.</p> 550 551 <p>Ale było rzeczą naturalną użycie podczas tworzenia GNU znanych 552 i dobrze działających standardów – takich jak dynamiczna alokacja 553 struktur danych, żeby uniknąć arbitralnych stałych rozmiarów danych, 554 czy obsługa wszystkich możliwych 8-bitowych znaków, gdzie tylko miało 555 to sens.</p> 556 557 <p>Na dodatek odrzuciliśmy uniksowe podejście skupiające się 558 na minimalnym zużyciu pamięci, decydując, że system nie będzie 559 obsługiwać maszyn 16-bitowych (było jasne, że w momencie, gdy system 560 GNU zostanie ukończony, standardem będą maszyny 32-bitowe), oraz że nie 561 będziemy się starać redukować zużycia pamięci, dopóki nie przekroczy ono 562 wielkości jednego megabajta. Przy programach, dla których obsługiwanie 563 bardzo dużych plików nie było szczególnie istotne, zachęcaliśmy programistów 564 do załadowania pliku do jądra w całości, żeby uzyskać dostęp 565 do jego zawartości bez obaw o ograniczenia wejścia-wyjścia.</p> 566 567 <p>Dzięki tym decyzjom wiele programów GNU jest szybsza i stabilniejsza 568 od swoich uniksowych odpowiedników.</p> 569 570 <h3>Podarowane komputery</h3> 571 572 <p>Reputacja projektu GNU rosła i w związku z tym znaleźli się 573 ludzie, którzy zaoferowali komputery pracujące pod Unix-em jako dar dla 574 projektu. Były one bardzo użyteczne, bo najłatwiejszym sposobem 575 rozwijania komponentów GNU było robienie tego na systemie Uniksowym, 576 i zastępowanie jego komponentów jeden po drugim. Ale to 577 podniosło problem etyczny: czy posiadanie przez nas kopii Unix-a 578 w ogóle było w porządku?</p> 579 580 <p>Unix był (i jest) oprogramowaniem prawnie zastrzeżonym, a filozofia 581 projektu GNU mówi, że nie powinniśmy korzystać z oprogramowania 582 prawnie zastrzeżonego. Tym niemniej, przyjmując to samo rozumowanie, które 583 mówi, że przemoc jest usprawiedliwiona w obronie koniecznej, 584 doszedłem do wniosku, że uzasadnione jest użycie prawnie 585 zastrzeżonego pakietu, jeśli jest to konieczne do stworzenia jego 586 wolnego odpowiednika, który pomógłby ludziom w zaprzestaniu korzystania 587 z zastrzeżonych pakietów.</p> 588 589 <p>Nawet jeśli było to zło usprawiedliwione, to ciągle było złem. Dziś nie mamy 590 już żadnych kopii Uniksa, gdyż zastąpiliśmy je wolnymi systemami 591 operacyjnymi. A jeśli nie mogliśmy wymienić systemu operacyjnego 592 maszyny na wolnym system, to wymienialiśmy maszynę.</p> 593 594 <h3>Lista zadań GNU</h3> 595 596 <p>Projekt GNU rozwijał się, wzrastała liczba opracowanych 597 lub znalezionych przez nas komponentów, i w końcu okazało się, 598 że dobrze by było zrobić listę brakujących ogniw. Korzystaliśmy 599 z niej przy namawianiu nowych programistów do napisania 600 brakujących elementów. Ta lista stała się znana jako „GNU Task 601 List” (Lista zadań GNU). Oprócz brakujących składników Uniksa 602 na liście znalazły się także inne użyteczne programy 603 oraz dokumentacja projektu, którą – jak sądziliśmy – każdy 604 naprawdę kompletny system powinien posiadać.</p> 605 606 <p>Dziś <a href="#ft6">[6]</a> niemal wszystkie komponenty Uniksa zniknęły 607 z Listy zadań GNU. Ta praca już została wykonana, poza kilkoma 608 nieistotnymi. Ale lista jest pełna projektów, które można by nazwać 609 „aplikacjami”. Każdy program, który jest atrakcyjny nie tylko 610 dla wąskiej grupy użytkowników, jest rzeczą na tyle użyteczną, by 611 włączyć go do systemu operacyjnego.</p> 612 613 <p>Nawet gry znajdują się na liście zadań – i znajdowały się 614 na niej od początku. Unix zawierał gry, więc także GNU 615 powinien je zawierać. Kompatybilność nie jest problemem w przypadku 616 gier, dlatego nie kopiowaliśmy tych dostępnych 617 w Uniksie. W zamian zamieściliśmy szereg gier różnych rodzajów, 618 które użytkownikom mogłyby się spodobać.</p> 619 620 <h3>Mniejsze GNU GPL (The GNU Lesser GPL)</h3> 621 622 <p>Biblioteka GNU C jest opublikowana na specjalnych warunkach copyleft, 623 nazwanego GNU Lesser General Public License (Mniejsza Powszechna Licencja 624 Publiczna GNU) <a href="#ft7">[7]</a>, która zezwala na łączenie 625 oprogramowania prawnie zastrzeżonego z tą biblioteką. Czemu służy to 626 odstępstwo od reguły?</p> 627 628 <p>To nie jest kwestia zasad, bo nie ma zasady mówiącej, 629 że oprogramowanie prawnie zastrzeżone ma prawo zawierać nasz kod. (Po 630 co pracować na rzecz projektu, który z pewnością odmówi 631 podzielenia się z nami?). Korzystanie z LGPL dla biblioteki C, 632 albo dla każdej innej biblioteki, jest kwestią strategii.</p> 633 634 <p>Biblioteka C wykonuje pracę ogólną; każdy prawnie zastrzeżony system 635 operacyjny czy kompilator zawiera bibliotekę 636 C. Dlatego udostępnienie je wyłącznie dla społeczności wolnego 637 oprogramowania nie dałoby wolnemu oprogramowaniu żadnej przewagi – 638 zniechęciłoby tylko innych do korzystania z naszej biblioteki.</p> 639 640 <p>Jest jeden wyjątek: na systemie GNU (a to oznacza także GNU/Linux) 641 biblioteka GNU C jest jedyną biblioteką C. Dlatego warunki dystrybucji 642 biblioteki GNU C określają, czy będzie możliwa kompilacja programu 643 prawnie zastrzeżonego na system GNU. Nie ma etycznych powodów, dla 644 których należałoby zezwolić na uruchamianie zastrzeżonego 645 oprogramowania na systemach GNU, ale ze strategicznego punktu 646 widzenia zabranianie tego bardziej zniechęcałoby do używania systemu 647 GNU, niż zachęcałoby do rozwijania wolnych 648 aplikacji. Dlatego stosowanie właśnie Mniejsze GNU GPL dla biblioteki 649 GNU C uważamy za dobrą strategię.</p> 650 651 <p>Każdorazowo dla innych bibliotek strategiczna decyzja musi być 652 podjęta. Jeśli biblioteka wykonuje specjalną pracę, pomocną przy pisaniu 653 konkretnego rodzaju programów, wówczas opublikowanie jej na warunkach 654 GPL powoduje, że mogą z niej korzystać wyłącznie wolne 655 programy. W ten sposób wspiera się innych twórców wolnego 656 oprogramowania, zwiększając ich przewagę wobec oprogramowania prawnie 657 zastrzeżonego.</p> 658 659 <p>Rozważmy GNU Readline – bibliotekę, która została utworzona, żeby 660 umożliwić edycję wiersza poleceń dla BASH. Readline jest opublikowana 661 na zasadach zwykłej GPL, a nie Mniejszej GPL. To prawdopodobnie 662 powoduje rzadsze używanie Readline, co nie jest dla nas żadną stratą. Jak 663 dotąd co najmniej jedna użyteczna aplikacja została uczyniona wolnym 664 oprogramowaniem tylko po to, by mogła korzystać z Readline, 665 a to jest wymierny zysk dla społeczności.</p> 666 667 <p>Twórcy oprogramowania prawnie zastrzeżonego mają przewagę, którą dają im 668 pieniądze; przewagą twórców wolnego oprogramowania jest to, 669 że wspierają się nawzajem. Mam nadzieję, że kiedyś będziemy mieli 670 dużą liczbę bibliotek udostępnionych na warunkach GPL, które nie będą 671 miały odpowiedników dostępnych w oprogramowaniu zastrzeżonym. Będą one 672 użytecznymi modułami służącymi do budowy nowych wolnych programów, 673 dającymi znaczne korzyści w dalszym rozwoju wolnego oprogramowania.</p> 674 675 <h3>Czuły punkt?</h3> 676 <p> 677 Eric Raymond powiedział, że „tworzenie każdego dobrego programu 678 zaczyna się od poruszenia czułego punktu programisty”. Może 679 i zdarza się to czasami, ale wiele istotnych części GNU zostało 680 utworzonych tylko po to, żeby stworzyć kompletny wolny system 681 operacyjny. Ich źródło leży w wizji i planie pracy, a nie 682 twórczym impulsie.</p> 683 <p> 684 Na przykład Bibliotekę GNU C stworzyliśmy, bo każdy podobny 685 do Uniksa system potrzebuje biblioteki C. BASH powstał, bo system 686 potrzebuje powłoki, a GNU tar, bo system potrzebuje programu 687 tar. To samo dotyczy moich własnych programów – kompilatora GNU C, GNU 688 Emacsa, GDB i GNU Make.</p> 689 <p> 690 Niektóre programy GNU powstały, by poradzić sobie ze specyficznymi 691 ograniczeniami naszej wolności. Na przykład gzip powstał, żeby zastąpić 692 program Compress, który przepadł dla społeczności z powodu patentów 693 na kompresję <abbr title="Lempel-Ziv-Welch">LZW</abbr>. Znaleźli się 694 ludzie, którzy stworzyli LessTif, a ostatnio także <abbr title="GNU 695 Network Object Model Environment">GNOME</abbr> i Harmony, żeby ominąć 696 kłopoty z pewnymi zastrzeżonymi bibliotekami (zobacz 697 poniżej). Rozwijamy GNU Privacy Guard, która ma zastąpić popularne, 698 nie-wolne oprogramowanie szyfrujące, bo użytkownicy nie powinni być 699 zmuszeni do wyboru pomiędzy wolnością a prywatnością.</p> 700 <p> 701 Oczywiście, ludzie piszący te programy zaangażowali się w swoją pracę, 702 i wiele funkcji dodali, aby zaspokoić swoje własne potrzeby 703 i interesy. Ale to nie jest powodem, dla którego programy te 704 powstały.</p> 705 706 <h3>Nieoczekiwany rozwój</h3> 707 <p> 708 Kiedy rozpoczynaliśmy projekt GNU wyobrażałem sobie, że stworzymy cały 709 system GNU, a następnie opublikujemy go jako całość. Tak się 710 jednak nie stało.</p> 711 <p> 712 Ponieważ każdy komponent GNU był tworzony na systemie uniksowym, 713 to także każdy komponent mógł być pod Uniksem uruchamiany, 714 na długo przed powstaniem kompletnego systemu GNU. Niektóre z tych 715 programów stały się popularne, a użytkownicy rozpoczęli ich 716 przenoszenie na różne, niekompatybilne ze sobą wersje Uniksa, 717 a czasem także na inne systemy.</p> 718 <p> 719 Dzięki temu programy te stały się o wiele potężniejsze, i przyciągały 720 zarówno sponsorów, jak i kolejnych twórców systemu GNU. Prawdopodobnie 721 jednak równocześnie o szereg lat opóźniło ukończenie minimalnej wersji 722 działającego systemu, jako że swój czas twórcy GNU raczej poświęcali 723 wspieraniu implementacji na różne platformy oraz dodawaniu 724 dodatkowych opcji do istniejących komponentów, zamiast na pisaniu, 725 jednego po drugim, kolejnych brakujących elementów.</p> 726 727 <h3>GNU Hurd</h3> 728 <p> 729 W roku 1990 system GNU był niemal kompletny. Jedynym większym 730 brakującym składnikiem było jądro. Zdecydowaliśmy się zaimplementować nasze 731 jądro jako zestaw procesów uruchamianych na Machu. Mach to mikrojądro 732 opracowane w Carnegie Mellon University, a później 733 na Uniwersytecie Utah; GNU Hurd jest zbiorem serwerów-demonów (czyli 734 „hordą gnu”), które uruchamiają się na Machu 735 i wykonują zadania jądra uniksowego. Prace nad Hurdem zostały 736 opóźnione, bo czekaliśmy na obiecaną publikację Macha jako wolnego 737 oprogramowania.</p> 738 <p> 739 Jedną z przyczyn wyboru takiej właśnie architektury była chęć 740 uniknięcia tego, co wydawało się najtrudniejszą częścią pracy: debugowanie 741 jądra przy braku debuggera poziomu źródła. Ta część pracy była już wykonana 742 w Machu. Oczekiwaliśmy, że będziemy mogli debugować serwery Hurda 743 jako programy przestrzeni użytkownika, za pomocą GDB. Ale minęło 744 wiele czasu, zanim stało się to możliwe, a wielowątkowe serwery, które 745 wysyłają wiadomości do siebie nawzajem okazały się bardzo trudne 746 do debugowania. Uczynienie Hurda zdolnym do stabilnej pracy 747 przeciągnęło się o wiele lat.</p> 748 749 <h3>Alix</h3> 750 <p> 751 Jądro systemu GNU oryginalnie nie miało nazywać się Hurd. Jego pierwszą 752 nazwą było Alix – od imienia kobiety, która była wtedy moją 753 miłością. Była administratorem systemu uniksowego. Kiedyś zwróciła uwagę, 754 że jej imię pasuje do zwyczajowej konwencji nazewniczej systemów 755 uniksowych; w żartach powiedziała przyjaciołom: „Ktoś powinien 756 nazwać moim imieniem jądro systemu”. Nic nie powiedziałem, 757 ale postanowiłem zrobić jej niespodziankę nazywając jądro Alix.</p> 758 <p> 759 Tak się jednak nie stało. Michael (obecnie Thomas) Bushnell, główny 760 twórca jądra, optował za nazwą Hurd, i przedefiniował nazwę Alix 761 – miała odtąd oznaczać pewną część jądra, część, która miała 762 przechwytywać wywołania systemowe i obsługiwać je, wysyłając komunikaty 763 do serwerów HURD-a.</p> 764 <p> 765 W końcu Alix i ja rozstaliśmy się, a ona zmieniła 766 imię. Niezależnie od tego projekt Hurda zmienił się tak, 767 że biblioteka C wysyłała komunikaty bezpośrednio do serwerów, 768 a to uczyniło element Alix zbędnym.</p> 769 <p> 770 Ale zanim się to wszystko wydarzyło, jej znajomy natknął się 771 na imię Alix w kodzie źródłowym Hurda i wspomniał jej o 772 tym. Tak że nazwa ta spełniła swoją rolę.</p> 773 774 <h3>Linux i GNU/Linux</h3> 775 <p> 776 GNU Hurd nie jest jeszcze gotowy do użytku i nie wiemy 777 czy kiedykolwiek będzie. Ponieważ jest zaprojektowane z celem 778 łatwego dostosowania, są problemy bezpośrednio wynikające z tej 779 elastyczności. Nie wiemy czy istnieją rozwiązania tych problemów.</p> 780 781 <p> 782 Na szczęście jest dostępne inne jądro. W roku 1991 Linus Torvalds 783 stworzył jądro kompatybilne z Uniksem i nazwał je 784 Linux. Na początku było oprogramowaniem własnościowym, ale w roku 785 1992 zmienił na wolne oprogramowanie. Połączenie Linuksa 786 z nie-całkiem-gotowym systemem GNU zaowocowało stworzeniem kompletnego 787 wolnego systemu operacyjnego (połączenie ich było, oczywiście, istotną pracą 788 samą w sobie). To dzięki Linuksowi możemy już teraz korzystać 789 z systemu GNU.</p> 790 <p> 791 Nazywamy tę wersję systemu <a href="/gnu/linux-and-gnu.html">GNU/Linux</a> 792 aby wyrazić, że to połączenie systemu GNU z Linuksem jako 793 jądro. Prosimy abyście nie popadali w nazywanie całego systemu 794 „Linux”, ponieważ to przypisywanie naszej pracy komuś 795 innemu. Prosimy <a href="/gnu/gnu-linux-faq.html">traktować nas równo</a>.</p> 796 797 <h3>Wyzwania w naszej przyszłości</h3> 798 <p> 799 Dowiedliśmy naszej zdolności do stworzenia szerokiego spektrum wolnego 800 oprogramowania. Ale to nie znaczy, że jesteśmy niepokonani 801 i niepowstrzymani. Szereg zagrożeń czyni przyszłość wolnego 802 oprogramowania niepewną; stawienie im czoła wymagać będzie wysiłków 803 i wytrwałości, obliczonych na całe lata. Wymagać będzie tego 804 rodzaju determinacji, którą ludzie okazują gdy cenią swoją wolność 805 i nie pozwolą nikomu jej sobie odebrać.</p> 806 <p> 807 Następne cztery rozdziały omawiają te zagrożenia.</p> 808 809 <h4>Tajemnice sprzętu</h4> 810 <p> 811 Producenci sprzętu coraz częściej mają zwyczaj utrzymywania w tajemnicy 812 jego specyfikacji. To utrudnia pisanie wolnych sterowników, dzięki którym 813 Linux i XFree86 mogłyby z nim współpracować. Mamy kompletnie wolne 814 systemy operacyjne dzisiaj, ale nie będziemy ich mieli 815 w przyszłości, jeśli nie będą obsługiwać komputerów jutra.</p> 816 <p> 817 Są dwa sposoby na rozwiązanie tego problemu. Programiści mogą uprawiać 818 „inżynierię wsteczną”, żeby odkryć, jak działa sprzęt. Reszta 819 z nas może wybierać tylko ten sprzęt, który jest obsługiwany przez 820 wolne oprogramowanie; w miarę jak będzie nas przybywać, utrzymywanie 821 specyfikacji w tajemnicy stanie się polityką samobójczą.</p> 822 <p> 823 Inżynieria wsteczna jest ciężką pracą; czy znajdą się programiści 824 wystarczająco zdeterminowani, żeby ją udźwignąć? Tak, jeśli tylko zbudujemy 825 silne przekonanie, że wolne oprogramowanie jest kwestią zasad, 826 a nie-wolne sterowniki są nie 827 do zaakceptowania. Czy większość z nas wyda dodatkowe 828 pieniądze lub choćby poświęci więcej czasu, żebyśmy mogli korzystać 829 z wolnych sterowników? Tak, jeśli determinacja, żeby być wolnym będzie 830 powszechna <a href="#ft8">[8]</a>.</p> 831 832 <h4>Nie-wolne biblioteki</h4> 833 <p> 834 Niewolna biblioteka stosowana w wolnym systemie operacyjnym działa jak 835 pułapka na twórców wolnego oprogramowania. Atrakcyjne funkcje 836 biblioteki są przynętą, ale jeśli użyjecie jej, wpadniecie 837 w pułapkę, bo Wasz program nie będzie mógł być użyteczny jako 838 część wolnego systemu operacyjnego. (Dokładnie rzecz biorąc, będziemy mogli 839 dołączyć do systemu Wasz program, ale nie będzie <em>działał</em> 840 bez biblioteki). Co gorsza program, który korzysta z prawnie 841 zastrzeżonej biblioteki, może zwabić w pułapkę innych, niczego nie 842 podejrzewających programistów, jeśli stanie się popularny.</p> 843 <p> 844 Pierwszym przypadkiem tego problemu był w latach 80. zestaw narzędzi 845 Motif. Choć nie było wtedy jeszcze wolnych systemów operacyjnych, stało 846 się jasne jakie problemy sprawi Motif w przyszłości. Projekt GNU 847 odpowiedział na dwa sposoby: prosząc poszczególne projekty wolnego 848 oprogramowania, żeby obsługiwały, prócz występujących w Motifie, także 849 składniki interfejsu użytkownika pochodzące z wolnego zestawu 850 narzędziowego X-ów oraz wzywając do napisania wolnego programu, 851 który mógłby go zastąpić. Ta praca zajęła wiele lat; LessTif, stworzony 852 przez grupę Hungry Programmers [Głodni Programiści], dopiero w roku 853 1997 stał się wystarczająco rozbudowany dla większości programów dotychczas 854 korzystających ze składników Motifa.</p> 855 <p> 856 W latach 1996–98 w ważnym zestawie wolnego oprogramowania, 857 desktopie <abbr title="K Desktop Environment">KDE</abbr>, używano innego 858 nie-wolnego zestawu narzędzi <abbr title="Graphical User 859 Interface">GUI</abbr> (Graficznego Interfejsu Użytkownika), biblioteki o 860 nazwie Qt.</p> 861 <p> 862 Wolne systemy GNU/Linux nie mogły korzystać z KDE, ponieważ nie 863 mogliśmy korzystać z tej biblioteki. Tym niemniej niektóre komercyjne 864 dystrybucje systemu GNU/Linux, które nie były tak zasadnicze w kwestii 865 wolności oprogramowania, dodawały KDE do swoich systemów – dając 866 użytkownikom system z większymi możliwościami, ale mniejszą 867 wolnością. Grupa KDE aktywnie zachęcała innych programistów do używania 868 Qt, a miliony nowych „użytkowników Linuksa” nigdy nie 869 zostały uświadomione, że z tym problem. Sytuacja wydawała się ponura.</p> 870 <p> 871 Społeczność wolnego oprogramowania odpowiedziała na ten problem 872 na dwa sposoby: tworząc GNOME i Harmony.</p> 873 <p> 874 GNOME [GNU Network Object Model Environment] jest projektem desktopu 875 GNU. Rozpoczął go w roku 1997 Miguel de Icaza, a rozwijany był 876 z pomocą firmy Red Hat Software. GNOME został stworzony, żeby oferować 877 podobne udogodnienia desktopu, ale przy wykorzystaniu wyłącznie wolnego 878 oprogramowania. Miał także techniczną przewagę: wspierał wiele różnych 879 języków programowania, a nie tylko C++. Ale jego głównym 880 przeznaczeniem była zagwarantowanie wolności: nie zmuszał 881 do korzystania z niewolnego oprogramowania.</p> 882 <p> 883 Harmony jest kompatybilną biblioteką zastępczą, zaprojektowaną, żeby dało 884 się uruchamiać oprogramowanie KDE bez korzystania z Qt.</p> 885 <p> 886 W październiku 1998 twórcy Qt ogłosili zmianę licencji, która, kiedy 887 zostanie dokonana, powinna uczynić Qt wolnym oprogramowaniem. Nie ma 888 sposobu, żeby się upewnić, ale myślę, że w dużej mierze było to 889 spowodowane zdecydowaną postawą społeczności wobec problemu, jaki 890 przedstawiała sobą Qt, kiedy nie była wolna. (Nowa licencja jest niedogodna 891 i niesprawiedliwa, dlatego rozsądne jest dalsze unikanie 892 Qt <a href="#ft9">[9]</a>.)</p> 893 <p> 894 W jaki sposób zareagujemy na następna ponętną, ale niewolną 895 bibliotekę? Czy cała społeczność zrozumie potrzebę trzymania się 896 z dala od pułapki? Czy może wielu z nas poświęci wolność 897 dla wygody, tworząc przy okazji poważny problem? Nasza przyszłość zależy 898 od naszej filozofii.</p> 899 900 <h4>Patenty na oprogramowanie</h4> 901 <p> 902 Największym zagrożeniem, z jakim mamy do czynienia, są patenty 903 na oprogramowanie, które mogą odsunąć algorytm czy funkcjonalność 904 poza zasięg wolnego oprogramowania nawet na 20 lat. Wniosek 905 na patent na algorytm kompresji LZW został złożony w roku 906 1983, a my ciągle nie możemy opublikować wolnego programu 907 do tworzenia poprawnie skompresowanych <abbr title="Graphics 908 Interchange Format">GIF</abbr>-ów <a href="#ft10">[10]</a>. W roku 909 1998 wolny program do tworzenia skompresowanych plików audio <abbr 910 title="MPEG-1 Audio Layer 3">MP3</abbr> został wycofany z dystrybucji 911 pod groźbą procesu o naruszenie patentu <a href="#ft11">[11]</a>. 912 </p> 913 <p> 914 Są sposoby na radzenie sobie z patentami: możemy szukać dowodów 915 na to, że patent jest nieważny, możemy też szukać alternatywnych 916 sposobów na wykonanie pracy. Każda z tych metod działa tylko 917 czasami; jeśli i jedno i drugie zawiedzie, patent może spowodować, 918 że pewnych funkcji, potrzebnych użytkownikom, będzie brakować we 919 wszystkich wolnych programach. Po długim czekaniu patenty się 920 przedawnią, ale co zrobimy w międzyczasie?</p> 921 <p> 922 Ci z nas, którzy cenią sobie wolne oprogramowanie ze względu 923 na wolność, jaką ono daje, tak czy inaczej pozostaną przy wolnym 924 oprogramowaniu. Zdołamy wykonać naszą pracę bez opatentowanych 925 funkcji. Ale ci, którzy cenią wolne oprogramowanie, bo oczekują, 926 że będzie ono technicznie doskonalsze, sytuację taką nazwą 927 defektem. Dlatego, choć jest rzeczą pożyteczną rozmawianie o 928 praktycznej efektywności „modelu bazaru” metody rozwoju 929 oprogramowania oraz solidności i sile niektórych wolnych 930 programów, ale nie możemy się na tym zatrzymać. Musimy rozmawiać o 931 wolności i zasadach.</p> 932 933 <h4>Wolna dokumentacja</h4> 934 <p> 935 Największa wada naszych wolnych systemów operacyjnych nie leży 936 w oprogramowaniu – jest nią brak dobrych, wolnych podręczników, 937 które moglibyśmy dołączyć do naszych systemów. Dokumentacja jest 938 istotną częścią każdej paczki wolnego oprogramowania; jeśli ważny pakiet 939 wolnego oprogramowania nie zawiera dobrej, wolnej instrukcji obsługi, to 940 jest to poważna luka. Mamy dziś wiele takich luk.</p> 941 <p> 942 Wolna dokumentacja, podobnie jak wolne oprogramowanie, to kwestia wolności, 943 a nie ceny. Kryteria dla wolnych podręczników są bardzo podobne 944 do tych, jakie stosujemy przy wolnym oprogramowaniu: to kwestia nadania 945 wszystkim użytkownikom pewnych wolności. Redystrybucja (włączając w to 946 sprzedaż dla zysku) musi być dozwolona, zarówno on-line, jak i na 947 papierze, tak żeby każdej kopii programu mógł towarzyszyć podręcznik.</p> 948 <p> 949 Zezwolenie na modyfikacje także jest bardzo ważne. Zasadniczo nie 950 wierzę, żeby była istotna możliwość nanoszenia przez ludzi zmian 951 do wszelkiego rodzaju tekstów czy książek. Nie sądzę, żebyście Wy 952 czy ja byli zobowiązani do zezwalania na modyfikowanie 953 artykułów takich jak ten, który opisuje nasze działania i nasze 954 poglądy.</p> 955 <p> 956 Ale jest szczególna przyczyna, dla której wolność do modyfikacji 957 jest krytyczna dla dokumentacji wolnego oprogramowania. Kiedy ludzie 958 egzekwują prawo do modyfikacji programów, do dodawania 959 albo zmiany ich funkcji, to jeśli są konsekwentni zmienią także 960 instrukcje – aby wraz ze zmodyfikowanym programem dostarczyć 961 właściwą i użyteczną dokumentację. Podręcznik, który nie zezwala 962 programiście na bycie konsekwentnym i zakończenie pracy, nie 963 zaspokaja potrzeb naszej społeczności.</p> 964 <p> 965 Niektóre rodzaje ograniczeń określających sposób nanoszenia zmian nie 966 przedstawiają sobą problemu. Na przykład wymogi zachowania oryginalnej 967 noty praw autorskich autora, warunków rozpowszechniania, czy też listy 968 autorów są w porządku. Nie jest także kłopotem wymóg, by modyfikowana 969 wersja zawierała adnotacje o dokonanych modyfikacjach, ani to, 970 że dokument zawiera całe rozdziały, których nie wolno ani usunąć, 971 ani zmienić, o ile rozdziały te dotyczą tematów nietechnicznych. Tego 972 rodzaju ograniczenia nie są problemem, bo nie powstrzymują one 973 konsekwentnego programisty od adaptacji podręcznika tak, 974 aby pasował do zmodyfikowanego programu. Innymi słowy, nie 975 przeszkadzają one społeczności wolnego oprogramowania w pełnym 976 wykorzystaniu podręcznika.</p> 977 <p> 978 Konieczne jest jednak, żeby można było modyfikować całą 979 „techniczną” zawartość podręcznika, a następnie 980 rozpowszechniać ją na wszystkie zwykłe sposoby, poprzez wszystkie 981 kanały dystrybucji; jeśli ograniczenia będą blokować społeczność, to 982 podręcznik nie będzie wolny, a my będziemy potrzebować innego.</p> 983 <p> 984 Czy twórcy wolnego oprogramowania mają świadomość i determinację 985 wystarczającą, żeby stworzyć pełen zakres wolnych podręczników? Raz jeszcze: 986 nasza przyszłość zależy od naszej filozofii.</p> 987 988 <h3>Musimy mówić o wolności</h3> 989 <p> 990 Szacuje się, że jest dzisiaj dziesięć milionów użytkowników systemów 991 GNU/Linux takich jak Debian GNU/Linux czy Red Hat 992 „Linux”. Wolne oprogramowanie ma tyle praktycznych zalet, 993 że użytkownicy zwracają się ku niemu z powodów czysto 994 praktycznych.</p> 995 <p> 996 Dobre konsekwencje tego faktu są ewidentne: więcej zainteresowanych 997 rozwijaniem wolnego oprogramowania, więcej klientów na rynku wolnego 998 oprogramowania i więcej możliwości do zachęcania firm, żeby 999 rozwijały komercyjne wolne oprogramowanie zamiast prawnie zastrzeżonych 1000 produktów informatycznych.</p> 1001 <p> 1002 Ale zainteresowanie oprogramowaniem wzrasta szybciej, niż świadomość 1003 filozofii, na której jest ono oparte, a to prowadzi 1004 do problemów. Nasza zdolność to radzenia sobie z wyzwaniami 1005 i zagrożeniami opisanymi powyżej zależy od woli walki o 1006 wolność. Żeby upewnić się, że nasza społeczność rzeczywiście ma tę 1007 wolę, musimy propagować idee wśród nowych użytkowników, którzy dołączają 1008 do naszej społeczności.</p> 1009 <p> 1010 To nam się jednak nie udaje: przyciąganie nowych użytkowników 1011 do naszej społeczności daleko przewyższyło wysiłki uczenia ich 1012 obywatelskich praw, jakimi się rządzimy. Tymczasem musimy robić 1013 i jedno, i drugie. Musimy utrzymywać te wysiłki w równowadze.</p> 1014 1015 <h3>„Open Source”</h3> 1016 <p> 1017 Uczenie nowych użytkowników wolności stało się trudniejsze w roku 1998, 1018 kiedy część społeczności zadecydowała o zaprzestaniu używania terminu 1019 „wolne oprogramowanie”, w zamian proponując termin 1020 „otwarte źródło” [Open source].</p> 1021 <p> 1022 Części z tych, którzy faworyzowali ten termin, miała na celu 1023 uniknięcie mylenia „wolnego” z „darmowym” 1024 – to właściwy cel. Jednak inni chcieli odciąć się 1025 od duchowych zasad, jakie stały u podstaw ruchu wolnego 1026 oprogramowania i projektu GNU, i w zamian przyciągnąć menedżerów 1027 oraz użytkowników biznesowych, z których wielu wyznaje poglądy 1028 przedkładające zysk ponad wolność, ponad społeczność i ponad 1029 zasady. Dlatego retoryka „open source” skupia się 1030 na możliwościach tworzenia wysokiej jakości, potężnego oprogramowania, 1031 i omija idee wolności, społeczności i zasad.</p> 1032 <p> 1033 Czasopisma „Linuksowe” są czystym tego przykładem – są 1034 wypełnione reklamami prawnie zastrzeżonego oprogramowania, które 1035 współpracuje z GNU/Linuksem. Kiedy pojawi się następny Motif 1036 czy Qt, to czy czasopisma te ostrzegą programistów, by trzymały 1037 się od nich z daleka, czy też raczej zamieszczą ich reklamy?</p> 1038 <p> 1039 Wsparcie biznesu może wzbogacać społeczność na wiele sposobów. Jeśli 1040 wszystko inne pozostanie takie samo, jest to przydatne. Ale uzyskiwanie 1041 ich wsparcia poprzez przemilczanie kwestii wolności i zasad może 1042 być zgubne w skutkach. Pogarsza wspomniany brak równowagi pomiędzy 1043 rozpowszechnieniem a obywatelską edukacją.</p> 1044 <p> 1045 Terminy „Wolne oprogramowanie” i „open source” 1046 opisują mniej więcej ten sam rodzaj oprogramowania, ale mówią różne 1047 rzeczy o tym oprogramowaniu, oraz o wartościach, jakie są z nim 1048 związane. Projekt GNU trzyma się terminu „wolne oprogramowanie”, 1049 żeby wyrazić ideę, że to wolność, a nie tylko technologia, jest 1050 istotna.</p> 1051 1052 <h3>Spróbuj!</h3> 1053 <p> 1054 Filozofia Yody („Nie ma próbowania”) brzmi nieźle, ale jak 1055 dla mnie nie działa. Większość mojej pracy wykonałem niepokojąc się, 1056 czy dam radę to zrobić, niepewny, czy jeśli mi się uda, to 1057 czy to wystarczy. Ale tak czy siak próbowałem, 1058 ponieważ nie było nikogo poza mną pomiędzy wrogiem i bramami 1059 mojego miasta. Co zaskakujące dla mnie samego, czasem udawało mi się wygrać.</p> 1060 <p> 1061 Czasem ponosiłem porażki; niektóre z moich miast poddały się. Wtedy 1062 szukałem następnego zagrożonego posterunku i gotowałem się 1063 do następnej bitwy. Z czasem nauczyłem się wypatrywać zagrożeń, 1064 stawać u bram miasta pod bronią, wzywając pozostałych hackerów, 1065 żeby mnie wsparli.</p> 1066 <p> 1067 Teraz nie jestem jedynym. To ulga i radość widzieć zastępy hackerów 1068 okopujących się, by utrzymać pozycje, i zdaję sobie sprawę, 1069 że miasto może przetrwać – przez jakiś czas. Ale zagrożenia 1070 są z każdym rokiem większe, a ostatnio Microsoft otwarcie 1071 zaatakował naszą społeczność. Nie możemy uznać przyszłości naszej wolności 1072 za pewną. Nie uważajmy jej za pewną! Jeśli chcemy zachować naszą 1073 wolność, musimy być przygotowani do jej obrony.</p> 1074 <div class="column-limit"></div> 1075 1076 <h3 class="footnote">Przypisy</h3> 1077 <ol> 1078 <li id="ft1">Użycie słowa „hacker” w znaczeniu „komputerowy 1079 włamywacz” jest mylne, wina leży tu po stronie mass mediów. My, 1080 hackerzy, nie zgadzamy się z takim jego rozumieniem, i dalej 1081 używamy terminu hacker rozumianego jako „ktoś, kto kocha programować 1082 i czerpie przyjemność z tego, że jest w tym 1083 dobry”. Przeczytajcie mój artykuł „<a 1084 href="https://stallman.org/articles/on-hacking.html">On Hacking</a>” 1085 [po angielsku].</li> 1086 1087 <li id="ft2">Jako ateista nie kieruję się wskazaniami żadnego z przywódców 1088 religijnych, ale czasem znajduję godnymi podziwu słowa, jakie któryś 1089 z nich wypowiedział.</li> 1090 1091 <li id="ft3">W 1984 lub 1985 roku Don Hopkins (znajomy obdarzony wielką 1092 wyobraźnią) wysłał mi list. <a 1093 href="/graphics/copyleft-sticker.html">Na jego kopercie</a> wypisał 1094 szereg zabawnych sentencji, między innymi następującą: „Copyleft 1095 – all rights reversed” [„Copyleft – wszystkie prawa 1096 odwrócone”]. Użyłem słowa „copyleft”, żeby nazwać 1097 koncepcję dystrybucyjną, jaką rozwijałem w owym czasie.</li> 1098 1099 <li id="ft4">Obecnie dla dokumentacji stosujemy <a href="/licenses/fdl.html">Licencję GNU 1100 Wolnej Dokumentacji</a> [GNU Free Documentation License].</li> 1101 1102 <li id="ft5">„Bourne Again Shell” jest żartem z nazwy „Bourne 1103 Shell”, który jest standardową powłoką uniksową. [Nieprzetłumaczalna 1104 gra słów – w wymowie „Bourne Again” jest podobne 1105 do „born again”, „nowo narodzony”, 1106 czyli to jest „powłoka nowo narodzona”.]</li> 1107 1108 <li id="ft6">To było napisane w 1998 roku. Od 2009 już nie utrzymujemy długiej 1109 listy zadań. Wolne oprogramowanie jest rozwijane przez społeczność tak 1110 szybko, że niemożliwe byłoby wszystko śledzić. W zamian trzymamy 1111 listę Projektów o wysokim priorytecie [High Priority Projects]. Jest to 1112 krótsza lista projektów, na których nam zależy.</li> 1113 1114 <li id="ft7">Licencja ta początkowo nosiła nazwę GNU Library General Public License 1115 [Licencja Publiczna do Bibliotek GNU], ale zmieniliśmy nazwę, żeby 1116 nie podsuwała sugestii, że wszystkie biblioteki powinny z niej 1117 korzystać. Zobaczcie także tekst „<a 1118 href="/philosophy/why-not-lgpl.html">Czemu nie powinniście stosować 1119 Mniejszego GPL dla kolejnej biblioteki</a>” aby się dowiedzieć 1120 więcej.</li> 1121 1122 <li id="ft8">Notatka z 2008 r.: to dotyczy także BIOSu. Jest wolny BIOS, <a 1123 href="http://www.libreboot.org/">LibreBoot</a> (dystrybucja coreboot); 1124 głównym wyzwaniem jest zdobyciem specyfikacji maszyn, aby LibreBoot 1125 mógł je wspierać bez niewolnych „blobów”.</li> 1126 1127 <li id="ft9">We wrześniu 2000 Qt została opublikowana na warunkach GNU GPL, co 1128 zasadniczo rozwiązało ten problem.</li> 1129 1130 <li id="ft10">W 2009 roku patenty na GIF wygasły.</li> 1131 1132 <li id="ft11">W 2017 roku patenty na MP3 wygasły. Sami widzicie jak długo 1133 musieliśmy czekać.</li> 1134 </ol> 1135 1136 <div class="infobox extra" role="complementary"> 1137 <hr /> 1138 <p> 1139 Pierwotnie opublikowane w książce <cite>Open Sources</cite>. Richard 1140 Stallman <a href="/philosophy/open-source-misses-the-point.html">nigdy nie 1141 popierał „open source”</a>, ale napisał ten artykuł 1142 aby w książce nie brakowało wzmianki o pomysłach ruchu wolnego 1143 oprogramowania. 1144 </p> 1145 </div> 1146 </div> 1147 1148 <div class="translators-notes"> 1149 1150 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 1151 </div> 1152 </div> 1153 1154 <!-- for id="content", starts in the include above --> 1155 <!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> 1156 <div id="footer" role="contentinfo"> 1157 <div class="unprintable"> 1158 1159 <p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a 1160 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu 1161 z FSF można znaleźć na stronie <a 1162 href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających 1163 odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać 1164 na adres <a 1165 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> 1166 1167 <p> 1168 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 1169 replace it with the translation of these two: 1170 1171 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 1172 translations. However, we are not exempt from imperfection. 1173 Please send your comments and general suggestions in this regard 1174 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 1175 1176 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 1177 1178 <p>For information on coordinating and contributing translations of 1179 our web pages, see <a 1180 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 1181 README</a>. --> 1182 Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, 1183 ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie 1184 tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy 1185 w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a 1186 href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej 1187 informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji 1188 tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a 1189 href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> 1190 </div> 1191 1192 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 1193 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 1194 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 1195 without talking with the webmasters or licensing team first. 1196 Please make sure the copyright date is consistent with the 1197 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 1198 document was modified, or published. 1199 1200 If you wish to list earlier years, that is ok too. 1201 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 1202 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 1203 year, i.e., a year in which the document was published (including 1204 being publicly visible on the web or in a revision control system). 1205 1206 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 1207 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 1208 <p>Copyright © 1998, 2005, 2008, 2010, 2012, 2015, 2017, 2018, 2021 1209 Richard Stallman</p> 1210 1211 <p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" 1212 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji 1213 Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 1214 4.0 Międzynarodowe</a>.</p> 1215 1216 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> 1217 <div class="translators-credits"> 1218 1219 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 1220 Tłumaczenie: Jaroslaw Lipszyc 2005, Jan Owoc 2011, 2014, 2017, 2021; 1221 poprawki: Wojciech Kotwica 2005, 2006, Jan Owoc 2011, 2012, 2016, 2020.</div> 1222 1223 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 1224 Aktualizowane: 1225 1226 $Date: 2021/12/25 21:34:16 $ 1227 1228 <!-- timestamp end --> 1229 </p> 1230 </div> 1231 </div> 1232 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 1233 </body> 1234 </html>