not-ipr.html (18654B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/not-ipr.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="essays laws noip" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>„Własność intelektualna” to zwodniczy miraż - Projekt GNU - 11 Fundacja Wolnego Oprogramowania (FSF)</title> 12 13 <!--#include virtual="/philosophy/po/not-ipr.translist" --> 14 <!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> 15 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.pl.html" --> 16 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 17 <!--#include virtual="/server/top-addendum.pl.html" --> 18 <div class="article reduced-width"> 19 <h2>„Własność intelektualna” to zwodniczy miraż</h2> 20 21 <address class="byline"><a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> 22 23 <div class="introduction"> 24 <p> 25 Modne stało się określanie prawa autorskiego, prawa patentowego, prawa 26 o znakach handlowych i tuzina innych praw mianem „własności 27 intelektualnej”. Ta moda nie nastała przypadkowo – 28 termin ten systematycznie zniekształca i wikła powyższe sprawy, 29 a jego użycie było i jest promowane przez tych, którzy 30 zyskują na tym zamieszaniu. Każdy, kto chce jasno myśleć 31 o którymkolwiek z tych praw, dobrze zrobi odrzucając 32 to określenie. 33 </p> 34 </div> 35 36 <p> 37 Według profesora Marka Lemleya, obecnie pracującego w Stanford Law 38 School, powszechne używanie określenia „własność intelektualna” 39 jest modą, która nastąpiła po utworzeniu w roku 1967 Światowej 40 Organizacji „Własności Intelektualnej” (World 41 „Intellectual Property” Organization – WIPO) 42 i stała się naprawdę powszechna w kilku ostatnich 43 latach. (Formalnie WIPO jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ, 44 ale w rzeczywistości reprezentuje interesy posiadaczy praw 45 autorskich, patentów i znaków handlowych). Powszechne stosowanie tej 46 nazwy się zaczęło <a 47 href="https://books.google.com/ngrams/graph?content=intellectual+property&year_start=1800&year_end=2008&corpus=15&smoothing=1&share=&direct_url=t1%3B%2Cintellectual%20property%3B%2Cc0">około 48 roku 1990</a> (<a href="/graphics/seductivemirage.png">lokalna kopia</a>). 49 </p> 50 51 <p> 52 Jednym z efektów używania tego określenia jest łatwo dostrzegalne 53 nastawienie: sugeruje ono, by myśleć o prawie autorskim, prawie 54 patentowym i prawie o znakach handlowych tak jak o prawie 55 własności obiektów fizycznych. (Ta analogia kłóci się z filozofiami 56 każdego z tych systemów prawnych, ale wiedzą o tym tylko 57 specjaliści). Te prawa nie są tak naprawdę podobne do praw 58 tyczących obiektów fizycznych, ale używanie tego określenia doprowadza 59 do tego, że ustawodawcy upodabniają pierwszy rodzaj praw 60 do drugich. Ponieważ taka zmiana jest na rękę firmom, które 61 korzystają z praw autorskich, patentów i znaków handlowych, firmy 62 te działały w kierunku uczynienia tego terminu popularnym. 63 </p> 64 65 <p> 66 Ci, którzy chcieliby rozpatrywać meritum tych spraw [dotyczących prawa 67 autorskiego, prawa patentowego i prawa o znakach handlowych], 68 powinni odrzucić stronniczy termin. Wielu ludzi prosiło mnie, bym 69 zaproponował inną nazwę dla tej kategorii przepisów – 70 albo sami proponowali alternatywy. Wśród sugerowanych nazw znalazły 71 się: Narzucone Przywileje Monopolistyczne (IMPs – Imposed 72 Monopoly Privileges) i Stworzone-Przez-Rząd-Narzucone-Prawem-Monopole 73 (GOLEMs – Government-Originated Legally Enforced 74 Monopolies). Niektórzy mówią o „reżimach praw wyłącznych”, 75 ale nazywanie nakładanych na społeczeństwo ograniczeń 76 „prawami” wydawców to również dwójmyślenie. 77 </p> 78 79 <p> 80 Niektóre z tych zastępników stanowią pewien stopniowy postęp, 81 ale zastępowanie „własności intelektualnej” jakimkolwiek 82 innym określeniem jest błędem. Inna nazwa nie wpłynęłaby 83 jednak na sedno sprawy: zbytnie uogólnianie. Nie ma żadnego 84 spójnego zjawiska zwanego „własnością 85 intelektualną” – to miraż. Jedynym powodem dla którego 86 ludzie myślą, że to ma sens jest to, że szerokie używanie terminu 87 zwodziło ich myślenie o tych prawach. 88 </p> 89 90 <p> 91 Określenie „własność intelektualna” działa jak słowo-wytrych, 92 wrzuca do jednego worka zasadniczo odmienne prawa. Nie-prawnicy, którzy 93 słyszą termin „własność intelektualna” stosowany do tych 94 różnych praw, mają skłonność przyjmowania, że prawa te są przykładami 95 wspólnej reguły i że działają podobnie. 96 </p> 97 98 <p> 99 Nic bardziej błędnego. Te przepisy powstawały oddzielnie, ewoluowały 100 w inny sposób, obejmują inne zakresy działalności, mają inne zasady 101 i podnoszą różne kwestie zasad społecznych. 102 </p> 103 104 <p> 105 Przykłądowo prawo autorskie zostało zaprojektowane, by promować pisanie 106 i sztukę, i obejmuje szczegóły związane z pisarstwem 107 lub sztuką. Prawo patentowe miało zachęcać do publikowania idei 108 za cenę ograniczonych monopoli na te idee – cena, którą 109 warto zapłacić w niektórych dziedzinach a w innych nie. 110 </p> 111 112 <p> 113 Prawo o znaku handlowym nie było stworzone z myślą 114 o promowaniu jakiejkolwiek działalności handlowej, 115 ale po to tylko, by kupujący wiedzieli, 116 co kupują. Jednak ustawodawcy pod wpływem określenia 117 „własność intelektualna” zamienili to prawo w układ zachęt 118 do reklamowania. A to są tylko trzy z wielu praw, które mogą 119 być objęte tym terminem. 120 </p> 121 122 <p> 123 Ponieważ te systemy praw rozwijały się niezależnie, są różne 124 w każdym szczególe oraz w podstawowych celach i metodach 125 stosowania. Jeżeli więc dowiecie się czegoś o prawie autorskim, to 126 najlepiej, żebyście przyjęli, że prawo patentowe jest inne. Rzadko 127 kiedy będziecie się mylić! 128 </p> 129 130 <p> 131 W praktyce, prawie każde ogólne stwierdzenia na które się 132 napotkacie używające termin „własność intelektualna” będą 133 nieprawdziwe. Przykładowo znajdziecie, że „jego” celem jest 134 „promowanie innowacji”, ale to tylko pasuje do prawa 135 patentowego, i przypuszczalnie tylko do roślin. Prawa autorskie 136 nic nie mają wspólnego z innowacją; piosenka czy powieść jest 137 objęta prawami autorskimi nawet jeśli w niej nie ma nic 138 innowacyjnego. Prawo marki handlowej nie zajmuje się innowacją; jeśli założę 139 sklep z herbatą o nazwie „rms tea”, to byłaby solidna marka 140 handlowa nawet jeśli sprzedawałbym te same herbaty w ten sam sposób jak 141 wszyscy inni. Prawo o tajemnicach handlowych nie ma nic wspólnego 142 z innowacją chyba, że pośrednio; moja lista klientów herbaty 143 byłaby tajemnicą handlową nie mająca nic wspólnego z innowacją.</p> 144 145 <p> 146 Znajdziecie także zapewnienia, że „własność intelektualna” 147 ma coś wspólnego z „kreatywnością”, ale tak naprawdę 148 to to tylko pasuje do praw autorskich. Więcej niż sama kreatywność jest 149 potrzeba aby wynalazek można było opatentować. Prawa marki handlowej 150 czy tajemnic handlowych nie mają nic wspólnego z kreatywnością; 151 nazwa „rms tea” nie jest w ogóle kreatywna, ani moja 152 tajna lista herbacianych klientów.</p> 153 154 <p> 155 Ludzie mówią często „własność intelektualna”, kiedy tak naprawdę 156 mają na myśli jakiś szerszy lub węższy zakres 157 praw. Na przykład bogate kraje często narzucają niesprawiedliwe prawa 158 krajom ubogim, aby wycisnąć z nich pieniądze. Niektóre z tych 159 przepisów są prawami dotyczącymi „własności intelektualnej”, 160 ale nie wszystkie. Mimo to ludzie często podchwytują tę etykietkę, 161 bo się z nią oswoili, i fałszywie przedstawiają istotę 162 zagadnienia. Byłoby lepiej używać terminu takiego jak „ustawodawcza 163 kolonizacja”, który skupia się na głównym aspekcie sprawy 164 i wystrzega się błędnego przedstawiania zakresu zjawiska. 165 </p> 166 167 <p> 168 Nie tylko laicy są wprowadzani w błąd przez to określenie. Nawet 169 profesorowie prawa uczący o tych przepisach, dali się zwieść ponętności 170 terminu „własność intelektualna” i wyrażali ogólne 171 stwierdzenia, które były sprzeczne ze znanymi im faktami. Termin ten odwodzi 172 ich od używania ich wiedzy. Na przykład, pewien profesor napisał 173 w 2006 r.: 174 </p> 175 176 <blockquote><p> 177 W przeciwieństwie do swoich potomków, obecnie zatrudnionych 178 w WIPO, ojcowie konstytucji USA mieli zasadnicze, prokonkurencyjne 179 podejście do własności intelektualnej. Wiedzieli, że uprawnienia 180 mogą być niezbędne, ale…związali kongresowi ręce, ograniczając 181 na różne sposoby jego władzę. 182 </p></blockquote> 183 184 <p> 185 Powyższa wypowiedź odnosi się do artykułu 1, części 8, klauzuli 8 186 Konstytucji USA, który legitymizuje prawo patentowe i prawo 187 autorskie. Ta klauzula nie ma nic wspólnego z prawem 188 o znakach handlowych, tajemnicach handlowych czy różnych innych 189 prawach. Termin „własność intelektualna” przywiódł tego 190 profesora do fałszywego uogólnienia. 191 </p> 192 193 <p> 194 Określenie „własność intelektualna” prowadzi również 195 do uproszczonego myślenia. Powoduje, że ludzie skupiają się 196 na niewielkim podobieństwie formy tych odmiennych praw – 197 polegającym na tym, że prawa te tworzą sztuczne przywileje dla 198 pewnych podmiotów – a ignorują ich zasadnicze właściwości: 199 specyficzne ograniczenia, które każde z tych praw nakłada 200 na ludzi, oraz konsekwencje, które z tego wypływają. 201 </p> 202 203 <p> 204 Ekonomia działa tu, jak to często robi, jako narzędzie niesprawdzonych 205 założeń. Należą do nich założenia o wartościach, takich 206 jak to, że ilość produkcji ma znaczenie podczas gdy wolność 207 i styl życia nie, i faktycznych założeń, które są najczęściej 208 fałszywe, takich jak to, że prawa autorskie wspierają muzyków, 209 lub, że patenty na leki wspierają badania naukowe ratujące życie. 210 </p> 211 212 <p> 213 Przy rozpatrywaniu tematu z tak szerokiej perspektywy, specyficzne 214 problemy zasad społecznych powodowane przez prawo autorskie, odmienne 215 problemy powodowane przez prawo patentowe, czy którekolwiek 216 z innych praw są niemal niedostrzegalne. Te kwestie biorą się 217 z charakterystycznych własności każdego z rodzajów praw, dokładnie 218 tego, do czego ignorowania skłania termin „własność 219 intelektualna”. Na przykład jedną ze spraw związanych 220 z prawem autorskim jest to, czy dzielenie się muzyką z innymi 221 powinno być dozwolone. Prawo patentowe nie ma z tym nic 222 wspólnego. Prawo patentowe podnosi natomiast kwestię tego, 223 czy biednym krajom można pozwolić na produkcję ratujących życie 224 leków i sprzedawanie ich za niską cenę, by ratować ludzkie 225 życia. Prawo autorskie nie ma z tym żadnego związku. 226 </p> 227 228 <p> 229 Żadna z tych kwestii nie jest natury wyłącznie ekonomicznej, 230 a ich aspekty nieekonomiczne są od siebie bardzo różne, 231 więc każdy patrzący na nie z płytkiej, uogólniającej 232 perspektywy ekonomicznej ignoruje różnice. Etykietowanie tych praw 233 terminem„własność intelektualna” nie pozwala na jasne 234 myślenie o którymkolwiek z nich. 235 </p> 236 237 <p> 238 Skutkiem tego każda opinia o „kwestii własności 239 intelektualnej” jest prawie na pewno 240 niemądra. Jeżeli będziecie myśleć o wszystkich tych prawach jako 241 o jednym zagadnieniu, to będziecie przejawiać skłonność 242 do wybierania sobie opinii ze zbioru rozległych, nadmiernych 243 uogólnień, z których żadne nie ma najmniejszej wartości. 244 </p> 245 246 <p> 247 Odrzucenie „własności intelektualnej” to nie tylko zabawa 248 filozoficzna. Ten zwrot robi prawdziwą szkodę. Apple używał go aby <a 249 href="https://www.theguardian.com/us-news/2017/mar/11/nebraska-farmers-right-to-repair-bill-stalls-apple">wypaczyć 250 debatę o ustawie w stanie Nebraska o „prawie 251 do naprawy”</a>. To podrobione pojęcie dało Apple sposób 252 aby ukryć swoje stanowisko o tajemnicach, które jest sprzeczne ze 253 swobodami klientów, jako domniemana zasada której muszą ulec i klienci 254 i państwo.</p> 255 256 <p> 257 Jeżeli chcecie poprawnie myśleć o sprawach związanych 258 z prawem patentowym, prawem autorskim, prawem o znakach 259 handlowych, lub którymkolwiek innym prawie, pierwszym krokiem jest 260 zapomnieć o pomyśle wrzucania tych praw do jednego worka 261 i traktować je jako oddzielne tematy. Drugi krok polega 262 na odrzuceniu podsuwanej przez termin „własność 263 intelektualna” zawężonej perspektywy i nadmiernych uproszczeń 264 ekonomicznych. Rozpatrujcie każde z tych zagadnień oddzielnie, 265 w całej jego rozciągłości, a będziecie mieć możliwość dobrego 266 osądu. 267 </p> 268 269 <p>A jeśli chodzi o reformowanie WIPO, oto <a 270 href="https://fsfe.org/projects/wipo/wiwo.html">jedna propozycja 271 na zmianę nazwy i misji WIPO</a>. 272 </p> 273 274 <hr /> 275 276 <p> 277 Zobacz także <a href="/philosophy/komongistan.html">Ciekawa Historia 278 Komongistanu (Rozrywanie terminu „własność intelektualna)”</a> 279 </p> 280 281 <p> 282 Kraje w Afryce są o wiele podobniejsze niż te prawa, 283 a „Afryka” jest spójnym pojęciem geograficznym; tym nie 284 mniej <a 285 href="https://www.theguardian.com/world/2014/jan/24/africa-clinton">mówienie 286 o „Afryce” zamiast o konkretnym kraju powoduje sporo 287 zamieszania</a>. 288 </p> 289 290 <p> 291 <a 292 href="https://torrentfreak.com/language-matters-framing-the-copyright-monopoly-so-we-can-keep-our-liberties-130714/"> 293 Rickard Falkvinge wspiera odrzucenie tego terminu</a>.</p> 294 295 <p><a 296 href="http://www.locusmag.com/Perspectives/2016/11/cory-doctorow-sole-and-despotic-dominion/">Cory 297 Doctorow także potępia</a> termin „własność intelektualna”.</p> 298 </div> 299 300 <div class="translators-notes"> 301 302 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 303 </div> 304 </div> 305 306 <!-- for id="content", starts in the include above --> 307 <!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> 308 <div id="footer" role="contentinfo"> 309 <div class="unprintable"> 310 311 <p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a 312 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu 313 z FSF można znaleźć na stronie <a 314 href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających 315 odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać 316 na adres <a 317 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> 318 319 <p> 320 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 321 replace it with the translation of these two: 322 323 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 324 translations. However, we are not exempt from imperfection. 325 Please send your comments and general suggestions in this regard 326 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 327 328 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 329 330 <p>For information on coordinating and contributing translations of 331 our web pages, see <a 332 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 333 README</a>. --> 334 Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, 335 ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie 336 tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy 337 w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a 338 href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej 339 informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji 340 tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a 341 href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> 342 </div> 343 344 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 345 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 346 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 347 without talking with the webmasters or licensing team first. 348 Please make sure the copyright date is consistent with the 349 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 350 document was modified, or published. 351 352 If you wish to list earlier years, that is ok too. 353 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 354 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 355 year, i.e., a year in which the document was published (including 356 being publicly visible on the web or in a revision control system). 357 358 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 359 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 360 <p>Copyright © 2004, 2006, 2010, 2013-2017, 2021 Richard Stallman</p> 361 362 <p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" 363 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji 364 Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 365 4.0 Międzynarodowe</a>.</p> 366 367 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> 368 <div class="translators-credits"> 369 370 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 371 Tłumaczenie: Kamil Ignacak 2005, Jan Owoc 2014, 2015, 2017; poprawki: 372 Wojciech Kotwica 2006, Mariusz Libera 2010, Jan Owoc 2011, 2013.</div> 373 374 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 375 Aktualizowane: 376 377 $Date: 2021/10/07 20:02:26 $ 378 379 <!-- timestamp end --> 380 </p> 381 </div> 382 </div> 383 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 384 </body> 385 </html>