freedom-or-copyright.html (15430B)
1 <!--#set var="PO_FILE" 2 value='<a href="/philosophy/po/freedom-or-copyright.pl.po"> 3 https://www.gnu.org/philosophy/po/freedom-or-copyright.pl.po</a>' 4 --><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/philosophy/freedom-or-copyright.html" 5 --><!--#set var="DIFF_FILE" value="/philosophy/po/freedom-or-copyright.pl-diff.html" 6 --><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2022-04-12" --> 7 8 <!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> 9 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 10 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 11 <!--#set var="TAGS" value="essays laws copyright" --> 12 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 13 14 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 15 <title>Wolność czy prawa autorskie? - GNU Project - Fundacja Wolnego 16 Oprogramowania (FSF)</title> 17 18 <!--#include virtual="/philosophy/po/freedom-or-copyright.translist" --> 19 <!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> 20 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.pl.html" --> 21 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 22 <!--#include virtual="/server/outdated.pl.html" --> 23 <!--#include virtual="/server/top-addendum.pl.html" --> 24 <div class="article reduced-width"> 25 <h2>Wolność czy prawa autorskie?</h2> 26 27 <address class="byline">Richard Stallman</address> 28 29 <div class="infobox"> 30 <p><em>Ten esej opisuje jak zasady wolności oprogramowania można czasami 31 zastosować do innych prac autorskich i do sztuki. Został tu 32 zamieszczony ponieważ dotyczy stosowania zasad wolnego 33 oprogramowania.</em></p> 34 </div> 35 <hr class="thin" /> 36 37 <p> 38 Prawa autorskie zostały wprowadzone w erze prasy drukarskiej jako 39 regulacja przemysłu pisarskiego i wydawniczego. Celem było zachęcenie 40 do publikacji różnorodnych prac pisanych. Sposobem było zmuszenie 41 wydawcy, aby uzyskał zezwolenie od autora na publikację prac 42 z ostatnich kilku lat. Pozwalało to autorom na uzyskanie 43 przychodów od wydawców, które ułatwiały i zachęcały 44 do pisania. Czytelnicy otrzymywali z tego korzyść, tracąc przy tym 45 niewiele: prawo autorskie ograniczało tylko publikację, nie rzeczy, które 46 zwykły czytelnik mógł robić. To zapewne uczyniło prawo autorskie korzystnym 47 systemem dla społeczeństwa i dlatego zapewne uzasadnionym.</p> 48 49 <p> 50 Wszystko to piękne—tylko dawniej.</p> 51 52 <p> 53 Dzisiaj mamy nowe drogi dystrybucji informacji: komputery i sieci. Ich 54 korzyścią jest to, że ułatwiają kopiowanie i manipulację 55 informacją, włączając oprogramowanie, nagrania muzyczne, książki 56 i filmy. Oferują one możliwość nieskończonego dostępu 57 do wszelakiego rodzaju danych—informacyjna utopia.</p> 58 59 <p> 60 Jedna przeszkoda stała na drodze: prawa autorskie. Czytelnicy 61 i słuchacze, którzy skorzystali z nowej możliwości kopiowania 62 i dzielenia się opublikowaną informacją, ściśle rzecz biorąc, naruszali 63 prawo autorskie. To samo prawo, które niegdyś spełniało rolę korzystnej 64 przemysłowej regulacji wydawców stało się ograniczeniem dla społeczeństwa, 65 któremu miało służyć.</p> 66 67 <p> 68 W demokracji, prawo które zabrania działań popularnych 69 i użytecznych, zwykle jest wkrótce rozluźniane. Jednak nie wtedy, 70 gdy korporacje mają władzę polityczną. Wydawnicze lobby jest zdeterminowane, 71 by przeszkodzić społeczeństwu w korzystaniu z mocy swoich 72 komputerów i odkryły, że prawo autorskie jest przydatną 73 bronią. Pod ich wpływem, zamiast rozluźniać prawa autorskie, 74 aby dopasować się do nowych okoliczności, rządy zacieśniły je 75 bardziej niż kiedykolwiek, nakładając surowe kary na praktyki dzielenia 76 się. Najnowsza moda w popieraniu wydawców przeciwko obywatelom, znana 77 jako „trzy próby” [<em>three strikes</em>], polega 78 na blokadzie łącz internetowych tym obywatelom, którzy uczestniczą 79 w dzieleniu się plikami.</p> 80 81 <p> 82 To jeszcze nie było najgorsze. Komputery mogą być potężnym narzędziem 83 dominacji, gdy dostawcy oprogramowania odmawiają użytkownikom kontroli 84 nad oprogramowaniem, które uruchamiają. Wydawcy zdali sobie sprawę, 85 że poprzez wydawanie prac w formie zaszyfrowanej, które tylko 86 autoryzowane oprogramowanie może otworzyć, uzyskają niespotykaną władzę: 87 mogą zmusić czytelników do płacenia oraz identyfikacji, 88 kiedykolwiek tylko czytają książkę, słuchają muzyki lub oglądają 89 film. To marzenie wydawców: świat opłat za oglądanie 90 [<em>pay-per-view</em>].</p> 91 92 <p> 93 Wydawcy zyskali wsparcie rządu USA dla swego marzenia za pomocą Digital 94 Millenium Copyright Act (DMCA) w roku 1998. To prawo dawało wydawcom 95 prawo określania własnych zasad prawa autorskiego, 96 poprzez implementację ich w kodzie autoryzowanego programu 97 do odtwarzania. Przez tę praktykę, nazwaną „cyfrowym zarządzaniem 98 ograniczeniami” [<em>Digital Restrictions Management</em>, 99 w skrócie <em>DRM</em>] nawet czytanie lub słuchanie 100 bez autoryzacji zostało zabronione.</p> 101 102 <p> 103 Nadal mamy te same stare wolności w używaniu papierowych książek 104 i innych analogowych mediów. Lecz jeśli e-książki zastąpią te 105 drukowane, te wolności się nie przeniosą. Wyobraź sobie: koniec sklepów 106 z używanymi książkami, koniec pożyczania książek swoim przyjaciołom, 107 koniec wypożyczania książek z publicznej biblioteki — koniec 108 „wycieków”, które mogły dać komuś szansę przeczytania 109 bez płacenia. Koniec kupowania książek anonimowo za gotówkę 110 — możesz kupić e-booka wyłącznie przy użyciu karty kredytowej. To jest 111 świat który wydawcy chcą nam narzucić. Jeśli kupisz czytnik Amazon Kindle 112 (my nazywamy go <a 113 href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">Swindle</a> [Szwindel]) 114 lub Sony Reader (tego nazywamy Shreader [czyt. Shredder - Niszczarka] 115 za to, czym grozi używanie go z książkami), płacisz 116 za utrwalenie takiego świata.</p> 117 118 <p> 119 Szwindel ma nawet orwelliańskiego backdoora, który może zostać użyty 120 do zdalnego kasowania książek. Amazom zaprezentował tę możliwość 121 poprzez skasowanie, kupionych z Amazon, kopii książki Orwella 122 — 1984. Ewidentnie, nazwa nadana przez Amazon temu produktowi 123 w pełni odzwierciedla intencje do palenia naszych książek.</p> 124 125 <p> 126 Społeczny gniew przeciwko DRM rośnie powoli, będąc powstrzymywanym 127 ponieważ propagandowe wyrażenia takie jak „<a 128 href="/philosophy/words-to-avoid.html">ochrona autorów</a>” 129 i „<a href="/philosophy/not-ipr.html">własność 130 intelektualna</a>” przekonały czytelników, że ich prawa się nie 131 liczą. Te zwroty domyślnie przyjmują, że wydawcom należy się specjalna 132 władza w imieniu autorów, że jesteśmy moralnie zobowiązani by się 133 im kłaniać, jak również, że oszukaliśmy kogoś, jeśli zobaczyliśmy 134 lub usłyszeliśmy cokolwiek bez uiszczenia opłaty.</p> 135 136 <p> 137 Organizacje, które zyskują najwięcej z praw autorskich, to te które 138 legalnie sprawują nad nimi kontrolę w imieniu autorów (większość 139 autorów zyskuje niewiele). Chcieliby, byś wierzył, że prawo autorskie 140 jest naturalnym prawem autorów oraz, że my — społeczeństwo 141 — musimy cierpieć, nieważne jak bolesne to jest. Nazywają dzielenie 142 się „piractwem”, przyrównując pomoc bliźniemu do ataku 143 na okręt.</p> 144 145 <p> 146 Mówią również, że Wojna z Udostępnianiem jest jedyną drogą 147 na utrzymanie sztuki żywą. Nawet gdyby było to prawdą, nie wystarcza to 148 na wytłumaczenie tego postępowania; lecz nie jest to 149 prawdą. Publiczne dzielenie się kopiami pozwala zwiększyć sprzedaż 150 większości prac, zmniejszając sprzedaż tylko dla największych hitów.</p> 151 152 <p> 153 Bestsellery mogą jednak radzić sobie dobrze bez zakazu dzielenia 154 się. Stephen King uzyskał setki tysięcy dolarów sprzedając niezaszyfrowaną 155 serię e-książek bez blokad kopiowania lub dzielenia się. (Był 156 niezadowolony z tej ilości i nazwał eksperyment porażką, 157 ale dla mnie wydaje się to sukcesem.) Radiohead zyskało miliony 158 w 2007 roku poprzez zaproszenie swoich fanów do kopiowania 159 albumu i zapłaty według własnego uznania, podczas gdy album był 160 udostępniany także w sieciach P2P. W 2008 roku <a 161 href="https://boingboing.net/2008/03/05/nine-inch-nails-made.html">Nine Inch 162 Nails wypuścili album z zezwoleniem na dzielenie się kopiami</a> 163 i zarobili 750 000 dolarów w przeciągu kilku dni.</p> 164 165 <p> 166 Możliwość sukcesu bez narzucania sztucznych ograniczeń nie ogranicza 167 się jedynie do bestsellerów. Wielu artystów o różnorakiej sławie 168 dzisiaj prowadzi dostatnie życie dzięki <a 169 href="https://www.techdirt.com/articles/20091119/1634117011.shtml">dobrowolnemu 170 wsparciu</a>: datkom i zakupom towarów przez ich fanów. Kevin Kelly 171 oszacował, iż artysta potrzebuje znaleźć jedynie <a 172 href="https://kk.org/thetechnium/1000-true-fans/">1000 prawdziwych 173 fanów</a>. 174 </p> 175 176 <p> 177 Kiedy sieci komputerowe dostarczą łatwej anonimowej metody 178 do przesłania komuś małej kwoty pieniędzy, bez karty kredytowej, 179 będzie prosto stworzyć dużo lepszy system do wspierania sztuki. Podczas 180 oglądania pracy, byłby przycisk z napisem: „Naciśnij tutaj, by 181 wysłać artyście złotówkę”. Czy nie nacisnąłbyś go, przynajmniej 182 raz w tygodniu?</p> 183 184 <p> 185 Innym dobrym sposobem na wsparcie muzyki i sztuki są <a 186 href="/philosophy/dat.html">fundusze podatkowe</a> — być może podatek 187 od czystych nośników lub łączności z Internetem. Państwo 188 powinno dystrybuować pieniądze z podatku w całości 189 do artystów, nie marnując ich na korporacje wydawnicze. Jednakże 190 państwo nie powinno dystrybuować ich w liniowej proporcji 191 do popularności, ponieważ to by dawało najwięcej kilku 192 supergwiazdom, pozostawiając niewiele na wsparcie pozostałych 193 artystów. Z tego powodu proponuję użycie funkcji pierwiastkowej 194 trzeciego stopnia lub czegoś podobnego. Przy liniowej proporcji, 195 gwiazda A z 1000-krotnie większą popularnością niż artysta B 196 otrzyma 1000 razy więcej pieniędzy niż B. Przy pierwiastkowej trzeciego 197 stopnia, A otrzyma 10 razy więcej niż B. Dzięki temu, każda 198 z supergwiazd otrzyma większy udział niż mniej popularny artysta, 199 ale większość funduszy popłynie do artystów, którzy naprawdę 200 potrzebują tego wsparcia. Ten system wydajnie wykorzysta nasze podatki, by 201 wspierać sztukę.</p> 202 203 <p> 204 Propozycje <a 205 href="https://stallman.org/mecenat/global-patronage.html">Globalnego 206 Mecenatu</a> [<em>Global Patronage</em>] łączą aspekty obu systemów, łącząc 207 obowiązkowe płatności z dowolnością rozdziału pomiędzy artystów.</p> 208 209 <!-- 210 <p> 211 212 In Spain, this tax system should replace the SGAE and its canon, 213 which could be eliminated.</p> --> 214 <p> 215 Aby uczynić prawo autorskie pasującym do ery sieci, powinniśmy 216 zalegalizować niekomercyjne kopiowanie i dzielenie się wszystkimi 217 publikowanymi pracami oraz zabronić DRM. Ale dopóki nie wygramy 218 tej bitwy, musicie zabezpieczyć się sami: nie kupujcie żadnych produktów 219 z DRM, chyba że macie sposoby na złamanie DRM. Nigdy nie 220 używajcie produktów stworzonych, by zaatakować Waszą wolność, chyba 221 że potraficie zniwelować taki atak.</p> 222 </div> 223 224 <div class="translators-notes"> 225 226 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 227 </div> 228 </div> 229 230 <!-- for id="content", starts in the include above --> 231 <!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> 232 <div id="footer" role="contentinfo"> 233 <div class="unprintable"> 234 235 <p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a 236 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu 237 z FSF można znaleźć na stronie <a 238 href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających 239 odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać 240 na adres <a 241 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> 242 243 <p> 244 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 245 replace it with the translation of these two: 246 247 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 248 translations. However, we are not exempt from imperfection. 249 Please send your comments and general suggestions in this regard 250 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 251 252 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 253 254 <p>For information on coordinating and contributing translations of 255 our web pages, see <a 256 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 257 README</a>. --> 258 Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, 259 ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie 260 tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy 261 w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a 262 href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej 263 informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji 264 tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a 265 href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> 266 </div> 267 268 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 269 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 270 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 271 without talking with the webmasters or licensing team first. 272 Please make sure the copyright date is consistent with the 273 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 274 document was modified, or published. 275 276 If you wish to list earlier years, that is ok too. 277 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 278 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 279 year, i.e., a year in which the document was published (including 280 being publicly visible on the web or in a revision control system). 281 282 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 283 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 284 <p>Copyright © 2008, 2010, 2021 Richard Stallman</p> 285 286 <p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" 287 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji 288 Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 289 4.0 Międzynarodowe</a>.</p> 290 291 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> 292 <div class="translators-credits"> 293 294 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 295 Tłumaczenie: Sylwester Zarębski 2010; poprawki: Jan Owoc 2010, 2011, 2013, 296 Jan Wieremjewicz 2010.</div> 297 298 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 299 Aktualizowane: 300 301 $Date: 2022/07/04 18:04:55 $ 302 303 <!-- timestamp end --> 304 </p> 305 </div> 306 </div> 307 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 308 </body> 309 </html>