copyright-versus-community.html (65143B)
1 <!--#set var="PO_FILE" 2 value='<a href="/philosophy/po/copyright-versus-community.pl.po"> 3 https://www.gnu.org/philosophy/po/copyright-versus-community.pl.po</a>' 4 --><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/philosophy/copyright-versus-community.html" 5 --><!--#set var="DIFF_FILE" value="/philosophy/po/copyright-versus-community.pl-diff.html" 6 --><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2015-11-26" --> 7 8 <!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> 9 <!-- Parent-Version: 1.86 --> 10 11 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 12 <title>Prawo autorskie kontra społeczność w Erze Sieci Komputerowych - Projekt 13 GNU - Fundacja Wolnego Oprogramowania (FSF)</title> 14 15 <!--#include virtual="/philosophy/po/copyright-versus-community.translist" --> 16 <!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> 17 <!--#include virtual="/server/outdated.pl.html" --> 18 <h2>Prawo autorskie kontra społeczność w Erze Sieci Komputerowych</h2> 19 <p class="byline">Richard Stallman</p> 20 21 <p><em>Przemówienie inauguracyjne na konferencji LIANZA [Library and 22 Information Association of New Zealand Aotearoa - Stowarzyszenie 23 bibliotekarzy i pracowników informacyjnych Nowej Zelandii] 24 w Christchurch Convention Centre, 12 października 2009.<br /> 25 <a href="/philosophy/copyright-versus-community-2000.html">Kliknij tu</a> 26 żeby przeczytać starszą wersję tej przemowy z roku 2000.</em></p> 27 28 <blockquote class="announcement" style="margin-bottom: 2.5em"><p> 29 <a href="http://defectivebydesign.org/ebooks.html">Zapiszcie się 30 na naszą listę mailową o zagrożeniach ebookami</a>. 31 </p></blockquote> 32 33 <dl> 34 <dt>BC:</dt> 35 <dd><p>Tena koutou, tena koutou, tena koutou katoa [Witamy, witamy, witamy was 36 wszystkich]. Dzisiaj mam zaszczyt przedstawić Richarda Stallmana, którego 37 przemowa inauguracyjna sponsorowana jest przez Szkołę Zarządzania Informacją 38 Uniwersytetu Wiktorii w Wellington.</p> 39 40 <p>Richard przez przeszło 25 lat pracował na rzecz promocji wolności 41 oprogramowania. W roku 1983 rozpoczął Projekt GNU mający na celu 42 stworzenie wolnego systemu operacyjnego [systemu GNU], a w 1985 43 utworzył Fundację Wolnego Oprogramowania. Za każdym razem gdy czytacie 44 lub wysyłacie wiadomość do nz-libs, używacie programu Mailman, 45 który jest częścią Projektu GNU. Więc czy zdajecie sobie z tego 46 sprawę, czy nie, praca Richarda miała wpływ na życie was 47 wszystkich.</p> 48 49 <p>Lubię go opisywać jako najbardziej wpływową osobę, o której większość ludzi 50 nigdy nie słyszała, chociaż on sam mówi mi, że to nie może być prawdą 51 ponieważ nie może zostać sprawdzone.</p></dd> 52 53 <dt>RMS:</dt> 54 <dd>Nie wiemy tego.</dd> 55 56 <dt>BC:</dt> 57 <dd><p>Odparłem, że i tak to lubię. Jego pomysły dotyczące wolności 58 oprogramowania i swobodnego dostępu do informacji zostały 59 wykorzystane przez Tima Bernersa-Lee kiedy tworzył pierwszy na świecie 60 serwer sieciowy, a w 1999 jego rozważania na temat wolnej 61 internetowej encyklopedii zainspirowały Jimmiego Walesa do stworzenia 62 tego co obecnie jest Wikipedią.</p> 63 64 <p>Dzisiaj Richard będzie mówił na temat prawa autorskiego w opozycji 65 do społeczności w erze sieci komputerowych 66 oraz konsekwencjach dla bibliotek. Richard.</p></dd> 67 68 <dt>RMS:</dt> 69 <dd><p>Byłem w Nowej Zelandii kilka tygodni, i na Północnej Wyspie przez 70 większość czasu padało. Teraz już wiem dlaczego kalosze nazywa się 71 „Wellingtonami”. I wtedy zobaczyłem kogoś, kto robił 72 krzesła i stoły z drewna ponga, i nazywał je meblami. Potem 73 wsiedliśmy na prom, żeby tu dotrzeć, a kiedy tylko zeszliśmy 74 z pokładu, ludzie zaczęli szydzić i obrażać nas; ale nie 75 czuliśmy urazy, oni po prostu chcieli dać nam poczuć jak jest 76 w Picton.</p> 77 78 <p>Powodem dla którego ludzie zazwyczaj zapraszają mnie bym dawał przemowy jest 79 moja praca nad wolnym oprogramowaniem. To nie jest przemowa 80 na temat wolnego oprogramowania; ta przemowa odpowiada na pytanie 81 czy idee wolnego oprogramowania rozciągają się na inne rodzaje 82 dzieł. Ale żeby to miało sens, lepiej będzie jeśli krótko opowiem wam 83 co znaczy wolne oprogramowanie.</p> 84 85 <p>Wolne oprogramowanie jest kwestią wolności, nie ceny, więc myślcie o 86 „wolności słowa”, a nie o „darmowym 87 piwie”. Wolne oprogramowanie to oprogramowanie, które szanuje wolność 88 użytkownika, a istnieją cztery specyficzne wolności, które zawsze 89 należą się użytkownikowi.</p> 90 91 <ul> 92 <li>Wolność 0 to wolność do uruchamiania programu w sposób jaki 93 chcecie.</li> 94 95 <li>Wolność 1 to wolność do analizowania kodu źródłowego programu 96 i zmieniania go tak by robił to co chcecie.</li> 97 98 <li>Wolność 2 to wolność do pomagania innym ludziom; oznacza to, wolność 99 do rozpowszechniania kopii programu, wiernych kopi kiedy chcecie.</li> 100 101 <li>I Wolność 3, to jest wolność do wspomagania waszych 102 społeczności. Wolność do publikowania zmodyfikowanych przez was wersji 103 kiedy tego chcecie.</li> 104 </ul> 105 106 <p>Jeśli program daje wam te cztery wolności, to jest to wolne oprogramowanie, 107 co oznacza, że społeczny system jego redystrybucji i użycia jest 108 systemem etycznym, takim który szanuje wolność użytkownika i społeczną 109 solidarność jego wspólnoty. Ale jeśli jednej z tych wolności 110 brakuje, lub jest niewystarczająca, to jest to oprogramowanie 111 własnościowe, niewolne, nakładające jarzmo na użytkownika. Jest to 112 nieetyczne. Nie stanowi wkładu do wspólnoty, jest zagarnianiem 113 władzy. Ta nieetyczna praktyka nie powinna mieć miejsca; celem ruchu wolnego 114 oprogramowania jest położenie jej kresu. Całe oprogramowanie powinno być 115 wolne, żeby wszyscy użytkownicy mogli być wolni.</p> 116 117 <p>Oprogramowanie własnościowe utrzymuje użytkowników podzielonych 118 i bezbronnych: podzielonych, ponieważ nie wolno im się nim dzielić 119 i bezbronnych, ponieważ nie mając kodu źródłowego nie mogą go 120 zmienić. Nie mogą go nawet przeanalizować, by sprawdzić, co tak 121 na prawdę robi, a wiele programów własnościowych ma złośliwe 122 funkcje, które szpiegują użytkownika, ograniczają go, a nawet 123 umożliwiają ataki na niego.</p> 124 125 <p>Na przykład Microsoft Windows posiada back door (tylne drzwi), 126 za pomocą których Microsoft może wymusić instalację zmian 127 w oprogramowaniu, bez uzyskania zgody rzekomego właściciela 128 komputera. Może wam się wydawać, że to wasz komputer, ale jeśli 129 popełniliście błąd uruchamiając na nim Windows, to tak na prawdę 130 Microsoft stał się posiadaczem waszego komputera. Komputery powinny podlegać 131 defenestracji, co znaczy albo wyrzućcie Windows z waszego 132 komputera, albo wyrzućcie komputer przez okno (gra słów, windows 133 – okna).</p> 134 135 <p>Ale każde oprogramowanie własnościowe daje jego twórcy 136 nieusprawiedliwioną władzę nad użytkownikami. Niektórzy twórcy 137 nadużywają tej władzy bardziej, inni mniej, ale żaden nie powinien jej 138 posiadać. Zasługujecie na to by mieć kontrolę nad waszym 139 komputerem, a nie być siłą uzależniani od określonej 140 firmy. A więc zasługujecie na wolne oprogramowanie.</p> 141 142 <p>Na końcu wykładów na temat wolnego oprogramowania, ludzie czasami 143 pytają czy te same wolności i idee odnoszą się również 144 do innych rzeczy. Jeśli macie na waszym komputerze kopię 145 opublikowanej pracy, to nabiera sensu pytanie o to, czy powinniście 146 mieć te same cztery wolności—czy ze względu etycznego ich posiadanie 147 jest niezbędne czy też nie. I to właśnie jest pytanie, 148 na które postaram się dzisiaj odpowiedzieć.</p> 149 150 <p>Jeśli posiadacie kopię czegoś co nie jest oprogramowaniem, to 151 w zasadzie jedyną rzeczą, która może pozbawić was którejkolwiek 152 z tych wolności jest prawo autorskie. Z oprogramowaniem jest 153 inaczej. Głównymi metodami tworzenia niewolnego oprogramowania są kontrakty 154 i ukrywanie kodu źródłowego przed użytkownikami. Prawo autorskie jest 155 rodzajem drugorzędnego, dodatkowego sposobu. W przypadku innych rzeczy 156 nie obowiązuje rozróżnienie na kod źródłowy i kod wykonywalny.</p> 157 158 <p>Na przykład, jeśli mówimy o tekście, to jeśli tylko możecie go zobaczyć 159 i przeczytać, nie ma w nim niczego do ukrycia. Więc nie 160 jest to problem tego samego rodzaju co 161 z oprogramowaniem. W zasadzie jedynie prawo autorskie może wam 162 odmówić tych wolności.</p> 163 164 <p>Więc pytanie może zostać przeformułowane: „Na co powinno wam 165 zezwalać prawo autorskie w stosunku do opublikowanych prac? Co 166 powinno być w nim zawarte?”</p> 167 168 <p>Prawo autorskie rozwijało się równocześnie z technologią powielania, 169 zatem warto jest prześledzić historię tej technologii. Tworzenie kopii 170 miało swój początek w świecie starożytnym, gdzie używano narzędzi 171 pisarskich na powierzchni do zapisania. Czytało się jedną kopię 172 i pisało kolejną.</p> 173 174 <p>Ta technologia była raczej mało wydajna, ale inną interesującą jej 175 własnością było to, że nie miała ekonomii skali. Napisanie dziesięciu 176 kopii zajmowało dziesięć razy więcej czasu niż napisanie jednej. Nie 177 wymagało żadnego specjalnego wyposażenie, poza tym do pisania, tak samo 178 jak nie były wymagane żadne specjalne umiejętności, poza czytaniem 179 i pisaniem. W rezultacie kopie konkretnej książki tworzone były 180 w sposób zdecentralizowany. Gdziekolwiek znajdowała się kopia 181 i ktoś chciał ją powielić, mógł to zrobić.</p> 182 183 <p>W świecie starożytnym nie było czegoś takiego jak prawo 184 autorskie. Jeśli mieliście kopię i chcieliście wykonać kolejną, nikt 185 nie mówił wam, że nie macie prawa – chyba, że lokalnemu 186 władcy nie podobało się to, co zawierała książka, wtedy mógł on was ukarać 187 za jej powielanie. Ale to nie prawo autorskie, lecz coś 188 blisko spokrewnionego, mianowicie cenzura. Do dnia dzisiejszego, 189 prawo autorskie jest często stosowane przy próbach nakładania na ludzi 190 cenzury.</p> 191 192 <p>Działo się tak przez tysiące lat, lecz w pewnym momencie nastąpił 193 olbrzymi postęp w technologii powielania, a konkretnie wynaleziono 194 prasę drukarską. Prasa drukarska sprawiła, że powielanie stało się o 195 wiele wydajniejsze, lecz nie jednolicie. Masowa produkcja książek stała 196 się o wiele wydajniejsza, ale tworzenie pojedynczych kopii wcale nie 197 skorzystało na wprowadzeniu prasy drukarskiej. Wręcz przeciwnie, 198 szybciej było przepisać książkę ręcznie, niż próbować wydrukować pojedynczą 199 kopię.</p> 200 201 <p>Prasa drukarska posiadała ekonomię skali: ustawienie czcionek zajmowało 202 sporo czasu, lecz potem możecie bardzo szybko wykonać wiele kopii. Poza 203 tym prasa drukarska i czcionki były drogim wyposażeniem, którego 204 większość ludzi nie posiadała, co więcej, większość ludzi potrafiących 205 czytać i pisać nie umiało ich używać. Używanie prasy było czymś innym 206 od pisania. Rezultatem było scentralizowanie powielania: kopie 207 konkretnej książki wykonywane były tylko w kilku miejscach, 208 a potem transportowane gdziekolwiek ktoś chciał je nabyć.</p> 209 210 <p>Prawo autorskie miało swój początek w epoce prasy drukarskiej. Prawo 211 autorskie w Anglii miało swój początek jako system cenzury w XVI 212 wieku. Wydaje mi się, że początkowo miało ono służyć cenzurowaniu 213 protestantów, lecz obróciło się w cenzurę katolików 214 i przypuszczalnie wielu innych. Zgodnie z tym prawem, żeby 215 opublikować książkę musieliście dostać pozwolenie od Korony, a owo 216 pozwolenie było udzielane w formie wieczystego monopolu na jej 217 publikację. Wydaje mi się, że to się skończyło w latach 1680-tych 218 [według wpisu na Wikipedii wygasło w 1695]. Wydawcy chcieli to 219 z powrotem, lecz to co dostali było zgoła czymś innym. Statut Anny 220 przyznawał autorom prawo autorskie, ale tylko na 14 lat, 221 choć mogli oni odnowić je jednokrotnie.</p> 222 223 <p>To był zupełnie inny pomysł – tymczasowy monopol dla autora, 224 zamiast wieczystego monopolu dla wydawcy. Ta idea rozwinęła przekonanie, 225 że prawo autorskie było sposobem na promocję pisarstwa.</p> 226 227 <p>Kiedy pisano konstytucję Stanów Zjednoczonych, niektórzy ludzie chcieli 228 przyznać autorom prawo autorskie, lecz propozycję 229 odrzucono. W zamian, Konstytucja Stanów Zjednoczonych mówi, 230 że Kongres może opcjonalnie przyjąć prawo autorskie, a jeśli je 231 przyjmie, to jego celem ma być promocja postępu. Innymi słowy, jego celem 232 nie jest przynoszenie zysków posiadaczom prawa autorskiego, czy komuś 233 z kim robią interesy, lecz ogółowi społeczeństwa. Prawo autorskie 234 musi trwać przez ograniczony czas; wydawcy wciąż mają nadzieję, że o 235 tym zapomnimy.</p> 236 237 <p>Mamy tu ideę prawa autorskiego, które stanowi regulację przemysłu nakładaną 238 na wydawców, kontrolowaną przez autorów i pomyślaną tak, by 239 przynosić korzyści społeczeństwa w całości. Funkcjonowało w ten 240 sposób ponieważ nie nakładała ograniczeń na czytelników.</p> 241 242 <p>We wczesnych wiekach drukarstwa i, jak mi się wydaje, jeszcze w latach 243 1790-tych, wielu czytelników ręcznie sporządzało kopie, ponieważ nie 244 stać ich było na wersje drukowane. Nikt nie przypuszczał, że prawo 245 autorskie stanie się czymś innym niż regulacja przymysłu. Nie miało ono 246 powstrzymywać ludzi przed kopiowaniem książek, miało obowiązywać 247 wydawców. Z tego powodu było łatwe do wyegzekwowania, 248 niekontrowersyjne i przypuszczalnie korzystne dla społeczeństwa.</p> 249 250 <p>Było łatwe do wyegzekwowana, ponieważ dotyczyło wyłącznie 251 wydawców. A łatwo jest znaleźć nieautoryzowanych wydawców 252 książki – idziecie do sklepu i pytacie „skąd 253 pochodzą te kopie?”. Nie musicie przeszukiwać wszystkich domów 254 i wszystkich komputerów, żeby to zrobić.</p> 255 256 <p>Było niekontrowersyjne, bo skoro czytelnicy nie podlegali 257 ograniczeniom, to nie mieli na co narzekać. Teoretycznie nie wolno im 258 było publikować, ale nie będąc wydawcami i nie posiadając prasy 259 drukarskiej i tak nie mogli tego robić. A to co faktycznie mogli 260 robić, nie było ograniczane.</p> 261 262 <p>Przypuszczalnie było korzystne, ponieważ według idei prawa autorskiego, 263 ogół społeczeństwa oddawał teoretyczne prawo, którego i tak nie był 264 w stanie wykorzystać. W zamian otrzymywał korzyść w postaci 265 większej ilości pisania.</p> 266 267 <p>A teraz, jeśli oddajesz coś z czego nie masz pożytku, a w 268 zamian otrzymujesz coś przydatnego, to jest to pozytywna wymiana. To 269 czy umowa mogła być zawarta na lepszych warunkach jest osobną 270 kwestią, ale przynajmniej jest czymś pozytywnym.</p> 271 272 <p>Zatem nie sądzę bym w epoce prasy drukarskiej narzekał 273 na prawo autorskie. Lecz epoka prasy drukarskiej stopniowo oddaje 274 pola epoce sieci komputerowych – kolejnemu postępowi 275 w technologii powielania, które sprawia, że kopiowanie jest 276 bardziej wydajne, i po raz kolejny nie dzieje się to w sposób 277 jednorodny.</p> 278 279 <p>Oto co mieliśmy w epoce prasy drukarskiej: bardzo wydajna produkcja 280 masowa, ale tworzenie pojedynczych kopii wciąż tak powolne jak 281 w świecie starożytnym. Technologia cyfrowa sprowadza nas tutaj: obie 282 formy powielania skorzystały, lecz jednorazowe kopiowanie skorzystało 283 najbardziej.</p> 284 285 <p>Docieramy do sytuacji podobnej jak w świecie starożytnym, gdzie 286 sporządzanie pojedynczej kopii nie jest o wiele gorsze [tzn. trudniejsze], 287 niż produkcja masowa. Jest nieco mniej wydajne, trochę mniej dobre, 288 ale jest tak tanie, że setki milionów ludzi to robi. Zastanów się 289 ilu ludzi od czasu do czasu nagrywa płyty CD, nawet 290 w biednych krajach. Możesz nie posiadać własnej nagrywarki CD, 291 ale możesz pójść do sklepu gdzie możesz nagrać płytę.</p> 292 293 <p>Oznacza to, że prawo autorskie przestało pasować do używanej 294 technologii w stopniu w jakim pasowało dotychczas. Nawet jeśli 295 zapisy prawa autorskiego nie uległyby zmianie, to nie miałyby już tego 296 samego efektu. Zamiast regulacji przemysłowych dotyczących wydawców, 297 kontrolowanych przez autorów, która przynosi korzyści ogółowi, jest teraz 298 ograniczeniem nałożonym na cały ogół, kontrolowanym przez wydawców, 299 w imieniu autorów.</p> 300 301 <p>Innymi słowy, to tyrania. Jest to nie do zaakceptowania i nie 302 możemy pozwolić by było tak dalej.</p> 303 304 <p>W rezultacie tej zmiany [prawo autorskie] nie jest już łatwe 305 w egzekwowaniu, nie jest już niekontrowersyjne, i nie przynosi już 306 korzyści.</p> 307 308 <p>Nie jest już łatwe w egzekwowaniu, ponieważ teraz wydawcy chcą 309 narzucić je na każdą jedną osobę, a zrobienie tego wymaga 310 okrutnych środków, drakońskich kar, inwazji na prywatność, pogwałcenia 311 naszych podstawowych ideałów prawnych. Praktycznie nie ma ograniczeń 312 w tym, jak daleko zaproponują się posunąć w Wojnie przeciwko 313 dzieleniu się.</p> 314 315 <p>Nie jest już niekontrowersyjne. W niektórych krajach istnieją już 316 partie polityczne, których podstawą jest „wolność dzielenia 317 się”.</p> 318 319 <p>Nie jest już korzystne, ponieważ swobody, które konceptualnie oddaliśmy 320 (ponieważ nie mogliśmy ich wykorzystać), teraz są możliwe 321 do wykorzystania. Są niezmiernie użyteczne, i chcemy z nich 322 korzystać.</p> 323 324 <p>Co zrobiłby demokratyczny rząd w tej sytuacji?</p> 325 326 <p>Ograniczyłby moc prawa autorskiego. Powiedziałby: „Umowa, którą 327 zawarliśmy w imieniu naszych obywateli, oddając część z ich 328 wolności, których teraz potrzebują, jest nie do zaakceptowania. Musimy 329 to zmienić; nie możemy oddawać wolności, które są ważne.” Możemy 330 zmierzyć poziom choroby demokracji poprzez tendencję rządów 331 na całym świecie do robienia czegoś zupełnie przeciwnego, 332 rozszerzania mocy prawa autorskiego, gdy powinny ją ograniczać.</p> 333 334 <p>Jeden przykład odnosi się do wymiaru czasu. Na całym świecie 335 obserwujemy nacisk na to, by prawa autorskie obowiązywały dłużej, 336 i dłużej, i dłużej.</p> 337 338 <p>Fala tego zjawiska zaczęła się w Stanach Zjednoczonych 339 w 1998. Czas obowiązywania prawa autorskiego wydłużono o 20 lat zarówno 340 na dzieła istniejące jak i przyszłe. Nie rozumiem jak mają 341 nadzieję za pomocą wydłużenia czasu obowiązywania prawa autorskiego 342 przekonać nieżyjących już lub podstarzałych pisarzy z lat 343 dwudziestych i trzydziestych do większej aktywności twórczej 344 w tamtych czasach. Jeśli mają wehikuł czasu za pomocą którego 345 zamierzają im to zakomunikować, to go nie użyli. Nasze podręczniki historii 346 nie mówią nic o nagłym wybuchu zapału twórczego w latach dwudziestych, 347 kiedy to artyści dowiedzieli się, że ich prawa autorskie zostaną 348 wydłużone w roku 1998.</p> 349 350 <p>Jest teoretycznie możliwe, że dwadzieścia lat więcej trwania prawa 351 autorskiego na przyszłe dzieła przekonałoby ludzi do włożenia 352 większego wysiłku w tworzenie tych dzieł. Ale nikogo racjonalnego, 353 ponieważ zdyskontowana wartość bieżąca dodatkowych dwudziestu lat 354 trwania prawa autorskiego, licząc od 75 lat 355 w przyszłości – jeśli jest to praca wykonana 356 na zlecenie – a prawdopodobnie nawet dłużej, jeśli jest 357 to dzieło indywidualnego posiadacza praw autorskich, jest tak niewielka, 358 że nie przekonałby żadnej racjonalnej osoby do zrobienia 359 czegokolwiek inaczej. Każdy biznes, który chce twierdzić inaczej powinien 360 przedstawić swój zakładany plan wydatkowy na kolejne 75 lat, czego 361 oczywiście zrobić nie może, ponieważ żaden z nich nie patrzy tak 362 daleko naprzód.</p> 363 364 <p>Prawdziwym powodem powstania tego prawa, pożądaniem, które skłoniło różne 365 przedsiębiorstwa do przekupstwa tego prawa w Kongresie Stanów 366 Zjednoczonych, bo tak się zwykle decyduje o prawach, było to, 367 że posiadały one lukratywne monopole i chciały, by te monopole 368 trwały.</p> 369 370 <p>Dla przykładu, Disney miał świadomość, że pierwszy film w którym 371 pojawiła się Myszka Mickey w ciągu kilku lat przejdzie do domeny 372 publicznej, a wtedy każdy będzie mógł bez przeszkód rysować tę 373 postać jako część innych dzieł. Disney nie chciał, by tak się stało. Disney 374 pożycza wiele z domeny publicznej, lecz jest zdeterminowany nigdy 375 nie oddać nawet najmniejszej rzeczy. Więc Disney zapłacił za to 376 prawo, o którym mówimy teraz Prawo Autorskie Myszki Mickey.</p> 377 378 <p>Przedsiębiorstwa filmowe mówią, że chcą wieczystego prawa autorskiego, 379 lecz Kongres Stanów Zjednoczonych oficjalnie im na to nie 380 pozwoli. Więc wpadli na pomysł jak uzyskać ten sam rezultat 381 nieoficjalnie: „wieczyste prawo autorskie na raty”. Co 20 382 lat wydłużają okres obowiązywania prawa autorskiego o kolejnych 20 383 lat. Więc w danej chwili, każde dzieło ma ustaloną datę kiedy 384 podobno powinno przejść do domeny publicznej. Ale ta data jest jak 385 dzień jutrzejszy, nigdy nie nadchodzi. Zanim dotrzemy do tego momentu, 386 okazuje się, że ją odroczyli, chyba że następnym razem ich 387 powstrzymamy.</p> 388 389 <p>To jeden wymiar, wymiar okresu obowiązywania. Ale nawet bardziej 390 istotny jest wymiar zakresu: jakie wykorzystanie dzieła obejmuje prawo 391 autorskie?</p> 392 393 <p>W epoce prasy drukarskiej, prawo autorskie nie miało na celu 394 obejmowania wszystkich sposobów użytkowania dzieła, ponieważ prawo 395 autorskie regulowało określone sposoby użytkowania, które stanowiły wyjątek 396 w szerszym spektrum nieregulowanych użytkowań. Były pewne rzeczy, które 397 po prostu mogłeś robić ze swoją kopią książki.</p> 398 399 <p>Teraz wydawcy wpadli na pomysł, że mogą obrócić nasze komputery 400 przeciwko nam, i użyć ich do przejęcia całkowitej władzy 401 nad wszystkimi wykorzystaniami opublikowanych dzieł. Chcą stworzyć 402 wszechświat pay-per-view. Robią to stosując DRM (Digital Restrictions 403 Management – Cyfrowe Zarządzanie Ograniczeniami) – 404 celowe funkcje oprogramowania opracowane by ograniczyć 405 użytkownika. A często sam komputer jest zaprojektowany by ograniczać 406 użytkownika.</p> 407 408 <p>Pierwszym sposobem, w jaki ujrzało to społeczeństwo, było DVD. Film 409 na DVD był zwykle zaszyfrowany, a jego format tajemnicą. Spisek 410 DVD utrzymywał ten sekret, ponieważ mówili, że każdy kto chce 411 wytwarzać odtwarzacze DVD musi dołączyć do spisku, obiecać zachowanie 412 formatu w tajemnicy, i obiecać projektować odtwarzacze DVD tak, 413 aby ograniczały użytkownika według reguł powstrzymujących użytkownika 414 od robienia tego, od robienia tamtego, od robienia 415 owego – precyzyjny zbiór wymagań, z których wszystkie są dla 416 nas złe.</p> 417 418 <p>Działało to przez pewien czas, lecz w końcu pewni ludzie rozpracowali 419 tajny format i opublikowali wolne oprogramowanie zdolne odczytać film 420 z płyty DVD i odtworzyć go. Wtedy wydawcy powiedzieli „skoro 421 nie możemy ich powstrzymać, musimy uczynić z tego 422 przestępstwo”. Swoje starania rozpoczęli w Stanach Zjednoczonych 423 w 1998 roku poprzez Digital Millennium Copyright Act, który 424 nakładał cenzurę na oprogramowanie potrafiące robić takie rzeczy.</p> 425 426 <p>Więc ten konkretny program stał się przedmiotem sprawy sądowej. Jego 427 dystrybucja w Stanach Zjednoczonych jest zakazana; Stany Zjednoczone 428 praktykują cenzurę na oprogramowanie.</p> 429 430 <p>Przedsiębiorstwa filmowe doskonale zdają sobie sprawę z tego, 431 że nie mogą sprawić by ten program zniknął – znalezienie go 432 nie stanowi wyzwania. Więc opracowały inny system szyfrowania, który 433 mieli nadzieję byłby trudniejszy do złamania, nazywa się AACS, 434 lub axe [<em>ang. siekiera</em>].</p> 435 436 <p>Konspiracja AACS posiada dokładne zasady dotyczące wszystkich 437 odtwarzaczy. Przykładowo, w 2011 zakazane będzie wytwarzanie 438 analogowych wyjść wideo. W ten sposób wszystkie wyjścia wideo będą 439 musiały być cyfrowe i będą przesyłać zaszyfrowany sygnał 440 do specjalnie zaprojektowanego monitora, żeby utrzymać wszystkie 441 sekrety w tajemnicy przed użytkownikiem. To jest złośliwy 442 sprzęt. Mówią, że celem tego jest „zatkanie dziury 443 analogowej”. Pokażę wam parę analogowych dziur (Stallman zdejmuje 444 swoje okulary): tu jest jedna a tutaj druga, które chcieli by wydłubać 445 na zawsze.<a href="#footnote1">[1]</a></p> 446 447 <p>Skąd wiem o tych zmowach? Z powodu tego, że nie są one 448 tajemnicą – mają swoje strony internetowe. Strona AACS 449 z dumą opisuje umowy, które producenci muszą podpisać, i właśnie 450 stąd wiem o tym wymogu. Z dumą wymienia nazwy przedsiębiorstw, które 451 współtworzą tę zmowę, wśród nich Microsoft, Apple, Intel, Sony, Disney 452 i IBM.</p> 453 454 <p>Zmowa przedsiębiorstw, której celem jest ograniczenie publicznego dostępu 455 do technologii, powinna być postawiona w stan oskarżenia 456 za poważne przestępstwo, podobnie jak zmowy cenowe, tylko, że jest 457 to jeszcze gorsze, więc wyrok powinien być wyższy. Lecz te 458 przedsiębiorstwa są całkiem pewne tego, że nasze rządy stoją 459 po ich stronie a nie po naszej. Nie obawiają się bycia 460 oskarżonymi o te zmowy, i dlatego nawet nie starają się ich ukryć.</p> 461 462 <p>Ogólnie DRM jest dziełem zmowy przedsiębiorstw. Od czasu do czasu 463 pojedyncze przedsiębiorstwo jest w stanie coś takiego zrobić, 464 ale generalnie wymaga to zmowy pomiędzy przedsiębiorstwami 465 technologicznymi oraz wydawcami, więc [jest to] niemal zawsze 466 zmowa.</p> 467 468 <p>Myśleli, że nikt nigdy nie będzie w stanie złamać AACS, 469 ale jakieś trzy i pół roku temu, ktoś opublikował wolny program 470 zdolny rozszyfrować ten format. Jednakże, był on zupełnie bezużyteczny, 471 ponieważ aby go uruchamiać musieliście znać klucz.</p> 472 473 <p>A potem, jakieś sześć miesięcy później, zobaczyłem zdjęcie dwóch 474 uroczych szczeniaków, z trzydziestoma dwoma szesnastkowymi cyframi 475 nad nimi i pomyślałem „po co zestawiać te dwie rzeczy razem? 476 A może te cyfry są jakimś ważnym kluczem i ktoś mógł umieścić je 477 razem ze szczeniakami, zakładając że ludzie będą kopiować zdjęcie tych 478 słodkich szczeniaków. To chroniłoby klucz przed wymazaniem.”</p> 479 480 <p>I tak właśnie było – był to klucz do złamania axe 481 [siekiery]. Ludzie go zamieszczali, a edytorzy usuwali, 482 ponieważ prawo w wielu krajach zobowiązuje ich 483 do cenzurowania tych informacji. Zamieszczano go ponownie, a oni 484 ponownie go usuwali; w końcu poddali się i w ciągu dwóch tygodni 485 został zamieszczony na przeszło 700.000 stron internetowych.</p> 486 487 <p>To wielki wylew publicznego zohydzenia DRM-em. Ale to nie wygrało 488 wojny, ponieważ wydawcy zmienili klucz. Ale nie tylko to: 489 w HD DVD wystarczyło złamać DRM, ale nie w przypadku 490 Blu-ray. Blu-ray posiada dodatkowy poziom DRM i do tej pory nie 491 istnieje wolne oprogramowanie, które potrafi go złamać, co oznacza, 492 że musicie postrzegać dyski Blu-ray jako coś nieprzystającego 493 do waszej wolności. Są wrogiem z którym współżycie nie jest 494 możliwe, przynajmniej nie z naszym obecnym poziomem wiedzy.</p> 495 496 <p>Nigdy nie akceptujcie żadnych produktów zaprojektowanych tak, by nastawać 497 na waszą wolność. Jeśli nie posiadacie wolnego oprogramowania 498 do odtwarzania DVD, nie możecie kupować ani wypożyczać żadnych 499 płyt DVD, ani przyjmować ich w formie podarunku, z wyjątkiem 500 rzadkich niezaszyfrowanych płyt DVD, których jest zaledwie garść. Ja 501 osobiście mam ich kilka – nie mam natomiast żadnych 502 zaszyfrowanych płyt DVD, i nie przyjmuję ich.</p> 503 504 <p>Tak oto wygląda sytuacja w wideo, ale z DRM mamy do czynienia 505 także w muzyce.</p> 506 507 <p>Dla przykładu, jakieś dziesięć lat temu zaczęliśmy mieć do czynienia 508 z czymś co wyglądało jak płyty CD, ale nie były one zapisane 509 zupełnie w ten sam sposób co CD. Nie trzymały się standardu. Nazwaliśmy 510 je 'corrupt disks' [zepsute dyski], a ich pomysł opierał się 511 na tym, że działały w odtwarzaczu muzycznym, ale nie 512 dało się ich odczytać na komputerze. Różne metody miały różne problemy.</p> 513 514 <p>W końcu Sony wyszło ze sprytnym rozwiązaniem. Umieścili na dysku 515 program, więc kiedy włożyliście dysk do komputera, to program się 516 instalował. Ten program był zaprojektowany jak wirus by przejąć kontrolę 517 nad systemem. Nazywa się to 'root kit', co oznacza, że posiada on 518 pewne właściwości pozwalające mu przełamać zabezpieczenia systemu, żeby móc 519 instalować oprogramowanie głęboko w systemie i modyfikować różne 520 jego części.</p> 521 522 <p>Przykładowo, modyfikował on polecenie za pomocą którego mogliście go 523 wykryć w systemie, tak żeby się ukryć. Modyfikował polecenie 524 za pomocą którego mogliście go usunąć, tak żeby nie można było się go 525 pozbyć. Więc wszystko to są poważne przestępstwa, ale nie jedyne 526 których dopuściło się Sony, ponieważ ten program zawierał także kod 527 wolnego oprogramowania – kod, który został opublikowany 528 na licencji GNU GPL.</p> 529 530 <p>Otóż, licencja GNU GPL jest licencją typu copyleft, co oznacza, że mówi 531 ona „Tak, wolno ci wykorzystać ten kod w innych programach, 532 ale jeśli to zrobisz, to program w którym użyłeś tego kodu musi 533 zostać w całości wydany jako wolne oprogramowanie na tej samej 534 licencji. I musisz udostępnić kod źródłowy użytkownikom, a żeby 535 poinformować ich o przysługujących im prawach wraz z oprogramowaniem 536 musisz wręczyć im kopię tej licencji.”</p> 537 538 <p>Sony nie spełniło tych wymogów. To naruszenie komercyjnego prawa 539 autorskiego, które jest przestępstwem. Oba są przestępstwami, ale Sony 540 nie zostało oskarżone ponieważ rząd rozumuje, że celem jego 541 istnienia i istnienia prawa jest utrzymywanie władzy tych 542 przedsiębiorstw nad nami, a nie pomoc w obronie naszej 543 wolności w jakikolwiek sposób.</p> 544 545 <p>Ludzie się wściekli i pozwali Sony. Jednak popełnili błąd. Skupili 546 swoje potępienie nie na złym celu tego schematu, lecz na 547 drugorzędnych grzeszkach różnych metod, których użyło Sony. Więc Sony 548 rozliczyło pozew poza sądami i obiecało, że w przyszłości, kiedy 549 zaatakuje naszą wolność, nie będzie stosowało tych innych metod.</p> 550 551 <p>Właściwie, ten konkretny schemat 'corrupt disk' nie był taki zły, ponieważ, 552 jeśli nie używaliście Windows, wcale by was nie dotyczył. A nawet jeśli 553 używaliście Windows, to jest pewien przycisk 554 na klawiaturze – jeśli za każdym razem pamiętalibyście 555 by go przytrzymać, to dysk nie zainstalowałby programu. Ale oczywiście 556 trudno pamiętać o tym za każdym razem; któregoś dnia się pomylicie. To 557 pokazuje z czym mieliśmy do czynienia.</p> 558 559 <p>Na szczęście DRM w muzyce jest w odwrocie. Nawet główne 560 przedsiębiorstwa fonograficzne sprzedają pliki do pobrania 561 bez DRM. Ale obserwujemy wznowienie wysiłków by nakładać DRM 562 na książki [ebooki – przyp. tłum.].</p> 563 564 <p>Bo widzicie, wydawcy chcą odebrać czytelnikom tradycyjne 565 wolności – wolność do robienia takich rzeczy jak 566 wypożyczenie książki z biblioteki publicznej, albo pożyczanie jej 567 przyjacielowi; sprzedanie książki do antykwariatu, albo anonimowy 568 zakup płacąc gotówką (co jest jedynym sposobem w jaki ja kupuję 569 książki – musimy oprzeć się pokusie pozwolenia Wielkiemu Bratu 570 na to by wiedział wszystko o tym co robimy.)</p> 571 572 <p>Nawet wolność do trzymania książki tak długo jak chcecie, 573 i czytania jej tyle razy ile chcecie, planują zabronić.</p> 574 575 <p>Robią to za pomocą DRM. Wiedzieli, że mnóstwo ludzi czyta książki 576 i że rozzłościło by ich jeśli te wolności zostały by im odebrane, 577 więc nie łudzili się, że przekupią prawo aby te wolności 578 zabrać – sprzeciw był by zbyt duży. Demokracja jest chora, 579 ale od czasu do czasu ludzie zdołają czegoś 580 zażądać. Więc ruszyli z dwuetapowym planem.</p> 581 582 <p>Najpierw odebrać te wolności ebookom, a następnie przekonać ludzi 583 do porzucenia papierowych książek na rzecz ebooków. Udało im się 584 wykonać etap pierwszy.</p> 585 586 <p>W Stanach Zjednoczonych dokonali tego za pomocą Digital Millennium 587 Copyright Act, a w Nowej Zelandii była to część zeszłorocznego 588 Copyright Act; cenzura na oprogramowanie mogące złamać DRM była częścią 589 tego prawa. To niesprawiedliwe przepisy; muszą zostać uchylone.</p> 590 591 <p>Drugim etapem jest przekonanie ludzi do porzucenia papierowych książek 592 na rzecz ebooków; to nie poszło tak dobrze.</p> 593 594 <p>Jeden z wydawców w 2001 wpadł na pomysł, że jeśli 595 rozpocznie swoją serię ebooków moją biografią, seria zyska 596 na popularności. Więc znaleźli autora i ten autor zapytał 597 mnie czy będę współpracował, odpowiedziałem „Tylko jeśli ten 598 ebook zostanie opublikowany bez szyfrowania, 599 bez DRM”. Wydawca nie przystał na to, a ja twardo 600 postawiłem na swoim – powiedziałem nie. Ostatecznie 601 znaleźliśmy innego wydawcę, który był skłonny się zgodzić – 602 rzeczywiście był skłonny wydać książkę na wolnej licencji, dającej wam 603 cztery wolności – więc książka została wydana 604 i sprzedało się wiele papierowych kopii.</p> 605 606 <p>Ale w wielu przypadkach, ebooki zawiodły na początku tej 607 dekady. Ludzie po prostu nie bardzo chcieli je czytać. Mówiłem 608 „oni znowu spróbują”. Widzieliśmy niesamowitą ilość nowych 609 artykułów na temat elektronicznego tuszu (albo elektronicznego papieru, 610 nigdy nie pamiętam który), i trafiło do mnie, 611 że prawdopodobnie powodem dla którego jest ich tak wiele jest to, 612 że wydawcy chcą żebyśmy się nad tym zastanowili. Chcą żebyśmy byli 613 entuzjastycznie nastawieni na przyjście nowej generacji czytników 614 ebooków.</p> 615 616 <p>Teraz nas dorwali. Rzeczy takie jak Sony Shreader (oficjalna nazwa brzmi 617 Sony Reader, ale jeśli umieścisz 'sh' na początku, nazwa wyjaśnia 618 co ma robić to urządzenie z waszymi książkami) [shredder – 619 niszczarka do papieru – przyp. tłum.], i <a 620 href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">Amazon Swindle</a> 621 [swindle – szwindel – przyp. tłum.], zaprojektowane by 622 okantować was z tradycyjnych wolności, tak, że nawet nie 623 zauważysz. Oczywiście nazywają to Kindle, i to właśnie będzie robić 624 z waszymi książkami [kindle – zapalać – 625 przyp. tłum.].</p> 626 627 <p>Kindle jest produktem ekstremalnie złośliwym, prawie tak złośliwym, jak 628 Microsoft Windows. Oba posiadają funkcje szpiegujące, oba posiadają DRM, 629 i oba posiadają backdoory [tylne wejścia – przyp. tłum].</p> 630 631 <p>W przypadku Kindle'a, jedynym sposobem na kupienie książki jest 632 kupienie jej od Amazona, a Amazon wymaga od was 633 identyfikacji, więc wiedzą wszystko o waszych zakupach.</p> 634 635 <p>Następnie mamy Digital Restrictions Management [DRM, Cyfrowe Zarządzanie 636 Ograniczeniami – przyp. tłum.], wiec nie możecie pożyczyć komuś 637 książki ani sprzedać jej do antykwariatu, biblioteka również nie 638 może jej wypożyczyć.</p> 639 640 <p>Jest jeszcze backdoor, o którym dowiedzieliśmy się jakieś trzy miesiące 641 temu, ponieważ Amazon z niego skorzystał. Amazon przesłał 642 wszystkim urządzeniom Kindle polecenie wykasowania konkretnej książki, 643 mianowicie Rok 1984 George'a Orwella. Tak, nie mogli wybrać bardziej 644 ironicznej książki do skasowania. W taki oto sposób dowiedzieliśmy 645 się, że Amazon posiada back door, za pomocą którego może usuwać 646 książki zdalnie.</p> 647 648 <p>Co jeszcze może zrobić, któż to wie? Być może jest jak Microsoft 649 Windows. Być może Amazon jest w stanie zdalnie aktualizować 650 oprogramowanie, co oznacza, że nawet jeśli dzisiaj nie ma ono 651 złośliwych funkcji, to mogą je tam umieścić jutro.</p> 652 653 <p>Jest to nie do zaakceptowania – każde z tych ograniczeń 654 jest nie do zaakceptowania. Chcą stworzyć świat, gdzie już nikt nikomu 655 nie pożycza książek.</p> 656 657 <p>Wyobraźcie sobie, że odwiedzacie przyjaciela, a na jego półce nie 658 ma książek. Nie chodzi o to, że wasz przyjaciel nie czyta, 659 ale wszystkie jego książki znajdują się w urządzeniu 660 i oczywiście nie może ich wam pożyczyć. Jedyny sposób w jaki 661 mógłby pożyczyć którąkolwiek z tych książek, to wypożyczenie wam całej 662 swojej biblioteki, a niedorzecznością jest proszenie kogoś o coś 663 takiego. Tak więc zaniknie przyjaźń osób, które kochają książki.</p> 664 665 <p>Upewnijcie się, że poinformowaliście ludzi o tym co niesie ze sobą to 666 urządzenie. Ono oznacza, że inni czytelnicy nie będą już waszymi 667 przyjaciółmi, ponieważ będziecie się w stosunku do nich 668 zachowywać jak kretyni. Szerzcie słowo zapobiegawczo. To urządzenie jest 669 waszym wrogiem. To wróg każdego, kto czyta. Ludzie którzy tego nie 670 dostrzegają, myślą bardzo krótkowzrocznie. Waszym zadaniem jest pomóc im 671 wyjrzeć poza chwilową wygodę, by dostrzegli implikacje tego urządzenia.</p> 672 673 <p>Nie mam nic przeciwko dystrybucji książek w formie cyfrowej, o ile nie 674 są one zaprojektowane tak, by odebrać nam naszą wolność. Dokładniej mówiąc, 675 możliwe jest posiadanie czytnika ebooków:</p> 676 677 <ul> 678 <li>który nie jest zaprojektowany by was atakować,</li> 679 680 <li>który działa w oparciu o wolne, a nie własnościowe oprogramowanie,</li> 681 682 <li>który nie ma DRM,</li> 683 684 <li>który nie wymaga od ludzi identyfikacji, żeby dostać książkę,</li> 685 686 <li>który nie ma backdoorów, i</li> 687 688 <li>który nie ogranicza tego co możecie zrobić z plikami w waszym 689 urządzeniu.</li> 690 </ul> 691 692 <p>Jest to możliwe, lecz duże przedsiębiorstwa promujące ebooki robią to, 693 by nastawać na naszą wolność, a my nie możemy się temu 694 poddawać. To właśnie robią rządy w konszachtach z dużym biznesem, 695 by nastawać na naszą wolność, przez robienie prawa autorskiego 696 surowszym i brzydszym, bardziej restrykcyjnym niż kiedykolwiek 697 przedtem.</p> 698 699 <p>Co wiec powinny robić? Rządy powinny osłabić prawo autorskie. Oto moje 700 konkretne propozycje.</p> 701 702 <p>Po pierwsze, istnieje wymiar czasu. Proponuję by okres obowiązywania 703 prawa autorskiego wynosił dziesięć lat, począwszy od daty publikacji 704 dzieła.</p> 705 706 <p>Dlaczego od daty publikacji? Ponieważ przed tą datą nie posiadamy 707 kopii. Nie ma dla nas znaczenia czy pozwolono by nam powielać nasze 708 kopie, skoro ich nie mamy, więc sądzę, że możemy równie dobrze dać 709 autorowi tyle czasu ile potrzebuje na zaaranżowanie publikacji, 710 i wtedy uruchomić zegar.</p> 711 712 <p>Ale dlaczego dziesięć lat? Nie wiem jak jest w tym kraju, 713 ale w Stanach Zjednoczonych cykl publikacji staje się coraz to 714 krótszy. W dzisiejszych czasach niemal wszystkie książki przestają się 715 sprzedawać w ciągu dwóch lat i znikają z druku w ciągu 716 trzech. Więc dziesięć lat to więcej niż trzykrotność przeciętnego cyklu 717 publikacji – to powinno być w zupełności wystarczające.</p> 718 719 <p>Ale nie każdy się zgadza. Kiedyś zaproponowałem to w panelu 720 dyskusyjnym z pisarzami fantastyki, i ceniony pisarz fantastyki 721 siedzący obok powiedział: „Dziesięć lat? Nie ma mowy. Cokolwiek 722 dłuższe niż pięć lat jest nie do przyjęcia.” Bo widzicie, 723 wszedł on w spór prawny ze swoim wydawcą. Jego książki zdawały się być 724 wycofane z druku, ale wydawca nie chciał tego przyznać. Wydawca 725 wykorzystywał prawa autorskie do jego własnej książki by powstrzymać go 726 przed samodzielnym dystrybuowaniem kopii, co chciał robić, by ludzie mogli 727 je czytać.</p> 728 729 <p>Oto od czego zaczyna chcieć każdy artysta – chce 730 rozpowszechniać swoje prace, żeby zostały przeczytane 731 i docenione. Bardzo niewielu z nich dorabia się dużych 732 pieniędzy. Ten maleńki odsetek staje przed niebezpieczeństwem moralnego 733 zepsucia, jak J.K. Rowling.</p> 734 735 <p>J.K. Rowling, w Kanadzie, wystosowała zakaz przeciw ludziom, którzy 736 kupili jej książkę w księgarni, zakazujący im czytania 737 jej. Więc w odpowiedzi wezwałem do bojkotu książek 738 o Harrym Potterze. Ale nie mówię ludziom, żeby ich nie czytali; 739 zostawiam to autorce i wydawcy. Mówię tylko, że nie powinni ich 740 kupować.</p> 741 742 <p>Niewielu autorów zarabia wystarczająco dużo pieniędzy, by pozwolić sobie 743 na takie zepsucie. Większość nie dociera nawet w te okolice, 744 i wciąż pragnie tego samego co na początku: chcą, żeby ich praca 745 została doceniona.</p> 746 747 <p>Ów autor chciał rozpowszechniać swoją własną książkę, a powstrzymywało 748 go prawo autorskie. Zrozumiał, że dłuższe niż pięcioletnie 749 obowiązywania prawa autorskiego raczej nigdy nie przyniesie mu żadnej 750 korzyści.</p> 751 752 <p>Gdyby ludzie woleli żeby prawo autorskie obowiązywało przez pięć lat, nie 753 będę się sprzeciwiał. Proponuję dziesięć jako pierwsze podejście 754 do problemu. Zredukujmy je do dziesięciu lat i zatrzymajmy 755 się na chwilę, a potem możemy dalej dostosować. Nie mówię, 756 że uważam dziesięć lat za dokładnie właściwy okres – 757 nie wiem.</p> 758 759 <p id="details">A co z wymiarem zakresu? Jakie działania powinny być objęte prawem 760 autorskim? Rozróżniam trzy szerokie kategorie dzieł.</p> 761 762 <p>Przede wszystkim, istnieją dzieła funkcjonalne, które wykorzystujecie 763 w swojej codziennej pracy. Obejmują one oprogramowanie, przepisy, 764 dzieła edukacyjne, encyklopedyczne, fonty i inne rzeczy, które przyjdą 765 wam na myśl. Te dzieła powinny być wolne.</p> 766 767 <p>Jeśli wykorzystujecie dzieło w swojej codziennej pracy i jeśli nie 768 możecie dostosować go do swoich wymagań, to nie majcie kontroli 769 nad swoim życiem. Kiedy już dostosowałeś dzieło do swoich potrzeb, 770 musisz mieć wolność by je upublicznić – opublikować swoją 771 wersję – ponieważ znajdą się inni, którzy będą chcieli 772 zmian, których dokonałeś.</p> 773 774 <p>To szybko prowadzi do wniosku, że użytkownicy muszą mieć te same 775 cztery wolności [w stosunku do wszystkich dzieł funkcjonalnych], nie 776 tylko do oprogramowania. I zauważycie, że jeśli chodzi o 777 przepisy, praktycznie mówiąc, kucharze zawsze dzielą się i zmieniają 778 przepisy dokładnie tak, jakby były one wolne. Wyobraźcie sobie jak ludzie 779 zareagowaliby jeśli rząd próbowałby wyeliminować tak zwane „piractwo 780 przepisowe”.</p> 781 782 <p>Określenie „pirat” jest czystą propagandą. Kiedy ludzie pytają 783 mnie co myślę na temat piractwa w muzyce, odpowiadam „O ile 784 mi wiadomo, kiedy piraci atakują nie robią tego grając brzydko 785 na instrumentach, robią to używając broni. Więc nie jest to 786 „piractwo” muzyczne, ponieważ piractwo polega 787 na atakowaniu statków, a dzielenie się jest dokładnym 788 przeciwieństwem atakowania statków pod względem 789 moralnym”. Atakowanie statków jest złe, dzielenie się z innymi 790 ludźmi jest dobre, więc powinniśmy stanowczo potępić propagandowe 791 określenie „piractwo” za każdym razem, gdy je usłyszymy.</p> 792 793 <p>Dwadzieścia lat temu ludzie mogli mieć zastrzeżenia: „Jeśli nie oddamy 794 naszej wolności, jeśli nie pozwolimy wydawcom tych dzieł 795 na kontrolowanie nas, te dzieła nie powstaną, a to będzie ogromna 796 katastrofa.” Obecnie, patrząc na społeczność wolnego 797 oprogramowania, na wszystkie te przepisy kulinarne które krążą, 798 i dzieła encyklopedyczne takie jak Wikipedia – zaczynamy się 799 nawet spotykać z publikacją wolnych książek – wiemy 800 że ten strach jest bezpodstawny.</p> 801 802 <p>Nie ma potrzeby rozpaczania i oddawania naszej wolności sądząc, 803 że w przeciwnym wypadku te dzieła nie powstaną. Istnieje wiele sposobów 804 zachęcania by powstawały, jeśli chcemy ich więcej – wiele 805 sposobów, które pozostają w zgodzie i respektują naszą 806 wolność. W tej kategorii, wszystkie one powinny być wolne.</p> 807 808 <p>Ale co z drugą kategorią, dzieł które przekazują nam myśli 809 konkretnych ludzi, jak wspomnienia, eseje przedstawiające ich opinie, prace 810 naukowe i różne inne rzeczy? Opublikowanie zmodyfikowanej wersję 811 czyichś poglądów oznacza błędne przedstawienie tej osoby. Nie jest to raczej 812 pożyteczne dla społeczeństwa.</p> 813 814 <p>Zatem do zaakceptowania i do wypracowania pozostaje system 815 w pewnym stopniu ograniczonego prawa autorskiego, gdzie każde 816 komercyjne użycie jest objęte prawem autorskim, wszystkie modyfikacje są 817 objęte prawem autorskim, lecz każdy może w sposób niekomercyjny 818 rozpowszechniać wierne kopie.</p> 819 820 <p>Ta wolność stanowi minimum wolności, jakie musimy zabezpieczyć dla 821 wszelkiego rodzaju dzieł, ponieważ odmowa tej wolności stanowi 822 przyczynę Wojny o Dzielenie się – co tworzy błędną propagandę o 823 tym, że dzielenie się jest kradzieżą, że dzielenie się jest jak 824 bycie piratem i napadanie na statki. Absurdy, lecz absurdy 825 wspierane dużą sumą pieniędzy, która skorumpowała nasze rządy. Powinniśmy 826 zakończyć Wojnę o Dzielenie się; musimy zalegalizować dzielenie się wiernymi 827 kopiami każdego opublikowanego dzieła.</p> 828 829 <p>W drugiej kategorii dzieł, tylko tego potrzebujemy; nie musimy czynić 830 ich wolnymi. Zatem uważam, że posiadanie systemu ograniczonego 831 prawa autorskiego obejmującego komercyjny użytek i wszelkie modyfikacje 832 jest OK. Zapewni to strumień wynagrodzeń dla autorów, w bardziej 833 lub mniej zbliżony (najczęściej adekwatny) sposób jak obecny 834 system. Musicie pamiętać, że obecny system, za wyjątkiem 835 supergwiazd, jest zazwyczaj nieadekwatny.</p> 836 837 <p>A co z dziełami sztuki i rozrywki? Podjęcie decyzji, co 838 myśleć o zmianach w tych kwestiach, zajęło mi trochę czasu.</p> 839 840 <p>Bo widzicie, z jednej strony, dzieło sztuki może posiadać 841 artystyczną spójność i modyfikowanie go mogło by ją 842 zniszczyć. Oczywiście prawo autorskie nie koniecznie powstrzymuje przed 843 uprawianiem tego typu rzeźnictwa. Hollywood robi to 844 bez przerwy. Z drugiej strony, modyfikowanie dzieła może stanowić 845 wkład do sztuki. Umożliwia proces który prowadzi do pięknych 846 i bogatych rzeczy.</p> 847 848 <p>Nawet jeśli spojrzymy tylko na znanych autorów: rozważmy Shakespeare'a, 849 który zapożyczał historie z innych dzieł, zaledwie kilka dekad 850 starszych, i przekazywał je w inny sposób, i stworzył ważne 851 dzieła literatury. Jeśli dzisiejsze prawo autorskie istniałoby wtedy, byłoby 852 to zabronione a te sztuki nie zostałyby napisane.</p> 853 854 <p>Ale w końcu zdałem sobie sprawę, że modyfikowanie dzieł sztuki 855 może być wkładem do sztuki, ale w większości przypadków nie jest 856 ogromnie pilne. Jeśli musielibyście zaczekać dziesięć lat 857 na wygaśnięcie prawa autorskiego, moglibyście tyle zaczekać. Nie jak 858 w przypadku obecnego prawa autorskiego, które zmusza was 859 do czekania jakichś 75, czy 95 lat. W Meksyku 860 w niektórych przypadkach musielibyście czekać niemal 200 lat, 861 ponieważ prawo autorskie w Meksyku wygasa sto lat po śmierci 862 autora. To jest szalone, ale dziesięć lat, które zaproponowałem jako 863 okres obowiązywania prawa autorskiego, ludzie byliby w stanie zaczekać.</p> 864 865 <p>Więc proponuję to samo częściowo ograniczone prawo autorskie, które 866 obejmuje komercyjne użytki i modyfikacje, lecz każdy musi mieć 867 wolność do niekomercyjnego rozpowszechniania wiernych 868 kopi. Po upływie dziesięciu lat, przechodzi do domeny publicznej, 869 a ludzie mogą wnosić swój wkład do sztuki publikując własne 870 zmienione wersje.</p> 871 872 <p>Jeszcze jedna sprawa: jeśli zamierzacie zebrać fragmenty kilku dzieł 873 i przerobić je w coś zupełnie innego, to powinno być to legalne, 874 ponieważ celem prawa autorskiego jest promocja sztuki, a nie jej 875 utrudnianie. Nakładanie prawa autorskiego na takie wycinki jest 876 głupie – jest wbrew idei. Jest to zniekształcenie będące skutkiem 877 tego, że rząd znajduje się pod kontrola wydawców popularnych 878 dzieł, i zupełnie stracił z oczu cel tego prawa.</p> 879 880 <p>Oto co proponuję, a w szczególności, oznacza to, że dzielenie się 881 kopiami w Internecie musi być legalne. Dzielenie się jest 882 dobre. Dzielenie się buduje więzy społeczne. Atakowanie dzielenia się jest 883 atakowaniem społeczeństwa.</p> 884 885 <p>Więc za każdym razem, gdy rząd proponuje jakieś nowe środki ataku 886 na ludzi którzy się dzielą, by powstrzymać ich przed dzieleniem się, 887 musimy wiedzieć, że jest to złe, nie tylko ze względu na to, 888 że zaproponowane środki prawie niezmiennie naruszają podstawowe ideały 889 sprawiedliwości (ale to nie jest zbieg okoliczności). Powodem jest to, 890 że cel jest zły. Dzielenie się jest dobre i rząd powinien 891 do niego zachęcać.</p> 892 893 <p>Ale prawo autorskie mimo wszystko miało użyteczny cel. Prawo autorskie 894 jako środek do tego celu ma jednak teraz problem, 895 ponieważ nie pasuje do technologii, której używamy. Stoi 896 w sprzeczności ze wszystkimi istotnymi wolnościami wszystkich 897 czytelników, słuchaczy, widzów, i kogokolwiek, ale cel jakim jest 898 promowanie sztuki wciąż jest pożądany. Więc w dodatku do systemu 899 częściowo ograniczonego prawa autorskiego, który nadal byłby systemem prawa 900 autorskiego, proponuję dwie inne metody.</p> 901 902 <p><a id="tax-money-for-artists">Jednym ze sposobów to podatki</a> – 903 rozpowszechnianie pieniędzy z podatków wprost do artystów. Mógłby 904 to być specjalny podatek, prawdopodobnie na połączenia internetowe, 905 lub mógłby pochodzić z ogólnego dochodu, ponieważ nie byłyby 906 to wielkie kwoty, o ile byłyby efektywnie dystrybuowane. Efektywna 907 dystrybucja w celu promocji sztuki nie oznacza liniowej proporcji 908 względem popularności. Powinna bazować na popularności, 909 ponieważ nie chcemy by biurokraci dyskretnie podejmowali decyzje o tym, 910 którego artystę wspomóc, a którego zignorować, lecz bazowanie 911 na popularności nie musi oznaczać proporcji liniowej.</p> 912 913 <p>To co proponuję to pomiary popularności różnych artystów, których można 914 dokonać za pomocą głosowania (sondaży) w których nikt nie będzie 915 zobowiązany uczestniczyć, a wtedy skorzystać z pierwiastka 916 sześciennego. Pierwiastek sześcienny wygląda w ten sposób: przede 917 wszystkim oznacza, że [świadczenia] zmniejszają się po jakimś 918 czasie.</p> 919 920 <p>Jeśli gwiazda A jest tysiąc razy popularniejsza i odnosi tysiąc 921 razy większe sukcesy niż artysta B, to według tego systemu 922 A otrzymałaby dziesięć razy więcej pieniędzy niż B, nie tysiąc razy.</p> 923 924 <p>Liniowość dała by A tysiąc razy tyle co B, co oznacza, że jeśli 925 chcielibyśmy by B dostał wystarczająco na przeżycie to musimy uczynić 926 A niesamowicie bogatym. To marnowanie pieniędzy 927 z podatków – nie powinno się tego robić.</p> 928 929 <p>Ale jeśli sprawimy, że przyrost będzie malał, to wtedy tak, każda 930 gwiazda otrzyma nieco więcej niż przeciętny odnoszący sukcesy artysta, 931 lecz całość pobierana przez supergwiazdy będzie zaledwie niewielkim 932 ułamkiem [całości] pieniędzy. Większość pieniędzy zostanie przeznaczona 933 na wsparcie wielu umiarkowanie popularnych artystów. Więc system 934 wykorzysta pieniądze znacznie efektywniej niż ten obecny.</p> 935 936 <p>Istniejący system jest regresywny. Przykładowo, w rzeczywistości daje 937 on dużo, dużo więcej za nagranie supergwieździe niż komukolwiek 938 innemu. Pieniądze są wykorzystywane ekstremalnie źle. W rezultacie 939 płacilibyśmy w ten sposób znacznie mniej. Mam nadzieję, że to 940 wystarczy by ułagodzić niektórych z tych ludzi, którzy mają reakcję 941 odruchu kolanowego w stosunku do podatków – ja tego nie 942 podzielam, ponieważ wierzę w państwo opiekuńcze.</p> 943 944 <p>Mam kolejną sugestię, którą są dobrowolne opłaty. Przypuśćmy, że każdy 945 odtwarzać posiadałby przycisk, który moglibyście nacisnąć by przesłać dolara 946 artyście który stworzył aktualnie odtwarzany utwór lub ten, którego 947 przed chwilą słuchaliście. Pieniądze te byłyby anonimowo dostarczane tym 948 artystom. Myślę, że wielu ludzi byłoby skłonnych naciskać ten przycisk 949 dość często.</p> 950 951 <p>Przykładowo, każdy z nas mógłby sobie pozwolić na naciśnięcie tego 952 przycisku raz dziennie, i nie stracilibyśmy tak dużo pieniędzy. Jestem 953 przekonany, że dla nas nie jest to tak dużo pieniędzy. Oczywiście, są 954 biedni ludzie, którzy nie mogą sobie pozwolić na naciśnięcie tego 955 przycisku choćby raz, w porządku jeśli tego nie zrobią. Nie musimy 956 wyciskać pieniędzy z biednych ludzi po to, by wspierać 957 artystów. Jest wystarczająco dużo ludzi którzy nie są biedni by wszystko 958 zafunkcjonowało. Jestem pewny, że zdajecie sobie sprawę z tego, 959 że wielu ludzi naprawdę uwielbia pewne dziedziny sztuki i z chęcią 960 wspiera artystów.</p> 961 962 <p>Właśnie przyszła mi do głowy myśl. Odtwarzacz mógłby dawać wam 963 certyfikat, mówiący o tym, że udzieliliście wsparcia danej osobie, 964 i mógłby nawet liczyć ile razy to zrobiliście i dawać wam 965 certyfikat głoszący „przesłałem tyle pieniędzy tym 966 artystom”. Jest wiele sposobów na które moglibyśmy zachęcać 967 do tego ludzi.</p> 968 969 <p>Przykładowo, moglibyśmy przeprowadzić przyjazną i uprzejmą kampanię PR: 970 „Czy przesłałeś dzisiaj dolara jakiemuś artyście? Czemu nie? To tylko 971 dolar – nie będziesz żałował, a czy nie podoba ci się to co 972 oni robią? Naciśnij przycisk!” Sprawiłoby to, że ludzie poczują 973 się lepiej i pomyślą „No tak, uwielbiam to co przed chwila 974 obejrzałem. Prześlę dolara.”</p> 975 976 <p>To już zaczyna funkcjonować do pewnego stopnia. Jest kanadyjska 977 piosenkarka, którą zwykło się nazywać Jane Siberry. Zamieściła swoją muzykę 978 na swojej stronie internetowej i zachęcała ludzi do ściągania 979 i płacenia tyle ile zechcą. Ogłosiła, że średnio dostawała ponad 980 dolara za kopię, co jest interesujące ponieważ wielkie koncerny 981 płytowe liczą sobie prawie dolara za kopię. Pozwalając ludziom 982 decydować czy i ile zapłacić, otrzymała więcej – otrzymała 983 nawet więcej przeliczając na osobę odwiedzającą, która w ogóle coś 984 ściągała. Ale może się nawet nie liczyć to, czy wystąpił efekt 985 przyciągania większej ilości ludzi, a przez to zwiększania ogólnej 986 liczby na podstawie której wyliczono średnią.</p> 987 988 <p>Zatem może to zadziałać, ale w obecnych warunkach jest bardzo 989 uciążliwe. Musisz posiadać kartę kredytową, żeby móc to zrobić, a to 990 oznacza, że nie możesz zrobić tego anonimowo. Musisz także znaleźć 991 miejsce gdzie zapłacić, a systemy niewielkich opłat nie są zbyt 992 efektywne, więc artyści dostają tylko połowę tego. Jeśli urządzilibyśmy 993 do tego dobry system, działałoby to o wiele lepiej.</p> 994 995 <p>Tak więc to są moje dwie sugestie.</p> 996 997 <p>A na mecenatglobal.org możecie znaleźć kolejny schemat, który łączy 998 aspekty tych dwóch, wynaleziony przez Francis Muguet i zaprojektowany 999 tak, by lepiej pasował do obecnych systemów prawnych co ułatwi jego 1000 wdrożenie.</p> 1001 1002 <p>Uważajcie na propozycje „odwdzięczania się posiadaczom praw 1003 autorskich”, ponieważ kiedy mówią „odwdzięczać się”, 1004 zakładają, że skoro podobało wam się dzieło, to teraz macie wobec kogoś 1005 dług, i że musicie mu się „odwdzięczyć”. Kiedy mówią 1006 „posiadacze praw autorskich”, to miałoby to skłonić was 1007 do myślenia, że chodzi o wsparcie dla artystów, kiedy 1008 w rzeczywistości chodzi o wydawców – tych samych 1009 wydawców, którzy żerują na wszystkich artystach (z wyjątkiem tych 1010 kilku o których wszyscy słyszeliście, tych którzy są tak popularni, 1011 że mają siłę przebicia).</p> 1012 1013 <p>Względem nikogo nie mamy długu, za który musielibyśmy się 1014 „odwdzięczać”. [Ale] wspieranie sztuki wciąż jest pożyteczną 1015 rzeczą. To była motywacją, która stała za prawem autorskim, wtedy gdy 1016 jeszcze prawo autorskie pasowało do panującej technologii. Dzisiaj 1017 prawo autorskie jest złym rozwiązaniem, ale wciąż dobrze jest robić to 1018 na inne sposoby, które szanują naszą wolność.</p> 1019 1020 <p>Domagajcie się, by zmienili te dwie szkodliwe części ustawy o prawa 1021 autorskiego w Nowej Zelandii. Nie powinni wprowadzać zasady trzech 1022 ostrzeżeń<a href="#footnote2">[2]</a>, ponieważ dzielenie się jest 1023 dobre, i muszą pozbyć się cenzury na oprogramowanie łamiące 1024 DRM. Strzeżcie się ACTA – oni próbują wynegocjować traktat 1025 pomiędzy różnymi państwami, żeby wszystkie one zaatakowały swoich obywateli, 1026 a my nie wiemy w jaki sposób, bo nie chcą nam powiedzieć.</p></dd> 1027 1028 </dl> 1029 <div class="column-limit"></div> 1030 1031 <h3 style="font-size: 1.2em">Przypisy</h3> 1032 <ol> 1033 <li id="footnote1">W 2010 r., system szyfrowania wyjścia obrazu cyfrowego został raz 1034 na zawsze złamany.<br /><a 1035 href="http://www.pcmag.com/article2/0,2817,2369280,00.asp">http://www.pcmag.com/article2/0,2817,2369280,00.asp</a></li> 1036 1037 <li id="footnote3">Nowa Zelandia uchwaliła system karania bez procesu użytkowników 1038 Internetu oskarżonych o kopiowanie; potem, w obliczu masowego protestu, 1039 rząd nie wprowadził tego i ogłosił plan wdrożenia zmodyfikowanego 1040 niesprawiedliwego systemu kar. Rzecz w tym, że nie powinni 1041 kontynuować wdrożenia zastępnika — raczej powinni zrezygnować 1042 z takiego systemu w ogóle. Jednakże słowa, których użyłem nie 1043 mówią tego jasno. 1044 <br /> 1045 Rząd Nowej Zelandii potem wdrożył schemat kar w formie podobnej jak 1046 planowano.</li> 1047 1048 </ol> 1049 1050 <div class="translators-notes"> 1051 1052 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 1053 </div> 1054 </div> 1055 1056 <!-- for id="content", starts in the include above --> 1057 <!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> 1058 <div id="footer"> 1059 <div class="unprintable"> 1060 1061 <p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a 1062 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu 1063 z FSF można znaleźć na stronie <a 1064 href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających 1065 odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać 1066 na adres <a 1067 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> 1068 1069 <p> 1070 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 1071 replace it with the translation of these two: 1072 1073 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 1074 translations. However, we are not exempt from imperfection. 1075 Please send your comments and general suggestions in this regard 1076 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 1077 1078 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 1079 1080 <p>For information on coordinating and submitting translations of 1081 our web pages, see <a 1082 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 1083 README</a>. --> 1084 Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, 1085 ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie 1086 tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy 1087 w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a 1088 href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej 1089 informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji 1090 tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a 1091 href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> 1092 </div> 1093 1094 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 1095 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 1096 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 1097 without talking with the webmasters or licensing team first. 1098 Please make sure the copyright date is consistent with the 1099 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 1100 document was modified, or published. 1101 If you wish to list earlier years, that is ok too. 1102 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 1103 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 1104 year, i.e., a year in which the document was published (including 1105 being publicly visible on the web or in a revision control system). 1106 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 1107 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 1108 <p>Copyright © 2001, 2007, 2009, 2014, 2015 Free Software Foundation, Inc.</p> 1109 1110 <p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" 1111 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji 1112 Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 1113 4.0 Międzynarodowe</a>.</p> 1114 1115 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> 1116 <div class="translators-credits"> 1117 1118 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 1119 Tłumaczenie: Mariusz Libera 2010, Jan Owoc 2012, Paweł Różański 2011; 1120 poprawki: Jan Owoc 2013, 2015.</div> 1121 1122 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 1123 Aktualizowane: 1124 1125 $Date: 2019/07/09 14:41:27 $ 1126 1127 <!-- timestamp end --> 1128 </p> 1129 </div> 1130 </div> 1131 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 1132 </body> 1133 </html>