lessig-fsfs-intro.html (16147B)
1 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" --> 2 3 <!--#include virtual="/server/header.nl.html" --> 4 <!-- Parent-Version: 1.96 --> 5 <!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> 6 <!--#set var="TAGS" value="thirdparty" --> 7 <!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> 8 9 <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> 10 <title>Inleiding: Vrije Software, Vrije Maatschappij - GNU-project - Free Software 11 Foundation</title> 12 13 <!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" --> 14 <!--#include virtual="/server/banner.nl.html" --> 15 <!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.nl.html" --> 16 <!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> 17 <!--#include virtual="/server/top-addendum.nl.html" --> 18 <div class="article reduced-width"> 19 <h2>Inleiding <cite>Vrije Software, Vrije Maatschappij: Gebundelde artikelen van 20 Richard M. Stallman</cite></h2> 21 22 <address class="byline"> 23 door Lawrence Lessig <a href="#lessig"><sup>[*]</sup></a> 24 </address> 25 26 <p> 27 Iedere generatie heeft zijn filosoof — een schrijver of artiest die de 28 tijdgeest aanvoelt en vastlegt. Soms worden deze filosofen als zodanig 29 erkend; vaak gaan er generaties overheen voordat het besef doordringt. Maar 30 erkend of niet, een tijdperk wordt gedefinieerd door de personen die daarin 31 hun idealen verwoorden. Of dit nu gaat via een bescheiden gedicht of een 32 complete politieke beweging. 33 </p> 34 <p> 35 Onze generatie heeft een filosoof. Hij is geen artiest, noch een 36 professioneel schrijver. Hij is een programmeur. Richard Stallman startte in 37 de laboratoria van het <abbr title="Massachusetts Institute of 38 Technology">MIT</abbr>, als programmeur en architect van 39 besturingssystemen. Hij heeft zeer publiekelijk carriére gemaakt en 40 was de stichter, architect en programmeur van een vrijheidsbeweging, in een 41 wereld die steeds meer gedomineerd wordt door “code”. 42 </p> 43 <p> 44 “Code” is de technologie die computers aan het werk zet. Of dit 45 nu vastgelegd is in software of geëtst in hardware, het is die 46 verzameling instructies, allereerst vastgelegd in woorden, die de 47 functionaliteit van de machine bepalen. Deze machines — computers 48 — bepalen meer en meer ons leven. Ze bepalen hoe telefoons worden 49 doorverbonden en wat er op TV te zien is. Ze bepalen of video door een 50 breedbandverbinding kan worden gestuurd naar een andere computer. Ze bepalen 51 wat een computer terug rapporteert aan de fabrikant. Deze machines sturen 52 ons. Code stuurt de machines. 53 </p> 54 <p> 55 Hoeveel grip moeten we op die code hebben? Hoeveel moeten we ervan 56 begrijpen? Hoeveel vrijheid moet er zijn om tegenwicht te bieden aan die 57 controlerende macht? Welke macht? 58 </p> 59 <p> 60 Deze vragen hebben Stallman's leven bepaald. Via zijn woorden en daden 61 dwingt hij ons het belang van “vrije” code in te zien. Niet vrij 62 in de zin dat programmeurs er niet voor betaald hoeven te worden 63 (“free” kan in het Engels ook gratis betekenen) maar vrij in de 64 zin dat de gemaakte sturing transparant is en dat iedereen dit kan bekijken 65 en naar willekeur kan veranderen. Dat is “vrije software”; 66 “Vrije software” is een antwoord op een wereld die bestaat uit 67 code. 68 </p> 69 <p> 70 “Vrij.” Stallman betreurt de dubbele betekenis. Er valt niets te 71 treuren. Puzzels laten mensen nadenken, en het begrip “vrij” 72 (“free”) maakt er een mooie puzzel van. Voor Amerikaanse 73 begrippen klinkt “vrije software” utopisch, onmogelijk. Niets is 74 gratis, alleen de zon. Hoe bestaat het dat die belangrijke woorden die die 75 essentiële machines sturen die de wereld laten draaien, 76 “vrij” zijn? Hoe kan een nuchtere samenleving dit ideaal 77 nastreven? 78 </p> 79 <p> 80 Maar, de betekenis van het woord “vrij” is iets wat wij er aan 81 geven. “Vrij” heeft meerdere betekenissen, waarvan er slechts 82 ééntje slaat op de “prijs”. Een veel fundamenteler 83 betekenis is de “vrij” van vrijheid of, zoals Stallman zegt, 84 vrijheid van meningsuiting of, wellicht nog beter, vrijheid van arbeid. Niet 85 vrij als in gratis maar vrij als in vrij van teveel sturing en controle door 86 anderen. Van vrije software is de controle openbaar en open voor 87 veranderingen, net als vrije wetten, of de wetten van een vrije 88 “gemeenschap” vrij zijn wanneer de controle erop openbaar is en 89 openstaat voor veranderingen. Het doel van Stallman's vrije software 90 gemeenschap is om zoveel mogelijk code openbaar te maken, en ook klaar voor 91 veranderingen door het “vrij” te maken. 92 </p> 93 <p> 94 Het mechanisme wat hiervoor wordt gebruikt is de uiterst slimme 95 “auteursplicht” (“copyleft”); aangebracht via een 96 licentie met de naam GPL. De macht van het auteursrecht wordt gebruikt om 97 zeker te stellen dat vrije software openbaar blijft en open voor 98 veranderingen. Tegelijkertijd moet andere software die ervan is afgeleid (en 99 dus telt als een “afgeleid werk” volgens het auteursrecht) zelf 100 ook vrij zijn. Wanneer je vrije software gebruikt en veranderd, en deze 101 veranderingen ook weer publiceert, dan moet die versie net zo vrij zijn als 102 waar het van is afgeleid. Dat moet, anders is het een overtreding van de 103 auteurswet. 104 </p> 105 <p> 106 Vrije software heeft, net als vrije gemeenschappen, zijn tegenstanders. 107 Microsoft heeft de oorlog verklaard aan de GPL en vertelt aan iedereen die 108 het weten wil dat de GPL een gevaarlijke licentie is. De gevaren die ze 109 opnoemen echter, bestaan voornamelijk in de verbeelding. Anderen maken 110 bezwaar tegen de “dwang” die de GPL oplegt waarbij gewijzigde 111 versies ook vrij moeten zijn. Maar een voorwaarde is nog geen dwang. Wanneer 112 het geen dwang is als Microsoft geen toestemming geeft gewijzigde versies 113 van hun Office produkt te verspreiden zonder het betalen van 114 (waarschijnlijk) miljoenen aan hun, dan is het ook geen dwang wanneer de GPL 115 erop staat dat gewijzigde versies van zijn software ook vrij zijn. 116 </p> 117 <p> 118 En dan zijn er nog diegenen die de boodschap van Stallman te extreem 119 vinden. Maar het is allesbehalve extreem. Inderdaad moge het duidelijk zijn 120 dat het werk van Stallman een voortzetting is op de simpele traditie van 121 vrijheden die ontstaan is in de wereld vóór de 122 code. “Vrije software” verzekert ons ervan dat de wereld zoals 123 deze nu door code wordt bepaald, net zo “vrij” zal zijn als de 124 vanzelfsprekende vrijheid in de wereld vóór die code. 125 </p> 126 <p> 127 Bijvoorbeeld: Een “vrije maatschappij” wordt gereguleerd door 128 wetgeving. Maar er zijn grenzen die een vrije maatschappij stelt aan de 129 regulering via wetten: geen maatschappij die zijn wetten geheim houdt kan 130 ooit vrij worden genoemd. Geen overheid die zijn wetten verborgen houdt voor 131 de maatschappij past in onze traditie. De wet reguleert. Maar doet dit 132 alleen goed wanneer het in alle openheid gebeurt. En er is alleen openheid 133 wanneer de voorwaarden bekend en beïnvloedbaar zijn door degenen die 134 het reguleert. Of door de vertegenwoordigers ervan (advocaten, 135 gerechtsdienaren). 136 </p> 137 <p> 138 Deze voorwaarde waaraan de wet moet voldoen gaat verder dan de wetgevende 139 macht. Denk daarbij aan hoe het er in de Amerikaanse rechtbank aan toe 140 gaat. Advocaten worden door cliënten ingehuurd om hun belangen te 141 verdedigen. Soms wordt dit belang gediend met het voeren van een 142 rechtszaak. Tijdens zo'n rechtszaak schrijven advocaten pleidooien. Deze 143 beïnvloeden op hun beurt de mening van rechters. Deze mening bepaald 144 wie een rechtszaak wint, of dat een bepaalde wet op gespannen voet staat met 145 de grondwet. 146 </p> 147 <p> 148 Alle materiaal binnen dit proces is vrij in de zin die Stallman bedoelt. 149 Pleidooien zijn openbaar en iedereen kan er vrijelijk gebruik van maken. De 150 argumenten zijn zichtbaar (wat niet betekent dat ze goed zijn) en een 151 pleidooi mag men opnieuw gebruiken zonder toestemming te vragen aan de 152 advocaat die hem bedacht. De resulterende meningen en uitspraken kan men 153 weer in latere pleidooien gebruiken. Ze kunnen worden gekopiëerd en 154 geïntegreerd in nieuwe pleidooien en uitspraken. De 155 “broncode” van het Amerikaans recht is willens en wetens open en 156 vrij voor iedereen om te gebruiken. En dat doen advocaten dan ook — 157 want een goed pleidooi springt creatief om met eerdere gebeurtenissen. De 158 bron is vrij; creativiteit en de economie bouwen er op voort. 159 </p> 160 <p> 161 Deze economie van vrije code (en ik bedoel hier de juridische code) 162 veroordeelt advocaten niet tot de bedelstaf. Advocatenkantoren hebben genoeg 163 inkomsten voor het maken van goede pleidooien, ook al maken ze gebruik van 164 materiaal waar iedereen toegang toe heeft. De advocaat is een ambachtsman; 165 zijn of haar produkt is openbaar. Maar het maken van pleidooien is geen 166 liefdadigheid. Advocaten worden betaald; men eist niet dat dit soort werk 167 gratis wordt gedaan. In plaats daarvan bloeit deze economie, waarbij later 168 werk toe wordt gevoegd aan eerdere werken. 169 </p> 170 <p> 171 We zouden ons een ander soort rechtssysteem voor kunnen stellen — 172 pleidooien en argumenten die geheim worden gehouden; gerechtelijke 173 uitspraken die alleen het resultaat geven maar niet hoe men hiertoe gekomen 174 is. Wetten die door de politie worden gehandhaafd maar verder aan niemand 175 bekend worden gemaakt. Regulering die aktief is maar zonder uitleg van de 176 spelregels. 177 </p> 178 <p> 179 We zouden ons een dergelijke maatschappij voor kunnen stellen maar we kunnen 180 deze onmogelijk “vrij” noemen. Ook al zouden de middelen in een 181 dergelijke maatschappij beter verdeeld zijn, zo'n maatschappij kun je niet 182 vrij noemen. De idealen van vrijheid, van leven in een vrije gemeenschap, 183 gaat om meer dan een efficiënte verdeling van middelen. Een 184 rechtssysteem moet in plaats daarvan op openheid en transparantie worden 185 gebouwd, niet met opties die de leiders goed uit komen. Het leven met 186 software code zou niet minder moeten zijn. 187 </p> 188 <p> 189 Het schrijven van programma's is geen procesvoering. Het is beter, rijker, 190 productiever. Maar het recht is een duidelijk voorbeeld over hoe 191 creativiteit en beloning los staan van volledige controle over de gemaakte 192 produkten. Net als jazz, literatuur en architectuur bouwt het recht voort op 193 werk wat reeds eerder gedaan is. Dit toevoegen en veranderen is de essentie 194 van creativiteit. En een vrije gemeenschap waakt ervoor dat juist zijn 195 belangrijkste bronnen in die zin vrij blijven. 196 </p> 197 <p> 198 Voor het eerst is in dit boek het verzameld werk van Richard Stallman 199 bijeengebracht op een manier die de kracht en subtiliteit ervan goed uit 200 laat komen. De verhandelingen bestrijken een groot gebied. Van auteursrecht 201 tot de geschiedenis van de vrije software beweging. Er staan veel minder 202 bekende meningen in, met daartussen een zeer inzichtelijk stuk over hoe, 203 door de veranderende omstandigheden, het auteursrecht in de digitale wereld 204 verdacht is geworden. De verhalen zullen diegenen helpen die nieuwsgierig 205 zijn naar de motivatie en gedachtegang van deze krachtige man — met 206 krachtige ideeën, passie en integriteit ook al is hij machteloos op 207 ieder ander gebied. Ze zullen een inspiratie zijn voor diegenen die het 208 gedachtengoed een warm hart toedragen en men zal hierop verder bouwen. 209 </p> 210 <p> 211 Ik ken Stallman niet zo goed. Ik ken hem goed genoeg om te weten dat hij 212 niet snel je sympathie zal winnen. Hij is gedreven, vaak ongeduldig. Hij kan 213 kwaad uitvallen naar zowel vriend als vijand. Hij is compromisloos en 214 vasthoudend; en geduldig in beide. 215 </p> 216 <p> 217 Maar wanneer onze wereld uiteindelijk de macht en het gevaar van code zal 218 gaan inzien — wanneer men zich eindelijk realiseert dat code, net als 219 wetten of openbaar bestuur, transparant moet zijn om echt vrij te zijn 220 — dan zal men terugkijken op deze compromisloze en vasthoudende 221 programmeur en de visie begrijpen waarvoor hij heeft gevochten: de visie van 222 een wereld waarin vrijheid en wetenschap de compiler overleven. En we zullen 223 inzien dat niemand zoveel heeft gedaan, in woord en daad, om de vrijheid van 224 die toekomstige maatschappij te waarborgen. 225 </p> 226 <p> 227 We hebben deze vrijheid nog niet verdient. We zouden hierin nog wel eens 228 kunnen falen. Maar of het ons lukt of niet, in deze verhandelingen wordt 229 reeds een beeld geschetst van hoe het zou kunnen zijn. En uit dit leven en 230 werk kan men inspiratie putten wanneer men, net als Stallman, wil vechten 231 voor het behalen van deze vrijheid. 232 </p> 233 234 <div class="infobox extra" role="complementary"> 235 <hr /> 236 <p id="lessig"> 237 [*] Lawrence Lessig was toen Professor in de Rechten, Stanford Law School</p> 238 </div> 239 240 <div class="edu-note c"><p id="fsfs"><a href="https://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/">Meer over 241 <cite>Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard 242 M. Stallman</cite></a>.</p></div> 243 </div> 244 245 <div class="translators-notes"> 246 247 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> 248 </div> 249 </div> 250 251 <!-- for id="content", starts in the include above --> 252 <!--#include virtual="/server/footer.nl.html" --> 253 <div id="footer" role="contentinfo"> 254 <div class="unprintable"> 255 256 <p>Gelieve algemene vragen over FSF & GNU te sturen naar <a 257 href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Er zijn ook nog <a 258 href="/contact/">andere manieren om in contact te komen</a> met de 259 FSF. Foute links en andere correcties graag sturen aan <a 260 href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> 261 262 <p> 263 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, 264 replace it with the translation of these two: 265 266 We work hard and do our best to provide accurate, good quality 267 translations. However, we are not exempt from imperfection. 268 Please send your comments and general suggestions in this regard 269 to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> 270 271 <web-translators@gnu.org></a>.</p> 272 273 <p>For information on coordinating and contributing translations of 274 our web pages, see <a 275 href="/server/standards/README.translations.html">Translations 276 README</a>. --> 277 We doen ons best om goede vertalingen te maken maar staan altijd open voor 278 verbeteringen. Suggesties, op- en aanmerkingen sturen aan: <a 279 href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> 280 <p>Zie <a href="/server/standards/README.translations.html"> Translations 281 README</a> voor informatie over het onderhoud van vertalingen op deze 282 website.</p> 283 </div> 284 285 <!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to 286 files generated as part of manuals) on the GNU web server should 287 be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this 288 without talking with the webmasters or licensing team first. 289 Please make sure the copyright date is consistent with the 290 document. For web pages, it is ok to list just the latest year the 291 document was modified, or published. 292 293 If you wish to list earlier years, that is ok too. 294 Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying 295 years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable 296 year, i.e., a year in which the document was published (including 297 being publicly visible on the web or in a revision control system). 298 299 There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers 300 Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> 301 <p>Copyright © 2002, 2021 Free Software Foundation, Inc.</p> 302 303 <p>Deze pagina is uitgebracht onder de <a rel="license" 304 href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.nl">Creative 305 Commons Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal licentie</a>.</p> 306 307 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.nl.html" --> 308 <div class="translators-credits"> 309 310 <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> 311 <strong>Vertaling:</strong> <a 312 href="//savannah.gnu.org/projects/www-nl">www-nl</a></div> 313 314 <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> 315 Bijgewerkt: 316 317 $Date: 2021/09/28 16:34:03 $ 318 319 <!-- timestamp end --> 320 </p> 321 </div> 322 </div> 323 <!-- for class="inner", starts in the banner include --> 324 </body> 325 </html>