Het recht om te lezen

door Richard Stallman

Dit artikel verscheen eerder in het februarinummer uit 1997 van Communications of the ACM (volume 40, nummer 2).


Uit De gang naar Tycho, een serie artikelen over de voorgeschiedenis van de Luna-revolutie, verschenen in Maanstad in 2096.

Voor Dirk Halbert begon de gang naar Tycho op school—toen Lisa Lenz zijn computer te leen vroeg. Die van haar was stukgegaan en als ze niet gauw een andere kon lenen zou ze te laat zijn met haar werkstuk. Ze durfde het alleen Dirk te vragen.

Dit plaatste Dirk in hevige tweestrijd. Hij zou haar eigenlijk moeten helpen—maar als hij zijn computer uitleende zou ze zijn boeken kunnen lezen. Nog afgezien van het feit dat je een lange gevangenisstraf wachtte wanneer je iemand anders je boeken liet lezen, schrok hij zelf eerst ook van het idee. Net als ieder ander werd hem al sinds de basisschool ingeprent dat het uitlenen van boeken iets slechts en crimineels was—iets wat alleen piraten deden.

En verder weinig kans dat de SBD—de Softwarebeschermingsdienst—er niet achter zou komen. Tijdens de lessen Software was Dirk geleerd dat ieder boek een ingebouwde auteursrechtenagent had die aan Centraal Licentiebeheer rapporteerde waar, wanneer en door wie het boek gelezen werd. (Deze informatie gebruikten ze om leespiraten te pakken, maar ook om consumentenprofielen te verkopen aan handelaren). Zodra hij zijn computer aan het netwerk zou koppelen, zou Centraal Licentiebeheer er achter komen. Hijzelf, als eigenaar van de computer, zou de zwaarste straf krijgen—omdat hij niet zijn best zou hebben gedaan deze misdaad te voorkomen.

Lisa wilde natuurlijk niet zijn boeken lezen. Ze zou hem alleen nodig hebben om haar werkstuk af te maken. Maar Dirk wist dat ze uit een modaal gezin kwam en dus nauwelijks het lesgeld kon betalen, laat staan de leesheffing. Het lezen van zijn boeken zou weleens haar enige kans kunnen zijn op een diploma. Hijzelf was er zich maar al te zeer van bewust; hij had zichzelf zwaar in de schulden moeten steken om de leesheffingen te kunnen betalen van alle wetenschappelijke publicaties die hij las. (10% van de heffingen ging naar de onderzoekers die de artikelen schreven en aangezien Dirk een wetenschappelijke carriére nastreefde hoopte hij in de toekomst met zijn eigen wetenschappelijke publicaties zijn lening terug te kunnen betalen, mits zijn publicaties maar vaak genoeg zouden worden gerefereerd.)

Later zou Dirk erachter komen dat er een tijd was geweest waarin iedereen vrijelijk naar de bibliotheek kon gaan om er publicaties te lezen, en zelfs boeken, zonder daarvoor te hoeven betalen. Er bestonden toen onafhankelijke studenten en onderwijzers die duizenden pagina's lazen zonder bibliotheeksubsidie van de overheid. Maar rond 1990 begonnen zowel commerciële als niet-commerciële uitgevers geld te vragen voor toegang. Tegen 2047 was zelfs de herinnering aan bibliotheken die vrijelijk toegang boden vervaagd.

Natuurlijk waren er manieren om de SBD en Centraal Licentiebeheer te omzeilen. Maar die waren illegaal. Dirk kende een klasgenoot in Software, Frank Martucci, die een illegaal debug-programma op de kop had getikt wat hij gebruikte om de code van de auteursrechtenagent over te slaan wanneer hij boeken las. Maar hij had het teveel rondgebazuind en iemand had hem verraden aan de SBD voor een beloning (studenten die zwaar in de schulden zaten kwamen makkelijk tot verraad). In 2047 belandde Frank in de gevangenis. Niet voor lees-piraterij maar voor het in bezit hebben van een debug-programma.

Dirk zou er later achter komen dat er een tijd was geweest dat iedereen dergelijke programma's mocht hebben. Er waren zelfs vrije debug-programma's verkrijgbaar op CD en via het net. Maar lezers gingen ze gebruiken om auteursrechtagenten te omzeilen en uiteindelijk bepaalde een rechter dat debug-programma's hoofdzakelijk gebruikt werden voor dit doel. En dat betekende dus dat ze illegaal waren; de ontwikkelaars van debug-programma's belandden in de cel.

Programmeurs hadden natuurlijk nog steeds debug-programma's nodig maar exemplaren werden in 2047 alleen nog in genummerde oplagen verspreid, en alleen aan officieel geregistreerde programmeurs. Het debug-programma wat Dirk in de lessen gebruikte zat achter een speciale firewall zodat deze alleen voor de lessen kon worden gebruikt.

Het was ook mogelijk de agenten te omzeilen met een geprepareerd besturingssysteem. Dirk zou er al gauw achter komen dat er rond de eeuwwisseling vrije besturingssystemen waren. Ze waren echter niet alleen verboden, net als debug-programma's—je zou er alleen een kunnen installeren als je het systeemwachtwoord wist. En noch de FBI, noch Microsoft support zou je die geven.

Dirk kwam tot de conclusie dat hij Lisa zijn computer niet kon lenen. Maar hij wilde haar wel helpen want hij was smoorverliefd op haar. Iedere keer dat hij haar ontmoette voelde hij de vlinders in zijn buik. En dat ze uitgerekend hém om hulp vroeg zou wel eens kunnen betekenen dat zij ook wat voor hem voelde.

Dirk loste het dilemma uiteindelijk op door iets nog gewaagders te doen—hij leende Lisa's computer en vertelde haar zijn wachtwoord. Op die manier, wanneer Lisa zijn boeken zou lezen, zou Centraal Licentiebeheer denken dat hij het was die ze las. Het was nog steeds een misdaad maar de SBD zou er niet automatisch achter komen. Dat zou alleen gebeuren wanneer Lisa hem zou verraden.

Uiteraard zouden zowel hij als Lisa het als studenten kunnen vergeten op school, wanneer die er ooit achter zou komen, of Lisa die boeken nu zou lezen of niet. Het standpunt van de school was dat wanneer er geknoeid werd met de manier waarop zij het gebruik van computers controleerden, dit reden was voor strafmaatregelen. Het maakte daarbij niet uit of je er kwaad mee deed—het knoeien belemmerde de leiding in zijn controlerende functie. Ze namen daarbij automatisch aan dat je dus iets illegaals aan het doen was en het interesseerde ze daarbij niet wat dat dan was.

Studenten werden voor dit vergrijp niet van school gestuurd—niet meteen. In plaats daarvan werd hen de toegang tot de schoolcomputers ontzegd, zodat ze uiteindelijk hun tentamens niet konden halen.

Dirk zou er later achter komen dat dit universiteitsbeleid ergens rond 1980 was begonnen, toen studenten in grote getale computers gingen gebruiken. Daarvóór hadden universiteiten een ander beleid. Alleen activiteiten die schadelijk waren werden bestraft, niet de activiteiten die slechts verdacht waren.

Lisa verraadde Dirk niet aan de SBD. Zijn besluit haar te helpen mondde uiteindelijk uit in een huwelijk en zaaide twijfel over wat hen als kinderen was geleerd over piraterij. Het paar begon de geschiedenis van het auteursrecht uit te pluizen, over de Sovjet Unie met haar kopieer-beperkingen en zelfs over de originele Amerikaanse grondwet. Ze verhuisden naar Luna, alwaar ze gelijkgestemden ontmoetten die ook gevlucht waren voor de lange arm van de SBD. Toen de Tycho-revolutie in 2062 begon werd het centrale thema hiervan het universele recht om te lezen.

Meld je aan bij onze mailinglijst over de gevaren van e-boeken.

Opmerkingen van de auteur

De volgende opmerking is meerdere keren bijgewerkt sinds de eerste publicatie.

Slecht nieuws

We lijken de slag om het leesrecht tot nu toe te verliezen. De vijand is goed georganiseerd, wij niet.

Commerciële e-boeken van tegenwoordig schaffen de traditionele vrijheden van lezers af. De e-boek-lezer van Amazon, die ik de “Amazon Swindle” noem omdat het ontworpen is lezers uit de traditionele vrijheden te slingeren, werkt met software met verschillende vertoonde Orwelliaanse functionaliteiten. Elk van deze roept al om een totale afwijzing van het product:

  • Het spioneert op alles wat de gebruiker doet: het meldt welk boek de gebruiker aan het lezen is, en welke pagina, en het meldt wanneer de gebruiker tekst markeert, en alle notities die de gebruiker invoert.

  • Het heeft DRM, wat bedoeld is om gebruikers te beletten om kopieën te delen.

  • Het heeft een achterdeur waarmee Amazon elk boek op afstand kan verwijderen. In 2009 verwijderde het duizenden kopieën van 1984, door George Orwell.

  • Alsof dat nog niet Orwelliaans genoeg is, er is een universele achterdeur waarmee Amazon de software op afstand kan veranderen, en daarbij andere misselijkheden kan invoeren.

Amazons verspreiding van e-boeken is ook repressief. Het identificeert de gebruiker en houdt bij welke boeken de gebruiker verkrijgt. Het vereist ook dat gebruikers instemmen met een anti-sociaal contract dat ze geen kopieën met anderen zullen delen. Mijn geweten zegt me dat, als ik akkoord was gegaan met zo'n contract, het minst kwade zou zijn om het te schenden en toch kopieën te delen; het zou echter pas helemaal goed zijn als ik in eerste instantie helemaal niet zou instemmen. Daarom weiger ik om akkoord te gaan met zulke contracten, of het nu voor software, e-boeken, muziek of voor iets anders is.

Wanneer we een halt willen toeroepen aan het slechte nieuws moeten we ons organiseren en vechten. Sluit je aan bij de campagne Defective by Design van de FSF om hulp te bieden. Je kunt je aansluiten bij de FSF om ons werk meer algemeen te ondersteunen. Er is ook een lijst met manieren waarmee je ons werk kunt helpen.

Referenties


Dit verhaal is gepubliceerd in Vrije software, vrije maatschappij: geselecteerde artikelen van Richard M. Stallman.