حق مطالعه

نوشتهٔ ریچارد استالمن

این مقاله در فوریه ۱۹۹۷ در مجلهٔ Communications of the ACM (سال ۴۰، شمارهٔ ۲) به چاپ رسیده است.


برگرفته از جاده‌ای به تایکو، مجموعه‌ای از مقالات دربارهٔ انقلاب سابق ماه‌نشینان، انتشار یافته در شهر الهه ماه، سال ۲۰۹۶

جادهٔ تایکو برای دن هالبرت در دانشگاه آغاز شد—هنگامی که لیزا لنز درخواست کرد که کامپیوترش را به امانت گیرد. کامپیوتر لیزا خراب شده بود و اگر او نمی‌توانست کامپیوتر دیگری به امانت گیرد، در پروژهٔ میان‌ترم خود مردود می‌شد. به غیر از دن شخص دیگری وجود نداشت که لیزا بتواند چنین تقاضایی از او کند.

دن در وضع دشواری قرار گرفته بود. مجبور بود که به لیزا کمک کند—اما اگر کامپیوتر خودش را به لیزا امانت می‌داد، ممکن بود او کتابهایش را بخواند. جدا از اینکه اگر به دیگران اجازه دهید کتاب‌های شما را بخوانند ممکن است چندین سال به حبس محکوم شوید، تصور این کار در ابتدا شوکه‌اش کرد. همانند دیگر افراد، در مدرسهٔ ابتدایی آموخته بود که به اشتراک‌گذاری کتاب‌ها کاری ناشایست و اشتباه است—کاری که تنها دزدان ادبی انجام می‌دهند.

و هیچ شانسی وجود نداشت که SPA—سازمان حفاظتِ نرم‌افزار— نتواند او را دستگیر کند. در کلاس نرم‌افزار، دن آموخته بود که هر کتاب یک ناظر کپی‌رایت دارد که به سازمان صدور پروانهٔ مرکزی گزارش می‌دهد که کتاب چه وقت و بوسیلهٔ چه شخصی خوانده شده است. (آنها از این اطلاعات برای دستگیری دزدان ادبی استفاده می‌کردند، اما لیست علاقه‌مندی‌های خوانندگان را نیز به خرده‌فروشان می‌فروختند.) بار دیگری که کامپیوترش به شبکه متصل شود، صدور پروانهٔ مرکزی خواهد فهمید. دن، به عنوان مالک کامپیوتر، مجازاتی سخت را در پیش خواهد داشت—چرا که رنجِ جلوگیری از وقوع این جنایت را پذیرا نشده بود.

مسلما لیزا قصد نداشت حتما کتاب‌هایش را بخواند. ممکن بود تنها از کامپیوتر برای امتحان میان‌ترم خود استفاده کند. اما دن می‌دانست که لیزا از یک خانوادهٔ متوسط است و استطاعت پرداخت شهریه را نیز ندارد، هزینه‌های مطالعه که جای خود داشت. ممکن است خواندن کتاب‌های او تنها راهی باشد که لیزا بتواند فارغ‌التحصیل شود. این موقعیت را درک می‌کرد؛ خود او نیز مجبور بود برای پرداخت هزینهٔ خواندن مقاله‌های تحقیقاتی پول قرض کند. (ده درصد از مبلغ پرداختی به محققینی که مقالات را نوشته بودند پرداخت می‌شد؛ از آنجایی که دن شغلی دانشگاهی را مدنظر داشت، امیدوار بود که به مقالات تحقیقاتی‌اش به اندازهٔ کافی ارجاع شود تا بتواند قرض‌های خود را پرداخت کند.)

بعدها دن متوجه شد که زمانی مردم می‌توانستند به کتابخانه‌ها بروند و مقالات تحقیقاتی، و حتی کتاب‌ها را بخوانند، بدون اینکه مجبور باشند بابت خواندنشان هزینه‌ای پرداخت کنند. محققین مستقلی وجود داشتند که می‌توانستند صدها صفحه را بدون نیاز به کسب اجازه از دولت مطالعه کنند. اما در دههٔ ۱۹۹۰، ناشران مجله‌های تجاری و یا خیریه شروع به دریافت مبالغی برای دسترسی به مقالات کردند. در سال ۲۰۴۷، کتابخانه‌های عمومی که اجازهٔ دسترسی رایگان به نوشته‌های علمی را بدهند به خاطره‌ای مبهم بدل شده بود.

البته، راه‌هایی برای دور زدن SPA و سازمان صدور پروانهٔ مرکزی وجود داشت. اما این روش‌ها نیز غیر قانونی بودند. دن همکلاسی‌ای به نام فرانک ماروچی داشت که ابزار اشکال‌زدایی غیرقانونی‌ای به دست آورده بود و با استفاده از آن می‌توانست هنگام مطالعه، از ناظر کپی‌رایت عبور کند. اما با تعداد بسیاری از دوستانش دربارهٔ این موضوع صحبت کرد، و یکی از آنان فرانک را در مقابل پاداش به SPA معرفی کرد. (دانشجویانی که تا حد زیادی مقروض بودند به سادگی وسوسه می‌شدند تا آدم‌فروشی کنند.) در سال ۲۰۴۷، فرانک در زندان بود، نه به خاطر دزدی ادبی، که به خاطر در اختیار داشتن یک ابزار اشکال‌زدایی.

دن بعدها متوجه شد که زمانی هر شخصی می‌توانست ابزارهای اشکال‌زدایی داشته باشد. حتی ابزارهای اشکال‌زداییِ رایگان نیز وجود داشتند که بر روی سی‌دی ارائه می‌شدند و یا قابل بارگزاری از شبکه بودند. اما کاربران عادی شروع به استفاده از این ابزارها برای دور زدن ناظران کپی‌رایت کردند، و یک کارشناس حقوق حکم داد که این روشِ استفاده از ابزارها به مهمترین کاربردشان تبدیل شده است. به این معنی که ابزارهای اشکال‌زدایی غیر قانونی هستند؛ و توسعه‌دهندگانشان به زندان افکنده شدند.

مسلما برنامه‌نویسان هنوز هم به ابزارهای اشکال‌زدایی احتیاج دارند، اما این ابزارها در سال ۲۰۴۷ به تعداد محدودی کپی شده، و تنها به برنامه‌نویسانی که پروانهٔ رسمی و قرارداد دارند فروخته می‌شود. ابزار اشکال‌زدایی‌ای که دن در کلاس نرم‌افزار استفاده می‌کرد با استفاده از یک دیوارهٔ آتشِ مخصوص محافظت شده و او تنها می‌توانست از آن برای تمرینات کلاسی استفاده کند.

علاوه بر این با نصب یک هستهٔ ویرایش شده برای سیستم‌عامل، امکان دور زدن ناظر کپی‌رایت وجود داشت. دن متوجه شد که هسته‌های آزاد، و حتی سیستم‌عامل‌های آزادی در قرن حاضر وجود دارند. اما نه تنها همانند ابزارهای اشکال‌زدا غیر قانونی بودند، بلکه اگر شخصی یکی از آنها را در اختیار داشت، نمی‌توانست بدون دانستن رمز عبور ریشهٔ کامپیوتر نصب‌اش کند. نه FBI و نه خدمات پشتیبانی مایکروسافت، هیچ‌کدام رمز عبور را در اختیار اشخاص قرار نخواهند داد.

دن به این نتیجه رسید که نمی‌تواند به سادگی کامپیوتر خود را به لیزا امانت دهد. اما نمی‌توانست از کمک کردن به او خودداری کند، چرا که دوستش داشت. لحظه لحظهٔ هم صحبتی با لیزا برایش لذت‌بخش بود. و اینکه لیزا از او کمک خواسته بود می‌توانست نشانهٔ این باشد که لیزا نیز دوستش دارد.

دن این وضع دشوار را با انجام کاری نامعقول‌تر حل کرد—کامپیوتر خود را به لیزا امانت داد و رمز عبور خود را نیز گفت. به این ترتیب، اگر لیزا کتاب‌هایش را می‌خواند، سازمان صدور مجوز مرکزی تصور می‌‌کرد که خود دن در حال مطالعهٔ کتاب‌ها است. این کار نیز جرم محسوب می‌شد، اما SPA نمی‌توانست به صورت خودکار متوجه شود. تنها اگر لیزا گزارش می‌داد، متوجه می‌شدند.

البته اگر دانشگاه نیز بو می‌برد که دن رمز عبورش را به لیزا داده است، برای هر دو به عنوان دانشجو بد می‌شد. سیاست دانشگاه بر این بود که اشخاصی که ابزارهای نظارتی را دستکاری می‌کنند، مستحق مجازات هستند. دانشگاه از این ابزارها برای نظارت بر نحوهٔ استفادهٔ دانشجویان از کامپیوترها استفاده می‌کرد. مهم نبود که صدمه‌ای وارد آورده‌اید یا خیر—این قانون‌شکنی باعث می‌شد مدیران نتوانند بررسی کنند مشغول انجام چه کاری هستید. آنها فرض را بر این می‌گذاشتند که در حال انجام عملی غیر قانونی هستید، و احتیاجی نبود بدانند که حقیقتا چه کار می‌کردید.

دانشجویان معمولا به خاطر انجام چنین عملی اخراج نمی‌شدند—نه به طور مستقیم. در عوض از دسترسی به کامپیوترهای دانشگاه منع شده، و در نتیجه به طور حتم در دروس خود مردود می‌شدند.

بعدها دن دریافت که این سیاست تنها در دههٔ ۱۹۸۰ در دانشگاه‌ها رواج یافته است، در زمانی که اغلب دانشجویان شروع به استفاده از کامپیوتر نمودند. پیش از آن، دانشگاه‌ها روشی دیگر را برای برخورد با دانشجویان پیش می‌گرفتند؛ تنها آنهایی را مجازات می‌کردند که واقعا صدمه‌ای وارد آورده باشند، نه آنهایی که تنها مظنون به انجام این کار هستند.

لیزا این عمل دن را به SPA گزارش نداد. تصمیم دن برای کمک به لیزا منجر به ازدواج‌شان شد، و همچنین باعث شد آنچه را در کودکی در مورد دزدی ادبی آموخته بودند، زیر سوال ببرند. این زوج شروع به مطالعه در مورد تاریخچهٔ کپی‌رایت نمودند، دربارهٔ اتحادیهٔ جماهیر شوروی و محدودیت‌هایی که برای تکثیر وضع کرده بود، و حتی دربارهٔ قانون اساسیِ اصلیِ ایالات متحدهٔ امریکا. آنها به ماه مهاجرت کردند، و در آنجا افراد دیگری را یافتند که از دستانِ طویلِ SPA گریخته بودند. هنگامی که قیامِ تایکو در سال ۲۰۶۲ اتفاق افتاد، حق عمومیِ مطالعه به یکی از اهداف اصلی قیام تبدیل گشت.

به لیست پستی ما دربارهٔ خطرات کتاب های الکترونیک بپیوندید.

یادداشت نویسنده

این یادداشت در سال ۲۰۰۷ به روز شده است.

خبر بد

یادداشت نویسنده دربارهٔ مبارزه‌ای برای حق مطالعه و نظارت الکترونیکی صحبت کرده است. این مبارزه هم‌اکنون آغاز شده است؛ این پیوندها به مقالاتی دربارهٔ فناوری‌هایی اشاره می‌کنند که به منظور نفی حقوق شما برای مطالعه توسعه یافته‌اند.‌

مراجع


این مقاله در نرم‌افزار آزاد، جامعهٔ آزاد: منتخب مقالات ریچارد استالمن منتشر شده است.