From 1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Christian Grothoff Date: Sun, 11 Oct 2020 13:29:45 +0200 Subject: add i18n FSFS --- .../blog/articles/tr/words-to-avoid.html | 1439 ++++++++++++++++++++ 1 file changed, 1439 insertions(+) create mode 100644 talermerchantdemos/blog/articles/tr/words-to-avoid.html (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/tr/words-to-avoid.html') diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/tr/words-to-avoid.html b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/words-to-avoid.html new file mode 100644 index 0000000..d6059be --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/words-to-avoid.html @@ -0,0 +1,1439 @@ + + + + + + +Hileli veya Kafa Karıştırıcı Oldukları İçin Kullanmaktan Kaçınılması (Veya +Dikkatle Kullanılması) Gereken Kelimeler - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı + + + +

Hileli veya Kafa Karıştırıcı Oldukları İçin Kullanmaktan Kaçınılması (Veya +Dikkatle Kullanılması) Gereken Kelimeler

+ +

+Her zaman veya belirli kapsam ve durumda kullanmamanızı önerdiğimiz birtakım +sözcükler ve ifadeler var. Bazıları muğlak, bazıları ise yanlış +yönlendiriyor; diğerleri fikir birliğinde olmadığımız ve sizin de +olmayacağınızı umduğumuz bir fikri vurguluyorlar.

+ +
+

Ayrıca Özgür Yazılım Kategorileri, +Neden Dolandırıcılık +Olarak Adlandırılmalı? yazılarına bakabilirsiniz.

+
+ +

+“Açık” | +“Alternatif” | +“Bağış yazılım” | +“Bedava” | +“BSD-stili” | +“Bulut Hesaplama” | +“Creative Commons +lisanslı” | +“Dijital Haklar Yönetimi” +| +“Dijital Kilitler” | +“Dijital meta” | +“Ekosistem” | +“Erişim” | +“Fikri Mülkiyet” | +“Google” | +“Güvenli İşletim” | +“Hacker” | +“Hırsızlık” | +“İçerik” | +“Kapalı” | +“Kaynak model” | + + +“Korsanlık” | +“Koruma” | +“LAMP sistemi” | +“Linux sistemi” | +“Modern” | +“MP3 Çalar” | +“Mükafat” | +“Nesnelerin İnterneti” | +“ÖAKY” | +“ÖLAKY” | +“Özgürce edinilebilen yazılım” | +“Paraya çevirme” | +“Paylaşım ekonomisi” | +“Paylaşım (kişisel veri)” | +“Pazar” | +“PC” | +“Photoshop” | +“PowerPoint” | +“RAND” | +“Reklam engelleyici” | +“SaaS” | +“Satıcı” + +“Skype” | +“Telif hakkı sahibi” | +“Ticari” | +“Tüketici” | +“Tüketim” | + + + +“Uçbirim” | + + +“Ücretsiz Yazılım (freeware)” | +“Ürün” | +“Varlıklar” | +“Yaratıcı” | +“Yazılım Endüstrisi” | +“Yazılımın satılması” | +

+ + + +

“Açık”

+ + +

+Lütfen “özgür yazılım” yerine “açık” veya +“açık kaynak” terimini kullanmaktan kaçının. Bu terimler farklı +değerlere sahip farklı konumları +temsil ediyor. Özgür yazılım hareketi, bir hak mücadelesi olarak bilişimdeki +özgürlüğünüz için kampanyalar yürütüyor. Açık kaynak hareketsizliği hiç bir +şey için bu şekilde bir kampanya yürütmüyor.

+ +

Açık kaynak görüşlerinden söz ederken bu terimi kullanmak doğrudur, ancak +bizim, yazılımlarımız veya görüşlerimiz hakkında konuşurken bu terimi +kullanmayın, çünkü bu durum insanların bizim görüşlerimizin onlarınkine denk +olduğunu varsaymasına yol açabilir.

+ +
+

Açık kaynak yerine özgür yazılım diyoruz.

+
+ + + +

“Alternatif”

+ + +

+Özgür yazılımı, özel mülk yazılım bir “alternatif” olarak +tanımlamıyoruz. Çünkü bu kelime bütün “alternatiflerin” meşru +ve her ilave birinin kullanıcıları daha iyi duruma getirdiğini farz +eder. Aslında, özgür yazılımın kullanıcıların özgürlüğüne saygı duymayan +yazılımlarla bir arada yaşaması gerektiğini varsayar.

+

+Yazılımı başkaları için de erişilebilir kılmak için özgür yazılım +dağıtımının tek etik yol olduğunu düşünüyoruz. Diğer yöntemler, özgür olmayan +yazılım ve Yazılım yerine +Hizmet kullanıcılarını denetimi altına alır. Kullanıcılara özgür yazılım +yerine bu “alternatifleri” önermenin doğru olmadığını +düşünüyoruz. +

+ + + +

“Bağış yazılım”

+ + +

+“Bir programın özgür yazılım olarak dağıtılması” anlamında +“bağış” ifadesinin kullanılması +yanıltıcıdır. “Ücretsiz”le aynı probleme sahiptir: ücret +hususunu vurgulamakta, özgürlük hususunu vurgulamamaktadır. Kafa +karışıklığını önlemenin bir yolu “özgür yazılım olarak yayınla” +demektir.

+ + + +

“Bedava”

+ + +

+Bir programın özgür yazılım olduğunu söylemek istediğinizde, lütfen +programın “bedava” edinilebileceğini söylemeyin. Bu terim özel +olarak “sıfır fiyat” anlamına gelmektedir. Özgür yazılım bir +özgürlük hususudur, para hususu değildir.

+

+Özgür yazılım kopyaları genellikle ücretsiz olarak temin edilebilir – +örneğin, FTP aracılığıyla indirilerek. Ancak özgür yazılım kopyaları +CD-ROM’lar üzerinde bir fiyat karşılığı da alınabilir; bu arada, özel mülk +yazılım kopyaları ara sıra promosyon olarak ücretsiz olarak verilmektedir ve +bazı özel mülk paketler, normalde belirli kullanıcılara ücretsiz olarak +verilmektedir.

+

+Kafa karışıklığını önlemek için, programın “özgür yazılım +olarak” mevcut olduğunu söyleyebilirsiniz.

+ + + +

“BSD stili”

+ + +

+“BSD stili lisansı” ifadesi kafa karışıklığına neden olmaktadır +çünkü önemli farkları olan lisansları bir araya +toplamaktadır. Örneğin, reklamsal ifadeye sahip orijinal BSD lisansı GPL +ile uyumsuzdur ancak gözden geçirilmiş BSD lisansı GPL ile uyumludur.

+

+Kafa karışıklığını önlemek için, söz konusu lisansın belirtilmesi ve “BSD +stili” ifadesinin kullanımının önlenmesi en iyisidir.

+ + + +

“Bulut Hesaplama”

+ + +

+“Bulut hesaplama” (veya yalnız başına “bulut”) açık +bir anlamı olmayan bir pazarlama tekniği kelimesidir. Ortak özellikleri +dosya iletiminin ötesinde bir amaçla İnternet'i kullanan geniş yelpazede +farklı etkinlikler için kullanılmaktadır. Böylece, bu terim ciddi bir +karmaşa yaratıyor. Eğer düşünmenizi kelime üzerine kurarsanız, düşünmeniz +belirsizleşir (yoksa “bulutlanır” mı diyelim?). +

+ +

+Bu terimi kullanan başka birinin yaptığı söyleme yanıt vermeden veya +hakkında düşünmeden önce, öncelikle konuyu açıklığa kavuşturun. İfadenin +ilgilendiği senaryo nedir? Bu senaryo için açıklayıcı, iyi bir terim nedir? +Konu açıklığa kavuştuktan sonra, tartışma yararlı bir sonuca yönelecektir. +

+ +

+“Bulut hesaplama”nın birçok anlamından biri verinizi çevrimiçi +hizmetlerde saklamanızdır. Çoğu durumda bu aptalcadır çünkü sizi gözetime +maruz bırakır. +

+ +

+Başka bir anlamı (her ne kadar örtüşse de aynı şey değildir) Yazılım Yerine +Hizmettir, hesaplamanız üzerindeki denetimden sizi mahrum eder. Hiç bir +zaman SaaSS kullanmamalısınız. +

+ +

+Başka bir anlamı uzak fiziksel sunucu veya sanal sunucudur. Bu uygulamalar +belirli koşullar altında uygundur. +

+ +

+Başka bir anlamı, kendi sunucunuza kendi mobil aygıtınızdan +bağlanmanızdır. Bunun herhangi bir etik sorunu yoktur. +

+ +

+NIST +"Bulut hesaplama" tanımı, farklı etik sorunlar ortaya çıkaran üç farklı +senaryodan söz eder: Hizmet olarak Yazılım, Hizmet olarak Platform ve Hizmet +olarak Altyapı. Ancak, bu tanım genel “bulut hesaplama” +kullanımıyla uyumsuzdur, çünkü verinin çevrim içi hizmetlerde saklanmasını +içermez. NIST tarafından tanımlanmış haliyle Hizmet olarak Yazılım, +kullanıcılara kötü davranan Yazılım yerine Hizmetle oldukça örtüşse de, iki +kavram denk değildir. +

+ +

+Bu farklı bilişim uygulamaları aynı tartışmanın konusu +değildir. “Bulut hesaplama” teriminin yarattığı karmaşayı +önlemenin en iyi yolu, bulutu hesaplamayla ilişkili olarak +kullanmamaktır. Kastettiğiniz senaryo hakkında konuşun ve onu belirgin +adıyla kullanın. +

+ +

+İlginç biçimde, Larry Ellison, özel mülk yazılım geliştirici, keza “bulut +hesaplama” teriminin anlamsızlığını belirtiyor. Yine de terimi +kullanmaya devam etmeye karar verdi, çünkü özel mülk yazılım geliştiricisi +olarak bizim ideallerimizle aynı ideallerle güdülenmiyor. +

+ + + +

“Creative Commons lisanslı”

+ + +

+Bir çalışmanın en önemli lisanslama niteliği özgür olup +olmadığıdır. Creative Commons yedi lisans yayınlamıştır, bunlardan üçü özgür +(CC BY, CC BY-SA ve CC0), geri kalanları ise özgür değildir. Bu nedenle bir +çalışmayı sadece “Creative Commons lisanslı” olarak tanımlamak +onun özgür olup olmadığını söylemekte başarısız kalır ve bu sorunun önemli +olmadığını ileri sürer. Cümle doğru olabilir ama ihmal zararlıdır. +

+ +

+İnsanların en önemli ayrıma dikkat vermesini sağlamak için her zaman +hangi Creative Commons lisansının kullanıldığını, “CC BY-SA +ile lisanslanmıştır” gibi belirtin. Belirli bir çalışmanın hangi +lisansı kullandığını bilmiyorsanız, öğrenin ve ondan sonra açıklamada +bulunun. +

+ + + +

“Dijital Haklar Yönetimi”

+ + +

+“Dijital Haklar Yönetimi” (“DRM”) terimi, gerçekte +bilgisayar kullanıcıları üzerine kısıtlama getirmek için tasarlanmıştır. Bu +terimde “haklar” sözcüğünün kullanılması propagandadır, +kısıtlamaların uygulandığı kişilerin bakış açısını ihmal ederken, sizin gibi +habersiz insanların, kısıtlamaları getiren azınlığın bakış açısından +görmesini sağlamak için tasarımlanmıştır.

+

+İyi alternatifler, “Dijital Kısıtlamaların Yönetilmesi” ve +“dijital kelepçeler” olabilir.

+

+Lütfen DRM'yi ortadan kaldırmaya +yönelik kampanyamızı destekleyin.

+ + + +

“Dijital Kilitler”

+ + +

+“Dijital kilitler”, Dijital Kısıtlamalar Yönetimini eleştirenler +bazı kişiler tarafından ondan söz etmek için kullanılıyor. Bu terimin sorunu +DRM'nin kötülüğünü yargılamakta yetersiz kalmasıdır. Bu terimi benimseyen +kişiler üzerine fazla düşünmemişler.

+

+Kilitlerin baskıcı veya kötü olması şart değil. Sizin de muhakkak bir çok +kilidiniz, anahtarları veya kodları vardır. Onları yararlı veya zahmetli +bulabilirsiniz, ama yine de sizi baskı altına almazlar çünkü onları açıp +kapatabilirsiniz. Aynı biçimde, şifrelemeyi +de dijital dosyalarımızı korumak için çok kıymetli buluyoruz. Bu da üzerinde +denetiminiz olan bir tür dijital kilittir.

+

+DRM sizin üzerinize başkası tarafından koyulan ve size anahtarlarını vermeyi +reddettiği bir kilit gibidir. Başka bir ifadeyle +kelepçedir. Dolayısıyla, DRM için doğru benzetme “dijital +kilitler ” değil “dijital kelepçelerdir.”

+

+Bir kaç karşı duran kampanya mantıklı olmayan “dijital kilitler” +terimini seçmiştir. İşleri rayına oturtmak için bu yanlışı düzeltmekte ısrar +etmeliyiz. FSF “dijital kilitlere” karşı çıkan bir kampanyayı, +özde anlaşabilirsek destekleyebilir, ancak desteğimizi sunarken terimi +dikkat çekecek şekilde “dijital kelepçeler” ile değiştirip +nedenini açıklarız.

+ + + +

“Dijital meta”

+ + +

+“Dijital meta” terimi eser sahipliğinin çalışmalarının +kopyalarına uygulanıyor, onları hatalı bir şekilde fiziksel metalar gibi +tanımlıyor, ki fiziksel metalar kopyalanamaz ve bu yüzden belirli +miktarlarda üretilmeli ve satılmalıdır. Bu benzetme insanların yazılım veya +dijital çalışmaları, fiziksel metalar üzerine olan kendi düşünceleri ve +sezgileriyle yargılamaları yönünde teşvik ediyor. Ayrıca durumu ekonomik +terimlerle betimlemiş oluyor, bu da özgürlük ve topluluğu içermeyen dar ve +sınırlı sayıda değeri kapsıyor.

+ + + +

“Ekosistem”

+ + +

+Özgür Yazılım topluluğunu veya herhangi bir insan topluluğunu +“ekosistem” olarak tanımlamak hatalıdır, çünkü bu kelime etik +yokluğunu ima eder.

+ +

+“Ekosistem” terimi dolaylı olarak eleştirel olmayan bir gözlem +tutumunu tavsiye eder: bir şeyin nasıl olması gerektiğini sorma, +sadece olanı çalış ve anla. Bir ekosistemde, bazı organizmalar +diğer organizmaları yutar. Ekolojide, bir baykuşun bir fareyi veya bir +farenin bir tohumu yemesinin doğru olup olmadığını sormayız, onları sadece +gözlemleriz. Türlerin nüfusu koşullara göre büyür veya küçülür; bu da ne +doğru ne de yanlıştır, türün yok oluşuyla sonuçlansa bile, salt ekolojik bir +görüngüdür.

+ +

+Buna karşın, çevrelerine karşı etik bir tutum benimseyen ve etik sorumluluğa +sahip varlıklar, müdahale etmezlerse yok olmaya eğilimli ama önemli olan +sivil toplum, demokrasi, insan hakları, barış, kamu sağlığı, temiz hava ve +su, tehlike altındaki türler, geleneksel sanatlar… ve bilgisayar +kullanıcılarının özgürlüğü gibi şeyleri korumaya karar verebilirler. +

+ + + +

“Erişim”

+ + +

+Özgür yazılımın bir programa kamunun erişimi anlamına geldiği yönünde genel +bir yanılgı var. Özgür yazılımın anlamı bu değildir.

+

+Özgür yazılımın ölçütleri programa +kimin “erişimi” olduğu değildir; programın kopyasına sahip olan +kullanıcının onunla ne yapabileceğine ilişkin dört temel özgürlük söz +konusudur. Örneğin, 2 nolu özgürlük kullanıcının başka bir kopyayı oluşturup +size satabileceğini veya verebileceğini belirtir. Ancak hiç bir kullanıcı +bunu yapmakla yükümlü değildir; hiç bir kullanıcıdan bu programı +isteme hakkınız yok.

+

+Özellikle, eğer programı kendiniz için yazdıysanız ve hiç kimseye bir +kopyasını sunmadıysanız, basitçe bu program özgür bir yazılımdır, çünkü bir +kopyasına sahip olan herkes dört temel özgürlüğe sahiptir (çünkü tek +kullanıcı sizsiniz).

+

+Uygulamada, bir çok kullanıcı bir programın kopyalarına sahip olduğunda, +birisi mutlaka onu İnternet'e yükleyecektir, böylece herkesin erişimine +açacaktır. Bizce insanlar, eğer program yararlıysa, bunu yapmalı. Ancak bu +bir özgür yazılım gerekliliği değildir.

+

+Erişime sahip olmanın özgür yazılımla doğrudan ilişkili olduğu bir özel +durum var: GNU GPL lisansı belirli bir kullanıcıya, bir programın kaynak +kodunun bu kullanıcıya fiziksel olarak bir kopyasının verilmesi yerine, +kaynak kodunu indirme erişimi veriyor. Bu özel durum halihazırda +kullanıcının programın kaynak kodu olmayan biçimine sahip olduğu durum için +geçerlidir.

+ +

Özgür yazılımla kamunun programa erişimi vardır demek yerine, +özgür yazılımla kullanıcılarına dört temel özgürlüğü var ve özgür +yazılımla kullanıcılar programlarının kendileri için ne yaptığının +denetimine sahip diyoruz.

+
+ + + +

“Fikri Mülkiyet”

+ + +

+Yayıncılar ve avukatlar, telif hakkını “fikri mülkiyet” olarak +tanımlamaktan hoşlanır, bu terim ayrıca patentler, markalar ve yasanın diğer +belirsiz alanları için de kullanılır. Bu yasalar aslında oldukça az ortak +noktaya sahiptir ve çok farklıdırlar. Onlara ilişkin genelleştirmeler yapmak +sağlıksızdır. En iyisi, “telif hakkı” hakkında veya +“patentler” hakkında veya “markalar” hakkında ayrı +ayrı konuşmaktır.

+

+“Fikri mülkiyet” terimi gizli bir varsayımı içinde taşımaktadır +– kopyalama konusunda düşünmenin en doğal yolunun fiziksel nesnelerle +benzerlik kurulması ve mülkiyet olarak onlar hakkındaki düşüncelerimizi esas +almaktır.

+

+Kopyalamada bu benzerlik, malzeme nesneleri ile bilgi arasındaki temel farkı +gözden kaçırmaktadır: bilgi, hemen hemen hiç çaba göstermeksizin +kopyalanabilir ve paylaşılabilir ancak malzeme nesneleri için bu durum söz +konusu değildir.

+

+Gereksiz yönlendirme ve kafa karışıklığını yaymaktan kaçınmak için en iyisi +sıkı bir politika güderek “fikri +mülkiyet” terimleriyle konuşmamak ve hatta düşünmemektir.

+

+Bu güçlerin “haklar” olarak ifade edilmesi iki yüzlülüğü Dünya +“Fikri Mülkiyet” Örgütünü utandırmaya başlamıştır.

+ + + +

“Google”

+ + +

+Lütfen İnternet üzerinde bir şey arama fiili olarak “google” +kullanmayın. “Google” bir çok arama motorundan sadece belirli +birinin adıdır. “Webte aramak” veya (bazı bağlamlarda) +“aramak” fiilini kullanmanızı öneriyoruz. Mahremiyetinize saygı +gösteren bir arama motoru kullanmayı deneyin, örneğin DuckDuckGo kullanıcılarını takip +etmediğini iddia ediyor. (dışarıdakiler olarak bu tür iddiaları doğrulamak +mümkün değildir)

+ + + +

“Güvenli İşletim”

+ + +

+“Güvenli İşletim” +bilgisayarların size itaat etmemesi yerine, uygulama geliştiricilere itaat +etmesi için yeniden tasarlanmasına yönelik tasarıya destekçilerinin verdiği +isimdir. Onların bakış açısından “güvenli”dir, sizin bakış +açınızdan “hain”dir. +

+ + + +

“Hacker”

+ + +

+Hacker oyuncu +beceriden hoşlanan kişilerdir, bilgisayarlarla olması şart +değildir. Eski 60'lar ve 70'lerdeki MIT özgür yazılım topluluğundaki programcılar kendilerini +hacker olarak tanımlamışlardır. 1980 civarında hacker topluluğunı keşfeden +gazeteciler terimi “güvenlik kırıcısı” anlamına gelecek şekilde +yanlış bir şekilde aldılar.

+ +

+Lütfen bu hatayı daha fazla yaymayın. Güvenliği kıran kişiler +“güvenlik kırıcı”lardır (cracker).

+ + + +

“Hırsızlık”

+ + +

+Oldukça katı, baskıcı bir telif hakkını savunanlar, telif hakkının +çiğnenmesini tanımlamak için “çalındı” ya da +“hırsızlık” gibi sözcükleri kullanmaktadırlar. Aynı zamanda, +yasal sistemi, etik üzerinde bir otorite olarak değerlendirmemizi isterler: +kopyalama yasaksa, o zaman yanlış olmalıdır.

+

+ABD yasal sistemi altında telif hakkı ihlali hırsızlık değildir. Hırsızlıkla +ilgili yasalar, telif hakkı ihlaline uygulanabilir değildir. Baskıcı +telif hakkı savunucuları, otoriteye bir itirazda bulunuyorlar ve otoritenin +söylediğini yanlış sunuyorlar.

+

+Onları çürütmek için, gerçekten de “telif hakkı hırsızlığı” +olarak tanımlanabilecek bir durumu gösteren şu +gerçek vakayı onlara gösterebilirsiniz.

+

+İzin almadan kopyalama telif hakkı yasası tarafından çoğu durumda (ama +tamamen değil) yasaklanmıştır, ancak yasaklanmış olması onu yanlış +yapmaz. Yasalar genel olarak doğru ve yanlışı tanımlamazlar. Yasalar, en iyi +anlamda, adaleti sağlama girişimidir. Eğer yasalar (uygulamaları) doğru ve +yanlış fikirlerimize (belirtimler) uymuyorsa, bu yasalar değişmelidir.

+ +

+Telif hakkı ihlali hakkındaki bir davaya başkanlık eden bir ABD hakimi, “korsanlık” +ve “hırsızlık” kelimelerini karalama olarak tanımlamıştır.

+ + + +

“İçerik”

+ + +

+Bir rahatlık ve memnuniyet duygusu tanımlamak isterseniz, mutlaka +“memnun” (content) deyin, ancak yazarlığın yazılı veya başka +çalışmalarını tanımlamak için bu kelimeyi kullanmak, bu çalışmalara ilişkin +belirli bir yaklaşımı, amacı bir kutuyu doldurmak ve para kazanmak olan +birbiriyle değiştirilebilir mallar oldukları yaklaşımını ortaya +çıkarır. Aslında, çalışmaları hor görmektedir. Eğer bu tutumu +benimsemiyorsanız, bu kelime yerine “çalışmalar” veya +“yayınlar” diyebilirsiniz. +

+

+“İçerik” terimini kullananlar genelde çalışmaların yazarları +(“yaratıcıları” derler) adına telif hakkının gücünün +artırılmasını isteyen yayıncılardır. “İçerik” terimi, gerçekte +bu çalışmalara karşı gerçek tutumlarını ortaya çıkarır. Bu durum Tom +Chatfield tarafından Guardian'da +da anlatılıyor:

+ +

+İçeriğin kendisi, içerik gibi kelimelerin kullanımının önerdiği gibi, +yersizdir. Her yazılmış parçayı “içerik” olarak etiketlemeye +başladığınız anda, onun mübadele edilebilirliğini kabul etmiş oluyorsunuz: +birincil kullanım amacı salt ölçüm değirmeninde öğütülmek olacak olan bir +öğe. +

+ +

+Başka bir ifadeyle, “içerik” yayınları ve yazılanları, +İnternetin “tüpleri” içerisinde taşınmaya uygun bir çeşit püre +biçimine indirger. +

+ +

Courtney Love'ın Steve +Case'e açık mektubunu da okuyun ve o sayfada “content +provider” (“içerik sağlayıcı”)yı aratın. Heyhat, Bayan +Love “fikri mülkiyet” (“intellectual property”) +teriminin de yanıltıcı ve kafa +karıştırıcı olduğunu bilmiyor.

+

+Diğer insanlar, “memnuniyet sağlayıcısını” kullandıkları +sürece, politik muhalifler, kendilerini “şikayetçi sağlayıcılar” +olarak adlandırır.

+

+“İçerik yönetimi” terimi belirsizliğiyle ödül +kazanmalıdır. “İçerik”, “bir tür bilgi” anlamına +gelir ve “yönetim” ise bu kapsamda “bu bilgiyle bir şey +yapmak” anlamına gelecektir. Böylece “içerik yönetim +sistemi”, bir tür bilgiyle birşey yapmak üzere bir +sistemdir. Neredeyse tüm programlar bu tanıma uygundur.

+ +

+Çoğu durumda, bu terim gerçekte web sitesinde sayfaları güncellemek için +kullanılan sistemi belirtir. Bu yüzden, “web sitesi sürüm +sistemi” (“web site revision system” - WRS) terimini +öneriyoruz.

+ + + +

“Kapalı”

+ + +

+Özgür olmayan yazılımı “kapalı” olarak tanımlamak, açıkça +“açık kaynak” terimine işaret eder. Özgür Yazılım hareketinde açık kaynak kampıyla +karıştırılmak istemeyiz, bu yüzden insanların bizi onlarla karıştıracağı +şeyleri söylemekten kaçınırız. Örneğin özgür olmayan yazılımı +“kapalı” olarak tanımlamaktan kaçarız. Bu tür yazılımı +“özgür olmayan” veya “özel +mülk” olarak adlandırırız.

+ + + +

“Kaynak model”

+ + +

+Vikipedi “kaynak model” terimini karışık ve muğlak bir biçimde +kullanıyor. Görünüşte bir programın kaynak kodunun nasıl dağıtıldığına +atıfta bulunsa da, metin bu durumu geliştirme metodolojisiyle +karıştırıyor. “Açık kaynak” ve “paylaşılmış kaynağı” +yanıtlar olarak ayrıştırsa da, bunlar bir şekilde örtüşüyor. Microsoft, +ikinci terimi, bir kısmı “açık kaynak” olan birtakım çeşitli +uygulamaları kapsayan bir pazarlama terimi olarak kullanıyor. Bu nedenle, bu +terim gerçekte mantıklı bir bilgi aktarmıyor, ancak özgür yazılım +programlarını tanımlayan sayfalarda “açık kaynak” deme şansını +sağlamış oluyor.

+ + + +

“Korsanlık”

+ + +

+Yayıncılar genelde yasaklanmış kopyalamayı “korsanlık” olarak +tanımlamaktadır. Bu şekilde, yasadışı kopyalamanın, büyük denizlerde +gemilere saldırmak, bu gemilerdeki insanları esir almak ve öldürmekle etik +açıdan eş değer olduğunu vurgulamaktadırlar. Bu tarz bir propagandaya +dayanarak, dünyanın bir çok yerinde çoğu (veya bazen her) durumda +kopyalamayı yasaklayan yasaları sağladılar. (Bu yasaklamaları daha eksiksiz +yapmak için hala baskı uyguluyorlar) +

+

+Yasadışı kopyalamanın adam kaçırmak ve cinayetle aynı şeyler olmadığına +inanıyorsanız, yasadışı kopyalamayı tanımlamak için “korsanlık” +sözcüğünü kullanmamayı tercih edebilirsiniz. Bunun yerine, +“yasaklanmış kopyalama” veya “yetkisiz kopyalama” +gibi tarafsız ifadeler kullanabilirsiniz. Bazılarımız, “bilgiyi +komşularınızla paylaşmak” gibi olumlu bir ifade bile kullanabilir.

+ +

+Telif hakkı ihlali hakkındaki bir davaya başkanlık eden bir ABD hakimi, “korsanlık” +ve “hırsızlık” kelimelerini karalama olarak tanımlamıştır.

+ + + +

“Koruma”

+ + +

+Yayıncıların avukatları, telif hakkını tanımlamak için “koruma” +ifadesini kullanmayı sevmektedir. Bu sözcük, hasarın ya da zorda kalmanın +önlenmesi anlamını taşımaktadır; bu nedenle, telif hakkı tarafından +kısıtlanan kullanıcılardan çok, telif hakkından faydalanan sahip ve +yayıncının tanımlanmasını destekler.

+

+“Koruma”nın önlenmesi ve onun yerine tarafsız ifadelerin +kullanılması kolaydır. Örneğin, “telif hakkı koruması uzun zaman +sürer” yerine “telif hakkı uzun zaman sürer” +diyebilirsiniz.

+

+Aynı şekilde, “telif hakkıyla korunmuştur” demek yerine, +“telif hakkı kapsamındadır” veya sadece “teliflidir” +diyebilirsiniz.

+

+Tarafsız olmak yerine telif hakkını eleştirmek istiyorsanız, “telif +hakkı kısıtlamaları” terimini kullanabilirsiniz. Böylece, “telif +hakkı kısıtlamaları uzun zaman sürer” diyebilirsiniz.

+ +

+“Koruma” terimi ayrıca kötücül özellikleri tanımlamak için de +kullanılıyor. Örneğin, “kopyalama koruma” kopyalamaya müdahale +eden bir özelliktir. Kullanıcı bakış açısıyla bu bir engeldir. Bu yüzden +“kopyalama koruma”ya kötücül özellik diyebiliriz. Sıklıkla +Dijital Kısıtlamalar Yönetimi (DRM) olarak adlandırılıyor, Defective by Design kampanyasına +bakabilirsiniz.

+ + + +

“LAMP Sistemi”

+ + +

+“LAMP”, Linux, Apache, MySQL ve PHP (bir web sunucusunda +kullanmak üzere kullanılan başlıca programlar) anlamına geliyor. Sadece +“Linux” kullanmak hatalıdır. Burada sözü edilen +GNU/Linux'tür. Bu yüzden “LAMP” yerine “GLAMP” +(“GNU, Linux, Apache, MySQL ve PHP”) kullanılmalıdır. +

+ + + +

“Linux Sistemi”

+ + +

+Linux, Linus Torvalds tarafından 1991'lerde geliştirilmesi başlayan +çekirdeğin ismidir. Linux'un kullanıldığı işletim sistemi basitçe GNU'nun +Linux eklenerek kullanılmasıdır. Bütün bu sisteme “Linux” demek +hem adaletsiz hem de kafa karıştırıcıdır. Lütfen bütün sistemi GNU/Linux olarak telafuz edin, hem GNU +Projesine itibarını vermek hem de bütün sistemi çekirdekten ayırdetmek için. +

+ + + +

“Modern”

+ + +

+“Modern” terimi, tanımlayıcı bir bakış açısına göre anlamlı +olabilir, örneğin, sadece yeni dönemleri eski dönemlerden ayırt etmek için.

+ +

Eski yöntemlerin “eski moda” olduğu, yani daha kötü olarak +farzedildiği, şeklinde bir varsayıma sahip olduğunda bu bir sorun haline +gelecektir. İşletmelerin tercihlere karar verdiği ve kullanıcılara dayattığı +teknolojik alanlarda, genellikle bunun tersi doğrudur.

+ + + +

“MP3 Çalar”

+ + +

+ + +1990'ların sonunda, taşınabilir dijital ses oynatıcılarını yapmak mümkün +oldu. Çoğu hala patentlenmiş MP3'ü destekliyor. Bazıları patentsiz ses +kodlayıcı olan Ogg Vorbis ve FLAC da destekliyor ve hatta bazıları MP3 ile +kodlanmış dosyaları hiç desteklemiyor. Çünkü geliştiricileri MP3 biçimine +ilişkin patentlerden kendilerini korumak istiyor.

+ +

Ses çalarlar için “MP3 çalar” terimini kullanmanın genel bir MP3 +biçimini teşvik etme ve (bazıları teknik olarak da daha iyi olan) diğer +biçimlerden vazgeçirme etkisi vardır. Her ne kadar MP3 patentlerinin süresi +geçmiş olsa da, bunu yapmak yine de sakıncalıdır.

+ +

Bu durum yeterince açıksa, “MP3 çalar” yerine “dijital ses +çalar” veya basitçe “ses çalar” terimini öneriyoruz.

+ + + +

“Mükafat”

+ + +

+Telif hakları ile bağlantılı olarak “yazarların +mükafatlandırılması”nı konuşmak şu varsayımları taşır (1) telif +hakları yazarlar için vardır ve (2) bir şey okuduğumuzda yazara ödememiz +gereken bir borca gireriz. İlk varsayım basitçe yanlıştır, ikinci +varsayım ise çirkindir. +

+

+“Hak sahibi tazminatı” işi daha da dalavereli bir hale getirir: +yazara bir ödeme yaptığınızı düşünmeniz farz edilir ve çoğunlukla durum +budur ancak aynı zamanda da bize adil olmayan yasaları da dayatan yayıncılık +şirketleri için de bir ödeme anlamına gelir. +

+ + + +

“Nesnelerin İnterneti”

+ + +

+Şirketler bilgisayarlaşmış aygıtları İnternet üzerinden imalatçının +sunucusuna bağlanacak, böylece de kolayca kullanıcıları gözetleyebilecekleri +şekilde yapmaya karar verdiklerinde, bunun kulağa çok da iyi gelmeyeceğini +düşündüler. Bu yüzden daha hoş, sempatik bir isim ortaya attılar: +“Nesnelerin İnterneti.”

+

+Deneyimler bu ürünler sıklıkla kullanıcılarını +gözetlediklerini gösteriyor. Ayrıca insanlara yanlı +tavsiyeler verecek şekilde üretildiklerini gösteriyor. Ayrıca, +imalatçılar bağlandıkları sunucuyu kapatarak ürüne sabotaj +yapabilirler.

+

+Biz onlara “Kazıklar İnterneti” diyoruz. +

+ + + +

“ÖAKY”

+ + +

+“Özgür ve Açık Kaynak Yazılım” anlamına gelen “ÖAKY +(FOSS)” terimi özgür yazılım +ve açık kaynak arasında tarafsız olmanın bir yolu olarak ortaya kondu, +ama aslında bunu başaramıyor. Eğer tarafsızlık amacınızsa, +“ÖLAKK” daha iyi bir seçenektir. Ancak eğer özgürlüğün tarafını +tuttuğunuzu göstermek istiyorsanız, tarafsız bir terim kullanmayın.

+ +

ÖAKY yerine özgür yazılım diyoruz.

+
+ + + +

“ÖLAKY”

+ + +

+“Özgür/Libre ve Açık Kaynak Yazılım” anlamına gelen “ÖLAKK +(FLOSS)” terimi özgür +yazılım ve açık kaynak arasında tarafsız olmanın bir yolu olarak ortaya +kondu. Eğer tarafsızlık amaçsa, “ÖLAKK” tarafsız olmanın en iyi +yoludur. Ancak eğer özgürlüğün tarafını tutuyorsanız, tarafsız bir terim +kullanmayın.

+ + + +

“Özgürce edinilebilen yazılım”

+ + +

+“Özgürce edinilebilen yazılım” terimini özgür yazılım için bir +eşanlamlı olarak kullanmayın. Terimler aynı değildir. Yazılım eğer herhangi +bir kimse bir kopyasını kolayca edinebiliyorsa “özgürce edinilebilen +yazılım”dır. “Özgür yazılım” ise bir kopyaya sahip +kullanıcıların özgürlükleriyle tanımlanmıştır. Bunlar farklı sorulara farklı +yanıtlardır. +

+ + + +

“Paraya çevirme”

+ + +

+“Paraya çevirmenin” doğru tanımı “bir şeyi para birimi +olarak kullanmaktır.” Örneğin, insan toplulukları altını, gümüşü, +bakırı, basılı kağıdı, belirli türdeki deniz kabuklarını ve büyük kayaları +paraya çevirmiştir. Ancak günümüzde kelimenin, “bir şeyi kâr temeli +olarak kullanma” anlamına gelecek şekilde kullanıldığı şeklinde bir +eğilim görüyoruz.

+

+Bu kullanım kâra birincil, kâr elde etmek için kullanılan şeye de ikincil +bir rol biçiyor. Yazılım projesine uygulanan bu tutum sakıncalıdır çünkü +geliştiricilerin, onu özgür yapmanın yeterince kârlı olmadığı sonucunu +çıkarmaları durumunda, programı özel mülk yapmalarına yol açabilir.

+

+Üretken ve etik bir işletme de para kazanabilir, ancak diğer her şeyi kâr +uğruna boyunduruk altına alırsa, etik kalması pek mümkün değildir.

+ + + +

“Paylaşım ekonomisi”

+ + +

+“Paylaşım ekonomisi” terimi Uber ve Airbnb gibi, insanlar +arasında ticari işlemler düzenleyen hizmetlerden söz etmek için iyi bir +yöntem değildir. “Paylaşma” terimini, yayınlanmış çalışmaların +aynı kopyalarının ticari olmayan tekrar dağıtımlarını da içeren, ticari +olmayan işbirliklerinden söz etmek için kullanıyoruz. “Paylaşma” +kelimesini bu işlemleri de içerecek şekilde esnetmek, anlamını zayıflatmak +olacaktır, o yüzden bu bağlamda kullanmıyoruz.

+

+Uber gibi işletmeler için kullanabileceğimiz daha uygun bir terim +“parçabaşı hizmet ekonomisi”dir.

+ + + +

“Paylaşım (kişisel veri)”

+ + +

+Şirketler insanları kişisel verilerini açıklama konusunda, böylece +mahremiyetlerini teslim etme konusunda yönlendirdiklerin veya +cezbettiklerinde, lütfen bundan “paylaşmak” olarak söz +etmeyin. “Paylaşma” terimini, yayınlanmış çalışmaların aynı +kopyalarının ticari olmayan tekrar dağıtımlarını da içeren, ticari olmayan +işbirliklerinden söz etmek için kullanıyoruz ve bunun iyi bir şey +olduğunu söylüyoruz. Lütfen bu kelimeyi zararlı ve tehlikeli bir uygulama +için kullanmayın.

+ + + +

“Pazar”

+ + +

+Özgür yazılım kullanıcıları veya genel olarak yazılım kullanıcılarını +“pazar” olarak tanımlamak yanıltıcıdır.

+

+Bu özgür yazılım topluluğunda marketlerin yeri yoktur demek değildir. Eğer +bir özgür yazılım destek faaliyetine sahipseniz, o zaman müşterileriniz +vardır ve onlarla bir pazarda ticaret yapıyorsunuzdur. Özgürlüklerine saygı +duyduğunuz sürece, pazarınızda başarılar dileriz.

+

+Ancak özgür yazılım hareketi toplumsal bir harekettir, ticari bir faaliyet +değildir, ve başarısı pazar başarısını hedeflememektedir. Kamuya özgürlük +sağlayarak hizmet etmeye çalışıyoruz, rakip bir şirketten iş kazanmak üzere +rekabet için değil. Bu özgürlük kampanyasını salt iş faaliyetleri başarısı +ile eşitlemek, özgürlüğün önemini yadsımak ve özel mülk yazılımı +meşrulaştırmak anlamına gelir.

+ + + +

“PC”

+ + +

+Belirli bir bilgisayar donanımını belirtmek için “PC” +kısaltmasını kullanmak uygundur, ancak lütfen bilgisayarın Microsoft Windows +kullandığı imasıyla kullanmayın. Eğer aynı bilgisayara GNU/Linux kurarsanız +da o bilgisayar bir PC'dir.

+ +

+Windows çalıştıran bilgisayar için “WC” terimi önerilmiştir.

+ + + +

“Photoshop”

+ + +

+Lütfen, herhangi bir resim veya görüntü düzenleme ve değiştirme işi için +“photoshop” terimini fiil olarak kullanmayınız. Photoshop +sadece, özel mülk olduğu için kaçınılması gereken bir görüntü düzenleme +programının ismidir. Bir çok, örneğin GIMP +gibi, özgür alternatifi vardır.

+ + + +

“PowerPoint”

+ + +

+Lütfen herhangi bir yansı sunumunu tanımlamak için “PowerPoint” +terimini kullanmayınız. “PowerPoint” sunum yapmak üzere +kullanılan belirli bir özel mülk yazılımın adıdır. Özgürlüğünüz için +sunumlarınızı (PowerPoint değil) hazırlamak için özgür yazılım +kullanmalısınız. Önerdiğimiz alternatifler LaTeX'in beamer +sınıfı ve LibreOffice'un Impress'idir.

+ + + +

“RAND (makul ve ayrım yapmayan)”

+ + +

+Özgür yazılımı yasaklayan, patentle sınırlandırılmış standartları yürürlüğe +koyan standart kurumları, tipik olarak uyumlu bir programın her kopyası için +sabit bir ücret talep eden patent lisanslarının edinilmesi politikasını +uyguluyorlar. Genellikle bu gibi lisansları “RAND” terimiyle +ifade ediyorlar, bu terim, makul ve ayrım yapmayan anlamına geliyor.

+

+Söz konusu terim, normalde makul olmayan ya da ayrım yapan patent lisansı +sınıfını örtbas ediyor. Bu lisansların bazı insanlar arasında ayrım +yapmadığı doğrudur ancak özgür yazılım topluluğuna karşı ayrım yapıyorlar ve +bu, onları, mantıksız hale getiriyor. Bu nedenle, “RAND”ın +yarısı aldatıcı ve diğer yarısı ise önyargılıdır.

+

+Standart kurumları bu lisansların ayrım yaptığını fark etmeli ve +“makul ve ayrım yapmayan” ifadesinin kullanımını ya da bunları +tanımlamak için “RAND” ifadesinin kullanımını sona +erdirmelidir. Bunu yapana kadar da, örtbas etmeye katılmak istemeyen diğer +yazarlar, bu terimi kullanmayı reddetmelidir. Patent sahibi olan firmalar +yaygınlaştırdığı için bu terimi kabul etmek ve kullanmak, bu firmalara zorla +istediklerini yapma fırsatı vermektir.

+

+Bunun yerine “yalnızca tek biçimli ücret” ya da kısaca +“UFO” teriminin kullanılmasını tavsiye ediyoruz. Bu doğru bir +ifadedir, çünkü bu lisanslardaki tek şart, tek biçimli bir hak sahibine +verilen ücrettir.

+ + + +

“Reklam engelleyici”

+ + +

+Bazı programların amacı reklamları engellemek ise, onlar “reklam +engelleyici” diyebiliriz. Ancak, GNU tarayıcısı IceCat, web +sitelerinin gözetimini engellemeye yönelik daha geniş önlemlerin bir sonucu +olarak kullanıcıyı takip eden reklamları engeller. Bu “reklam +engellemek” değil, gözetim korumasıdır.

+ + + +

“SaaS” veya “Hizmet olarak Yazılım”

+ + +

+SaaS (“Hizmet olarak Yazılım” kısaltması) bir adaletsizliktir +diyorduk, ancak daha sonra insanların SaaS olarak kabul edilmesi gereken +faaliyetler konusunda bir çok çeşit olduğunu farkettik. Bu nedenle yeni bir +terim kullanmaya başladık: “Yazılım yerine Hizmet (Service as a +Software Substitute)” veya “SaaSS”. Bu terimin iki +avantajı var: önceden kullanılmıyordu, böylece tek tanım bizimki ve durumun +içerdiği adaletsizliği açıklıyor.

+

+Bu konunun ayrıntılı bir incelemesi için Bu Sunucu Gerçekte +Kime Hizmet Ediyor? yazısına bakabilirsiniz.

+

+İspanyolcada “software como servicio” kullanmaya devam ediyoruz, +çünkü “software como ser vicio” (“habis yazılım”) +şakası vazgeçilmeyecek kadar güzel.

+ + + +

“Satıcı”

+ + +

+Lütfen “satıcı” (vendor) terimini yazılım geliştiren veya +paketleyen herhangi biri için kullanmayın. Çoğu program kopyaların satılması +için geliştiriliyor ve geliştiricileri de dağıtıcıları oluyor, bu bazı özgür +yazılım paketlerini de içermektedir. Ancak, bazı programlar kopyalarını +satma amacı gütmeyen gönüllüler veya organizasyonlar tarafından +geliştirilmektedir. Bu geliştiriciler satıcı değildir. Aynı şekilde, sadece +bazı GNU/Linux dağıtımlarının paketleyicileri sağlayıcıdır. Genel bir terim +olan “sağlayıcıyı” (supplier) öneriyoruz. +

+ + + +

“Skype”

+ + +

+Lütfen “skype” terimini, herhangi bir görüntülü iletişim veya +genel olarak İnternet üzerinden telefon anlamına gelen fiil olarak +kullanmaktan kaçının. “Skype” sadece, kullanıcılarını +da gözetleyen, özel mülk belirli bir programın adıdır. Hem özgürlüğünüze +hem de mahremiyetinize saygı duyacak bir şekilde İnternet üzerinden +görüntülü ve sesli aramalar yapmak istiyorsanız birçok özgür +Skype ikamelerinden birini deneyebilirsiniz.

+ + + +

“Telif hakkı sahibi”

+ + +

+Telif hakkı, kamusal bir çıkar sağlamak amacıyla ve sınırlı bir süre boyunca +sürecek şekilde devlet tarafından dağıtılan yapay bir ayrıcalıktır. Bir ev +ve tişört sahibi olmak gibi doğal bir hak değildir. Hukukçular, bu durumu, +bu ayrıcalığa sahip olanlara “telif hakkı hamili” (copyright +holder) diyerek kabul ediyorlardı.

+ +

Bir kaç on yıl önce, telif hakkı hamilleri bu noktanın farkındalığını +azaltma çabalarına başladılar. “Fikri +mülkiyet” sahte kavramını sıklıkla atıfta bulunmanın yanında +kendilerine de “telif hakkı sahibi” demeye başladılar. Lütfen +bizimle birlikte geleneksel terim olan “telif hakkı hamili” +terimini kullanarak buna karşı koymaya katılın.

+ + + +

“Ticari”

+ + +

+Lütfen “ticari” ifadesini “özgür olmayan” anlamında +kullanmayın. Bu, çok farklı iki konunun karışmasına neden olmaktadır.

+

+Bir program, bir iktisadi eylem olarak geliştirilmişse ticaridir. Ticari bir +program, lisansına bağlı olarak özgür ya da özgür olmayan biçimde +olabilir. Benzer şekilde, bir okul ya da bir birey tarafından geliştirilen +bir program, lisansına bağlı olarak özgür ya da özgür olmayan biçimde +olabilir. Programı nasıl bir birimin geliştirdiği ve kullanıcılarının ne +gibi özgürlüklere sahip olduğu tamamen bağımsız iki sorudur.

+

+Özgür Yazılım hareketinin ilk on yılında, özgür yazılım paketleri hemen +hemen her zaman ticari olmayan paketlerdi; GNU/Linux işletim sisteminin +bileşenleri, Özgür Yazılım Vakfı ve üniversiteler gibi kâr amacı gütmeyen +organizasyonlar ya da bireyler tarafından geliştirilmişti. Ancak 1990’larda, +özgür ticari yazılım ortaya çıkmaya başladı.

+

+Özgür ticari yazılım topluluğumuz için bir katkıdır, bu nedenle özgür ticari +yazılımı desteklemeliyiz. Ancak “ticari” ifadesinin “özgür +olmayan” anlamına geldiğini düşünen insanlar, söz konusu birleşimin +kendi kendiyle çatışan bir birleşim olduğunu düşünecekler ve olasılığı +ortadan kaldıracaklardır. Lütfen “ticari” ifadesini bu şekilde +kullanmamaya özen gösterelim.

+ + + +

“Tüketici”

+ + +

+“Tüketici” terimi bilgisayar kullanıcılarını tarif etmek için +kullanıldığında, redetmemiz gereken varsayımlarla yüklüdür. Bazıları bu +terime programı kullanmanın programı “tüketmek” olduğundan yola +çıkarak varıyorlar (Bkz. tüketim terimi), bu da +insanların, kopyalanamaz maddi ürünlerden türetilen ortaya koyulan ekonomik +sonuçları kopyalanabilir dijital çalışmalara dayatmasına yol açıyor.

+

+Ek olarak, yazılım kullanıcılarını “tüketici” olarak tanımlamak +kullanıcıları sadece “pazarda” mevcut olan +“ürünleri” tercihle sınırlanmış kişiler olarak betimler. Bu +betimlemede kullanıcıların programın ne +yaptığı üzerinde doğrudan bir denetim uygulamasına yer yoktur.

+

+Çalışmaları sadece edilgen bir şekilde kullanmakla sınırlı olmayan insanları +tanımlamak için “tüketiciler” kullanımı yerine +“bireyler” ve “yurttaşlar” gibi terimleri +öneriyoruz.

+

+“Tüketici” kelimesinin sorununa daha +önce dikkat çekilmişti. +

+ + + +

“Tüketim”

+ + +

+“Tüketim” yemekle yaptığımız bir şeydir, onu mideye indiririz, +bu işlemden sonra artık yemek yoktur. Benzerlik kuracak olursak, aynı +kelimeyi işlem bittiğinde tükenen diğer ürünler için de +kullanırız. Dayanıklı mallar için kullanmaksa bir esnetmedir. Ancak aynı +kelimeyi, herhangi bir sayuda çalıştırılabilecek, oynatılabilecek veya +okunabilecek olan, doğası gereği sonsuza kadar kalabilecek yayınlanmış +çalışmalar (programlar, diskteki veya bir dosyadaki kayıtlar, kağıt +şeklindeki veya bir dosyadaki kitaplar) için kullanmak oldukça aşırı +esnetmedir. Bir kaydı oynatmak veya bir programı çalıştırmak onu tüketmez.

+ +

+“Tüketmeyi” kullanan kişiler bu bağlamda onu kelime kelimesine +kullanmadıklarını söylerler. Peki o zaman, ne anlama geliyor bu durumda? +Yazılım ve diğer çalışmaların kopyalarını dar görüşlü bir ekonomistin bakış +açısından değerlendirmek anlamına geliyor. “Tüketim”, arabaların +kullandığı yakıt veya elektrik gibi maddi metaların ekonomisiyle +ilişkilidir. Benzin bir metadır, elektrik de öyle. Metalar misli +şeylerdir: arabanızın bugün yaktığı bir damla benzinle, geçen hafta yaktığı +için hiç bir özel durum yoktur.

+ +

Bir hikaye, yazı, program veya şarkının hiç bir özel durumu yokmuş +varsayımıyla, eser sahipliği çalışmalarını bir meta olarak düşünmek ne +anlama gelir? Bu yayınevi şirketi muhasebecisi veya sahibinin çarpık bakış +açısıdır. Özel mülk yazılımın da, yazılımı bir meta olarak düşünmenizi +istemesi hiç şaşırtıcı değildir. Çarpık bakış açıları, yayınlardan da +“içerik” olarak söz eden bu +yazıda açıkça ortaya çıkıyor.

+ +

+“İçerik tükettiğimiz” fikriyle ilişkili dar düşünce tarzı, +kullanıcıların dijital aygıtlarda kullanılan Dijital Kısıtlamalar Yönetimi (DRM) +biçiminde yapıları kırmasını yasaklayan DMCA gibi yasaların yolunu +açıyor. Kullanıcıların bu aygıtlarda yaptığı “tüketim” olarak +değerlendirildiğinde, aygıtlara bu gibi kısıtlamalar getirmek de +doğallaşıyor.

+ +

+Bu durum ayrıca, “consume.” müzik dinlemeyi veya video izlemeyi +bozukça kısıtlayan DRM kullanan “akış (streaming)” hizmetlerinin +kabulünü de cesaretlendiriyor, bu faaliyetleri “tüketim” +kelimesinin varsayımlarına sıkıştırıyor.

+ +

+Neden bu bozuk kullanım yaygınlaşıyor? Kimileri bu terimin karmaşık +olduğunu, ancak onu inandırıcı gerekçelerle reddetmek çok daha karmaşık +olduğunu düşünebilir. Kimileri bütün medya türlerini genelleştirmek istiyor, +ancak alışılmış İngilizce fiiler (“okumak (read),” +“dinlemek (listen to),” “izlemek (watch)”) buna +yetmiyor. Başkaları kendi veya işverenlerinin işletmelerinin çıkarları +doğrultusunda hareket ediyor olabilir. Saygın forumlarda terimi +kullanışları, bunun “doğru” terim olduğu izlenimi yaratıyor.

+ +

+Müzik, kurgu veya başka bir sanatsal çalışmanın “tüketiminden” +söz etmek onlara bir sanat değil de meta olarak davranmaktır. Yayınlanmış +çalışmaları bu şekilde mi düşünmek istiyoruz? İnsanları da bu şekilde mi +cesaretlendirmek istiyoruz?

+ +

Yanıtı hayır olanlar, lütfen bunun için “tüketim” terimini +kullanmaktan kaçınmaya katılsınlar.

+ +

Yerine ne kullanabiliriz? “Okumak,” “dinlemek,” +“izlemek” veya “göz atmak” gibi belirgin fiileri +kullanabilirsiniz, üstelik bu fiiller aşırı genelleştirme eğilimini de +dinginlemeye de yarar.

+ +

Genelleştirme ısrarınız varsa, “tüketime” göre daha az esneklik +gerektiren “bakmak, ilgilenmek (attend to)” fiilini +kullanabilir. Pratik amaçlı bir çalışma için en iyisi +“kullanmak” fiilidir.

+ +

Bir sonraki girdiye bakınız.

+ + + + + +

“Uçbirim”

+ + +

Mobil telefonlar ve tabletler bilgisayardır ve insanlar bu aygıtlardaki +hesaplamalarını özgür yazılım kullanarak yapabilmelidir. Onları +“uçbirim (terminal)” olarak adlandırmak, bu aygıtların +sunuculara bağlanmak için uygun olduğunu varsayar, bu da kendi +hesaplamalarınız yapmak için kötü bir yoldur.

+ + + + +

“Ücretsiz Yazılım (freeware)”

+ + +

+Lütfen “özgür yazılım” için eş anlamlı kelime olarak +“freeware”i kullanmayın. “Freeware” terimi +1980’lerde yalnızca çalıştırılabilir olarak yayınlanan programlar için +kullanılmıştı, kaynak kodu mevcut değildi. Günümüzde üzerinde fikir +birliğine varılmış bir anlamı yoktur.

+

+Ayrıca, İngilizceden farklı diller kullanırsanız, “özgür yazılım +(freesoftware)” ya da “freeware” gibi İngilizce sözcükleri +almayın. Dilinizin sağladığı daha az kafa karıştırıcı olan sözcükleri +kullanmaya çalışın. Aşağıda “özgür yazılım” terimi için kafa +karıştırıcı olmayan önerilen çeşitli dillere çevrilmiş çeviriler mevcuttur.

+ +

+Kendi dilinizde bir sözcük +oluşturarak, gerçekten de özgürlüğe atıf yaptığınızı ve yalnızca birtakım +yabancı pazarlama kavramlarını papağan gibi tekrarlamadığınızı +gösterirsiniz. Özgürlüğe ilişkin atıf, vatandaşlarınıza ilk başta garip ya +da rahatsız edici gelebilir ancak bir kere tam da ifade ettiği şey anlamına +geldiğini gördüklerinde, hususu gerçekten de tam olarak anlayacaklardır. +

+ + + +

“Ürün”

+ + +

+Bir ürün hakkında konuşuyorsanız, elbette ona öyle deyin. Ancak bir +hizmetten söz ediyorsanız, lütfen onu “ürün” olarak +adlandırmayın. Eğer bir hizmet sağlayıcı, kendi hizmetlerine +“ürün” diyorsa, lütfen ısrarla ondan “hizmet” olarak +söz etmeye devam edin. Eğer bir hizmet sağlayıcı bir paket teklifinden +“ürün” olarak söz ediyorsa lütfen ısrarla ondan +“teklif” olarak söz etmeye devam edin. +

+ + + +

“Varlıklar”

+ + +

+Yayınlanmış çalışmalardan “varlıklar” veya “dijital +varlıklar” olarak söz etmenin, onlardan “içerik” olarak söz etmekten daha da kötü +olduğunu düşünüyoruz. Çünkü, çalışmaların ticari değeri dışında toplumsal +bir değere sahip olmadıklarını varsayıyor.

+ + + +

“Yaratıcı”

+ + +

+Yazarlara uygulandığı gibi “yaratıcı” terimi, kapalı bir şekilde +onları bir ilahlıkla (“Yaradan”) karşılaştırır. Bu terim, +yayıncılar tarafından yazarların moral kişiliğini sıradan insanlarınkinden +daha yüksekte tutmak için, yayıncıların, yazarların adına uygulayabildikleri +güçlendirilmiş telif hakkı gücünü haklı göstermek için kullanılıyor. Bu +terim yerine “yazar” kullanımını öneriyoruz. Ancak çoğu durumda, +kastettiğiniz “telif hakkına sahip” (“copyright +holder”) anlamına gelmektedir. Bu terimler denk değildir, sıklıkla +telif hakkı sahibi yazar değildir.

+ + + +

“Yazılım Endüstrisi”

+ + +

+“Yazılım Endüstrisi” terimi insanların yazılımın bir tür fabrika +ile üretildiği ve “tüketicilere” iletildiği imgesi yaratmalarını +cesaretlendirir. Özgür Yazılım Topluluğu durumun böyle olmadığını +gösterir. Yazılım ticari faaliyeti vardır, ve değişik faaliyetler özgür +ve/veya özgür olmayan yazılımlar geliştirirler, ancak özgür yazılım +geliştirenler fabrika gibi çalışmamaktadır.

+

+“Endüstri” kelimesi yazılım patentlerinin savunucuları +tarafından propaganda terimi olarak kullanılmaktadır. Yazılım geliştirmeyi +“endüstri” olarak tanımlamakta, ve bunun patent tekellerine +karşı çıkma anlamına geldiğini söylemektedirler. 2003 +yılında yazılım patentlerini rededen Avrupa Parlamentosu, +“endüstri”yi “malzeme metalarının otomatik üretimi” +olarak tanımlamak üzere oy kullandı.

+ + + +

“Yazılımın satılması”

+ + +

+“Yazılımın satılması” terimi kafa karıştırıcıdır. Kesin +konuşursak, özgür bir programın kopyasının bir para karşılığı verilmesi “satmak”tır; ancak insanlar +genellikle, “satma” terimini yazılımın sonraki kullanımlarında +özel mülk kısıtlamalar olmasıyla ilişkilendirmektedir. Ne demek istediğinize +bağlı olarak “bir ücret karşılığında bir programın kopyalarının +dağıtılması” veya “bir programın kullanılmasına özel mülk +kısıtlamaların getirilmesi” gibi daha açık ifadeler kullanabilir ve +kafa karışıklığını önleyebilirsiniz.

+

+Bu konu hakkında daha fazla bilgi için, “Özgür Yazılımın Satılması” +bölümüne bakınız.

+ + +
+

Bu yazı Özgür +Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları +kitabında yayınlanmıştır.

+ +
+ + +
+ + + + + + + + + -- cgit v1.2.3