From 1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Christian Grothoff Date: Sun, 11 Oct 2020 13:29:45 +0200 Subject: add i18n FSFS --- talermerchantdemos/blog/articles/tr/not-ipr.html | 353 +++++++++++++++++++++++ 1 file changed, 353 insertions(+) create mode 100644 talermerchantdemos/blog/articles/tr/not-ipr.html (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/tr/not-ipr.html') diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/tr/not-ipr.html b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/not-ipr.html new file mode 100644 index 0000000..d1785b9 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/not-ipr.html @@ -0,0 +1,353 @@ + + + + + + +“Fikri Mülkiyet” mi dediniz? Baştan Çıkaran Serap - GNU Projesi +- Özgür Yazılım Vakfı + + + +

“Fikri Mülkiyet” mi dediniz? Baştan Çıkaran Serap

+ +

yazan Richard M. Stallman

+ +

+Telif hakkını, patentleri ve markaları (üçü de ayrı ve farklı yasalar +kümesine sahip, birbirinden farklı şeyler olduğu halde) ve üstelik bir +düzine başka yasayı aynı kefeye koyup, “fikri mülkiyet” olarak +adlandırmak bir moda haline geldi. Bu çarpık ve muğlak terimin yaygınlaşması +bir rastlantıyla olmadı. Muğlaklıktan beslenen şirketler onu +savundular. Muğlaklığı ortadan kaldırmanın en temiz yolu, bu terimi tamamen +reddetmekle mümkündür. +

+ +

+Stanford Hukuk Fakültesi'nden Profesör Mark Lemley'e göre “fikri +mülkiyet” teriminin yaygın kullanımı, Dünya “Fikri +Mülkiyet” Örgütünün (WIPO) 1967'deki kuruluşuyla birlikte ortaya çıkan +ve fiilen son yıllarda yaygınlaşan bir modadır. (WIPO resmi olarak bir BM +kuruluşudur, ancak gerçekte telif hakkı, patent ve marka sahiplerinin +çıkarlarını temsil etmektedir.) Yaygın kullanım yaklaşık +1990'a dayanmaktadır. (yerel +görüntü kopya) +

+ +

+Terimin görmesi zor olmayan bir taraflılığı var: telif hakları, patentler ve +markalar hakkında, fiziksel nesnelerin mülkiyet haklarıyla benzerlik kurarak +düşünmeyi önerir. (Bu benzetme telif hakları yasası, patent yasası ve marka +yasasının hukuk felsefelerine aykırıdır, ancak sadece uzmanlar bunu bilir.) +Bu yasalar fiziksel mülkiyet yasalarına hiç de benzemez, ancak bu terimin +kullanımı yasa koyucuların onları daha da benzeyecek şekilde değiştirmesine +yol açar. Bu değişiklik telif hakkı, patent ve marka yetkilerini uygulayan +şirketlerin de arzuladığı bir şey olduğu için, “fikri mülkiyet” +teriminin yarattığı taraflılık onların işine gelir. +

+ +

+Taraflılık, terimi reddetmek için oldukça yeterlidir ve insanlar benden +bütün bu kategori için başka bir isim önermemi istediler ve hatta kendi +(sıklıkla mizahi) alternatiflerini de önerdiler. Bunların arasında IMP +(Imposed Monopoly Privileges - Dayatılan Tekel Ayrıcalıkları), GOLEM +(Government-Originated Legally Enforced Monopolies - Hükümet Kaynaklı Yasal +olarak Zorlanmış Tekeller) gibi öneriler vardı. Bazıları “münhasır +haklar rejimi”nden söz ederken, kısıtlamalara “haklar” +olarak gönderme yapması tam bir aynı anda iki zıt görüşe inanmadır. +

+ +

+Bu alternatiflerden bazıları bir ilerleme olabilir, ancak “fikri +mülkiyet” terimini bir başka terimle değiştirmek bir hatadır. Başka +bir ad, terimin daha derin sorununu, aşırı genellemeyi +çözmeyecektir. “Fikri mülkiyet” gibi birleşik bir şey yoktur, bu +bir seraptır. İnsanların, onu uyumlu bir kategori olarak +anlamlandırmalarının nedeni, terimin yaygın kullanımının söz konusu yasalar +hakkında onları yanıltmış olmasıdır. +

+ +

+“Fikri mülkiyet” terimi, en iyi ihtimalle bambaşka yasaları bir +araya toplamaya yönelik kapsayıcı bir terimdir. Bu çeşitli yasalar için +kullanılan tek bir terimi duyan hukukçu olmayan kişiler, hepsinin aynı +ilkeye dayandığını ve benzer işlevlere sahip olduğunu varsayma eğilimi +gösteriyor. +

+ +

+Aslında gerçek bundan çok daha farklıdır. Bu yasalar ayrı şekillerde ortaya +çıkmışlar, farklı şekillerde evrimleşmişler, farklı faaliyetleri +kapsıyorlar, farklı kuralları içeriyorlar ve farklı kamu düzeni sorunları +ortaya çıkarıyorlar. +

+ +

+Örneğin, telif hakkı yasası yazarlığı ve sanatı teşvik etmek amacıyla +tasarlanmıştır ve bir çalışmanın ifadesinin ayrıntılarını kapsar. Patent +yasası, yararlı fikirlerin yayınlanmasını, bir fikri yayınlayan kişiye o +fikir üzerinde geçici bir tekel verme uğruna (bazı alanlarda işe yarayan, +bazı alanlarda yaramayan), teşvik etmeyi amaçlamıştır. +

+ +

+Marka yasası, buna karşın, herhangi bir faaliyeti desteklemeyi değil, sadece +satın alanların ne satın aldığını bilmelerini sağlamayı amaçlamıştı. Ancak +“fikri mülkiyet” teriminin etkisi altındaki yasa yapıcılar, onu +reklamcılık için teşvik sağlayan bir şemaya dönüştürdüler. Ve bunlar bu +terimin atıfta bulunduğu yasalardan sadece üç tanesi. +

+ +

+Bu yasalar birbirinden bağımsız geliştirildiği için, her ayrıntıları +birbirinden farklıdır, temel amaçları ve yöntemleri ayrıdır. Bu nedenle, +eğer telif hakkı yasası hakkında bir gerçeği öğrendiğinizde, patent +yasasının farklı olduğunu varsaymanız mantıklı olacaktır. Çok seyrek +yanılacaksınız! +

+ +

+Uygulamada, “fikri mülkiyet” kullanılarak formüle edilen +neredeyse bütün genel cümleler yanlış olacaktır. Örneğin, “onun” +amacının “yenilikçiliği teşvik etmek” olduğu iddialarıyla +karşılaşacaksınız, ancak bu yalnızca patent yasasına ve belki de bitki +türleri tekellerine uygundur. Telif hakları yasasının yenilikçilikle bir +ilgisi yok; bir pop şarkısı veya bir roman içerisinde yenilikçi hiç bir şey +olmasa bile telif hakkına sahiptir. Marka yasasının da yenilikçilikle ilgisi +yok; eğer “rms çay” diye bir çay dükkanı açsam, başka herkesin +sattığı çayların aynısı satsam bile bu muteber bir marka olacaktır. Ticaret +sırrı yasasının da yenilikçilikle bir ilgisi yok, belki yüzeysel bir ilgisi +olabilir; çay müşterilerimin listesi, yenilikçilikle alakası olmayan bir +ticari sır olacaktır.

+ +

+“Fikri mülkiyet”in “yaratıcılıkla” ilgili olduğuna +ilişkin bir çok iddia da göreceksiniz, ancak gerçekte bu sadece telif +hakları yasasına uygundur. Patentlenebilir bir buluş için yaratıcılıktan +fazlası gerekir. Marka yasasının ve ticari sır yasasının yaratıcılıkla hiç +bir ilgisi yok; “rms çay” isminin hiç bir yaratıcılığı yok, ne +de çay müşterilerimin gizli listesinin.

+ +

+İnsanlar sıklıkla, aslında çok daha geniş veya çok daha dar bir yasalar +kümesini kastettiklerinde “fikri mülkiyet” diyorlar. Örneğin, +zengin ülkeler yoksul ülkelere, onlardan para sızdırmak için sık sık +adaletsiz yasalar dayatıyorlar. Bu yasaların arasında “fikri +mülkiyet” yasaları olarak adlandırılanlar da, başka şekilde +adlandırılanlar da var. Bu uygulamayı eleştirenler bu etiketi kullanıyorlar, +çünkü bu terime aşinalar. Bu terimi kullanarak, sorunun doğasını yanlış +tanıtmış oluyorlar. Örneğin “kanun koyucu sömürgecilik” gibi +daha doğru bir terim kullanmak, sorunun özüne inecektir. +

+ +

+Bu terim sadece meslekten olmayanların kafasını karıştırmıyor. Bu yasaları +öğreten hukuk profesörleri bile örneğin “fikri mülkiyet” +teriminin çekiciliğiyle kafa karışıklığı yaşıyor ve etkileniyorlar, ve +bildikleri gerçeklerle çelişen genel beyanlarda bulunuyorlar. Örneğin, bir +profesör 2006'da şunu yazmıştı: +

+ +

+Şimdi WIPO'nun katlarında çalışan torunlarının aksine, ABD anayasasının +kurucularının, fikri mülkiyete karşı ilkeli, rekabet yanlısı bir tutumu +vardı. Hakların gerekli olabileceğini biliyorlardı, ancak…kongrenin +elini bağladılar, gücünü bir çok açıdan kısıtladılar. +

+ +

+Bu cümle, ABD anayasasının, telif hakları yasası ve patent yasasına yetki +veren 1. Madde, 8. Bölüm, 8. fıkrasına atıfta bulunuyor. Oysa ki bu fıkranın +marka yasası, ticaret sırrı yasası veya diğer çeşitli yasalarla bir ilgisi +yok. “Fikri mülkiyet” terimi profesörün yanlış bir genelleme +yapmasına yol açıyor. +

+ +

+“Fikri mülkiyet” terimi ayrıca basit düşünmeye de yol +açar. İnsanların, bu ayrı yasalardaki, belirli taraflar için yapay +ayrıcalıklar yaratma şeklindeki zayıf ortaklığa odaklanmasını ve özlerini +oluşturan ayrıntıları umursamamalarını doğurur: her bir yasanın kamu +üzerinde yarattığı belirli kısıtlamalar ve bunun yarattığı sonuçlar. Bu +basitçe biçime odaklanma, bütün bu sorunlara “ekonomikçi” bir +yaklaşımı cesaretlendirir. +

+ +

+Burada, her zaman olduğu gibi, incelenmemiş varsayımların bir aracı olarak +iktisat işlev görür. Bunlar arasında, özgürlük ve yaşam biçimi önemsizken, +üretim miktarının önemli olması gibi, değerler hakkındaki varsayımlar ve +müzik üzerindeki telif haklarının müzisyenleri koruduğu, ilaçlar üzerindeki +patentlerin hayat kurtaran araştırmayı desteklediği gibi çoğunlukla yanlış +olan gerçeklere dayalı varsayımlar da vardır. +

+ +

+Bir başka sorun da, “fikri mülkiyet” teriminde ima edilen geniş +ölçekte, çeşitli yasaların ortaya koyduğu belirli hususların neredeyse +görünmez olmasıdır. Her yasanın özgünlüklerinden ortaya çıkan bu hususlar, +tam da “fikri mülkiyet” teriminin insanları görmezden gelmeye +teşvik ettiği şeydir. Örneğin, telif hakkı yasasıyla ilişkili bir sorun, +müzik paylaşmaya izin verilip verilmeyeceğidir; patent yasasının bununla bir +ilgisi yoktur. Patent yasası yoksul ülkelerin hayat kurtaran ilaçları +üretmesine ve yaşam kurtarmak için ucuza satılmasına izin verilip +verilmeyeceği gibi hususları ortaya koyarken, telif hakları yasasının bu +gibi konularla bir ilgisi yoktur. +

+ +

+Bu sorunların hiç biri doğası gereği tamamen ekonomik değildir ve ekonomik +olmayan yönleri birbirinden oldukça farklıdır. Onları dikkate almanın bir +temeli olarak yüzeysel ekonomik aşırı genellemeyi kullanmak, farklılıkları +yok saymak anlamına gelir. İki yasayı da aynı “fikri mülkiyet” +kefesine koymak, her biri hakkındaki açık düşünmeyi engeller. +

+ +

+Bu yüzden, “fikri mülkiyet hususu” hakkındaki herhangi bir fikir +ve bu sözde kategori hakkında herhangi bir genelleme hemen hemen kesinlikle +aptalcadır. Eğer bütün bu yasaları tek bir konu olarak düşünürseniz, +fikrinizi, hiç biri de işe yaramayan, çok kapsamlı aşırı genellemelerin bir +buketinden seçme eğilimi göstereceksiniz. +

+ +

+“Fikri mülkiyet”in reddedilmesi salt felsefi bir oyalanmaca +değildir. Terimin gerçek zararı da var. Apple bu terimi Nebraska'nın +“tamir hakkı” tasarısı hakkındaki tartışmayı çarpıtmak için +kullandı. Sahte kavram Apple'a, müşterilerin ve devletin uymak zorunda +olduğu sözde bir ilke olarak, müşterilerin haklarıyla çelişse bile, gizlilik +tercihini kuşanması için bir yol sağladı.

+ +

+Patentler veya telif hakları veya markalar veya diğer çeşitli farklı +yasaların ortaya koyduğu hususlar hakkında açıkça düşünmek istiyorsanız, ilk +adım onları bir araya getirme fikrinden vazgeçmek ve onlara farklı konular +olarak davranmak olmalıdır. İkinci adım, “fikri mülkiyet” +teriminin önerdiği basitleştirilmiş yansıtmaları ve dar bakış açılarını +reddetmektir. Bu hususların her birini ayrı ayrı, bütünlükleriyle ele almayı +düşünün ve böylece onları iyi bir şekilde değerlendirme şansına sahip +olabilirsiniz. +

+ +

Ve WIPO'yu düzeltmeye gelince, WIPO'nun adını ve özünü +değiştirmeye ilişkin bir öneriyi şurada bulabilirsiniz. +

+ +
+ +

+Ayrıca bkz. The Curious History of +Komongistan (Busting the term “intellectual property”). +

+ +

+Afrika'daki ülkeler, bu yasalardan çok daha benzerdir, ve +“Afrika” tutarlı coğrafik bir kavramdır; yine de belirli +bir ülke yerine “Afrika'dan” söz etmek, büyük bir karışıklık +yaratır. +

+ +

+ +Rickard Falkvinge bu terimin reddedilmesini destekliyor.

+ +

+Cory Doctorow'da “fikri mülkiyet terimini” suçlu buluyor.

+ +
+ + +
+ + + + + + + + + -- cgit v1.2.3