From 1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Christian Grothoff Date: Sun, 11 Oct 2020 13:29:45 +0200 Subject: add i18n FSFS --- .../blog/articles/tr/linux-and-gnu.html | 337 +++++++++++++++++++++ 1 file changed, 337 insertions(+) create mode 100644 talermerchantdemos/blog/articles/tr/linux-and-gnu.html (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/tr/linux-and-gnu.html') diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/tr/linux-and-gnu.html b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/linux-and-gnu.html new file mode 100644 index 0000000..6ad4b4d --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/linux-and-gnu.html @@ -0,0 +1,337 @@ + + + + + + +Linux ve GNU - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı + + + + + +

Linux ve GNU Sistemi

+ +

yazan Richard +Stallman

+ +
+

Daha fazla bilgi için ayrıca bkz. GNU/Linux SSS ve Neden GNU/Linux?

+
+
+ +

+Birçok bilgisayar kullanıcısı, fark etmeden her gün GNU sisteminin +değiştirilmiş bir sürümünü çalıştırır. Tuhaf bir olayla bugün yaygın olarak +kullanılan GNU sürümüne genellikle “Linux” denir ve +kullanıcılarının çoğu temelde GNU +Projesi tarafından geliştirilen bir GNU sistemi olduğunun farkında değildir.

+ +

+Gerçekten bir Linux var ve bu insanlar onu kullanıyorlar ancak bu +kullandıkları sistemin sadece bir parçası. Linux çekirdektir: sistemdeki, +makinenin kaynaklarını çalıştırılan diğer programlara tahsis eden +program. Çekirdek bir işletim sisteminin önemli bir parçasıdır ancak tek +başına işe yaramaz; yalnızca tam bir işletim sistemi bağlamında +çalışabilir. Linux normalde GNU işletim sistemiyle birlikte kullanılır: Tüm +sistem temelde Linux eklenmiş GNU veya GNU/Linux'tur. Tüm sözümona +“Linux” dağıtımları gerçekte GNU/Linux dağıtımlarıdır.

+ +

+Birçok kullanıcı Linux olan çekirdek ile “Linux” olarak +adlandırdıkları tüm sistem arasındaki farkı anlamıyor. İsmin belirsiz +kullanımı insanların anlamasına yardımcı olmuyor. Bu kullanıcılar genellikle +Linus Torvalds'ın tüm işletim sistemini 1991 yılında biraz yardımla +geliştirdiğini düşünüyor.

+ +

+Programcılar genellikle Linux'un bir çekirdek olduğunu bilirler. Ancak genel +olarak Linux olarak adlandırılan tüm sistemi duydukları için genellikle +çekirdekten sonra tüm sistemi adlandırmayı haklı kılacak bir tarih +öngörmektedirler. Örneğin; birçoğu Linus Torvalds Linux'u, çekirdeği, +yazmayı bitirdiğinde kullanıcılarının onunla birlikte gitmek için diğer +özgür yazılımları aradıklarına ve Unix benzeri bir sistem yapmak için +gereken her şeyin zaten mevcut olduğunu (ortada neden yokken) keşfetti.

+ +

+Buldukları şey tesadüf değildi— tamamlanmamış bir GNU +sistemiydi. Mevcut özgür yazılım +bütün bir sisteme eklendi çünkü GNU Projesi 1984 yılından bu yana bir sistem +oluşturmak için çalışıyordu. GNU +Bildirisi'nde GNU adı verilen özgür bir Unix benzeri sistem geliştirme +hedefini ortaya koymuştuk. GNU Projesi'nin İlk Duyurusu ayrıca GNU sistemi +için bazı orijinal planların ana hatlarını çiziyor. Linux başlatıldığında +GNU neredeyse bitmişti.

+ +

+Çoğu özgür yazılım projesi, belirli bir iş için belirli bir program +geliştirme amacına sahiptir. Mesela Linus Torvalds Unix benzeri bir çekirdek +(Linux) yazmaya başladı; Donald Knuth bir metin biçimlendiricisi (TeX) +yazmaya başladı; Bob Scheifler bir pencere sistemi (X Pencere Sistemi) +geliştirmek için yola çıktı. Bu tür bir projenin katkısını projeden gelen +belirli programlarla ölçmek doğaldır.

+ +

+GNU Projesi'nin katkısını bu şekilde ölçmeye çalışsaydık neyin sonucuna +varırdık? Bir CD-ROM sağlayıcı, kendi “Linux dağıtımı”nda GNU yazılımının, toplam +kaynak kodunun yaklaşık %28 civarına denk oranıyla en büyük tekil grup +olduğunu ve eksiklikleri durumunda hiçbir sistemin olamayacağı temel başlıca +bileşenlerden bazılarını içerdiğini buldu. Linux'un kendisi yaklaşık %3 +idi. (2008'deki oranlar benzer: gNewSense'nin “main” deposunda +Linux %1,5 ve GNU paketleri %15'tir.) Dolayısıyla sistemde programları kimin +yazdığına bağlı olarak sistem için bir isim seçecekseniz eğer en uygun +yegane seçenek “GNU” olurdu.

+ +

+Ancak bu, soruyu düşünmenin en derin yolu değildir. GNU Projesi; belirli +yazılım paketleri geliştirme projesi değildi, değil. Her ne kadar bunu +yapmamıza rağmen C derleyicisi geliştirmek için +bir proje değildi. Bir metin düzenleyicisi geliştirmek bir proje değildi ama +yine de bir tane geliştirdik. GNU Projesi, tamamen özgür bir Unix +benzeri sistem geliştirmeyi amaçlıyordu: GNU'yu.

+ +

+Birçok kişi sistemdeki özgür yazılıma büyük katkılarda bulundu ve hepsi +kendi yazılımları için övgüyü hak ediyor. Ancak bunun sadece yararlı +programlardan oluşan bir koleksiyon değil, bütünleşik bir sistem +olmasının nedeni; GNU Projesi'nin bu amaca sahip olmasıydı. Tam bir özgür +sistem oluşturmak için gereken programların bir listesini yaptık ve +sistematik olarak listedeki şeyleri yazdık, bulduk veya yazacak kişileri +bulduk. Onlar olmadan bir sisteme sahip olamayacağınız için temel ancak can +sıkıcı (1) bileşenleri yazdık. Sistem +bileşenlerimizden bazıları, programlama araçları, programcılar arasında +kendi başlarına popüler hâle geldi ancak araç olmayan birçok bileşen de +yazdık (2). Hatta bir satranç oyunu geliştirdik, GNU +Chess, çünkü bütün bir sistem de oyunlara ihtiyaç duyar.

+ +

+90'lı yılların başlarında, çekirdek dışında tüm sistemi bir araya +getirmiştik. Mach'ın üzerinde çalışan bir GNU Hurd çekirdeği geliştirmeye de +başlamıştık. Bu çekirdeği geliştirmek beklediğimizden çok daha zor oldu; GNU Hurd 2001 yılında güvenilir +bir şekilde çalışmaya başladı ancak insanların genel kullanımına hazır +olmaktan çok uzaktı.

+ +

+Neyse ki Linux sayesinde Hurd'u beklemek zorunda değildik. Torvalds 1992'de +Linux'u yayımladıktan sonra GNU sistemindeki son büyük boşluğu kapatmış +oldu. İnsanlar daha sonra Linux'u +GNU sistemi ile birleştirerek tam bir özgür sistem yapabildiler: Linux'u +de içeren bir GNU sistemi sürümü. Başka bir deyişle GNU/Linux sistemi.

+ +

+Birlikte iyi çalışmalarını sağlamak önemsiz bir iş değildi. Bazı GNU +bileşenleri(3) Linux ile çalışmak için önemli +değişikliklere ihtiyaç duydu. Tam bir sistemi “hemen +kullanılabilir” bir dağıtım olarak bütünleştirmek de büyük bir +işti. Sistemin nasıl kurulacağı ve önyükleneceği sorununu ele almayı +gerektiriyordu; bu, ele almadığımız bir sorun çünkü henüz o noktaya +gelmemiştik. Bu nedenle çeşitli sistem dağıtımlarını geliştiren insanlar çok +önemli çalışmalar yaptılar. Ancak, doğal olarak, kesinlikle birileri +tarafından yapılacak bir işti.

+ +

+GNU Projesi, GNU sisteminin yanı sıra GNU/Linux sistemlerini de +destekliyor. FSF; Linux ile ilgili +eklentilerin GNU C kütüphanesine yeniden yazılmasını finanse etti, böylece +şimdi iyi bütünleştiler ve en yeni GNU/Linux sistemleri mevcut kütüphane +sürümünü hiçbir değişiklik olmadan kullanıyor. FSF ayrıca Debian +GNU/Linux'un gelişiminin erken bir aşamasını da finanse etti.

+ +

+Bugün GNU/Linux sisteminin birçok farklı türü var (genellikle +“dağıtımlar” olarak adlandırılır). Birçoğu özgür olmayan +programları da içeriyor (geliştiricileri GNU'nun “özgür +yazılım” felsefesi yerine Linux ile ilişkili “açık +kaynak” felsefesini izliyor). Ancak tamamen özgür GNU/Linux dağıtımları da +var. FSF, bunlardan birkaçı için bilgisayar olanaklarını desteklemektedir.

+ +

Özgür bir GNU/Linux dağıtımı yapmak sadece çeşitli özgür olmayan programları +ortadan kaldırmakla ilgili değildir. Günümüzde Linux'un normal sürümünde +özgür olmayan programlar da bulunmaktadır. Bu programların sistem +başladığında G/Ç aygıtlarına yüklenmesi amaçlanmıştır ve uzun sayı serileri +olarak Linux'un "kaynak kodu"na dâhil edilmiştir. Bu nedenle özgür GNU/Linux +dağıtımlarının sürdürülmesi artık Linux'un özgür bir +sürümünün de sürdürülmesini gerektirir.

+ +

GNU/Linux kullansanız da kullanmasanız da lütfen “Linux” adını +muğlak bir şekilde kullanarak halkın kafasını karıştırmayın. Linux, sistemin +önemli başlıca bileşenlerinden biri olan çekirdektir. Bir bütün olarak +sistem temelde Linux ile birlikte GNU sistemidir. Bu bileşenden söz ederken +lütfen “GNU/Linux” olarak adlandırın.

+ +

+Daha fazla referans için “GNU/Linux” hakkında bir bağlantı +vermek istiyorsanız bu sayfa ve http://www.gnu.org/gnu/the-gnu-project.html +iyi seçimlerdir. Eğer Linux'tan, çekirdekten, söz ediyorsanız ve daha fazla +referans için bir bağlantı paylaşmak istiyorsanız http://foldoc.org/linux kullanışlı bir +URL'dir.

+ +

Dipnotlar

+ +

+GNU dışında başka bir proje de bağımsız olarak özgür bir Unix benzeri +işletim sistemi üretti. Bu sistem BSD olarak bilinir ve UC Berkeley'de +geliştirilmiştir. 80'lerde özgür değildi ancak 90'ların başında özgür +oldu. Bugün mevcut özgür bir işletim sistemi(4) +neredeyse kesinlikle ya GNU sisteminin bir türü ya da bir çeşit BSD +sistemidir.

+ +

+İnsanlar bazen BSD'nin de GNU/Linux gibi bir GNU sürümü olup olmadığını +soruyorlar. BSD geliştiricileri; GNU Projesi örneğinden, kodlarını özgür bir +yazılım haline getirmek için ilham aldılar ve GNU aktivistlerinden gelen +belirgin itirazlar onları ikna etmeye yardımcı oldu ancak kodun GNU ile çok +az örtüşmesi vardı. BSD sistemleri günümüzde GNU sistemi ve çeşitlerinin +bazı BSD programları kullandığı gibi bazı GNU programları da kullanmaktadır; +ancak, bütün olarak ele alındığında, ayrı ayrı gelişen iki farklı +sistemdir. BSD geliştiricileri bir çekirdek yazmadı ve GNU sistemine +eklemedi ve GNU/BSD gibi bir isim duruma uymayacaktı.(5)

+ +

Notlar:

+
    +
  1. +Bu heyecansız ancak gerekli bileşenler GNU assembler +(GAS) ve bağlayıcıyı (GLD), her ikisi de artık GNU Binutils paketinin bir parçası, GNU tar ve daha pek çok şeyi içerir.
    2. + +
  2. +Örneğin; Bourne Again SHell (BASH), PostScript +yorumlayıcısı Ghostscript ve GNU C kütüphanesi programlama aracı +değildir. GNUCash, GNOME ve GNU Chess de değildir.
    3. + +
  3. +Örneğin; GNU C +kütüphanesi.
    4. + +
  4. +Bu yazıldığından beri neredeyse tamamen özgür bir +Windows benzeri sistem geliştirildi ancak teknik olarak hiç GNU veya Unix +gibi değil, bu yüzden bu hususu gerçekten etkilemiyor. Solaris çekirdeğinin +çoğu özgürleştirildi ancak bunun dışında bir sistem yapmak isterseniz, +çekirdeğin eksik kısımlarını değiştirmenin yanı sıra, GNU veya BSD'ye de +koymanız gerekir.
    5. + +
  5. +Öte yandan bu yazının yazılmasından sonraki yıllarda GNU +C Kütüphanesi, GNU sistemini bu çekirdekle birleştirmeyi kolaylaştıran BSD +çekirdeğinin çeşitli sürümlerine taşınmıştır. Tıpkı GNU/Linux'ta olduğu gibi +bunlar aslında GNU'nun çeşitleridir ve bu nedenle mesela sistemin +çekirdeğine bağlı olarak GNU/kFreeBSD ve GNU/kNetBSD olarak +adlandırılır. Tipik masa üstlerindeki sıradan kullanıcılar GNU/Linux ve +GNU/*BSD arasında farkı güçlükle görebilir.
    6. + +
+ +
+ + +
+ + + + + + + + -- cgit v1.2.3