From 1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Christian Grothoff Date: Sun, 11 Oct 2020 13:29:45 +0200 Subject: add i18n FSFS --- .../blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html | 303 +++++++++++++++++++++ 1 file changed, 303 insertions(+) create mode 100644 talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html') diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html new file mode 100644 index 0000000..fbdcda4 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html @@ -0,0 +1,303 @@ + + + + + + +Özgür Yazılım, Özgür Toplum'a Giriş - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı + + + +

Özgür +Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları'na +Giriş

+ +

+Lawrence Lessig, Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi +

+ +

+Her nesil kendi filozofuna bir zamanın hayal gücünü yakalayan bir yazar ya +da sanatçıya sahiptir. Bazen bu filozoflar oldukları gibi tanınırlar; +genelde gerçek bağlantı kurulmadan önce nesillerin bunu anlamaları zaman +alır. Ancak bu filozoflar tanınsalar da tanınmasalar da, bir şiirin +fısıltısında ya da politik bir hareketin patlamasında da olsa, bir zaman, +ideallerini konuşan insanlar tarafından ortaya çıkarılır. +

+

+Bizim neslimizin bir filozofu var. O bir sanatçı ya da profesyonel bir yazar +değil. O bir programcı. Richard Stallman çalışmalarına programcı ve işletim +sistemi yazılımı hazırlayan bir mimar olarak MIT’nin laboratuarlarında başladı. Programcı +ve “Kod” olarak tanımlanan bir dünyada özgürlük için oluşturulan bir +hareketin mimarı olarak toplum yaşamının bir aşamasında kariyerini +oluşturdu. +

+

+“Kod”, bilgisayarları çalıştıran teknolojidir. Yazılımda yazılsa da +donanımda gömülü olsa da, kod, ilk olarak makinelerin çalışmasını +yönlendiren sözcükler halinde yazılan bir yönergeler topluluğudur. Bu +makineler, bilgisayarlar, hayatımızı gitgide daha çok tanımlamakta ve +kontrol etmektedir. Bu makineler, telefonların nasıl bağlandığını ve +televizyonda neyin gösterildiğini belirler. Bilgisayarlar, videonun bir +bilgisayara geniş bant bir bağlantı üzerinden gösterim yapabilip +yapamadığını belirler. Bir bilgisayarın üreticisine neyi geri raporladığını +kontrol ederler. Bu makineler bizi yönetir. Kod da bu makineleri yönetir. +

+

+Bu kod üzerinde nasıl bir kontrolümüz olmalıdır? Nasıl bir anlayış +olmalıdır? Olanaklı kıldığı kontrole uyum sağlamak için nasıl bir özgürlük +olmalıdır? Ne gibi bir güç olmalıdır? +

+

+Bu sorular Stallman’ın hayatının temelini oluşturmaktadır. Çalışmaları ve +sözcükleriyle, kodu “özgür” tutmanın önemini bizlere göstermiştir. Buradaki +özgürlük ifadesi kod yazan kimselere ücret ödenmemesi anlamına gelmemektedir +ancak yazılan kontrol kodlarının herkes için saydam olması ve uygun +görüldüğü şekilde herkesin ilgili kodları kontrol etme ve değiştirme hakkına +sahip olması anlamına gelmektedir. Bu “özgür yazılımdır”; “özgür yazılım” +kodla inşa edilmiş bir dünyaya ilişkin bir yanıttır. +

+

+“Free”. Stallman kendi adına bu anlam belirsizliği için +üzülmektedir. Üzülecek bir şey yoktur. Bulmacalar insanları düşünmeye zorlar +ve bu “özgür” ifadesi iyi bir bulmacayı teşkil etmektedir. Modern +Amerikalılara “özgür yazılım” ütopik, imkânsız bir şey gibi +gelmektedir. Hiçbir şey hatta bir öğle yemeği bile ücretsiz +değildir. Dünyayı yöneten en kritik makineleri yöneten en önemli sözcükler +nasıl “özgür - ücretsiz” olabilir ki? Aklı başında bir topluluk nasıl olur +da böyle bir idealin peşinde koşar? +

+

+“Özgür” sözcüğünün tınısı bizim bir fonksiyonumuzdur, ifadenin bir +fonksiyonu değildir. “Özgür” farklı anlamlara sahiptir, bunlardan yalnızca +bir tanesi “fiyat”a atıf yapar. Stallman’a göre, “özgür” ifadesinin çok daha +temel bir anlamı “özgür konuşma” ya da belki de daha net olarak “özgür +işçilik” ifadelerinde görülmektedir. Maliyet açısından özgür değil ancak +diğerleri tarafından kontrolünde sınırlı olmaması açısından özgür anlamına +gelmektedir. Özgür yazılım, tıpkı özgür kanunlar gibi saydam ve değişime +açık kontroldür ya da kontrollerini bilinir ve değişime açık hale +getirdiklerinde “özgür topluluğun” kanunları özgürdür. Stallman’ın “özgür +yazılım hareketinin” hedefi “özgür” hale getirerek değişime tâbi olan kodu +şeffaf hale getirmektir. +

+

+Bu şeffaf hale getirmenin mekanizması, GPL olarak adlandırılan bir lisans +aracılığıyla gerçekleştirilen “copyleft” olarak adlandırılan alışılagelmedik +bir şekilde akıllı olan bir yöntemdir. Copyright kanununun gücünü +kullanarak, “özgür yazılım” yalnızca açık ve değişikliğe tâbi olmasını +sağlamaz ayrıca “özgür yazılımı” (ve teknik açıdan “türevsel çalışma” olarak +da sayılan) alan ve kullanan diğer yazılımın da özgür olmasını sağlar. Özgür +bir yazılım programını kullanıyorsanız ve uyarlıyorsanız ve daha sonra bu +uyarlanmış sürümü insanlara sunuyorsanız, dağıtılan sürüm, uyarlanan sürüm +kadar özgür olmalıdır. Öyle olmalıdır aksi takdirde telif hakkı yasası ihlâl +edilmiş olacaktır. +

+

+“Özgür yazılımın” özgür toplumlar gibi düşmanları vardır. Microsoft, GPL’ye +karşın bir mücadele başlatmıştır, kendisini dinleyen herkesi GPL’nin +“tehlikeli” bir lisans olduğu konusunda uyarmaktadır. Ancak adlandırdığı +tehlikeler büyük ölçüde aldatıcıdır. Diğerleri, değiştirilmiş sürümlerin de +özgür olması konusunda GPL’nin ısrarındaki “baskıya” karşı +çıkmaktadır. Ancak şart demek baskı demek değildir. Milyonlarca dolar +ödemeden Office ürününün modifiye edilmiş sürümlerini dağıtmak için +kullanıcılarına izin vermeyi reddetmek Microsoft için bir baskı değilse, o +zaman GPL’nin özgür yazılımın değiştirilmiş sürümlerinin de özgür olması +konusunda baskı yapması da baskı değildir. +

+

+Stallman’ın mesajını çok aşırı olarak adlandıranlar da bulunabilir. Ancak bu +mesaj aşırı değildir. Gerçekte, açık anlamda, Stallman’ın çalışması, koddan +önce dünyada geleneğimizin gerçekleştirdiği özgürlüklerin basit bir +dönüşümüdür. “Özgür yazılım”, kod tarafından belirlenen dünyanın, koddan +önce dünyayı oluşturan geleneğimiz kadar “özgür” olmasını sağlamaktadır. +

+

+Örneğin, “Özgür bir toplum” kanunlar ile düzenlenir. Ancak, özgür herhangi +bir toplumun kanun aracılığıyla bu düzenleme üzerine getirdiği bazı +sınırlamalar mevcuttur. Düzenlemelerini düzenlenmiş olan kurallardan +saklayan hiçbir hükümet geleneğimizde yer alamaz. Kanunlar her şeyi kontrol +eder. Ancak bunu şeffaf bir şekilde yapar. Ve kanun, düzenlediği kimseler ya +da düzenlediği birimler (avukatlar, yasama meclisleri) tarafından +bilinebilir ve kontrol edilebilir olduğunda şeffaftır. +

+

+Kanun üzerindeki bu şart, bir yasama meclisinin çalışmasının kapsamının +dışına kadar uzanır. Amerikan mahkemelerindeki kanunun işleyişini +düşünün. Davacı tarafından davalarına bakılması için avukatlar +tutulmaktadır. Bazen dava açılır. Bu davaların açılmasının devamında, +avukatlar dava özeti yazarlar. Bu dava özetleri hakimler tarafından yazılan +düşünceleri etkiler. Bu düşünceler, belirli bir davayı kimin kazandığını ya +da belirli bir kanunun bir oluşum ile tutarlı olup olmadığını belirler. +

+

+Bu süreçteki tüm gereçler Stallman’in bahsettiği anlamda özgürdür. Yasal +dava özetleri başkalarının kullanması için açık ve özgürdür. Tezler +şeffaftır (ancak iyi olmayabilirler) ve yargılama asıl avukatların izni +alınmadan oluşturulabilir. Oluşturdukları düşünceler, daha sonraki dava +özetlerinde ifade edilebilir. Bunlar, başka bir dava özetine ya da düşünceye +kopyalanabilir ve bütünleştirilebilir. Amerikan kanununa ilişkin “kaynak +kodu” tasarım olarak ve ilke olarak herkesin alması için açık ve +özgürdür. Ve avukatlar bunu gerçekleştirir, bu daha önce gerçekleşen durumun +yeniden kullanılması aracılığıyla yaratıcılığını gerçekleştiren büyük bir +dava özetinin bir ölçüsüdür. Kaynak özgürdür; yaratıcılık ve ekonomi bunun +üzerine kurulmaktadır. +

+

+Bu özgür kodun (ve burada özgür yasal kodu ifade etmek istedim) ekonomisi, +avukatları zor durumda bırakmamaktadır. Oluşturdukları malzemenin herhangi +biri tarafından alınabilip kopyalanabilmesine rağmen, hukuk büroları büyük +dava özetleri üretme konusunda yeterli dürtüye sahiptir. Avukat bir +zanaatçıdır; avukatın ürünü kamuya aittir. Ancak zanaat insanlara ücretsiz +hizmet demek değildir. Avukatlara ücret ödenir; kamu, ücretsiz olarak bu +gibi bir çalışmayı talep etmez. Aksine bu ekonomi gelişmektedir, sonraki +çalışma öncekine eklenmektedir. +

+

+Farklı bir yasal işleyişi hayal edebilirdik, dava özetleri ve iddiaları +gizli tutulan; kuralların bir sonucu ifade ettiği ancak nedenleri ifade +etmediği. Kanunlar polis tarafından sağlanabilir ancak başka hiç kimseye +ifade edilmeyebilirdi. Bu durumda, işleyiş kuralı açıklanmaksızın işletilen +düzenlemeler mevcut olabilirdi. +

+

+Bu toplumu hayal edebilirdik, ama bu toplumu “özgür” olarak adlandırmayı +hayal edemezdik. Güdülerin daha iyi veya daha verimli olup olmaması, bu +toplumun özgür olarak bilinmesini gerektirmez. Özgür bir toplumdaki özgürlük +idealleri verimli uygulamadan daha fazlasını gerektirir. Bunun yerine +açıklık ve şeffaflık, kurulacak olan yasal sistemin kısıtlarıdır, liderler +tarafından onaylandığında eklenecek özellikler değildir. Yazılım koduyla +yönetilen bir yaşam da daha azıyla yetinmemelidir. +

+

+Kod yazımı bir dava değildir. Kod yazımı iyidir, zengindir ve daha +üretkendir. Ancak, kanun, yaratıcılığın ve güdülerin, üretilen ürünler +üzerinde nasıl mükemmel kontrole bağlı olmadığının açık bir örneğidir. Caz +ya da romanlar ya da mimari gibi, kanun da, daha önceki çalışma üzerine inşa +edilir. Bu ekleme ve değiştirme yaratıcılığın ta kendisidir. Ve özgür bir +toplum, en önemli kaynaklarının tam da bu anlamda özgür kalmasını sağlayan +bir toplumdur. +

+

+İlk defa olarak, bu kitap, detaylarını ve gücünü açık hale getirecek bir +şekilde Richard Stallman’ın denemelerini bir araya getirmektedir. Denemeler, +copyright' dan özgür yazılım hareketinin tarihine kadar geniş bir aralığı +kapsamaktadır. Denemeler, iyi bilinmeyen birçok tezi içermektedir ve +bunların arasında, dijital dünyada şüpheli copyright'ı ortaya çıkaran +değişen durumların kavranması güç örnekleri de mevcuttur. Bu güçlü adamın +düşüncesini anlamaya çalışanlar için, bir kaynak olarak hizmet edecektir, bu +güçlü adam, diğer her şekilde güçsüz bile olsa, fikirlerinde, duygularında +ve doğruluğunda güçlüdür. Bu, bu fikirleri benimseyen ve bu fikirler üzerine +başka fikirler kuran diğer insanlara esindirecektir. +

+

+Stallman’i iyi tanımıyorum. Ancak sert bir adam olduğunu bilecek kadar +tanıyorum. Genelde sinirli ve sabırsız bir adamdır. Öfkesi, düşmanlarına +olduğu kadar dostlarına da yansıyabilir. Uzlaşmadan uzaktır ve inatçıdır. +

+

+Sonunda dünyamız kodun gücü ve tehlikesini anladığında - kodun yasalar veya +yönetimler gibi şeffaf ve özgür olması gerektiğini sonunda gördüğünde - o +zaman bu uzlaşmadan uzak ve inatçı programcıya döneriz ve gerçekleştirmek +için savaştığı ülküyü fark ederiz: özgürlüğün ve bilginin derleyiciyi +kurtardığı özgürlüğün ve bilginin var olduğu bir dünya ülküsü. Ve +eylemleriyle ya da sözleriyle bu sonraki toplumun sahip olabileceği +özgürlüğü mümkün kılmak için hiçbir adamın bu kadar çok şey yapmadığını +görürüz. +

+

+Bu özgürlüğü henüz kazanmadık. Bunu korurken başarısız da +olabiliriz. Başarılı da olsak başarısız da olsak, bu denemelerde özgürlüğün +ne olabileceğine dair bir tablo sunulmuştur. Ve bu çalışmaları ve sözcükleri +oluşturan hayatta, Stallman gibi bu özgürlüğü yaratmak için savaşan herkes +için bir esin kaynağı vardır. +

+ +

+Lawrence Lessig
+Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi. +

+ +
+

Özgür +Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları +hakkında daha fazla bilgi edinin.

+ +
+ + +
+ + + + + + + + + -- cgit v1.2.3