From 1ae0306a3cf2ea27f60b2d205789994d260c2cce Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Christian Grothoff Date: Sun, 11 Oct 2020 13:29:45 +0200 Subject: add i18n FSFS --- talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html | 714 +++++++++++++++++++++++ 1 file changed, 714 insertions(+) create mode 100644 talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html') diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html new file mode 100644 index 0000000..df5ea1e --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/free-sw.html @@ -0,0 +1,714 @@ + + + + + + +Ç’është software-i i lirë? - Projekti GNU - Free Software Foundation (FSF) + + + + + + +

Ç’është software-i i lirë?

+ +
+

Përkufizimi i Software-it të Lirë

+ +

+Keni një pyetje rreth licencimesh software-i të lirë që nuk ka përgjigje +këtu? Shihni burime të tjera tonat +mbi licencime dhe, në qoftë e nevojshme, lidhuni me FSF Compliance Lab +te licensing@fsf.org.

+
+ +
+

+Përkufizimi i software-it të lirë përfaqëson kriterin nëse një program +software i caktuar duhet konsideruar software i lirë. Kohë pas kohe, ne e +rishikojmë këtë përkufizim, për ta qartësuar ose për të zgjidhur pyetje dhe +probleme të holla. Për një listë të ndryshimeve që prekin përkufizimin e +software-it të lirë, shihni ndarjen Historik më +poshtë. +

+ +

+“Burimi i hapur” është diçka e ndryshme: ka një filozofi shumë të ndryshme +të bazuar në vlera të tjera. Edhe përkufizimi praktik i tij është i +ndryshëm, por thuajse krejt programet me burim të hapur janë në fakt të +lirë. Dallimin e shpjegojmë te Pse “Burimi i Hapur” +Nuk e Rrok Thelbin e Software-it të Lirë. +

+
+ +

+“Software i lirë” do të thotë software që respekton lirinë e përdoruesve dhe +bashkësinë. Afërsisht, do të thotë se përdoruesit gëzojnë lirinë ta +xhirojnë, kopjojnë, shpërndajnë, studiojnë, ndryshojnë dhe përmirësojnë +software-in. Kështu që, “software-i i lirë” është punë lirie, jo +çmimi. Që të kuptoni konceptin, duhet ta mendoni “i lirë” si tek “fjala e +lirë”, jo si te “birra falas”. Ndonjëherë e quajmë “libre software”, duke +huazuar fjalën frënge os spanjolle përr “i lirë” si te liria, për të treguar +se nuk nënkuptojmë se është falas. +

+ +

+Ne i mbrojmë këto liri sepse i meriton çdokush. Me këto liri, përdoruesit +(individualisht dhe kolektivisht) e kontrollojnë programin dhe ato që ky bën +për ta. Kur përdoruesit nuk e kontrollojnë programin, e quajmë program “jo +të lirë” ose “pronësor”. Programi jo i lirë e ka vetë kontrollin mbi +përdoruesit, dhe programuesit kontrollojnë programin; kjo e bën programin instrument +pushteti të padrejtë mbi tjetrin. +

+ +

Katër liritë thelbësore

+ +

+Një program është software i lirë nëse përdoruesit e programit gëzojnë mbi +të katër liritë thelbësore: [1] +

+ + + +

+Një program është software i lirë nëse u jep përdoruesve në mënyrë të +mjaftueshme krejt këto liri. Përndryshe është jo i lirë. Teksa mund të +dallojmë skema të ndryshme shpërndarjeje jo të lirë lidhur me sa thellë +s’janë të lira, i konsiderojmë të tëra njësoj joetike.

+ +

Në çfarëdo skenari të dhënë, këto liri duhet të zbatohen mbi çfarëdo kodi që +kemi në plan të përdorim, ose bëjmë të tjerët të përdorin. Për shembull, le +të marrim një program A i cili nis automatikisht një program B që të bëjë +disa gjëra. Nëse kemi në plan ta shpërndajmë A-në siç është, kjo nënkupton +që përdoruesve do t’u duhet B-ja, kështu që na duhet të gjykojmë nëse që të +dy, A-ja dhe B-ja janë të lirë. Por nëse kemi në plan ta ndryshojmë A-në që +të mos e përdorë B-në, vetëm A-ja na duhet i lirë; mund ta shpërfillim B-në.

+ +

+“Software i lirë” nuk do të thotë “jokomercial”. Një program i lirë duhet +të jetë e mundur të përdoret për qëllime komerciale, për zhvillim komercial +të tij, dhe shpërndarje komerciale. Zhvillimi komercial i software-it të +lirë s’është më gjë e pazakontë; software i tillë i lirë komercial është +shumë i rëndësishëm. Mund të keni paguar para për të patur kopje të +software-it të lirë, ose mund t’i keni marrë kopjet falas. Por pavarësisht +se si i siguruat kopjet tuaja, gëzoni përherë lirinë për ta kopjuar dhe +ndryshuar software-in, madje edhe për të +shitur kopje të tij. +

+ +

+Një program i lirë duhet të ofrojë katër liritë për cilindo përdorues që +merr një kopje të software-it, duke pranuar se përdoruesi deri në atë pikë +është në pajtim me kushtet e licencës së lirë që mbulon software-in. +Vendosja e disa lirive nën kufizim për disa përdorues, ose kërkesa që +përdoruesit të paguajnë, në para ose të ngjashme, për t’i ushtruar ato, +është thuajse njësoj me mosakordimin e lirive në fjalë, dhe duke e bërë +kështu programin jo të lirë. +

+ +

Qartësim i vijës në disa pika

+ +

Në pjesën e mbetur të këtij artikulli shpjegojmë më saktësisht se deri ku +lypset të shtrihen liritë e ndryshme, lidhur me probleme të ndryshme, që një +program të jetë i lirë.

+ +

Lirinë për ta xhiruar programin si të doni

+ +

+Liria për të xhiruar programin nënkupton lirinë për çfarëdo lloj personi apo +organizmi ta përdorë në çfarëdo sistemi kompjuteri, për çfarëdo pune apo +qëllimi në përgjithësi, pa iu dashur të komunikojë për këtë me zhvilluesin +apo çfarëdo njësie tjetër të veçantë. Në këtë liri, ajo që ka vlerë është +qëllimi i përdoruesit, jo ai i zhvilluesit; ju si +përdorues jeni të lirë ta xhironi programin për qëllimet tuaja, dhe nëse ia +shpërndani dikujt tjetër, ai është mandej i lirë ta përdorë për qëllimet e +tija, por ju s’keni ndonjë tagër të impononi qëllimet tuaja mbi të. +

+ +

+Liria për ta xhiruar programin si të doni, do të thotë që s’është e ndaluar, +as mund t’ju ndalë kush të bëni kështu. S’ka të bëjë fare me funksionet që +ka programi, nëse është apo jo teknikisht i aftë të funksionojë në çfarëdo +mjedisi të dhënë, apo nëse është apo jo i dobishëm për atë që doni të bëni.

+ +

Për shembull, nëse kodi hedh tej arbitrarisht disa input-e të +kuptimtë—ose madje dështon, sido qoftë—kjo mund ta bëjë +programin më pak të dobishëm, ndoshta madje tërësisht të pavlerë, por nuk u +mohon përdoruesve lirinë ta xhirojnë programin, ndaj nuk bie ndesh me lirinë +0. Nëse programi është i lirë, përdoruesit mund ta përballojnë humbjen e +dobishmërisë, ngaqë liritë 1 dhe 3 u lejojnë përdoruesve dhe bashkësive të +krijojnë dhe shpërndajnë versione të ndryshuara pa kod arbitrar ndotës.

+ +

Lirinë për të studiuar kodin burim dhe për të bërë ndryshime

+ +

+Që liritë 1 dhe 3 (liria për të bërë ndryshime dhe liria për të botuar +versionet e ndryshuara) të kenë kuptim, duhet të keni hyrje te kodi burim i +programit. Ndaj, hyrja në kodin burim është kusht i domosdoshëm për +software-in e lirë. “Kodi burim” i errësuar s’është kod burim i njëmendtë +dhe nuk vlen si kod burim. +

+ +

+Liria 1 përfshin lirinë për ta përdorur versionin tuaj të ndryshuar në vend +të origjinalit. Nëse programi shpërndahet si pjesë e një produkti të +konceptuar të xhirojë versione të modifikuar të dikujt tjetër, por nuk +pranon të xhirojë tuajt — praktikë e njohur si “tivoizim” ose +“kyçje”, ose (sipas terminologjisë së mbrapshtë të praktikuesve të saj) si +“nisje e sigurt” — liria 1 bëhet një pretendim i zbrazët, në vend se +një realitet praktik. Këta dyorë s’janë software i lirë, edhe pse kodi +burim prej nga u përpiluan është i lirë. +

+ +

+Një rrugë e rëndësishme për të ndryshuar një program është ajo përmes +përzierjes së tij në nënrutina dhe module të passhëm lirisht. Nëse licenca +e programit thotë se nuk mund ta përzieni në një modul ekzistues të +licencuar në mënyrë të përshtatshme — për shembull, nëse lyp domosdo +që të jeni i zoti i të drejtave të kopjimit të çdo kodi që shtoni — +atëherë licenca është shumë kufizuese për t’u cilësuar si e lirë. +

+ +

+Nëse një ndryshim përbën apo jo një përmirësim, është diçka subjektive. +Nëse e drejta juaj për të ndryshuar programin kufizohet, në thelb, me +ndryshime që përmirësime i konsideron dikush tjetër, ai program s’është i +lirë. +

+ +

Lirinë për ta rishpërndarë, nëse doni: kushte të domosdoshme

+ +

Liria për të shpërndarë (liria 2 dhe 3) nënkupton që jeni të lirë të +rishpërndani kopje, me ose pa modifikime, falas ose duke zbatuar një çmim +për shpërndarjen, ndaj kujtdo, kudo. Të jesh i +lirë për të bërë këto do të thotë (mes të tjerash) që nuk ju duhet të +kërkoni apo paguani ndonjë leje për të bërë ashtu. +

+ +

+Duhet gjithashtu të gëzoni lirinë për të bërë modifikime dhe përdorur ato +privatisht në punën apo zbavitjen tuaj, pa u dashur as të përmendni diku që +ato ekzistojnë. Nëse i bëni publike ndryshimet tuaja, s’duhet t’ju duhet të +njoftoni dikë veçanërisht, apo në çfarëdo mënyre të veçantë. +

+ +

+Liria 3 përshkruan lirinë për të hedhur në qarkullim si software të lirë +versionet tuaj të modifikuar. Një licencë e lirë mundet të lejojë +gjithashtu rrugë të tjera të hedhjes së tyre në qarkullim; me fjalë të +tjera, s’ka pse të jetë medoemos licencë copyleft1. Por, një licencë që kërkon që versionet e +modifikuar të jenë jo të lirë , nuk cilësohet licencë e lirë. +

+ +

+Liria për të rishpërndarë kopje duhet të përfshijë formatet dyore apo të +ekzekutueshme të programit, si dhe kodin burim, për të dy llojet e +versioneve, të modifikuara ose jo. (Shpërndarja e programeve në formë të +xhirueshme është e domosdoshme për sisteme operativë të lirë të instalueshëm +lehtësisht.) Nëse s’ka rrugë për të prodhuar një formë dyore ose të +ekzekutueshme për një program të dhënë (ngaqë disa gjuhë nuk e mbulojnë këtë +veçori), s’ka gjë, por duhet të gëzoni lirinë për rishpërndarje formash të +tilla, nëse gjeni ose zhvilloni një rrugë për t’i krijuar ato. +

+ +

Copyleft-i

+ +

+Disa lloje rregullash mbi mënyrën e shpërndarjes së software-it të lirë janë +të pranueshme, kur nuk përplasen me liritë qendrore. Për shembull, copyleft (e thënë shumë thjesht) është +rregulli sipas të cilit, kur rishpërndani programin, s’mund të shtoni +kufizime për t’u mohuar të tjerëve liritë qendrore. Ky rregull nuk ka +përplasje me liritë qendrore; në fakt i mbron ato. +

+ +

+Në projektin GNU, copyleft-in e përdorim për të mbrojtur ligjërisht katër +liritë për këdo. Besojmë se ka arsye të rëndësishme pse është më mirë të përdoret copyleft-i. +Megjithatë, software i +lirë jo nën copyleft është gjithashtu etik. Për një përshkrim rreth se +si lidhen me njëri-tjetrin “software-i i lirë” “software nën copyleft” dhe +të tjera kategori software-i, shihni Kategori Software-i të Lirë. +

+ +

Rregulla mbi paketimin dhe hollësi shpërndarjeje

+ +

+Rregullat se si të paketohet një version i modifikuar janë të pranueshme, +nëse nuk e kufizojnë në thelb lirinë tuaj për të hedhur në qarkullim +versione të modifikuara, ose lirinë tuaj për të bërë dhe përdorur privatisht +versione të modifikuar. Ndaj, është e pranueshme që licenca të kërkojë të +ndryshoni emrin e versionit të modifikuar, të hiqni një logo, ose t’i +identifikoni ndryshimet si tuajat. Për sa kohë që këto domosdoshmëri s’janë +edhe aq të rënda, sa t’ju pengojnë efektivisht të hidhni në qarkullim +ndryshimet tuaja, ato janë të pranueshme; jeni duke bërë tashmë ndryshime në +program, ndaj s’do ta keni problem të bëni edhe ca të tjera. +

+ +

+Rregullat sipas të cilave “nëse e bëni versionin tuaj të passhëm në këtë +mënyrë, duhet ta bëni të passhëm edhe në atë mënyrën tjetër” mund të jenë të +pranueshme, me të njëjtat kushte. Shembull i një rregulli të tillë të +pranueshëm është ai që thotë se nëse keni shpërndarë një version të +modifikuar dhe zhvilluesi i mëparshëm kërkon një kopje të tij, duhet t’i +dërgoni një të tillë. (Kini parasysh që një rregull i tillë ju lë ende +mundësinë e zgjedhjes mbi pyetjen ta shpërndani apo jo versionin tuaj.) +Janë të pranueshme edhe rregullat që kërkojnë hedhjen në qarkullim për +përdoruesit të kodit burim për versione që i kaloni në përdorim publik. +

+ +

+Një çështje e veçantë shfaqet kur një licencë lyp ndryshimin e emrit me të +cilin një program përdoret brenda programesh të tjerë. Kjo efektivisht ju +pengon hedhjen në qarkullim të versionit tuaj të ndryshuar, që kështu ai të +mund të zëvendësojë origjinalin, kur përdoret nga këta programe të tjerë. +Kjo lloj domosdoshmërie është e pranueshme vetëm nëse ka ndonjë mundësi të +përshtatshme aliasing2 që ju +lejon të caktoni emrin origjinal të programit si një alias për versionin e +modifikuar.

+ +

Rregulla eksporti

+ +

+Ka raste kur rregulloret e kontrollit të +eksporteve dhe sanksionet tregtare qeveritare mund ta ngushtojnë lirinë +tuaj për shpërndarje ndërkombëtare kopjesh programesh. Zhvilluesit e +software-it nuk kanë fuqi të eliminojnë apo anashkalojnë këto kufizime, por +ajo që mund dhe duhet të bëjnë është të mos pranojnë imponimin e tyre si +kushte për përdorimin e programit. Në këtë mënyrë, kufizimet nuk do të kenë +ndikim mbi veprimtaritë dhe njerëzit jashtë juridiksionit të atyre +qeverive. Kështu që, licencat e software-it të lirë nuk duhet të kërkojnë +bindje ndaj çfarëdo rregulloresh jotriviale eksporti, si kusht për ushtrimin +e cilësdo prej lirive thelbësore. +

+ +

+Thjesht përmendja e ekzistencës së rregullave të eksportit, pa i bërë ato +një kusht te vetë licenca, është e pranueshme, sa kohë që nuk kufizohen +përdoruesit. Nëse një rregullore eksportesh është praktikisht triviale për +software-in e lirë, atëherë bërja e saj e domosdoshme si kusht s’është +problem; por është problem potencial, ngaqë një ndryshim i mëvonshëm në +ligjin e eksportit mund ta bëjë domosdoshmërinë jotriviale, duke e bërë +kështu jo të lirë software-in. +

+ +

Konsiderata ligjore

+ +

+Që këto liri të jenë të njëmendta, ato duhet të jenë përhershme dhe të +pashfuqizueshme, sa kohë që s’bëni gjë të keqe; nëse zhvilluesi i +software-it ka fuqinë ta shfuqizojë licencën, ose të shtojë në kushtet e saj +kufizime pas dasme, pa bërë ju diçka që t’i japë shkak, software-i është jo +i lirë. +

+ +

+Një licencë e lirë nuk duhet të kërkojë pajtueshmëri me licencën e një +programi jo të lirë. Ndaj, për shembull, nëse një licencë kërkon që të +pajtoheni me licencat e “krejt programeve që përdorni”, në rastin e një +përdoruesi që xhiron programe jo të lira do të kërkonte pajtueshmëri me +liccencat e këtyre programeve jo të lira;kjo e bën licencën jo të lirë. +

+ +

+Është e pranueshme për një licencë të lirë të specifikojë se cili ligj i +juridiksionit e prek, ose se ku duhen trajtuar mosmarrëveshjet, ose që të +dyja. +

+ +

Licenca me bazë kontrata

+ +

+Shumica e licencave të software-it të lirë bazohen në të drejta të kopjimit +(copyright), dhe ekzistojnë kufizime mbi se ç’lloj domosdoshmërisë mund të +bëhen të detyrueshme përmes të drejtave të kopjimit. Nëse një licencë e +bazuar në të drejta kopjimi e respekton lirinë në mënyrat e përshkruara më +sipër, ka shumë pak mundësi të ketë ndonjë lloj problemi tjetër që nuk e +kemi marrë parasysh tashmë (kjo ndodh, me raste). Por, disa licenca +software-i të lirë bazohen në kontrata, dhe kontratat mund të imponojnë një +gamë shumë më të gjerë kufizimesh të mundshme. Kjo do të thotë se ka mjaft +mënyra të mundshme që një licencë e tillë të jetë kufizuese dhe jo e lirë sa +për të mos u pranuar më. +

+ +

+S’mund të radhitim dot gjithë mënyrat se si mund të ndodhë kjo. Nëse një +licencë me bazë kontrata e kufizon përdoruesin në një mënyrë jo të zakonshme +sipas të cilës licencat e bazuara në të drejta kopjimi nuk munden, dhe e +cila s’është përmendur këtu si e ligjshme, do të na duhet të mendohemi për +të, dhe gjasat janë që do të dalim me përfundimin se është jo e lirë. +

+ +

Përdorni fjalët e duhura kur flisni mbi software-in e lirë

+ +

+Kur flitet rreth software-it të lirë, është mirë të shmangen terma të tillë +si “dhënë falas” ose “falas”, ngaqë këto terma nënkuptojnë se punë këtu +është te çmimi, jo te liria. Disa terma të rëndomtë, të tillë si “pirateri” +trupëzojnë opinione që shpresojmë se nuk do t’i bëni tuajt. Për një +diskutim të këtyre termave, shihni Fjalë Që Duhen Shmangur (ose Përdorur +me Kujdes) Ngaqë Janë Me Spec ose Ngatërruese. Kemi gjithashtu edhe një +listë përkthimesh të përshtatshme +të “free software” në gjuhë të ndryshme. +

+ +

Si i interpretojmë këto kritere

+ +

+Së fundi, vini re që kritere si ato të pohuara në këtë përkufizim të +software-it të lirë kërkojnë përsiatje të kujdesshme për interpretimin e +tyre. Për të vendosur nëse licenca e një software-i të caktuar kualifikohet +si licencë software-i të lirë, e gjykojmë duke u bazuar në këto kritere për +të përcaktuar nëse pajtohet me frymën e tyre, si dhe për fjalët e sakta. +Nëse një licencë përfshin kufizime të papranueshme, e hedhim poshtë, edhe +pse nuk e patëm parashikuar problemin te këto kritere. Ndonjëherë ndonjë +domosdoshmëri licence nxjerr një çështje që kërkon mendim të thelluar, +përfshi diskutime me një jurist, përpara se të mund të vendosim nëse +domosdoshmëria është e pranueshme. Kur mbërrijmë në një përfundim rreth një +problemi të ri, shpesh i përditësojmë këto kushte për ta bërë më të lehtë të +shihet pse licenca të caktuara kualifikohen ose jo. +

+ +

Merrni ndihmë rreth licencash të lira

+ +

+Nëse interesoheni se kualifikohet apo jo si licencë software-i të lirë një +licencë e caktuar, shihni listën tonë +të licencave. Nëse licenca për të cilën interesoheni nuk gjendet atje, +mund të na pyesni rreth saj duke na dërguar një email te <licensing@gnu.org>. +

+ +

+Nëse po mendoheni për të hartuar një licencë të re, ju lutemi, lidhuni me +Free Software Foundation së pari, duke u shkruar te kjo adresë. Shtimi i +licencave të ndryshme për software-in e lirë do të thotë shtim i përpjekjeve +të përdoruesve për t’i kuptuar licencat; mund të jemi në gjendje t’ju +ndihmonin të gjenit një licencë ekzistuese Software-i të Lirë që i plotëson +nevojat tuaja. +

+ +

+Nëse kjo s’është e mundur, nëse vërtet keni nevojë për një leje të re, me +ndihmon tonë mund të sigurohet që licenca të jetë vërtet licencë Software-i +të Lirë dhe të shmangë probleme të ndryshme praktike. +

+ +

Tej Software-it

+ +

+Doracakët e software-it duhet të jenë të +lirë, për të njëjtat arsye që software-i duhet të jetë i lirë, dhe ngaqë +doracakët janë në fakt pjesë e software-it. +

+ +

+Të njëjtët argumente vlejnë për lloje të tjera veprash të përdorimit praktik +— domethënë, për vepra që trupëzojnë dije të dobishme, fjala vjen, +vepra edukative apo vepra referimi. Wikipedia është shembulli më i mirënjohur. +

+ +

+Çfarëdo lloj vepre mund të jetë e lirë, dhe përkufizimi i +software-it të lirë është zgjeruar në një përkufizim veprash kulturore të lira i +zbatueshëm mbi çfarëdo lloji veprash. +

+ +

Burim i Hapur?

+ +

+Një grup tjetër përdor termin “burim i hapët” për të nënkuptuar diçka të +afërt (por jo identike) me “software-in e lirë”. Ne parapëlqejmë termin +“software i lirë”, ngaqë pasi të dëgjoni si i referohet lirisë, dhe jo +çmimit, ju sjell në mendje lirinë. Fjala “i hapët” nuk i referohet kurrë +lirisë. +

+
+ +

Historik

+ +

Përkufizimin e Software-it të Lirë e rishikojmë herë pas here. Ja një listë +e ndryshimeve thelbësore, tok me lidhje për të parë saktësisht se ç’kemi +ndryshuar.

+ + + +

Ka zbrazëti në numrat e versioneve të treguar më sipër, ngaqë ka ndryshime +të tjera në këtë faqe që nuk prekin përkufizimin ose interpretime të tij. +Për shembull, lista nuk përfshin ndryshimet te anësoret, formatimi, +drejtshkrimi, shenjat e pikësimit, apo pjesë të tjera të kësaj faqeje. +Listën e plotë të ndryshimeve te faqja mund ta shqyrtoni përmes ndërfaqes +cvsweb.

+ +

Poshtëshënim

+
    +
  1. Arsyeja pse numërohen si 0, 1, 2 dhe 3 ka të bëjë me historinë. Aty rreth +1990-s kish tre liri, të numërtuara 1, 2 dhe 3. Mandej kuptuam se liria për +ta xhiruar programin lypsej të përmendej shprehimisht. Ishte e qartë se qe +më elementare se tre të tjerat, ndaj duhet t’u paraprinte atyre. Në vend që +të rinumërtonim të tjerat, e bëmë liria 0.
    2. +
+ +
+ + +
+ + + + + + + + + -- cgit v1.2.3