diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/tr/why-free.html')
| -rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/tr/why-free.html | 438 |
1 files changed, 438 insertions, 0 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/tr/why-free.html b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/why-free.html new file mode 100644 index 0000000..28198e7 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/why-free.html @@ -0,0 +1,438 @@ +<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/why-free.en.html" --> + +<!--#include virtual="/server/header.tr.html" --> +<!-- Parent-Version: 1.77 --> + +<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> +<title>Yazılımın Neden Sahibi Olmamalıdır - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title> + +<meta name="Keywords" content="GNU, GNU Projesi, FSF, Özgür Yazılım, Özgür Yazılım Vakfı, Yazılımın Neden +Sahibi Olmamalıdır" /> + +<!--#include virtual="/philosophy/po/why-free.translist" --> +<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" --> +<h2>Yazılımın Neden Sahibi Olmamalıdır</h2> + +<p>yazan <a href="http://www.stallman.org/"><strong>Richard +Stallman</strong></a></p> + +<p> +Sayısal bilgi teknolojisi, bilginin güncellenmesini ve kopyalanmasını +kolaylaştırarak insanlığa katkıda bulunmaktadır. Bilgisayarlar bu işlemleri +hepimiz için daha kolay hale getirmeyi vaad etmektedirler.</p> + +<p> +Bu kolaylaştırma, herkes tarafından istenmemektedir. Telif hakları sistemi +yazılım programlarına, çoğunun yazılımının olası faydalarını kamudan saklama +gayesinde bulunan “sahip” verir. Kullandığımız yazılımların +yalnızca kendileri tarafından kopyalanabilir ve değiştirilebilir olmasını +istemektedirler.</p> + +<p> +Telif hakları sistemi matbaa ile eşzamanlı gelişmiştir— kopyalamaya +seri üretimi getiren teknoloji. Telif hakları sistemi bu teknoloji ile uyum +içindeydi çünkü burada söz konusu olan sadece seri ve yüksek hacimli üretim +yapabilecek kopyalayıcıların kısıtlanmasıydı. Bu sistem, kitap okurlarının +özgürlüğünü kısıtlamıyordu. Baskı makinasına sahip olmayan sıradan birf +okur, kitabını ancak kalem ve mürekkep kullanarak kopyalabilirdi ve bunun +için çok az okur suçlanmıştı.</p> + +<p> +Sayısal teknoloji matbaaya göre çok daha esnektir: bilgi bir kez sayısal +hale sokulduktan sonra kolayca kopyalanarak başkaları ile +paylaşılabilir. İşte tam da bu esneklik telif hakları gibi bir sistem ile +uyumsuzluğa yol açar. Günümüzde yazılım telif haklarının uygulanması için +giderek artan şiddette tedbirlerin alınmasına da bu uyumsuzluk yol +açmaktadır. Yazılım Yayıncıları Birliği'nin (Software Publishers Association +- SPA) şu dört uygulamasına bakalım:</p> + +<ul> +<li>Arkadaşınıza yardım etme amacıyla dahi olsa yazılım sahiplerine itaat +etmemenin yanlış olduğunu vurgulayan yoğun propaganda.</li> + +<li>İş ya da okul arkadaşlarını gizlice şikayet edecek ispiyoncularla +işbirliğine gidilmesi.</li> + +<li>İşyerlerine ve okullara (genellikle polis yardımı ile) yapılan baskınlar ve +insanlardan kanun dışı kopyalama yapmadıklarına dair kanıt istenmesi.</li> + +<li><abbr title="Massachusetts Institute of Technology">MIT</abbr>'den David +LaMacchia gibi kişilerin, bırakın yazılım kopyalamayı (herhangi bir şey +kopyaladığı için suçlanmadı), sadece kopyalama cihazlarını açıkta +bıraktıkları ve bunların kullanımını sansürlemedikleri gerekçeleri ile (ABD +devleti tarafından, SPA'nın talebi üzerine) kovuşturma.<a +href="#footnote1">[1]</a></li> +</ul> + +<p> +Bu uygulamalar, her kopyalama makinasının başında izinsiz kopyalamayı +engellemek üzere bir görevli bulunan ve vatandaşlarının bilgiyi gizlice +kopyalayıp el altından 'samizdat' olarak dağıtmak zorunda kaldığı eski +Sovyetler Birliği'ndeki uygulamaları andırmaktadır. Elbette aralarında bir +fark var: Sovyetler Birliği'ndeki bu uygulamaların amacı politikti, ABD'de +ise asıl amaç kârdır. Ancak bizi etkileyen amaçlar değil eylemlerdir. Her ne +sebeple olursa olsun bilgi paylaşımının engellenmek istenmesi benzer +yöntemlere ve sert uygulamalara yol açmaktadır.</p> + +<p> +Yazılım sahipleri bilgiyi kullanma hakkımızı kontrol etmek için pek çok +çeşit görüş hazırlarlar:</p> + + +<ul> +<li id="name-calling">Terim karmaşası yaratmak. + +<p> +Sahipler, “korsanlık” ve “hırsızlık” gibi kötü +çağrışımlı sözcüklerin yanı sıra “fikri mülkiyet” ve +“zarar” gibi hukuki terimleri kullanarak kamuoyuna belirli bir +düşünce şeklini dayatmaya çalışmaktadırlar— programlar ile fiziksel +nesneler arasında bir basit benzetme.</p> + +<p> +Fiziksel nesnelerin mülkiyetine dair fikir ve içgüdülerimiz, bu nesnelerin +sahibinin <em>elinden alınmalarının></em> doğru bir şey olup olmadığı +üzerine kuruludur. Bir şeyin <em>kopyalanmasına</em> direk olarak +ilgilendirmez. Yine de yazılım sahipleri birebir aynı mülkiyet kavramlarını +uygulamamızı istemektedirler.</p></li> + +<li id="exaggeration">Abartma. + +<p> +Sahipler, kullanıcılar programları izinsiz olarak kopyaladıklarında +“zarar” gördüklerini veya “ekonomik kayba” +uğradıklarını söylerler. Ancak kopyalama yazılım sahibi üzerinde doğrudan +bir etkiye yol açmaz ve kimseye zarar vermez. Yazılım sahibi, ancak yazılım +için para ödeyecek bir kullanıcı bunun yerine kopyalamayı tercih ederse bir +kayba uğrayabilir.</p> + +<p> +Biraz düşünürsek görürüz ki çoğu kişi kopyaladığı şeyi para karşılığı satın +alacak değildir. Buna rağmen yazılım sahipleri sanki herkes bir kopyayı +satın alacakmış gibi 'kayıp'larını hesaplarlar. Buna en nazik ifade ile +abartmak denir.</p></li> + +<li id="law">Kanun. + +<p> +Yazılım sahipleri sık sık kanunların mevcut durumundan ve bizi tehdit etmek +için kullanabilecekleri cezalardan bahsederler. Bu yaklaşım, içinde günümüz +yasalarının sorgulanamaz bir ahlak öğretisi olduğu düşüncesini +barındırır—aynı zamanda da söz konusu cezaları (hiç kimsenin +varlıklarından sorumlu olmadığı) doğa yasaları olarak kabul etmemiz +beklenir.</p> + +<p> +Bu ikna etme yöntemi eleştirel düşünceye fazla dayanamaz, alışılmış düşünsel +pratikleri kuvvetlendirmeye yöneliktir.</p> + +<p> +Kanunların haklı/haksız ayrımı getirmediği aşikardır. Her Amerikalı +hatırlamalıdır ki, 1950'lerde, pek çok eyalette bir siyahi kişinin otobüsün +ön kısmında oturması kanunen yasak idi ancak bunun haklı olduğunu ancak +ırkçılar iddia edebilir.</p></li> + +<li id="natural-rights">Doğal haklar. + +<p> +Yazarlar genellikle yazdıkları programlar ile aralarında özel bir bağ +bulunduğunu ve bu sebepten dolayı programla ilgili istek ve çıkarlarının +geriye kalan herkesinkinden—hatta dünyanın geriye kalanından daha +önemli olduğunu savunurlar. (Genellikle yazılımın kopyalama hakkına sahip +olan yazarı değil, bir şirkettir, ancak bu çelişkiyi görmezden gelmemiz +beklenir.)</p> + +<p> +Bu iddiayı bir etik aksiyomu olarak sunanlara—yazar sizden daha +önemlidir aksiyomu—kendim de kayda değer bir yazılım geliştiricisi +olarak ancak bu iddianın saçma olduğunu söyleyebilirim.</p> + +<p> +Ancak insanlar bu doğal haklara dair iddiaları iki sebepten ötürü mantıklı +bulmaya eğilimlidir.</p> + +<p> +Birinci sebep fiziksel nesnelere benzetme eğilimidir. Ben makarna makarna +pişirdiğimde bunu bir başkası yerse itiraz ederim çünkü öyle bir durumda ben +yiyemem. Karşımdakinin eylemi ona fayda sağladığı ölçüde bana zarar verir; +içimizden sadece biri makarna yiyebilir, o halde soru şudur: kim? Aramızdaki +en küçük bir ayrım dahi etik dengenin değişmesini getirir.</p> + +<p> +Yukarıdaki durumdan farklı olarak benim yazdığım bir programı çalıştırmanız +ya da değiştirmeniz sizi doğrudan etkilerken beni ancak dolaylı yoldan +etkiler. Bir arkadaşınıza verdiğiniz kopya sizi ve arkadaşınızı beni +etkilediğinden daha çok etkiler. Böyle şeyleri yapmamanızı söyleme gücüne +sahip olmamalıyım. Hiç kimse olmamalı.</p> + +<p> +İkinci sebep ise yazarların doğal hakları olması gerektiği kuramının, +toplumumuzun kabul edilmiş ve sorgulanamaz bir geleneği olarak insanlara +anlatılmış olmasıdır.</p> + +<p> +Tarihi açıdan bakarsak tam tersi durumun söz konusu olduğunu görürüz. ABD +Anayasası oluşturulurken yazarların doğal haklara sahip oldukları fikri öne +sürülmüş fakat kesin ve net şekilde reddedilmişti. İşte bundan ötürü ABD +Anayasası telif hakları sistemine <em>izin verir</em> ancak bunu <em>şart +koşmaz</em>. Telif hakkının geçici olmak zorunda olduğunun belirtilmesinin +sebebi de zaten budur. Yine ABD Anayasa'sında telif hakkının amacının yazarı +ödüllendirmek değil, gelişmeyi teşvik etmek olduğu belirtilmiştir. Telif +hakkı kısmen yazarı ve daha fazla da yayıncıları ödüllendirir ancak bu +ödüllendirmenin amacı davranış değişikliğini sağlamaktır.</p> + +<p> +Toplumumuzun asıl geleneği telif hakkının kamunun doğal haklarına tecavüz +ettiği yönündedir—ve telif hakkına ancak uzun vadeli kamu yararı +yüzünden izin verilmektedir.</p></li> + +<li id="economics">Ekonomi. + +<p> +Yazılımların sahipli olması gerektiği iddiası ile ilgili olarak öne sürülen +son görüş ancak bu şekilde daha çok yazılım üretmenin mümkün olacağı +düşüncesidir.</p> + +<p> +Diğerlerine kıyasla bu görüş biraz daha mantıklı bir yaklaşım gibi +durmaktadır. Geçerli bir hedefe yöneliktir—yazılım kullanıcılarını +tatmin etmek. İnsanların bir şeyi üretmelerinin karşılığını iyi bir şekilde +almaları halinde o şeyden daha çok ürettikleri deneysel olarak +gözlemlenebilir.</p> + +<p> +Ancak ekonomik görüşün bir kusuru vardır: farkın sadece ne kadar para +ödendiği ile ilgili olduğu varsayımına dayanır. Bu varsayıma göre bizim +istediğimiz <em>yazılım üretimi</em>dir, yazılımın sahibi olsun ya da +olmasın.</p> + +<p> +İnsanlar bu varsayımı olduğu gibi kabul ederler çünkü fiziksel nesnelere +dair deneyimlerimizle uyumludur. Bir sandviçi ele alalım. Eşdeğer bir +sandvici bedava ya da fiyatını ödeyerek alabilirsiniz. Eğer böyle ise iki +eylem arasındaki tek fark ödediğiniz paradır. Satın almak zorunda olmanız ya +da olmamanız sandvicin tadını, besleyici değerini değiştirmez ve her +halükarda o sandvici sadece bir kez yiyebilirsiniz. Sandivici bir sahipten +satın alıp almamanız bu eylemin ardından cebinizde kalan para dışında başka +hiçbir şeyi doğrudan etkileyemez.</p> + +<p> +Bu düşünce her fiziksel nesne için geçerlidir—bir sahibinin olup +olmaması onun <em>ne olduğunu</em> doğrudan etkilemez ya da onu aldıktan +sonra onunla ne yapacağınızı.</p> + +<p> +Ancak eğer bir programın sahibi varsa bu onun ne olduğunu ve onu satın +alırsanız onunla ne yapacağınızı etkiler. Buradaki fark sadece para farkı +değildir. Yazılımların sahiplerinin bulunması sistemi, bu sahiplerin bir şey +üretmesini sağlar ancak üretilen şey toplumun ihtiyaç duyduğu şey +değildir. Bu da hepimizi etkileyen korkunç bir etik kirliliğe yol açar.</p></li> + +</ul> + +<p> +Toplumun neye ihtiyacı vardır? Vatandaşlarının sorunsuzca erişebileceği +bilgiye ihtiyacı vardır—örneğin insanların sadece çalıştırabilecekleri +değil aynı zamanda okuyabilecekleri, düzeltebilecekleri, +uyarlayabilecekleri, geliştirebilecekleri programlar. Ancak yazılım +sahiplerinin sunduğu, genellikle inceleyemeyeceğimiz ya da +değiştiremeyeceğimiz bir kara kutudan ibarettir.</p> + +<p> +Toplumun aynı zamanda özgürlüğe ihtiyacı vardır. Bir programın bir sahibi +olduğunda insanlar hayatlarının bir bölümü üzerindeki kontrolü kaybetmiş +olurlar.</p> + +<p> +Tüm bunların ötesinde toplumun ihtiyacı olan şey vatandaşlar arasındaki +gönüllü işbirliği ruhunun pekiştirilmesidir. Yazılım sahipleri, bizler +komşularımıza doğal olarak yardım ederken bu yaptığımız şeyin +“korsanlık” olduğunu söylediklerinde toplumumuzun ruhunu +kirletmiş olurlar.</p> + +<p> +Bu yüzden <a href="/philosophy/free-sw.html">özgür yazılımdan</a> +bahsederken kast ettiğimiz özgürlük kavramıdır; fiyat kavramı değil.</p> + +<p> +Sahiplerin öne sürdüğü ekonomik görüş hatalıdır ancak ekonomi meselesi +gerçek bir meseledir. Bazı insanlar sırf işin zevkinden ve getireceği ruhsal +tatmin, şöhret gibi şeylerden ötürü faydalı yazılımları geliştirirler ancak +bu insanların geliştirdiklerinin ötesinde yazılımları istiyorsak para +bulmamız gerektiği doğrudur.</p> + +<p> +1980'lerden beri özgür yazılım geliştiricileri para bulmak için bazı +yöntemleri denemiş ve bazen başarılı olmuşlardır. Kimsenin çok zengin olması +şart değildir; ortalama bir Amerikan ailesinin geliri yıllık olarak yaklaşık +35.000$'dır ve bu miktarın programlamadan çok daha zevksiz işler için bile +yeterli motivasyonu sağladığı görülmüştür.</p> + +<p> +Yıllar boyunca, ta ki bir üniversite vakfı bunu gereksiz kılana dek, +geliştirmiş olduğum özgür yazılımlara talebe yönelik özelleştirmeler yaparak +hayatımı kazandım. Eklediğim her özellik süreç içinde standart sürüme de +eklendi ve böylece halka sunuldu. Müşterilerim, bireysel olarak öncelikli +olduğunu düşündüğüm özellikleri bir an önce geliştirmem yerine kendi +ihtiyaçları için gerekli olan özellikleri geliştirmem için bana para +ödediler.</p> + +<p> +Bazı özgür yazılım geliştiricileri teknik destek hizmeti satarak para +kazanmaktadır. 1994 yılında, yaklaşık 50 personeli olan Cygnus Support, +yaptığı hesaplara dayanarak personelinin vaktinin %15'inin özgür yazılım +geliştirmeye gittiğini belirtmiştir, bir yazılım firması için kayda değer +bir oran.</p> + +<p> +1990'ların başında, aralarında Intel, Motorola, Texas Instruments ve Analog +Devices'ında bulunduğu bazı şirketler bir araya gelerek C dili için özgür +GNU derleyicisinin geliştirilmesi amacıyla finansal destek vermişlerdir. Ada +dili için GNU derleyicisi 90'lı yıllarda ABD Hava Kuvvetleri tarafından +finanse edilmiştir ve o zamandan beri özellikle bu amaçla oluşturulmuş bir +firma tarafından sürdürülmektedir.</p> + +<p> +Özgür yazılım hareketi hala zayıf. Ancak ABD'deki dinleyici tarafından +desteklenen radyo örneğinde de görüldüğü gibi kullanıcıları para ödemeye +zorlamadan da büyük faaliyetleri desteklemek mümkündür.</p> + +<p> +Günümüzde yaşayan bir bilgisayar kullanıcısı olarak <a +href="/philosophy/categories.html#ProprietarySoftware">özel mülk</a> bir +program kullanıyor olabilirsiniz. Eğer arkadaşınız sizden bir kopya isterse +onu reddetmek doğru olmaz. İşbirliği telif hakkından daha önemlidir. Ancak +gizli kapaklı bir işbirliği iyi bir topluma yol açmaz. İnsan hayatını +dürüstçe, açık bir şekilde ve gururla yaşamalıdır; bu da özel mülk +yazılımlara “hayır” demektir.</p> + +<p> +Yazılım kullanan diğer insanlarla açık açık ve özgür şekilde işbirliğine +gitmeyi hak ediyorsunuz. Yazılımın nasıl çalıştığını öğrenmeyi hak +ediyorsunuz ve öğrencilere bu bilgiyi öğretmeyi hak ediyorsunuz. Yazılım +bozulursa takdir ettiğiniz bir programcıyı tutup onu düzeltebilmeyi hak +ediyorsunuz.</p> + +<p> +Özgür yazılımı hak ediyorsunuz.</p> + +<h3>Dipnotlar</h3> +<ol> +<li id="footnote1">Suçlamalar sonradan düştü.</li> +</ol> + +<hr /> +<blockquote id="fsfs"><p class="big">Bu makale <a +href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür +Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Makaleleri</cite></a> +kitabında yayınlanmıştır.</p></blockquote> + +<div class="translators-notes"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> + </div> +</div> + +<!-- for id="content", starts in the include above --> +<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" --> +<div id="footer"> +<div class="unprintable"> + +<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a +href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a> adresine iletin. FSF ile +iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen +çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a +href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a> adresine +gönderin.</p> + +<p> +<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, + replace it with the translation of these two: + + We work hard and do our best to provide accurate, good quality + translations. However, we are not exempt from imperfection. + Please send your comments and general suggestions in this regard + to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> + + <web-translators@gnu.org></a>.</p> + + <p>For information on coordinating and submitting translations of + our web pages, see <a + href="/server/standards/README.translations.html">Translations + README</a>. --> +Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve +önerilerinizi lütfen <a +href="mailto:web-translators@gnu.org">bize bildirin</a>.</p><p>Bu +yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a +href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a> +sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri +gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a +href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a +href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma sayfamızı</a> +ziyaret edebilirsiniz.</p> +</div> + +<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to + files generated as part of manuals) on the GNU web server should + be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this + without talking with the webmasters or licensing team first. + Please make sure the copyright date is consistent with the + document. For web pages, it is ok to list just the latest year the + document was modified, or published. + + If you wish to list earlier years, that is ok too. + Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying + years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable + year, i.e., a year in which the document was published (including + being publicly visible on the web or in a revision control system). + + There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers + Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> +<p>Copyright © 1994, 2009, 2020 Richard Stallman</p> + +<p>Bu sayfa <a rel="license" +href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative +Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında +lisanslanmıştır.</p> + +<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" --> +<div class="translators-credits"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> +<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p> +<ul> + +<li> +Emre Sevinç +<a href="mailto:emre.sevinc@gmail.com"><emre.sevinc@gmail.com></a>, +2003. +</li> + +<li> +Sönmez Kartal +<a href="mailto:sz@szk0.org"><sz@szk0.org></a>, +2008. +</li> + +<li> +<a href="http://www.pittle.org/">Ali Servet Dönmez</a> +<a href="mailto:asd@pittle.org"><asd@pittle.org></a>, +2009. +</li> +<li> +The FLOSS Information <theflossinformation@yandex.com>, 2019. +</li> + +</ul></div> + +<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> +Son Güncelleme: + +$Date: 2020/07/01 16:32:17 $ + +<!-- timestamp end --> +</p> +</div> +</div> +</body> +</html> |