diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html')
-rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html | 303 |
1 files changed, 303 insertions, 0 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html new file mode 100644 index 0000000..fbdcda4 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html @@ -0,0 +1,303 @@ +<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" --> + +<!--#include virtual="/server/header.tr.html" --> +<!-- Parent-Version: 1.86 --> + +<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> +<title>Özgür Yazılım, Özgür Toplum'a Giriş - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title> + +<!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" --> +<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" --> +<h2><a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><i>Özgür +Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</i>'na +Giriş</a></h2> + +<p> +Lawrence Lessig, Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi +</p> + +<p> +Her nesil kendi filozofuna bir zamanın hayal gücünü yakalayan bir yazar ya +da sanatçıya sahiptir. Bazen bu filozoflar oldukları gibi tanınırlar; +genelde gerçek bağlantı kurulmadan önce nesillerin bunu anlamaları zaman +alır. Ancak bu filozoflar tanınsalar da tanınmasalar da, bir şiirin +fısıltısında ya da politik bir hareketin patlamasında da olsa, bir zaman, +ideallerini konuşan insanlar tarafından ortaya çıkarılır. +</p> +<p> +Bizim neslimizin bir filozofu var. O bir sanatçı ya da profesyonel bir yazar +değil. O bir programcı. Richard Stallman çalışmalarına programcı ve işletim +sistemi yazılımı hazırlayan bir mimar olarak <abbr title="Massachusetts +Institute of Technology">MIT</abbr>’nin laboratuarlarında başladı. Programcı +ve “Kod” olarak tanımlanan bir dünyada özgürlük için oluşturulan bir +hareketin mimarı olarak toplum yaşamının bir aşamasında kariyerini +oluşturdu. +</p> +<p> +“Kod”, bilgisayarları çalıştıran teknolojidir. Yazılımda yazılsa da +donanımda gömülü olsa da, kod, ilk olarak makinelerin çalışmasını +yönlendiren sözcükler halinde yazılan bir yönergeler topluluğudur. Bu +makineler, bilgisayarlar, hayatımızı gitgide daha çok tanımlamakta ve +kontrol etmektedir. Bu makineler, telefonların nasıl bağlandığını ve +televizyonda neyin gösterildiğini belirler. Bilgisayarlar, videonun bir +bilgisayara geniş bant bir bağlantı üzerinden gösterim yapabilip +yapamadığını belirler. Bir bilgisayarın üreticisine neyi geri raporladığını +kontrol ederler. Bu makineler bizi yönetir. Kod da bu makineleri yönetir. +</p> +<p> +Bu kod üzerinde nasıl bir kontrolümüz olmalıdır? Nasıl bir anlayış +olmalıdır? Olanaklı kıldığı kontrole uyum sağlamak için nasıl bir özgürlük +olmalıdır? Ne gibi bir güç olmalıdır? +</p> +<p> +Bu sorular Stallman’ın hayatının temelini oluşturmaktadır. Çalışmaları ve +sözcükleriyle, kodu “özgür” tutmanın önemini bizlere göstermiştir. Buradaki +özgürlük ifadesi kod yazan kimselere ücret ödenmemesi anlamına gelmemektedir +ancak yazılan kontrol kodlarının herkes için saydam olması ve uygun +görüldüğü şekilde herkesin ilgili kodları kontrol etme ve değiştirme hakkına +sahip olması anlamına gelmektedir. Bu “özgür yazılımdır”; “özgür yazılım” +kodla inşa edilmiş bir dünyaya ilişkin bir yanıttır. +</p> +<p> +“Free”. Stallman kendi adına bu anlam belirsizliği için +üzülmektedir. Üzülecek bir şey yoktur. Bulmacalar insanları düşünmeye zorlar +ve bu “özgür” ifadesi iyi bir bulmacayı teşkil etmektedir. Modern +Amerikalılara “özgür yazılım” ütopik, imkânsız bir şey gibi +gelmektedir. Hiçbir şey hatta bir öğle yemeği bile ücretsiz +değildir. Dünyayı yöneten en kritik makineleri yöneten en önemli sözcükler +nasıl “özgür - ücretsiz” olabilir ki? Aklı başında bir topluluk nasıl olur +da böyle bir idealin peşinde koşar? +</p> +<p> +“Özgür” sözcüğünün tınısı bizim bir fonksiyonumuzdur, ifadenin bir +fonksiyonu değildir. “Özgür” farklı anlamlara sahiptir, bunlardan yalnızca +bir tanesi “fiyat”a atıf yapar. Stallman’a göre, “özgür” ifadesinin çok daha +temel bir anlamı “özgür konuşma” ya da belki de daha net olarak “özgür +işçilik” ifadelerinde görülmektedir. Maliyet açısından özgür değil ancak +diğerleri tarafından kontrolünde sınırlı olmaması açısından özgür anlamına +gelmektedir. Özgür yazılım, tıpkı özgür kanunlar gibi saydam ve değişime +açık kontroldür ya da kontrollerini bilinir ve değişime açık hale +getirdiklerinde “özgür topluluğun” kanunları özgürdür. Stallman’ın “özgür +yazılım hareketinin” hedefi “özgür” hale getirerek değişime tâbi olan kodu +şeffaf hale getirmektir. +</p> +<p> +Bu şeffaf hale getirmenin mekanizması, GPL olarak adlandırılan bir lisans +aracılığıyla gerçekleştirilen “copyleft” olarak adlandırılan alışılagelmedik +bir şekilde akıllı olan bir yöntemdir. Copyright kanununun gücünü +kullanarak, “özgür yazılım” yalnızca açık ve değişikliğe tâbi olmasını +sağlamaz ayrıca “özgür yazılımı” (ve teknik açıdan “türevsel çalışma” olarak +da sayılan) alan ve kullanan diğer yazılımın da özgür olmasını sağlar. Özgür +bir yazılım programını kullanıyorsanız ve uyarlıyorsanız ve daha sonra bu +uyarlanmış sürümü insanlara sunuyorsanız, dağıtılan sürüm, uyarlanan sürüm +kadar özgür olmalıdır. Öyle olmalıdır aksi takdirde telif hakkı yasası ihlâl +edilmiş olacaktır. +</p> +<p> +“Özgür yazılımın” özgür toplumlar gibi düşmanları vardır. Microsoft, GPL’ye +karşın bir mücadele başlatmıştır, kendisini dinleyen herkesi GPL’nin +“tehlikeli” bir lisans olduğu konusunda uyarmaktadır. Ancak adlandırdığı +tehlikeler büyük ölçüde aldatıcıdır. Diğerleri, değiştirilmiş sürümlerin de +özgür olması konusunda GPL’nin ısrarındaki “baskıya” karşı +çıkmaktadır. Ancak şart demek baskı demek değildir. Milyonlarca dolar +ödemeden Office ürününün modifiye edilmiş sürümlerini dağıtmak için +kullanıcılarına izin vermeyi reddetmek Microsoft için bir baskı değilse, o +zaman GPL’nin özgür yazılımın değiştirilmiş sürümlerinin de özgür olması +konusunda baskı yapması da baskı değildir. +</p> +<p> +Stallman’ın mesajını çok aşırı olarak adlandıranlar da bulunabilir. Ancak bu +mesaj aşırı değildir. Gerçekte, açık anlamda, Stallman’ın çalışması, koddan +önce dünyada geleneğimizin gerçekleştirdiği özgürlüklerin basit bir +dönüşümüdür. “Özgür yazılım”, kod tarafından belirlenen dünyanın, koddan +önce dünyayı oluşturan geleneğimiz kadar “özgür” olmasını sağlamaktadır. +</p> +<p> +Örneğin, “Özgür bir toplum” kanunlar ile düzenlenir. Ancak, özgür herhangi +bir toplumun kanun aracılığıyla bu düzenleme üzerine getirdiği bazı +sınırlamalar mevcuttur. Düzenlemelerini düzenlenmiş olan kurallardan +saklayan hiçbir hükümet geleneğimizde yer alamaz. Kanunlar her şeyi kontrol +eder. Ancak bunu şeffaf bir şekilde yapar. Ve kanun, düzenlediği kimseler ya +da düzenlediği birimler (avukatlar, yasama meclisleri) tarafından +bilinebilir ve kontrol edilebilir olduğunda şeffaftır. +</p> +<p> +Kanun üzerindeki bu şart, bir yasama meclisinin çalışmasının kapsamının +dışına kadar uzanır. Amerikan mahkemelerindeki kanunun işleyişini +düşünün. Davacı tarafından davalarına bakılması için avukatlar +tutulmaktadır. Bazen dava açılır. Bu davaların açılmasının devamında, +avukatlar dava özeti yazarlar. Bu dava özetleri hakimler tarafından yazılan +düşünceleri etkiler. Bu düşünceler, belirli bir davayı kimin kazandığını ya +da belirli bir kanunun bir oluşum ile tutarlı olup olmadığını belirler. +</p> +<p> +Bu süreçteki tüm gereçler Stallman’in bahsettiği anlamda özgürdür. Yasal +dava özetleri başkalarının kullanması için açık ve özgürdür. Tezler +şeffaftır (ancak iyi olmayabilirler) ve yargılama asıl avukatların izni +alınmadan oluşturulabilir. Oluşturdukları düşünceler, daha sonraki dava +özetlerinde ifade edilebilir. Bunlar, başka bir dava özetine ya da düşünceye +kopyalanabilir ve bütünleştirilebilir. Amerikan kanununa ilişkin “kaynak +kodu” tasarım olarak ve ilke olarak herkesin alması için açık ve +özgürdür. Ve avukatlar bunu gerçekleştirir, bu daha önce gerçekleşen durumun +yeniden kullanılması aracılığıyla yaratıcılığını gerçekleştiren büyük bir +dava özetinin bir ölçüsüdür. Kaynak özgürdür; yaratıcılık ve ekonomi bunun +üzerine kurulmaktadır. +</p> +<p> +Bu özgür kodun (ve burada özgür yasal kodu ifade etmek istedim) ekonomisi, +avukatları zor durumda bırakmamaktadır. Oluşturdukları malzemenin herhangi +biri tarafından alınabilip kopyalanabilmesine rağmen, hukuk büroları büyük +dava özetleri üretme konusunda yeterli dürtüye sahiptir. Avukat bir +zanaatçıdır; avukatın ürünü kamuya aittir. Ancak zanaat insanlara ücretsiz +hizmet demek değildir. Avukatlara ücret ödenir; kamu, ücretsiz olarak bu +gibi bir çalışmayı talep etmez. Aksine bu ekonomi gelişmektedir, sonraki +çalışma öncekine eklenmektedir. +</p> +<p> +Farklı bir yasal işleyişi hayal edebilirdik, dava özetleri ve iddiaları +gizli tutulan; kuralların bir sonucu ifade ettiği ancak nedenleri ifade +etmediği. Kanunlar polis tarafından sağlanabilir ancak başka hiç kimseye +ifade edilmeyebilirdi. Bu durumda, işleyiş kuralı açıklanmaksızın işletilen +düzenlemeler mevcut olabilirdi. +</p> +<p> +Bu toplumu hayal edebilirdik, ama bu toplumu “özgür” olarak adlandırmayı +hayal edemezdik. Güdülerin daha iyi veya daha verimli olup olmaması, bu +toplumun özgür olarak bilinmesini gerektirmez. Özgür bir toplumdaki özgürlük +idealleri verimli uygulamadan daha fazlasını gerektirir. Bunun yerine +açıklık ve şeffaflık, kurulacak olan yasal sistemin kısıtlarıdır, liderler +tarafından onaylandığında eklenecek özellikler değildir. Yazılım koduyla +yönetilen bir yaşam da daha azıyla yetinmemelidir. +</p> +<p> +Kod yazımı bir dava değildir. Kod yazımı iyidir, zengindir ve daha +üretkendir. Ancak, kanun, yaratıcılığın ve güdülerin, üretilen ürünler +üzerinde nasıl mükemmel kontrole bağlı olmadığının açık bir örneğidir. Caz +ya da romanlar ya da mimari gibi, kanun da, daha önceki çalışma üzerine inşa +edilir. Bu ekleme ve değiştirme yaratıcılığın ta kendisidir. Ve özgür bir +toplum, en önemli kaynaklarının tam da bu anlamda özgür kalmasını sağlayan +bir toplumdur. +</p> +<p> +İlk defa olarak, bu kitap, detaylarını ve gücünü açık hale getirecek bir +şekilde Richard Stallman’ın denemelerini bir araya getirmektedir. Denemeler, +copyright' dan özgür yazılım hareketinin tarihine kadar geniş bir aralığı +kapsamaktadır. Denemeler, iyi bilinmeyen birçok tezi içermektedir ve +bunların arasında, dijital dünyada şüpheli copyright'ı ortaya çıkaran +değişen durumların kavranması güç örnekleri de mevcuttur. Bu güçlü adamın +düşüncesini anlamaya çalışanlar için, bir kaynak olarak hizmet edecektir, bu +güçlü adam, diğer her şekilde güçsüz bile olsa, fikirlerinde, duygularında +ve doğruluğunda güçlüdür. Bu, bu fikirleri benimseyen ve bu fikirler üzerine +başka fikirler kuran diğer insanlara esindirecektir. +</p> +<p> +Stallman’i iyi tanımıyorum. Ancak sert bir adam olduğunu bilecek kadar +tanıyorum. Genelde sinirli ve sabırsız bir adamdır. Öfkesi, düşmanlarına +olduğu kadar dostlarına da yansıyabilir. Uzlaşmadan uzaktır ve inatçıdır. +</p> +<p> +Sonunda dünyamız kodun gücü ve tehlikesini anladığında - kodun yasalar veya +yönetimler gibi şeffaf ve özgür olması gerektiğini sonunda gördüğünde - o +zaman bu uzlaşmadan uzak ve inatçı programcıya döneriz ve gerçekleştirmek +için savaştığı ülküyü fark ederiz: özgürlüğün ve bilginin derleyiciyi +kurtardığı özgürlüğün ve bilginin var olduğu bir dünya ülküsü. Ve +eylemleriyle ya da sözleriyle bu sonraki toplumun sahip olabileceği +özgürlüğü mümkün kılmak için hiçbir adamın bu kadar çok şey yapmadığını +görürüz. +</p> +<p> +Bu özgürlüğü henüz kazanmadık. Bunu korurken başarısız da +olabiliriz. Başarılı da olsak başarısız da olsak, bu denemelerde özgürlüğün +ne olabileceğine dair bir tablo sunulmuştur. Ve bu çalışmaları ve sözcükleri +oluşturan hayatta, Stallman gibi bu özgürlüğü yaratmak için savaşan herkes +için bir esin kaynağı vardır. +</p> + +<p> +<strong>Lawrence Lessig</strong><br /> +<strong>Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi.</strong> +</p> + +<hr /> +<blockquote id="fsfs"><p class="big"><a +href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür +Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</cite></a> +hakkında daha fazla bilgi edinin.</p></blockquote> + +<div class="translators-notes"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> + </div> +</div> + +<!-- for id="content", starts in the include above --> +<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" --> +<div id="footer"> +<div class="unprintable"> + +<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a +href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a> adresine iletin. FSF ile +iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen +çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a +href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a> adresine +gönderin.</p> + +<p> +<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, + replace it with the translation of these two: + + We work hard and do our best to provide accurate, good quality + translations. However, we are not exempt from imperfection. + Please send your comments and general suggestions in this regard + to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> + + <web-translators@gnu.org></a>.</p> + + <p>For information on coordinating and submitting translations of + our web pages, see <a + href="/server/standards/README.translations.html">Translations + README</a>. --> +Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve +önerilerinizi lütfen <a +href="mailto:web-translators@gnu.org">bize bildirin</a>.</p><p>Bu +yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a +href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a> +sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri +gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a +href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a +href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma sayfamızı</a> +ziyaret edebilirsiniz.</p> +</div> + +<p>Copyright © 2002, 2013, 2017, 2018 Free Software Foundation, Inc.</p> + +<p>Bu sayfa <a rel="license" +href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative +Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında +lisanslanmıştır.</p> + +<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" --> +<div class="translators-credits"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> +<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p> +<ul> +<li>T. E. Kalaycı, 2009.</li> +<li>Çiğdem Özşar, 2009.</li> +<li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li> +<li>Serkan Çapkan, 2009.</li> +<li>İzlem Gözükeleş, 2009. </li> +</ul></div> + +<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> +Son Güncelleme: + +$Date: 2020/08/22 06:31:23 $ + +<!-- timestamp end --> +</p> +</div> +</div> +<!-- for class="inner", starts in the banner include --> +</body> +</html> |