summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html
diff options
context:
space:
mode:
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html')
-rw-r--r--talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html303
1 files changed, 303 insertions, 0 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html
new file mode 100644
index 0000000..fbdcda4
--- /dev/null
+++ b/talermerchantdemos/blog/articles/tr/lessig-fsfs-intro.html
@@ -0,0 +1,303 @@
+<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" -->
+
+<!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
+<!-- Parent-Version: 1.86 -->
+
+<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
+<title>Özgür Yazılım, Özgür Toplum'a Giriş - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title>
+
+<!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" -->
+<!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
+<h2><a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><i>Özgür
+Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</i>'na
+Giriş</a></h2>
+
+<p>
+Lawrence Lessig, Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi
+</p>
+
+<p>
+Her nesil kendi filozofuna bir zamanın hayal gücünü yakalayan bir yazar ya
+da sanatçıya sahiptir. Bazen bu filozoflar oldukları gibi tanınırlar;
+genelde gerçek bağlantı kurulmadan önce nesillerin bunu anlamaları zaman
+alır. Ancak bu filozoflar tanınsalar da tanınmasalar da, bir şiirin
+fısıltısında ya da politik bir hareketin patlamasında da olsa, bir zaman,
+ideallerini konuşan insanlar tarafından ortaya çıkarılır.
+</p>
+<p>
+Bizim neslimizin bir filozofu var. O bir sanatçı ya da profesyonel bir yazar
+değil. O bir programcı. Richard Stallman çalışmalarına programcı ve işletim
+sistemi yazılımı hazırlayan bir mimar olarak <abbr title="Massachusetts
+Institute of Technology">MIT</abbr>’nin laboratuarlarında başladı. Programcı
+ve “Kod” olarak tanımlanan bir dünyada özgürlük için oluşturulan bir
+hareketin mimarı olarak toplum yaşamının bir aşamasında kariyerini
+oluşturdu.
+</p>
+<p>
+“Kod”, bilgisayarları çalıştıran teknolojidir. Yazılımda yazılsa da
+donanımda gömülü olsa da, kod, ilk olarak makinelerin çalışmasını
+yönlendiren sözcükler halinde yazılan bir yönergeler topluluğudur. Bu
+makineler, bilgisayarlar, hayatımızı gitgide daha çok tanımlamakta ve
+kontrol etmektedir. Bu makineler, telefonların nasıl bağlandığını ve
+televizyonda neyin gösterildiğini belirler. Bilgisayarlar, videonun bir
+bilgisayara geniş bant bir bağlantı üzerinden gösterim yapabilip
+yapamadığını belirler. Bir bilgisayarın üreticisine neyi geri raporladığını
+kontrol ederler. Bu makineler bizi yönetir. Kod da bu makineleri yönetir.
+</p>
+<p>
+Bu kod üzerinde nasıl bir kontrolümüz olmalıdır? Nasıl bir anlayış
+olmalıdır? Olanaklı kıldığı kontrole uyum sağlamak için nasıl bir özgürlük
+olmalıdır? Ne gibi bir güç olmalıdır?
+</p>
+<p>
+Bu sorular Stallman’ın hayatının temelini oluşturmaktadır. Çalışmaları ve
+sözcükleriyle, kodu “özgür” tutmanın önemini bizlere göstermiştir. Buradaki
+özgürlük ifadesi kod yazan kimselere ücret ödenmemesi anlamına gelmemektedir
+ancak yazılan kontrol kodlarının herkes için saydam olması ve uygun
+görüldüğü şekilde herkesin ilgili kodları kontrol etme ve değiştirme hakkına
+sahip olması anlamına gelmektedir. Bu “özgür yazılımdır”; “özgür yazılım”
+kodla inşa edilmiş bir dünyaya ilişkin bir yanıttır.
+</p>
+<p>
+“Free”. Stallman kendi adına bu anlam belirsizliği için
+üzülmektedir. Üzülecek bir şey yoktur. Bulmacalar insanları düşünmeye zorlar
+ve bu “özgür” ifadesi iyi bir bulmacayı teşkil etmektedir. Modern
+Amerikalılara “özgür yazılım” ütopik, imkânsız bir şey gibi
+gelmektedir. Hiçbir şey hatta bir öğle yemeği bile ücretsiz
+değildir. Dünyayı yöneten en kritik makineleri yöneten en önemli sözcükler
+nasıl “özgür - ücretsiz” olabilir ki? Aklı başında bir topluluk nasıl olur
+da böyle bir idealin peşinde koşar?
+</p>
+<p>
+“Özgür” sözcüğünün tınısı bizim bir fonksiyonumuzdur, ifadenin bir
+fonksiyonu değildir. “Özgür” farklı anlamlara sahiptir, bunlardan yalnızca
+bir tanesi “fiyat”a atıf yapar. Stallman’a göre, “özgür” ifadesinin çok daha
+temel bir anlamı “özgür konuşma” ya da belki de daha net olarak “özgür
+işçilik” ifadelerinde görülmektedir. Maliyet açısından özgür değil ancak
+diğerleri tarafından kontrolünde sınırlı olmaması açısından özgür anlamına
+gelmektedir. Özgür yazılım, tıpkı özgür kanunlar gibi saydam ve değişime
+açık kontroldür ya da kontrollerini bilinir ve değişime açık hale
+getirdiklerinde “özgür topluluğun” kanunları özgürdür. Stallman’ın “özgür
+yazılım hareketinin” hedefi “özgür” hale getirerek değişime tâbi olan kodu
+şeffaf hale getirmektir.
+</p>
+<p>
+Bu şeffaf hale getirmenin mekanizması, GPL olarak adlandırılan bir lisans
+aracılığıyla gerçekleştirilen “copyleft” olarak adlandırılan alışılagelmedik
+bir şekilde akıllı olan bir yöntemdir. Copyright kanununun gücünü
+kullanarak, “özgür yazılım” yalnızca açık ve değişikliğe tâbi olmasını
+sağlamaz ayrıca “özgür yazılımı” (ve teknik açıdan “türevsel çalışma” olarak
+da sayılan) alan ve kullanan diğer yazılımın da özgür olmasını sağlar. Özgür
+bir yazılım programını kullanıyorsanız ve uyarlıyorsanız ve daha sonra bu
+uyarlanmış sürümü insanlara sunuyorsanız, dağıtılan sürüm, uyarlanan sürüm
+kadar özgür olmalıdır. Öyle olmalıdır aksi takdirde telif hakkı yasası ihlâl
+edilmiş olacaktır.
+</p>
+<p>
+“Özgür yazılımın” özgür toplumlar gibi düşmanları vardır. Microsoft, GPL’ye
+karşın bir mücadele başlatmıştır, kendisini dinleyen herkesi GPL’nin
+“tehlikeli” bir lisans olduğu konusunda uyarmaktadır. Ancak adlandırdığı
+tehlikeler büyük ölçüde aldatıcıdır. Diğerleri, değiştirilmiş sürümlerin de
+özgür olması konusunda GPL’nin ısrarındaki “baskıya” karşı
+çıkmaktadır. Ancak şart demek baskı demek değildir. Milyonlarca dolar
+ödemeden Office ürününün modifiye edilmiş sürümlerini dağıtmak için
+kullanıcılarına izin vermeyi reddetmek Microsoft için bir baskı değilse, o
+zaman GPL’nin özgür yazılımın değiştirilmiş sürümlerinin de özgür olması
+konusunda baskı yapması da baskı değildir.
+</p>
+<p>
+Stallman’ın mesajını çok aşırı olarak adlandıranlar da bulunabilir. Ancak bu
+mesaj aşırı değildir. Gerçekte, açık anlamda, Stallman’ın çalışması, koddan
+önce dünyada geleneğimizin gerçekleştirdiği özgürlüklerin basit bir
+dönüşümüdür. “Özgür yazılım”, kod tarafından belirlenen dünyanın, koddan
+önce dünyayı oluşturan geleneğimiz kadar “özgür” olmasını sağlamaktadır.
+</p>
+<p>
+Örneğin, “Özgür bir toplum” kanunlar ile düzenlenir. Ancak, özgür herhangi
+bir toplumun kanun aracılığıyla bu düzenleme üzerine getirdiği bazı
+sınırlamalar mevcuttur. Düzenlemelerini düzenlenmiş olan kurallardan
+saklayan hiçbir hükümet geleneğimizde yer alamaz. Kanunlar her şeyi kontrol
+eder. Ancak bunu şeffaf bir şekilde yapar. Ve kanun, düzenlediği kimseler ya
+da düzenlediği birimler (avukatlar, yasama meclisleri) tarafından
+bilinebilir ve kontrol edilebilir olduğunda şeffaftır.
+</p>
+<p>
+Kanun üzerindeki bu şart, bir yasama meclisinin çalışmasının kapsamının
+dışına kadar uzanır. Amerikan mahkemelerindeki kanunun işleyişini
+düşünün. Davacı tarafından davalarına bakılması için avukatlar
+tutulmaktadır. Bazen dava açılır. Bu davaların açılmasının devamında,
+avukatlar dava özeti yazarlar. Bu dava özetleri hakimler tarafından yazılan
+düşünceleri etkiler. Bu düşünceler, belirli bir davayı kimin kazandığını ya
+da belirli bir kanunun bir oluşum ile tutarlı olup olmadığını belirler.
+</p>
+<p>
+Bu süreçteki tüm gereçler Stallman’in bahsettiği anlamda özgürdür. Yasal
+dava özetleri başkalarının kullanması için açık ve özgürdür. Tezler
+şeffaftır (ancak iyi olmayabilirler) ve yargılama asıl avukatların izni
+alınmadan oluşturulabilir. Oluşturdukları düşünceler, daha sonraki dava
+özetlerinde ifade edilebilir. Bunlar, başka bir dava özetine ya da düşünceye
+kopyalanabilir ve bütünleştirilebilir. Amerikan kanununa ilişkin “kaynak
+kodu” tasarım olarak ve ilke olarak herkesin alması için açık ve
+özgürdür. Ve avukatlar bunu gerçekleştirir, bu daha önce gerçekleşen durumun
+yeniden kullanılması aracılığıyla yaratıcılığını gerçekleştiren büyük bir
+dava özetinin bir ölçüsüdür. Kaynak özgürdür; yaratıcılık ve ekonomi bunun
+üzerine kurulmaktadır.
+</p>
+<p>
+Bu özgür kodun (ve burada özgür yasal kodu ifade etmek istedim) ekonomisi,
+avukatları zor durumda bırakmamaktadır. Oluşturdukları malzemenin herhangi
+biri tarafından alınabilip kopyalanabilmesine rağmen, hukuk büroları büyük
+dava özetleri üretme konusunda yeterli dürtüye sahiptir. Avukat bir
+zanaatçıdır; avukatın ürünü kamuya aittir. Ancak zanaat insanlara ücretsiz
+hizmet demek değildir. Avukatlara ücret ödenir; kamu, ücretsiz olarak bu
+gibi bir çalışmayı talep etmez. Aksine bu ekonomi gelişmektedir, sonraki
+çalışma öncekine eklenmektedir.
+</p>
+<p>
+Farklı bir yasal işleyişi hayal edebilirdik, dava özetleri ve iddiaları
+gizli tutulan; kuralların bir sonucu ifade ettiği ancak nedenleri ifade
+etmediği. Kanunlar polis tarafından sağlanabilir ancak başka hiç kimseye
+ifade edilmeyebilirdi. Bu durumda, işleyiş kuralı açıklanmaksızın işletilen
+düzenlemeler mevcut olabilirdi.
+</p>
+<p>
+Bu toplumu hayal edebilirdik, ama bu toplumu “özgür” olarak adlandırmayı
+hayal edemezdik. Güdülerin daha iyi veya daha verimli olup olmaması, bu
+toplumun özgür olarak bilinmesini gerektirmez. Özgür bir toplumdaki özgürlük
+idealleri verimli uygulamadan daha fazlasını gerektirir. Bunun yerine
+açıklık ve şeffaflık, kurulacak olan yasal sistemin kısıtlarıdır, liderler
+tarafından onaylandığında eklenecek özellikler değildir. Yazılım koduyla
+yönetilen bir yaşam da daha azıyla yetinmemelidir.
+</p>
+<p>
+Kod yazımı bir dava değildir. Kod yazımı iyidir, zengindir ve daha
+üretkendir. Ancak, kanun, yaratıcılığın ve güdülerin, üretilen ürünler
+üzerinde nasıl mükemmel kontrole bağlı olmadığının açık bir örneğidir. Caz
+ya da romanlar ya da mimari gibi, kanun da, daha önceki çalışma üzerine inşa
+edilir. Bu ekleme ve değiştirme yaratıcılığın ta kendisidir. Ve özgür bir
+toplum, en önemli kaynaklarının tam da bu anlamda özgür kalmasını sağlayan
+bir toplumdur.
+</p>
+<p>
+İlk defa olarak, bu kitap, detaylarını ve gücünü açık hale getirecek bir
+şekilde Richard Stallman’ın denemelerini bir araya getirmektedir. Denemeler,
+copyright' dan özgür yazılım hareketinin tarihine kadar geniş bir aralığı
+kapsamaktadır. Denemeler, iyi bilinmeyen birçok tezi içermektedir ve
+bunların arasında, dijital dünyada şüpheli copyright'ı ortaya çıkaran
+değişen durumların kavranması güç örnekleri de mevcuttur. Bu güçlü adamın
+düşüncesini anlamaya çalışanlar için, bir kaynak olarak hizmet edecektir, bu
+güçlü adam, diğer her şekilde güçsüz bile olsa, fikirlerinde, duygularında
+ve doğruluğunda güçlüdür. Bu, bu fikirleri benimseyen ve bu fikirler üzerine
+başka fikirler kuran diğer insanlara esindirecektir.
+</p>
+<p>
+Stallman’i iyi tanımıyorum. Ancak sert bir adam olduğunu bilecek kadar
+tanıyorum. Genelde sinirli ve sabırsız bir adamdır. Öfkesi, düşmanlarına
+olduğu kadar dostlarına da yansıyabilir. Uzlaşmadan uzaktır ve inatçıdır.
+</p>
+<p>
+Sonunda dünyamız kodun gücü ve tehlikesini anladığında - kodun yasalar veya
+yönetimler gibi şeffaf ve özgür olması gerektiğini sonunda gördüğünde - o
+zaman bu uzlaşmadan uzak ve inatçı programcıya döneriz ve gerçekleştirmek
+için savaştığı ülküyü fark ederiz: özgürlüğün ve bilginin derleyiciyi
+kurtardığı özgürlüğün ve bilginin var olduğu bir dünya ülküsü. Ve
+eylemleriyle ya da sözleriyle bu sonraki toplumun sahip olabileceği
+özgürlüğü mümkün kılmak için hiçbir adamın bu kadar çok şey yapmadığını
+görürüz.
+</p>
+<p>
+Bu özgürlüğü henüz kazanmadık. Bunu korurken başarısız da
+olabiliriz. Başarılı da olsak başarısız da olsak, bu denemelerde özgürlüğün
+ne olabileceğine dair bir tablo sunulmuştur. Ve bu çalışmaları ve sözcükleri
+oluşturan hayatta, Stallman gibi bu özgürlüğü yaratmak için savaşan herkes
+için bir esin kaynağı vardır.
+</p>
+
+<p>
+<strong>Lawrence Lessig</strong><br />
+<strong>Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi.</strong>
+</p>
+
+<hr />
+<blockquote id="fsfs"><p class="big"><a
+href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür
+Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</cite></a>
+hakkında daha fazla bilgi edinin.</p></blockquote>
+
+<div class="translators-notes">
+
+<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
+ </div>
+</div>
+
+<!-- for id="content", starts in the include above -->
+<!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
+<div id="footer">
+<div class="unprintable">
+
+<p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
+href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
+iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
+çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
+href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
+gönderin.</p>
+
+<p>
+<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
+ replace it with the translation of these two:
+
+ We work hard and do our best to provide accurate, good quality
+ translations. However, we are not exempt from imperfection.
+ Please send your comments and general suggestions in this regard
+ to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">
+
+ &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
+
+ <p>For information on coordinating and submitting translations of
+ our web pages, see <a
+ href="/server/standards/README.translations.html">Translations
+ README</a>. -->
+Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
+önerilerinizi lütfen <a
+href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
+yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
+href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
+sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
+gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
+href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
+href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
+ziyaret edebilirsiniz.</p>
+</div>
+
+<p>Copyright &copy; 2002, 2013, 2017, 2018 Free Software Foundation, Inc.</p>
+
+<p>Bu sayfa <a rel="license"
+href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
+Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
+lisanslanmıştır.</p>
+
+<!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
+<div class="translators-credits">
+
+<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
+<p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
+<ul>
+<li>T. E. Kalaycı, 2009.</li>
+<li>Çiğdem Özşar, 2009.</li>
+<li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li>
+<li>Serkan Çapkan, 2009.</li>
+<li>İzlem Gözükeleş, 2009. </li>
+</ul></div>
+
+<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
+Son Güncelleme:
+
+$Date: 2020/08/22 06:31:23 $
+
+<!-- timestamp end -->
+</p>
+</div>
+</div>
+<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
+</body>
+</html>