diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-free.html')
-rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-free.html | 409 |
1 files changed, 409 insertions, 0 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-free.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-free.html new file mode 100644 index 0000000..f98af20 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/why-free.html @@ -0,0 +1,409 @@ +<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/why-free.en.html" --> + +<!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> +<!-- Parent-Version: 1.96 --> +<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> +<!--#set var="TAGS" value="essays aboutfs principles" --> +<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> + +<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> +<title>Pse Software-i i Lirë S’do të Duhej të Kishte Pronarë - Projekti GNU - Free +Software Foundation</title> + +<meta name="Keywords" content="GNU, Projekti GNU, FSF, Software i Lirë, Free Software Foundation, Pse +Software-i i Lirë S’do të Duhej të Kishte Pronarë" /> + +<!--#include virtual="/philosophy/po/why-free.translist" --> +<!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> +<!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.sq.html" --> +<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> +<!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" --> +<div class="article reduced-width"> +<h2>Pse Software-i i Lirë S’do të Duhej të Kishte Pronarë</h2> + +<address class="byline">nga <a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> + +<p> +Kontributi i teknologjisë dixhitale të informacionit në botë është bërja më +e lehtë të kopjohet dhe të ndryshohet informacioni. Kompjuterat premtojnë ta +bëjnë më të lehtë këtë, për të gjithë ne.</p> + +<p> +Jo gjithkush dëshiron që kjo të jetë më e lehtë. Sistemi i të drejtave të +kopjimit u jep programeve <em>software</em> “pronarë”, shumica e të cilëve +synojnë t’i mbajnë për vete përfitimet potenciale. Do të donin të ishin të +vetmit që mund të kopjojnë dhe ndryshojnë software-in që përdorim ne.</p> + +<p> +Sistemi i të drejtave të kopjimit lindi dhe u rrit me shtypshkrimin -një +teknologji për prodhim masiv kopjesh. Të drejtat e kopjimit i shkojnë për +shtat kësaj teknologjie, ngaqë kufizoi vetëm prodhimin masiv të kopjeve. +Nuk u hoqi lirinë lexuesve të librave. Një lexues i rëndomtë, që nuk kish +shtypshkronjë, mund të kopjonte libra me penë dhe bojë, dhe pak lexues u +paditën për këtë.</p> + +<p> +Teknologjia dixhitale është më e zhdërvjellët se sa shtypshkronja: kur +informacioni ka formë dixhitale, mund ta kopjoni lehtësisht për ta ndarë me +të tjerët. Pikërisht kjo zhdërvjelltësi e bën të papërshtatshme me një +sistem si ai i të drejtave të kopjimit. Kjo është arsyeja e masave të +shpifura dhe drakoniane gjithnjë në rritje, të përdorura për të zbatuar me +detyrim të drejtat e kopjimit për software-in. Shihni këto katër praktika +të Shoqatës së Botuesve të Software-it (SPA):</p> + +<ul> +<li>Propagandë masive që thotë se është gabim të mos u bindesh pronarëve, kur +është fjala për të ndihmuar shokun tuaj.</li> + +<li>Ftesë për informatorët të informojnë për shokë të punës dhe kolegë.</li> + +<li>Bastisje (me ndihmën e policisë) në zyra dhe shkolla, gjatë të cila njerëzve +u kërkohet se duhet të provojnë se janë të pafajshëm kundrejt kopjimesh të +paligjshme.</li> + +<li>Ndjekje penale (nga qeveria e ShBA-ve, me kërkesën e SPA-së) e personave të +tillë si David LaMacchia i <abbr title="Massachusetts Institute of +Technology">MIT</abbr>-it , jo për kopjim software-i (nuk është akuzuar për +kopjim të ndonjë të tilli), por thjesht për lënien të paruajtura objektesh +kopjimi dhe se nuk ka censuruar përdorimin e tyre.<a +href="#footnote1">[1]</a></li> +</ul> + +<p> +Krejt të katërta praktikat u ngjajnë atyre të përdorur në ish-Bashkimin +Sovjetik, ku çdo makinë fotokopjimi kish një roje për të penguar kopjime të +ndalura, dhe ku individëve u duhej të kopjonin në fshehtësi informacionin +dhe ta kalonin dorë më dorë si <em>samizdat</em>. Sigurisht që kanë një +dallim: motivi për kontroll të informacionit në Bashkimin Sovjetik ishte +politik; në ShBA motivi është përfitimi. Por ne na prek veprimi, jo +motivi. Çfarëdo përpjekje për të bllokuar ndarjen e informacionit me të +tjerët, s’ka rëndësi se si, shpie te të njëjtat metoda dhe te e njëjta +ashpërsi.</p> + +<p> +Pronarët kanë disa argumente për t’u dhënë atyre kontroll se si e përdorim +ne informacionin:</p> + + +<ul> +<li id="name-calling">Tregimi me gisht. + +<p> +Pronarët përdorin fjalë përbaltjeje, të tilla si “pirateri” dhe “vjedhje”, +si dhe terminologji ekspertësh, të tillë si “pronësi intelektuale” dhe +“dëm”, për t’i sugjeruar publikut një vijë të caktuar mendimi - një analogji +thjeshtëzuese mes programeve dhe objekteve materiale.</p> + +<p> +Idetë dhe intuita jonë rreth pronësisë së objekteve materiale lidhet me +pyetjen nëse është e drejtë apo jo të <em>t’i merret një objekt</em> dikujt +tjetri. Ato nuk zbatohen mbi <em>të bërit e një kopjeje</em> të diçkaje. +Por pronarët na kërkojnë megjithatë t’i zbatojmë.</p></li> + +<li id="exaggeration">Stërmadhim. + +<p> +Pronarët thonë se pësojnë “dëm” ose “humbje ekonomike”, kur përdoruesit +kopjojnë vetë programet. Por kopjimi s’ka efekt të drejtpërdrejtë mbi +pronarin, dhe s’dëmtohet kush. Pronari mund të humbë vetëm nëse personi që +bëri kopjen, ndryshe do të kishte paguar për një të tillë prej pronarit.</p> + +<p> +Një grimë mendje tregon se shumica e personave s’do të kishin blerë kopje. +Dhe megjithatë pronarët i përllogaritin “humbjet” e tyre sikur gjithkush do +të kishte blerë një kopje. Ky është stërmadhim - për ta thënë me fjalë të +buta.</p></li> + +<li id="law">Ligji. + +<p> +Pronarët shpesh përshkruajnë gjendjen e tanishme të ligjit dhe dënimet e +ashpra me të cilat mund të na kërcënojnë. I nënkuptuar në këtë lloj +trajtimi është sugjerimi se ligji i sotëm pasqyron një ide të padiskutueshme +morale - në të njëjtën kohë ama, na kërkohet me forcë t’i shohim këto dënime +si gjë natyrore, për të cilat s’mund të bëhet me faj askush.</p> + +<p> +Kjo vijë për të bindur të tjerët s’është konceptuar të përballet me mendimin +kritik; është e menduar të përforcojë një shteg mendor të zakonshëm.</p> + +<p> +Që ligjet nuk përcaktojë të drejtën apo të gabuarën, është gjë elementare. +Çdo amerikan duhet ta dijë që, në vitet ’50, ishte kundër ligjit në shumë +shtete që një zezak të ulej në radhët përpara në një autobus; por vetëm +racistët do të thoshin se ulja atje ishte gabim.</p></li> + +<li id="natural-rights">Të drejta natyrore. + +<p> +Autorët shpesh pretendojnë një lidhje speciale me programet që kanë shkruar, +dhe ecin më tek për të pohuar se, si pasojë, dëshirat dhe interesat e tyre +që lidhen me programin kanë më tepër peshë se ato të kujtdo tjetër - ose +madje ato të krejt pjesës tjetër të botës. (Zakonisht shoqëritë, jo +autorët, kanë pronë të drejtat e kopjimit të software-it, por nga ne pritet +që të mos ta dimë këtë mospërputhje.)</p> + +<p> +Atyre që propozojnë këtë gjë si një aksiomë etike - autori është më i +rëndësishëm se ju - mund t’u them vetëm se, unë vetë, një autor i një +software-i të njohur, e quaj broçkull.</p> + +<p> +Por njerëzit, në përgjithësi, ka vetëm pak mundësi të ndjejnë ndonjë lloj +simpatie ndaj pretendimesh për të drejta natyrore, për dy arsye.</p> + +<p> +Një arsye është analogjia e sforcuar me objektet materiale. Kur gatuaj +makarona, e kundërshtoj ngrënien e tyre nga dikush tjetër, se kështu +s’mbetet gjë për mua. Veprimi i tij më bën dëm saktësisht aq sa i bën mirë +atij; pjatën e makaronave mund ta hajë vetëm një nga ne, kështu që pyetja +është, cili? Dallimi më i vogël mes nesh mjafton që të prishë baraspeshimin +etik.</p> + +<p> +Por nëse xhironi apo jo, ose ndryshoni apo jo një program që kam shkruar, ju +prek juve drejtpërsëdrejti dhe mua vetëm tërthorazi. Nëse i jepni një kopje +një shokut tuaj, ju prek ju dhe shokun tuaj shumë më tepër se të më prekë +mua. S’duhet të kem pushtetin t’ju them të mos bëni gjëra të tilla. Askush +s’duhet ta ketë.</p> + +<p> +Arsyeja e dytë është se njerëzve u është thënë se të drejtat natyrore për +autorët janë një traditë e pranuar dhe e pakundërshtueshme në shoqërinë +tonë.</p> + +<p> +Po të shihet historia, e kundërta është e vërtetë. Ideja e të drejtave +natyrore të autorëve qe propozuar dhe hedhur poshtë me vendosmëri, kur po +hartohej Kushtetuta e ShBA-ve. Kjo është arsyeja pse Kushtetuta vetëm +<em>lejon</em> një sistem të drejtash kopjimi dhe nuk <em>kërkon doemos</em> +një të tillë; kjo është arsyeja pse thotë që e drejta e kopjimit duhet të +jetë vetëm e përkohshme. Ajo pohon gjithashtu se qëllimi i të drejtës së +kopjimit është të promovojë përparimin - jo të shpërblejë autorët. E drejta +e kopjimit i shpërblen në një farë mënyre autorët dhe botuesit edhe më +tepër, por kjo është menduar si një një mjet për ndryshimin e sjelljes së +tyre.</p> + +<p> +Tradita e njëmendtë e rrënjosur e shoqërisë tonë është se e drejta e +kopjimit ndërhyn në të drejtat natyrore të publikut - dhe se kjo mund të +përligjet vetëm për të mirën e publikut.</p></li> + +<li id="economics">Ana ekonomike. + +<p> +Argumenti përfundimtar që jepet për të pasur pronarë të software-it është se +kjo shpie në prodhim të më tepër software-i.</p> + +<p> +Ndryshe nga të tjerët, ky argument të paktën ndërmerr një trajtim legjitim +të subjektit. Bazohet në një qëllim të vlefshëm - kënaqjen e përdoruesve të +software-it. Dhe nga ana empirike është e qartë që njerëzit do të prodhojnë +më tepër të diçkaje, nëse paguhen mirë për ta bërë këtë.</p> + +<p> +Por argumenti ekonomik ka një të metë: bazohet në hamendësimin se dallimi +lidhet me vetëm sa para na duhet të paguajmë. Merr të mirëqenë se +<em>prodhimi i software-it</em> është ajo që duam, qoftë kur ka, qoftë kur +s’ka pronarë software-i.</p> + +<p> +Njerëzit e pranojnë me gatishmëri këtë hamendësim, ngaqë pajtohet me +përvojën tonë me objektet materiale. Le të marrim një sanduiç, për +shembull. Mund të jeni po ashtu në gjendje të merrni një sanduiç të +njësojtë, falas ose kundrejt një çmimi. Në qoftë kështu, i vetmi ndryshim +është sasia që paguani. Pavarësisht se duhet ta blini ose jo, sanduiçi ka +të njëjtën shije, të njëjtën vlerë ushqyese, dhe në cilindo rast mund ta +hani vetëm një herë. E merrni sanduiçin nga një pronar apo jo, s’mund të +ndikojë në gjë tjetër veç sasisë së parave që keni pas kësaj.</p> + +<p> +Kjo është e vërtetë për çfarëdo lloj objekti material - fakti që ka apo s’ka +pronar nuk prek drejtpërsëdrejti faktin çfarë <em>është</em>, ose se ç’mund +të bëni, nëse e shtini në dorë.</p> + +<p> +Por nëse një program ka pronar, kjo prek shumë çfarë është ai, dhe se ç’mund +të bëni me një kopje, nëse blini një të tillë. Dallimi s’është thjesht punë +parash. Sistemi i pronarëve të software-it i nxit pronarët e sistemit të +prodhojnë diçka - por jo çfarë i duhet vërtet shoqërisë. She shkakton +ndotje etike të padukshme që na prek tërë neve.</p></li> + +</ul> + +<p> +Çfarë i duhet shoqërisë? I duhet informacion që është vërtet i passhëm nga +qytetarët e saj - për shembull, programe që njerëzit mund t’i lexojnë, +ndreqin, përshtatin dhe përmirësojnë, jo thjesht t’i përdorin. Por ajo që +japin zakonisht pronarët e software-it është një kuti e zezë të cilën s’mund +ta studiojmë apo ndryshojmë.</p> + +<p> +Shoqëria gjithashtu ka nevojë për liri. Kur një program ka pronar, +përdoruesit humbasin lirinë të kontrollojnë pjesë të jetës së tyre.</p> + +<p> +Dhe, mbi të gjitha, shoqëria ka nevojë të nxisë mes qytetarëve të saj frymën +e bashkëpunimit vullnetar. Kur pronarët e software-it na thonë se të +ndihmosh fqinjët tanë në një rrugë të natyrshme është “pirateri”, ata ndotin +frymën civile të shoqërisë tonë.</p> + +<p> +Kjo është arsyeja pse themi se <a href="/philosophy/free-sw.html">software-i +i lirë</a> është çështje lirie, jo çmimi.</p> + +<p> +Argumenti ekonomik për pronarët është i gabuar, por problemi ekonomik është +real. Disa njerëz shkruajnë <em>software</em> të dobishëm nga kënaqësia e +shkrimit të tij ose nga admirim dhe dashuria; por nëse duam më tepër +<em>software</em> se sa shkruajnë këta njerëz, na duhet të mbledhim fonde.</p> + +<p> +Që nga vitet ’80, zhvilluesit e software-it të lirë kanë provuar metoda të +ndryshme për të gjetur fonde, me njëfarë suksesi. S’është nevoja që +gjithkush të bëhet i pasur; një palë të ardhura të zakonshme përbëjnë goxha +nxitje për të bërë plot punë që sjellin më pak kënaqësi se sa programimi.</p> + +<p> +Për vite të tëra, derisa anëtarësia shok e bëri të panevojshme, e nxora +jetesën nga thellime të software-it të lirë që pata shkruar, për klientë të +ndryshëm. Çdo thellim i shtohej versionit standard të hedhur në qarkullim +dhe ndaj si përfundim u bë i passhëm nga publiku i përgjithshëm. Klientët +më paguan që të mund të punoja mbi thellimet që donin, në vend se mbi veçori +që unë mund t’i kisha konsideruar të përparësisë më të lartë.</p> + +<p> +Disa zhvillues software-i të lirë nxjerrin para duke shitur shërbime +asistence. Më 1994-n, Cygnus Support, me rreth 50 të punësuar, vlerësoi se +rreth 15 përqind e veprimtarisë së stafit qe zhvillim software-i të lirë - +një përqindje e respektueshme për një shoqëri software-i.</p> + +<p> +Në fillimet e viteve ’90, shoqëri, përfshi, Motorola, Texas Instruments dhe +Analog Devices ranë dakord të financonin zhvillimin e përpiluesit GNU C. +Shumica e zhvillimit të GCC-së ende kryhet nga zhvillues të paguar. +Përpiluesi GNU për gjuhën Ada u financua gjatë viteve ’90 nga Forca Ajrore e +ShBA-ve dhe kështu vazhdoi deri kur u formua një shoqëri posaçërisht për atë +qëllim.</p> + +<p> +Lëvizja e software-it të lirë është ende e vogël, por shembulli i radiove të +mbuluara financiarisht nga dëgjuesit, në ShBA tregon se është e mundur të +përkrahet një veprimtari e madhe pa e detyruar secilin prej nesh të paguajë.</p> + +<p> +Si një përdorues kompjuteri sot, mund ta kapni veten duke përdorur një +program <a +href="/philosophy/categories.html#ProprietarySoftware">pronësor</a>. Nëse +shoku ju kërkon të bëni një kopje, do të ishte e gabuar të mos pranoni. +Bashkëpunimi është më i rëndësishëm se sa të drejtat e kopjimit. Por +bashkëpunimi nën rrogoz, në ilegalitet, nuk bën për një shoqëri të mirë. +Një person duhet të aspirojë të jetojë një jetë drejt, haptas, me krenari +dhe kjo do të thotë t’i thuhet jo software-it pronësor.</p> + +<p> +E meritoni të jeni në gjendje të bashkëpunoni haptas dhe lirish me persona +të tjerë që përdorin <em>software</em>. E meritoni të jeni në gjendje të +mësoni se si funksionon software-i dhe t’ua mësoni studentëve tuaj. E +meritoni të jeni në gjendje të punësoni programuesin tuaj të parapëlqyer për +ta ndrequr, kur dëmtohet.</p> + +<p> +Meritoni <em>software</em> të lirë.</p> +<div class="column-limit"></div> + +<h3 class="footnote">Poshtëshënim</h3> +<ol> +<li id="footnote1">Akuzat më pas u gjetën të pavërteta.</li> +</ol> + +<hr class="no-display" /> +<div class="edu-note c"><p id="fsfs">Kjo sprovë është botuar te <a +href="https://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Software +i Lirë, Shoqëri e Lirë: Sprova të Përzgjedhura të Richard +M. Stallman-it</cite></a>.</p></div> +</div> + +<div class="translators-notes"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> + </div> +</div> + +<!-- for id="content", starts in the include above --> +<!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> +<div id="footer" role="contentinfo"> +<div class="unprintable"> + +<p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së +dërgojini te <a href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Ka +gjithashtu <a href="/contact/">mënyra të tjera për t’u lidhur me</a> +FSF-në. Njoftimet për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje apo këshilla të tjera +mund të dërgohen te <a +href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> + +<p> +<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, + replace it with the translation of these two: + + We work hard and do our best to provide accurate, good quality + translations. However, we are not exempt from imperfection. + Please send your comments and general suggestions in this regard + to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> + + <web-translators@gnu.org></a>.</p> + + <p>For information on coordinating and contributing translations of + our web pages, see <a + href="/server/standards/README.translations.html">Translations + README</a>. --> +Përpiqemi fort dhe bëjmë sa mundemi për të ofruar përkthime me cilësi të +mirë dhe të përpikta. Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga +papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me +këtë dërgojini te <a +href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p><p>Për +të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona +web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për +përkthimet</a>.</p> +</div> + +<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to + files generated as part of manuals) on the GNU web server should + be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this + without talking with the webmasters or licensing team first. + Please make sure the copyright date is consistent with the + document. For web pages, it is ok to list just the latest year the + document was modified, or published. + + If you wish to list earlier years, that is ok too. + Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying + years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable + year, i.e., a year in which the document was published (including + being publicly visible on the web or in a revision control system). + + There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers + Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> +<p>Të drejta kopjimi © 1994, 2009, 2020 Richard Stallman</p> + +<p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" +href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons +Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> + +<!--#include virtual="/server/bottom-notes.sq.html" --> +<div class="translators-credits"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> + </div> + +<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> +U përditësua më: + +$Date: 2021/11/29 23:00:57 $ + +<!-- timestamp end --> +</p> +</div> +</div> +<!-- for class="inner", starts in the banner include --> +</body> +</html> |