diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/sq/thegnuproject.html')
| -rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/sq/thegnuproject.html | 543 |
1 files changed, 281 insertions, 262 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/thegnuproject.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/thegnuproject.html index f8350e7..6819633 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/thegnuproject.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/thegnuproject.html @@ -1,33 +1,28 @@ <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/gnu/thegnuproject.en.html" --> <!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> -<!-- Parent-Version: 1.86 --> +<!-- Parent-Version: 1.96 --> +<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> +<!--#set var="TAGS" value="gnu-history" --> +<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> <title>Rreth Projektit GNU - Projekti GNU - Free Software Foundation</title> +<style type="text/css" media="print,screen"><!-- +a[href*='#ft'] { font-size: .94em; } +--> +</style> <meta http-equiv="Keywords" content="GNU, Projekti GNU, FSF, Free Software, Free Software Foundation, Historik" /> <!--#include virtual="/gnu/po/thegnuproject.translist" --> <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> +<!--#include virtual="/gnu/gnu-breadcrumb.sq.html" --> +<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> +<!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" --> +<div class="article reduced-width"> <h2>Projekti GNU</h2> -<p> -nga <a href="http://www.stallman.org/"><strong>Richard Stallman</strong></a></p> - -<blockquote> -<p> -Botuar fillimisht në librin <em>Burime të Hapura</em>. Richard Stallman-i -nuk ka qenë kurrë <a href="/philosophy/open-source-misses-the-point.html"> -përkrahës i “burimit të hapur”</a>, por kontribuoi me këtë -artikull që kështu idetë e lëvizjes për <em>software</em> të lirë të mos -ishin fare të paprekura në atë libër. -</p> -<p> -Pse është më e rëndësishme se kurrë të <a -href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">këmbëngulet që -software-i që përdorim të jetë i lirë</a>. -</p> -</blockquote> +<address class="byline">nga <a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> <h3>Bashkësia e parë e ndarjes së software-it me të tjerët</h3> <p> @@ -47,20 +42,23 @@ Processor">PDP</abbr>-10, një nga kompjuterat e mëdhenj të epokës. Si anëtar i bashkësisë, <em>hacker</em> sistemi në ekipin e laboratorit IA, puna ime kish të bënte me përmirësimin e sistemit.</p> <p> -Nuk e quanim software-in tonë “software i lirë”, sepse termi -ende nuk ekzistonte; por kështu qe. Kurdo që njerëz nga një universitet apo -shoqëri tjetër donin ta kalonin për sistemin e tyre dhe të përdornin një -program, i linim me gëzim ta bënin. Nëse shihnit dikë që përdorte një -program të panjohur dhe interesant, gjithmonë mund të kërkonit të shihnit -kodin burim, që të mund ta lexonit, ndryshonit, ose kanibalizonit copa prej -tij për të bërë një program të ri.</p> -<p> -(1) Përdorimi i “hacker” për të nënkuptuar kështu një -“shkelës të sigurisë” është ngatërresë nga ana e masmedias. Ne -hackers-ët nuk pranojmë ta njohim këtë nënkuptim, dhe vazhdojmë ta përdorim -fjalën për të nënkuptuar dikë të cilit i pëlqen të programojë dhe kënaqet që -i di yçklat, ose një ndërthurje të të dyjave. Shihni artikullin tim, <a -href="http://stallman.org/articles/on-hacking.html">On Hacking</a>.</p> +Nuk e quanim software-in tonë “software i lirë”, sepse termi ende nuk +ekzistonte; por kështu qe. Kurdo që njerëz nga një universitet apo shoqëri +tjetër donin ta kalonin për sistemin e tyre dhe të përdornin një program, i +linim me gëzim ta bënin. Nëse shihnit dikë që përdorte një program të +panjohur dhe interesant, gjithmonë mund të kërkonit të shihnit kodin burim, +që të mund ta lexonit, ndryshonit, ose kanibalizonit copa prej tij për të +bërë një program të ri.</p> + +<div class="announcement comment" role="complementary"> +<hr class="no-display" /> +<p> +Pse është më e rëndësishme se kurrë të <a +href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">këmbëngulet që +software-i që përdorim të jetë i lirë</a>. +</p> +<hr class="no-display" /> +</div> <h3>Vithisja e bashkësisë</h3> <p> @@ -70,14 +68,14 @@ vitet ’60, nuk mund të zgjerohej në vazhdim drejt hapësirash më të mëdha adresimi që po bëheshin të mundshme në vitet ’80. Kjo do të thoshte që thuajse krejt programet që përbënin ITS-në qenë të vjetruar.</p> <p> -Bashkësia e hacker-ëve e laboratorit IA ish rrënuar tashmë, jo shumë kohë më -parë. Më 1981, shoqëria Symbolics, e sapolindur, pat punësuar thuajse krejt -hacker-ët e laboratorit IA, dhe bashkësia e shpopulluar nuk qe në gjendje të -mbante veten në këmbë. (Libri "Hackers", nga Steve Levy, përshkruan këto -ngjarje, si dhe jep një pamje të qartë të bashkësisë në lulëzimin e vet.) -Kur laboratori IA bleu një PDP-10 më 1982, administratorët e tij vendosën të -përdorin sistemin me ndarje kohe të vetë Digital-it, jo të lirë, në vend të -ITS-së.</p> +Bashkësia e hacker-ëve e laboratorit IA ishte rrënuar tashmë, jo shumë kohë +më parë. Më 1981, shoqëria Symbolics, e sapolindur, pat punësuar thuajse +krejt hacker-ët e laboratorit IA, dhe bashkësia e shpopulluar nuk qe në +gjendje të mbante veten në këmbë. (Libri "Hackers", nga Steve Levy, +përshkruan këto ngjarje, si dhe jep një pamje të qartë të bashkësisë në +lulëzimin e vet.) Kur laboratori IA bleu një PDP-10 më 1982, +administratorët e tij vendosën të përdorin sistemin me ndarje kohe të vetë +Digital-it, jo të lirë, në vend të ITS-së.</p> <p> Kompjuterat modernë të epokës, si VAX apo 68020, kishin sistemin e tyre operativ, por asnjë prej tyre nuk qe <em>software</em> i lirë: duhej të @@ -87,8 +85,8 @@ të ekzekutueshme.</p> Kjo do të thoshte që hapi i parë në përdorimin e një kompjuteri ishte të premtonit se nuk do të ndihmonit as fqinjin tuaj. Bashkësitë e bashkëpunimit u ndaluan. Rregulli i vendosur nga padronët e software-it -pronësor qe, “Nëse e ndani diçka me fqinjin tuaj, jeni pirat. Po -deshët ndonjë ndryshim, na lusni që t’i bëjmë.”</p> +pronësor qe, “Nëse e ndani diçka me fqinjin tuaj, jeni pirat. Po deshët +ndonjë ndryshim, na lusni që t’i bëjmë”.</p> <p> Ideja se sistemi shoqëror i software-it pronësor—sistem që thotë se software-in nuk ju lejohet ta ndani me të tjerët ose ta @@ -101,10 +99,10 @@ gjykuar sipas kushteve të këshilluara nga biznesi i software-it pronësor. Botuesit e software-it kanë punuar shumë dhe për një kohë të gjatë që t’i bindin njerëzit se ka vetëm një mënyrë se si mund të shihet çështja.</p> <p> -Kur botuesit e software-it flasin për “zbatimin me detyrim” të -“të drejtave” të tyre, ose për “ndalimin e <a -href="/philosophy/words-to-avoid.html#Piracy">piraterisë</a>”, çfarë -faktikisht <em>thonë</em> është e dorës së dytë. Mesazhi real i këtyre +Kur botuesit e software-it flasin për “zbatimin me detyrim” të “të drejtave” +të tyre, ose për “ndalimin e <a +href="/philosophy/words-to-avoid.html#Piracy">piraterisë</a>”, çfarë +faktikisht <em>thonë</em>, është e dorës së dytë. Mesazhi real i këtyre deklaratave gjendet në aksiomat e padeklaruara që ata i marrin të mirëqena; publikut i kërkohet t’i pranojë ato pa kritika. Ndaj le t’i marrim në shqyrtim.</p> @@ -139,11 +137,10 @@ software-in me të tjerët, ngaqë të ndihmosh njerëz të tjerë është theme shoqërisë.</p> <p> Këtu nuk ka vend të mjaftueshëm për shtjellim të zgjeruar të arsyeve që -qëndrojnë prapa këtij përfundimi, ndaj po i tregoj përdoruesit faqet web <a -href="/philosophy/why-free.html"> -http://www.gnu.org/philosophy/why-free.html</a> dhe <a -href="/philosophy/free-software-even-more-important.html"> -http://www.gnu.org/philosophy/free-software-even-more-important.html</a>. +qëndrojnë prapa këtij përfundimi, ndaj po i tregoj përdoruesit “<a +href="/philosophy/why-free.html">Pse Software-i S’duhet të Ketë Pronarë</a>” +dhe “<a href="/philosophy/free-software-even-more-important.html">Software-i +i Lirë Është Edhe Më i Rëndësishëm Tani</a>”. </p> <h3>Një zgjedhje e ashpër morale</h3> @@ -193,9 +190,9 @@ Ndaj, edhe pse nuk mendoja se e kisha suksesin në xhep, e kuptova se isha zgjedhur për ta mbaruar këtë punë. Vendosa ta bëj sistemin të përputhshëm me Unix-in, që kështu të mund të ishte i kalueshëm dhe në këtë mënyrë përdoruesit e Unix-it të mund të hidheshin lehtë në të. Emri GNU u zgjodh -sipas një tradite <i>hacker</i>-ësh, si shkurtim ripërsëritës për -“GNU's Not Unix.” Shqiptohet si <a -href="/gnu/pronunciation.html">një rrokje me një g të fortë</a>.</p> +sipas një tradite <em>hacker</em>-ësh, si shkurtim ripërsëritës për “GNU's +Not Unix”. Shqiptohet si <a href="/gnu/pronunciation.html">një rrokje me një +<i>g të fortë</i></a>.</p> <p> Me sistem operativ nuk nënkuptohet thjesht kerneli, i mjaftueshëm mezi sa të xhirojë programe të tjerë. Në vitet ’70, çdo sistem operativ që ia vlente @@ -204,7 +201,8 @@ interpretues, diagnostikues, përpunues teksti, postues, dhe mjaft të tjera. ITS-ja i kishte, Multics-i i kishte, VMS-ja i kishte, edhe Unix-i i kishte. Do të duhej t’i përfshinte edhe sistemi operativ GNU.</p> <p> -Më vonë dëgjova këto fjalë, që ia veshin Hillel-it (1):</p> +Më vonë dëgjova këto fjalë, që ia veshin Hillel-it <a +href="#ft2">[2]</a>:</p> <blockquote><p> Po s’bëra për veten, kush do të bëjë për mua?<br /> @@ -213,15 +211,12 @@ Më vonë dëgjova këto fjalë, që ia veshin Hillel-it (1):</p> </p></blockquote> <p> Vendimi për të filluar Projektin GNU e pati bazën në një frymë të ngjashme.</p> -<p> -(1) Si ateist që jam, nuk ndjek ndonjë lider fetar, por ndonjëherë shoh se -admiroj ndonjë gjë mund të ketë thënë ndonjëri prej tyre.</p> <h3>I lirë si te liria</h3> <p> -Termi “software i lirë” ndonjëherë keqkuptohet—nuk ka të -bëjë fare me çmimin. Bëhet fjalë për lirinë. Ja, pra, ku është përkufizimi -i software-it të lirë.</p> +Termi “software i lirë” ndonjëherë keqkuptohet—nuk ka të bëjë fare me +çmimin. Bëhet fjalë për lirinë. Ja, pra, ku është përkufizimi i +software-it të lirë.</p> <p>Për ju, një përdorues i dhënë, programi është <em>software</em> i lirë, nëse:</p> @@ -240,22 +235,20 @@ jashtë mase e vështirë.)</li> prej përmirësimeve tuaja të mund të përfitojë bashkësia.</li> </ul> <p> -Ngaqë “i lirë” e ka fjalën për lirinë, jo për çmimin, nuk ka -kundërthënie mes shitjes së kopjeve të tij dhe software-it të lirë. Në -fakt, liria për të shitur kopje të tij është pikë kyçe: koleksionet e -software-it të lirë, shitur si CD-ROM, janë të rëndësishëm për bashkësinë, -dhe shitja e tyre është një rrugë e rëndësishme për të grumbulluar fonde për -zhvillimin e software-it të lirë. Prandaj, një program, të cilin njerëzia -nuk është e lirë ta përfshijë në këto koleksione nuk është <em>software</em> -i lirë.</p> -<p> -Për shkak të dykuptimësisë së “i lirë”, njerëzit kanë kërkuar -prej kohësh për alternativa, por askush nuk ka gjetur një të përshtatshme. -Gjuha angleze ka më shumë fjalë dhe nuanca se cilado tjetër, por asaj i -mungon një fjalë e thjeshtë, jo e dykuptimtë, që të thotë “i -lirë”, si tek liria—“i çprangosur” është më e afërta -që vjen në mendje. Alternativa të tilla si “i çliruar”, -“liri”, dhe “i hapur” ose kanë kuptim të gabuar, ose +Ngaqë “i lirë” e ka fjalën për lirinë, jo për çmimin, nuk ka kundërthënie +mes shitjes së kopjeve të tij dhe software-it të lirë. Në fakt, liria për +të shitur kopje të tij është pikë kyçe: koleksionet e software-it të lirë, +shitur si CD-ROM, janë të rëndësishëm për bashkësinë, dhe shitja e tyre +është një rrugë e rëndësishme për të grumbulluar fonde për zhvillimin e +software-it të lirë. Prandaj, një program, të cilin njerëzia nuk është e +lirë ta përfshijë në këto koleksione nuk është <em>software</em> i lirë.</p> +<p> +Për shkak të dykuptimësisë së “i lirë”, njerëzit kanë kërkuar prej kohësh +për alternativa, por askush nuk ka gjetur një term më të mirë. Gjuha +angleze ka më shumë fjalë dhe nuanca se cilado tjetër, por asaj i mungon një +fjalë e thjeshtë, jo e dykuptimtë, që të thotë “i lirë”, si tek +liria—“i çprangosur“ është më e afërta që vjen në mendje. Alternativa +të tilla si “i çliruar”, “liri” dhe “i hapët” ose kanë kuptim të gabuar, ose kanë ndonjë mangësi tjetër.</p> <h3>Software-i GNU dhe sistemi GNU</h3> @@ -290,10 +283,10 @@ dashamirësi të vazhdoja të përdorja mjetet e laboratorit.</p> <h3>Hapat e parë</h3> <p> Pak para se të filloja projektin GNU, dëgjova të flitej mbi Free University -Compiler Kit, i njohur edhe si VUCK. (Fjala holandeze për “i -lirë” shkruhet me V.) Ky qe një përpilues i hartuar të trajtonte -gjuhë të ndryshme, përfshi C dhe Pascal, dhe të mbulonte një shumicë llojesh -makinash. I shkrova autorit dhe e pyeta nëse mund të përdorej nga GNU-ja.</p> +Compiler Kit, i njohur edhe si VUCK. (Fjala holandeze për “i lirë” shkruhet +me V.) Ky qe një përpilues i hartuar të trajtonte gjuhë të ndryshme, +përfshi C dhe Pascal, si dhe të mbulonte një shumicë llojesh makinash. I +shkrova autorit dhe e pyeta nëse mund të përdorej nga GNU-ja.</p> <p> M’u përgjigj me tallje, duke pohuar se universiteti qe i lirë, por përpiluesi jo. Kështu që vendosa që programi im i parë për projektin GNU do @@ -310,12 +303,12 @@ do të mund të lejonte vetëm 64k.</p> <p> Mandej pashë që përpiluesi Pastel funksiononte duke përtypur një kartelë të tërë <em>input</em>-i në një pemë sintakse, duke shndërruar krejt pemën e -sintaksës në një zinxhir “udhëzimesh”, dhe duke prodhuar mandej -një kartelë të tërë <em>output</em>, pa liruar fare ndonjë hapësirë. Në -këtë pikë, vendosa që më duhej të shkruaja një përpilues të ri nga e para. -Ky përpilues i ri tani njihet si <abbr title="GNU Compiler -Collection">GCC</abbr>; në të nuk përdoret gjë prej Pastel-it, por arrita të -përshtat dhe të përdor <em>front end</em>-n C që pata shkruar. Por kjo +sintaksës në një zinxhir “udhëzimesh” dhe duke prodhuar mandej një kartelë +të tërë <em>output</em>, pa liruar fare ndonjë hapësirë. Në këtë pikë, +vendosa që më duhej të shkruaja një përpilues të ri nga e para. Ky +përpilues i ri tani njihet si <abbr title="GNU Compiler +Collection">GCC</abbr>; në të s’përdoret gjë prej Pastel-it, por arrita të +përshtat dhe të përdor <em>front end</em>-in që pata shkruar në C. Por kjo ndodhi pas ca vitesh; së pari, u mora me GNU Emacs-in.</p> <h3>GNU Emacs</h3> @@ -334,15 +327,15 @@ emrin te shërbyesi ynë i ri ftp.) Por në atë kohë, mjaft persona të interesuar nuk kishin Internet dhe nuk mund të merrnin një kopje përmes ftp-së. Kështu që pyetja bëhej: çfarë duhej t’u thosha?</p> <p> -Mund të thosha, “Gjeni një shok që ka Internet dhe le t’ju bëjë një -kopje.” Ose mund të bëja si pata bërë me PDP-10 Emacs-in origjinal: -t’u thoja, “Më dërgoni një kasetë dhe një zarf <abbr -title="Self-addressed Stamped Envelope">SASE</abbr>, dhe jua nis mbrapsht me -Emacs-in brenda.” Por isha i papunë, dhe po kërkoja mënyra për të bërë -ca para nga software-i i lirë. Ndaj njoftova se do t’i postoja një kasetë -cilitdo që dëshironte një të tillë, kundrejt pagesës $150. Në këtë mënyrë, -nisa një biznes shpërndarjeje software-i të lirë, pararendësi i shoqërive që -sot shpërndajnë shpërndarje të plota sistemi GNU/Linux.</p> +Mund të thosha, “Gjeni një shok që ka Internet dhe le t’ju bëjë një +kopje”. Ose mund të bëja si pata bërë me PDP-10 Emacs-in origjinal: t’u +thoja, “Më dërgoni një kasetë dhe një zarf <abbr title="Self-addressed +Stamped Envelope">SASE</abbr>, dhe jua nis mbrapsht me Emacs-in brenda”. Por +isha i papunë, dhe po kërkoja mënyra për të bërë ca para nga software-i i +lirë. Ndaj njoftova se do t’i postoja një kasetë cilitdo që dëshironte një +të tillë, kundrejt pagesës $150. Në këtë mënyrë, nisa një biznes +shpërndarjeje software-i të lirë, pararendësi i shoqërive që sot shpërndajnë +shpërndarje të plota sistemi GNU/Linux.</p> <h3>A është një program i lirë për secilin përdorues?</h3> <p> @@ -363,16 +356,16 @@ sistemeve të tyre pronësore Unix, vetëm në formë dyore, dhe nën të njëjt marrëveshje mos-zbulimi. Këto kopje të X-it nuk qenë më tepër software i lirë se sa ç’qe Unix-i vetë.</p> <p> -Hartuesit e X Window System nuk e quajtën problem këtë—e prisnin dhe e -kishin si synim që kjo të ndodhte. Synimi i tyre nuk qe liria, por thjesht -“suksesi”, i përkufizuar në trajtën “pasje e shumë -përdoruesve.” Nuk shqetësoheshin në kishin a jo liri këta përdorues, -por vetëm që këta të ishin shumë.</p> +Hartuesit e Sistemit X t Dritareve s’e quajtën problem këtë—e prisnin +dhe e kishin si synim që kjo të ndodhte. Synimi i tyre nuk qe liria, por +thjesht “suksesi”, i përkufizuar në trajtën “pasje e shumë përdoruesve”. Nuk +shqetësoheshin në kishin a jo liri këta përdorues, por vetëm që këta të +ishin shumë.</p> <p> Kjo shpuri në gjendjen paradoksale, në të cilën dy mënyra të ndryshme për llogaritjen se sa liri kish, shpunë në përgjigje të ndryshme ndaj kësaj -pyetjeje, “Ãshtë i lirë ky program?” Nëse gjykonit mbi bazën e -lirisë së lejuar nga kushtet e shpërndarjes së hedhjes në qarkullim nga +pyetjeje, “Është i lirë ky program?” Nëse gjykonit mbi bazën e lirisë së +lejuar nga kushtet e shpërndarjes së hedhjes në qarkullim nga <abbr>MIT</abbr>-i, mund të thoshit se X qe <em>software</em> i lirë. Por nëse e matnit lirinë e një përdoruesi mesatar të X-it, mund të thoshit që qe <em>software</em> pronësor. Shumica e përdoruesve të X-it xhironin @@ -383,7 +376,7 @@ versionet pronësore që vinin bashkë me sistemet Unix, jo versionin e lirë.</ Synimi i GNU-së qe t’i jepte përdoruesve liri, jo thjeshtë të ishte popullor. Ndaj na duhej të përdornim kushte shpërndarjeje që do të parandalonin shndërrimin e software-it GNU në <em>software</em> pronësor. -Metoda që përdorim quhet “copyleft”.(1)</p> +Metoda që përdorim quhet “copyleft” <a href="#ft3">[3]</a>.</p> <p> <i>Copyleft</i>-i përdor ligjin e të drejtave të kopjimit (<i>copyright</i>), por të kthyer përmbys, që të shërbejë për të kundërtën e @@ -394,16 +387,16 @@ Ideja qendrore e <i>copyleft</i>-it është që ne i japim cilitdo lejen të xhirojë programin, ta kopjojë programin, ta ndryshojë programin, dhe të shpërndajë versione të ndryshuara të tij—por jo leje për të shtuar në të kufizime sipas qejfit. Kështu, garantohen për këdo që zotëron një kopje -liritë kyçe që përkufizojnë “software-in e lirë”; shndërrohen në -të drejta të patjetërsueshme.</p> +liritë kyçe që përkufizojnë “software-in e lirë”; shndërrohen në të drejta +të patjetërsueshme.</p> <p> Për një <i>copyleft</i> të efektshëm, versionet e ndryshuara duhet të jenë po aq të lira. Kjo siguron që veprat e bazuara mbi tonat të mund të kihen nga bashkësia, nëse ato bëhen publike. Kur programuesit, që janë të punësuar, ofrojnë ndihmë vullnetare përmirësimin e software-it GNU, është -<i>copyleft</i>-i ai që i pengon punëdhënësit të thonë, “Nuk mund t’i -ndani me të tjerët këto ndryshime, ngaqë do t’i përdorim ne për të krijuar -version tonë pronësor të programit.”</p> +<i>copyleft</i>-i ai që i pengon punëdhënësit të thonë, “Nuk mund t’i ndani +me të tjerët këto ndryshime, ngaqë do t’i përdorim ne për të krijuar version +tonë pronësor të programit”.</p> <p> Domosdoshmëria që ndryshimet duhet të jenë të lira është thelbësore, nëse duam të sigurojmë lirinë e çdo përdoruesi të programit. Shoqëritë që @@ -424,61 +417,48 @@ e ndërthurur me një program nën <i>copyleft</i> duhet të jetë e tillë që version më i madh, i dalë si ndërthurje, të jetë po ashtu i lirë dhe nën <i>copyleft</i>.</p> <p> -Sendërtimi specifik i <i>copyleft</i>-it që përdorim për shumicën e -software-it GNU është GNU General Public License (Leja e Përgjithshme -Publike), ose GNU GPL për shkurt. Kemi dhe lloje të tjera <i>copyleft</i>-i -që përdoren në rrethana të veçanta. Doracakët e GNU-së janë gjithashtu nën -<i>copyleft</i>, por përdorin një lloj <i>copyleft</i>-i shumë më të -thjeshtë, ngaqë ndërlikueshmëria e GNU GPL nuk është e nevojshme për -doracakë.(2)</p> -<p> -(1) Më 1984 ose 1985, Don Hopkins (një djalë me shumë imagjinatë) më dërgoi -një letër. Mbi zarf kishte shkruar disa thënie zbavitëse, përfshi edhe -këtë: “Copyleft—all rights reversed.” Përdora fjalën -“copyleft” për të emërtuar konceptin e shpërndarjes që po -hartoja në atë kohë.</p> - -<p> -(2) Tani përdorim <a href="/licenses/fdl.html">Lejen e Lirë GNU për -Dokumentime</a> për dokumentim.</p> +Sendërtimi specifik i <em>copyleft</em>-it që përdorim për shumicën e +software-it GNU është licenca GNU General Public License, ose GNU GPL, për +shkurt. Kemi dhe lloje të tjera <em>copyleft</em>-i që përdoren në rrethana +të veçanta. Doracakët e GNU-së janë gjithashtu nën <em>copyleft</em>, por +përdorin një lloj <em>copyleft</em>-i shumë më të thjeshtë, ngaqë GNU GPL +është më komplekse se sa është e nevojshme për doracakë. <a +href="#ft4">[4]</a>.</p> <h3>Free Software Foundation</h3> <p>Meqë interesi për përdorimin e Emacs-i po shtohej, te projekti GNU u -përfshin të tjerë njerëz, dhe vendosëm që pat ardhur koha të shihnim sërish -për financim. Kështu, më 1985 krijuam <a href="http://www.fsf.org/">Free +përfshinë të tjerë njerëz dhe vendosëm se pati ardhur koha të shihnim sërish +për financim. Kështu, më 1985-n krijuam <a href="https://www.fsf.org/">Free Software Foundation</a> (FSF), një shoqatë bamirëse, e përjashtuar nga -tatimet, për zhvillim software-i të lirë. <abbr title="Free Software -Foundation">FSF</abbr> mori përsipër edhe biznesin e shpërndarjes me kaseta -të Emacs-it; më pas këtë e zgjeroi duke shtuar tjetër software të lirë (GNU -dhe jo-GNU) te kaseta, dhe duke shitur gjithashtu doracakë të lirë.</p> +tatimet, për zhvillim software-i të lirë. FSF-ja mori përsipër edhe +biznesin e shpërndarjes me kaseta të Emacs-it; më pas këtë e zgjeroi duke +shtuar tjetër <em>software</em> të lirë (GNU dhe jo-GNU) te kaseta dhe duke +shitur gjithashtu doracakë të lirë.</p> <p>Shumica e të ardhurave të FSF-së vinin prej shitjes së kopjeve të software-it të lirë dhe të shërbimeve të tjera të ngjashme (CD-ROM-e kodi burim, CD-ROM-e me dyorë, doracakë të shtypur bukur, gjithçka me lirinë për -ta rishpërndarë dhe ndryshuar), dhe Shpërndarje Deluxe (shpërndarje për të -cilat krijojmë krejt koleksionin e software-it për platformën e zgjedhur nga -porositësi). Ende sot, FSF-ja <a href="http://shop.fsf.org/"> shet doracakë -dhe sende të tjera</a>, por pjesa dërrmuese e financimit vjen nga kuotat e -anëtarëve. Mund të anëtarësoheni te FSF-ja përmes <a -href="http://fsf.org/join">fsf.org</a>.</p> +ta rishpërndarë dhe ndryshuar), si dhe Shpërndarje Deluxe (shpërndarje për +të cilat krijojmë krejt koleksionin e software-it për platformën e zgjedhur +nga porositësi). Ende sot, FSF-ja <a href="https://shop.fsf.org/"> shet +doracakë dhe sende të tjera</a>, por pjesa dërrmuese e financimit vjen nga +kuotat e anëtarëve. Mund të anëtarësoheni te FSF-ja përmes <a +href="https://my.fsf.org/join">fsf.org</a>.</p> <p>Punonjësit e <em>Free Software Foundation</em>-it kanë shkruar dhe administruar një numër paketash software-i GNU. Dy prej më të shquarave janë libraria dhe shelli C. Libraria GNU C është ajo çka përdoret për të komunikuar me Linux-in nga çdo program që xhiron në një sistem GNU/Linux. Qe hartuar nga një anëtar i stafit të Free Software Foundation-it, Roland -McGrath. Shelli i përdorur në shumicën e sistemeve GNU/Linux është <abbr -title="Bourne Again Shell">BASH</abbr>, <em>the Bourne Again Shell</em>(1), -i cili qe hartuar prej punonjësit të FSF-së Brian Fox.</p> +McGrath. Shelli i përdorur në shumicën e sistemeve GNU/Linux është BASH-i, +Bourne Again SHell <a href="#ft5">[5]</a>, i cili qe hartuar prej +punonjësit të FSF-së Brian Fox.</p> <p>Zhvillimin e këtyre programeve e financuam sepse projekti GNU nuk qe thjesht për ca mjete apo mjedisi zhvillimesh. Synimi ynë qe një sistem operativ i plotë, dhe këto programe duheshin për këtë qëllim.</p> -<p>(1) “Bourne Again Shell” është një lojë me emrin “Bourne -Shell”, i cili qe shelli i zakonshëm në Unix.</p> - <h3>Asistencë software-i të lirë</h3> <p>Filozofia e software-it të lirë hedh tej një praktikë të veçantë biznesi @@ -501,14 +481,13 @@ reja. Madje kemi filluar të shohim shoqëri software-i të lirë të bazuara n hedhjen në qarkullim të produkteve të reja software-i të lirë.</p> <p>Kujdes, ama—një numër shoqërish që përshoqërojnë vetveten me termin -“burim i hapur” biznesin e tyre në fakt e bazojnë në -<em>software</em> jo të lirë që punon me software-in e lirë. Këto nuk janë -shoqëri software-i të lirë, janë shoqëri software-i pronësor, produktet e të -cilave i ndjellin përdoruesit larg lirisë. Këto programe i quajnë -“paketa të vlerës së shtuar”, çka pasqyron vlerat që ata do të -donin t’i shihnin të përqafuara prej nesh: leverdinë përmbi lirinë. Nëse ne -vlerësojmë më tepër lirinë, do të duhej t’i quanim paketa “me liri të -hequr”.</p> +“burim i hapët”, biznesin e tyre në fakt e bazojnë në <em>software</em> jo +të lirë që punon me software-in e lirë. Këto s’janë shoqëri software-i të +lirë, janë shoqëri software-i pronësor, produktet e të cilave i ndjellin +përdoruesit larg lirisë. Këto programe i quajnë “paketa të vlerës së +shtuar”, çka pasqyron vlerat që ata do të donin t’i shihnin të përqafuara +prej nesh: leverdinë përmbi lirinë. Nëse ne vlerësojmë më tepër lirinë, do +të duhej t’i quanim paketa “me liri të hequr”.</p> <h3>Synimet teknike</h3> @@ -566,12 +545,12 @@ bë e njohur si Lista e Punëve GNU. Veç përbërësve Unix që mungonin, shtu në listë një larmi projektesh <em>software</em> dhe dokumentimi të dobishëm që, mendonim, do të duhej të përmbante një sistem vërtet i plotë.</p> -<p>Sot (1), zor të ketë ndonjë përbërës të Unix-it te Lista e Punëve -GNU—ato punë janë mbaruar, bashkë me ca të tjera jothelbësore. Por -lista është plot me projekte të cilat ca i quajnë -“aplikacione”. Do të ishte diçka e dobishme të shtohej te një -sistem operativ çfarëdo programi që është në interes të më shumë se një -klase të ngushtë përdoruesish.</p> +<p>Sot <a href="#ft6">[6]</a>, zor të ketë ndonjë përbërës të Unix-it te +Lista e Punëve GNU—ato punë janë mbaruar, bashkë me ca të tjera +jothelbësore. Por lista është plot me projekte të cilat ca i quajnë +“aplikacione”. Do të ishte diçka e dobishme të shtohej te një sistem +operativ çfarëdo programi që është në interes të më shumë se një klase të +ngushtë përdoruesish.</p> <p>Te lista e punëve GNU përfshihen madje dhe lojëra—e kanë qenë aty që në fillim. Unix-i përfshinte lojëra, ndaj kuptohet që kështu do të duhej të @@ -580,18 +559,12 @@ ndaj nuk ndoqëm listën e lojërave që kish Unix-i. Në vend të kësaj, hodh në listë një gamë llojesh të ndryshme lojërash që përdoruesit mund t’i pëlqenin.</p> -<p>(1) Qe shkruar më 1998. Nga 2009 e tëhu nuk mirëmbajmë një listë të gjatë -punësh. Bashkësia harton <em>software</em> të lirë me kaq shpejtësi sa nuk -arrijmë as t'i mbajmë në vëzhgim të tërë. Në vend të kësaj, kemi një -listë Projektesh të Përparësisë së lartë, një listë shumë më e shkurtër -projektesh për të cilat vërtet duam t'i nxisim njerëzit t'i -shkruajnë.</p> - -<h3>GNU Library GPL</h3> +<h3>GNU Lesser GPL</h3> -<p>Libraria GNU C përdor një lloj të veçantë <i>copyleft</i>-i të quajtur -<i>GNU Library General Public License</i>(1), që jep leje për lidhje të -software-it pronësor me librarinë. Pse duhet ky përjashtim?</p> +<p>Libraria GNU C përdor një lloj të veçantë <em>copyleft</em>-i, të quajtur +<em>GNU Lesser General Public License</em> <a href="#ft7">[7]</a>, që +jep leje për lidhje të software-it pronësor me librarinë. Pse duhet ky +përjashtim?</p> <p>Nuk është punë parimesh; nuk ka parim që thotë se produktet e software-it pronësor janë të taksur për përfshirje të kodit tonë. (Pse duhet kontribuar @@ -610,8 +583,8 @@ shpërndarjes së librarisë GNU C përcaktojnë nëse është e mundur të përpilohet një program pronësor për sistemin GNU apo jo. Nuk ka arsye etike të lejohen aplikacione pronësore në sistemin GNU, por, në pikëpamje strategjike, duket se moslejimi i tyre më shumë do të shkurajonte përdorimin -e sistemit GNU se sa të nxiste zhvillimin e aplikacioneve të lira. Ja pse -përdorimi i GPL-së për Librari është strategji e mirë për librarinë C.</p> +e sistemit GNU, se sa të nxiste zhvillimin e aplikacioneve të lira. Ja pse +përdorimi i licencës Lesser GPL është strategji e mirë për librarinë C.</p> <p>Për libraritë e tjera, rruga strategjike lypset të shihet rast pas rasti. Kur një librari kryen një detyrë të posaçme që mund të ndihmojë në shkrimin @@ -620,12 +593,12 @@ vetëm për programe të lirë, është një mënyrë për të ndihmuar zhvillue tjerë të software-i të lirë, duke u dhënë atyre një përparësi kundrejt software-it pronësor.</p> -<p>Kujtoni rastin e GNU Readline-it, një librari që qe hartuar për të pasur +<p>Kujtoni rastin e GNU Readline-it, një librari që qe hartuar për të ofruar përpunim nga rresht urdhrash për BASH-in. Readline qarkullon nën GNU GPL të -zakonshme, jo nën Library GPL. Kjo ndoshta e ul përdorimin e Readline-it, -por ne nga kjo nuk humbim gjë. Ndërkohë, e pakta një aplikacion i dobishëm +zakonshme, jo nën Lesser GPL. Kjo ndoshta e ul përdorimin e Readline-it, +por ne nga kjo s’humbim gjë. Ndërkohë, e pakta një aplikacion i dobishëm është kaluar si <em>software</em> i lirë posaçërisht që të përdorë -Readline-in, dhe ky është përfitim i njëmendtë për bashkësinë.</p> +Readline-in dhe ky është përfitim i njëmendtë për bashkësinë.</p> <p>Zhvilluesit e software-it pronësor kanë përparësitë që sjell paraja; zhvilluesit e software-it të lirë lypset të krijojnë përparësi për @@ -635,18 +608,13 @@ që të ofrojnë module të dobishme të cilat të shërbejnë si blloqe ndërti për <em>software</em> të lirë të ri, dhe ta rrisin këtë përparësi të rëndësishme, në dobi të zhvillimit të mëtejshëm të software-it të lirë.</p> -<p>(1) Kjo leje tani <i>quhet GNU Lesser General Public License</i>, për të -shmangur idenë se krejt libraritë janë të detyruara ta përdorin. Për më -tepër të dhëna, shihni <a href="/philosophy/why-not-lgpl.html">Pse nuk do të -duhej të përdornit lejen Lesser GPL për librarinë tuaj të ardhshme</a>.</p> - <h3>Punë sikleti?</h3> <p> -Eric Raymond thotë se “Çdo punë e mirë software-i zë fill nga një -siklet personal i zhvilluesit.” Ndoshta ngandonjëherë është kështu, -por shumë pjesë thelbësore të software-it GNU qenë hartuar me qëllim që të -kihej një sistem i plotë operativ i lirë. Rrjedhin nga një përfytyrim dhe -një plan, jo nga një impuls.</p> +Eric Raymond thotë se “Çdo punë e mirë software-i zë fill nga një siklet +personal i zhvilluesit”. Ndoshta ngandonjëherë është kështu, por shumë pjesë +thelbësore të software-it GNU qenë hartuar me qëllim që të kihej një sistem +i plotë operativ i lirë. Rrjedhin nga një përfytyrim dhe një plan, jo nga +një impuls.</p> <p> Për shembull, hartuam librarinë GNU C ngaqë një sistem i ngjashëm me Unix-in ka nevojë për një librari C, BASH-in ngaqë një sistem i ngjashëm me Unix-in @@ -695,11 +663,10 @@ Aty nga 1990, sistemi GNU qe thuajse i plotë; i vetmi përbërës i rëndësish që mungonte qe kerneli. Kishim vendosur që kernelin tonë ta sendërtonim si koleksion procesesh shërbyesi që kryheshin përsipër Mach-ut. Mach qe një mikrokernel i përgatitur nga Carnegie Mellon University dhe mandej nga -University of Utah; GNU HURD është një koleksion shërbyesish (ose -“herd of GNUs” - kope gnushë) që xhirojnë përsipër Mach-ut, dhe -që kryejnë detyra të ndryshme të kernelit Unix. Fillimi i përgatitjes u -vonua ngaqë prisnim që Mach-u të hidhej në qarkullim si <em>software</em> i -lirë, siç qe premtuar.</p> +University of Utah; GNU HURD është një koleksion shërbyesish (ose “herd of +GNUs” - kope gnushë) që xhirojnë përsipër Mach-ut, dhe që kryejnë detyra të +ndryshme të kernelit Unix. Fillimi i përgatitjes u vonua ngaqë prisnim që +Mach-u të hidhej në qarkullim si <em>software</em> i lirë, siç qe premtuar.</p> <p> Një arsye pse u zgjodh ky koncept qe për shmangien e asaj çka dukej se ishte pjesa më e vështirë e punës: diagnostikimi i një programi kerneli pa një @@ -716,9 +683,9 @@ Kerneli GNU fillimisht nuk qe menduar të quhej HURD. Emri i tij fillestar qe Alix—emërtuar sipas emrit të femrës që kisha për zemër në ato kohë. Ajo, një administratore sistemesh Unix, kish hedhur idenë se emri i saj i përshtatej një rregullsie të rëndomtë në emërtimet e versioneve të -sistemeve Unix; gjysmë me tallje, u tha miqve, “Dikush le t’i vërë -emrin tim një kerneli.” Nuk thashë gjë, por vendosa t’i bëja surprizë -një kernel me emrin Alix.</p> +sistemeve Unix; gjysmë me tallje, u tha miqve, “Dikush le t’i vërë emrin tim +një kerneli”. Nuk thashë gjë, por vendosa t’i bëja surprizë një kernel me +emrin Alix.</p> <p> Por nuk vazhdoi kështu. Michael (tani Thomas) Bushnell, zhvilluesi kryesor i kernelit, parapëlqeu emrin HURD, dhe e ripërkufizoi Alix-in që t’i @@ -753,9 +720,9 @@ Linux-it, ne sot mund të xhirojnë faktikisht një version të sistemit GNU.</p Ne e quajmë këtë version sistemi <a href="/gnu/linux-and-gnu.html"> GNU/Linux</a>, për të shprehur përbërjen e tij si një ndërthurje e sistemit GNU me Linux-in si kernel. Ju lutemi, mos bini pre e thirrjes së krejt -sistemit si “Linux”, ngaqë kjo do të thotë t’ia atribuosh punën -tonë dikujt tjetër. Ju lutemi, <a href="/gnu/gnu-linux-faq.html"> na -përmendni në mënyrë të barabartë</a>.</p> +sistemit si “Linux”, ngaqë kjo do të thotë t’ia atribuosh punën tonë dikujt +tjetër. Ju lutemi, <a href="/gnu/gnu-linux-faq.html"> na përmendni në +mënyrë të barabartë</a>.</p> <h3>Sfida të së ardhmes sonë</h3> <p> @@ -768,7 +735,7 @@ kur çmojnë lirinë e tyre dhe nuk lënë njeri t’ua marrë.</p> <p> Këto sfida i trajtojnë katër ndarjet vijuese:</p> -<h3>Hardware sekret</h3> +<h4>Hardware sekret</h4> <p> Prodhuesit e hardware-it gjithnjë e më tepër priren t’i mbajnë të fshehta specifikimet e hardware-it. Kjo e bën të vështirë shkrimin e përudhësve të @@ -784,17 +751,13 @@ në një taktikë që sjell humbje.</p> <p> Retroinxhinierimi është punë e madhe; a do të kemi programues aq të vendosur sa t’i hyjnë atij? Po—nëse kemi krijuar ndjesinë e fortë se software-i -i lirë është çështje parimesh, dhe se përudhësit jo të lirë janë të +i lirë është çështje parimesh dhe se përudhësit jo të lirë janë të patolerueshëm. Dhe a do të shpenzojnë një numër i madh prej nesh para të tepërta, ose edhe pak kohë të tepërt, që ne të mund të përdorim përudhës të -lirë? Po, nëse vendosmëria për të pasur liri përhapet gjerësisht.</p> -<p> -(Shënim i 2008-s: kjo çështje prek po ashtu edhe BIOS-in. Ka një BIOS të -lirë, <a href="http://www.libreboot.org/">LibreBoot</a> (një shpërndarje e -coreboot-it); problemi mbetet te pasja e specifikimeve për makinat, që -kështu LibreBoot-i t’i mbulojë ato pa “blobs” jo të lirë.)</p> +lirë? Po, nëse vendosmëria për të pasur liri përhapet gjerësisht. <a +href="#ft8">[8]</a>.</p> -<h3>Librari jo të lira</h3> +<h4>Librari jo të lira</h4> <p> Një librari jo e lirë që xhiron në sisteme operative të lira vepron si një kurth për zhvilluesit e software-it të lirë. Veçoritë tërheqëse të @@ -825,9 +788,9 @@ përdornim dot librarinë. Prapëseprapë, disa shpërndarës komercialë sistemesh GNU/Linux që nuk qenë strikt lidhur me ndenjjen brenda software-it të lirë, e shtuan KDE-në te sistemet e tyre—duke prodhuar sisteme me më tepër aftësi, por më pak liri. Grupi KDE nxiste aktivisht sa më tepër -programues të përdornin Qt-në, dhe miliona “përdoruesve të rinj të -Linux-it” nuk iu është treguar ndonjëherë ideja se këtu kish një -problem. Gjendja dukej e zymtë.</p> +programues të përdornin Qt-në, dhe miliona “përdoruesve të rinj të Linux-it” +s’iu është treguar ndonjëherë ideja se këtu kish një problem. Gjendja dukej +e zymtë.</p> <p> Bashkësia e software-it të lirë iu kundërpërgjigj problemit në dy mënyra: GNOME dhe Harmony.</p> @@ -843,34 +806,30 @@ jo të lirë.</p> Harmony është një librari zëvendësimesh të përputhshme, hartuar për të bërë të mundur xhirimin e software-it KDE pa përdorur Qt-në.</p> <p> -Në Nëntor 1998, zhvilluesit e Qt-së bënë të ditur një ndryshim lejeje, e +Në Nëntor 1998, zhvilluesit e Qt-së bënë të ditur një ndryshim licence, e cila, kur të zbatohej, do ta shndërronte Qt-në në <em>software</em> të lirë. Nuk ka mënyrë për ta vërtetuar, por mendoj se pjesërisht kjo i detyrohet përgjigjes së palëkundur nga bashkësia kundrejt problemit që Qt -paraqiste përpara se të qe e lirë. (Leja e re është e paleverdishme dhe jo -e paanshme, kështu që mbetet ende e dëshirueshme të shmanget përdorimi i -Qt-së.)</p> -<p> -[Shënim i mëpasshëm: në Shtator 2000, Qt u hodh në qarkullim nën GNU GPL, -çka në thelb e zgjidhi këtë problem.]</p> +paraqiste përpara se të qe e lirë. (Licenca e re është e paleverdishme dhe +jo e paanshme, kështu që mbetet ende e dëshirueshme të shmanget përdorimi i +Qt-së <a href="#ft9">[9]</a>.)</p> <p> Si do t’i përgjigjemi librarisë së ardhshme tunduese jo të lirë? A ka për ta kuptuar krejt bashkësia nevojën për t’i qëndruar larg grackës? Apo shumë prej nesh do të heqin dorë nga liria për hir të leverdisë, dhe të shkaktojnë kështu një problem të madh? E ardhmja jonë varet nga filozofia jonë.</p> -<h3>Patenta software-i</h3> +<h4>Patenta software-i</h4> <p> Rreziku më i madh me të cilin përballemi vjen nga patentat e software-it, të cilat mund të mbajnë algoritme dhe veçori programesh jashtë shtrirjes së software-it të lirë deri edhe për njëzet vjet. Patentat mbi algoritmin LZW -për ngjeshje filluan të zbatoheshin më 1983, dhe ne ende nuk mundemi të -hedhin në qarkullim program të lirë që prodhon <abbr title="Graphics -Interchange Format">GIF</abbr> të saktë. [Kanë skaduar më 2009-n.] Më 1998, -nën kërcënimin për hedhje në gjyq për shkelje patentash, u hoq nga +për ngjeshje filluan të zbatoheshin më 1983, dhe ne ende s’mundemi të hedhin +në qarkullim program të lirë që prodhon <abbr title="Graphics Interchange +Format">GIF</abbr> <a href="#ft10">[10]</a> të ngjeshur si duhet. Më +1998, nën kërcënimin për hedhje në gjyq për shkelje patentash, u hoq nga qarkullimi një program i lirë që prodhonte audio të ngjeshur si <abbr -title="MPEG-1 Audio Layer 3">MP3</abbr>. [Këto patenta kanë skaduar më -2017-n. Shihni se sa gjatë na u desh të prisnim.] +title="MPEG-1 Audio Layer 3">MP3</abbr> <a href="#ft11">[11]</a>. </p> <p> Ka rrugë për t’u përballur me patentat: mund të kërkojmë për shenja që @@ -886,11 +845,11 @@ largohen software-it të lirë, sido qoftë. Do t’ia dalim ta bëjmë punën pa veçoritë e patentuara. Por, ata që software-in e lirë e vlerësojnë ngaqë presin të jetë teknikisht më sipëran, ka gjasa ta shohin si të dështuar, kur një patentë e mban të prapambetur. Ndaj, ndërkohë që është e dobishme të -flitet mbi efektshmërinë praktike të modelit “katedrale” të -zhvillimit, dhe mbi besueshmërinë dhe fuqinë e ca software-i të lirë, nuk -duhet të ndalemi me kaq. Duhet të flasim për lirinë dhe parimet.</p> +flitet mbi efektshmërinë praktike të modelit “katedrale” të zhvillimit, dhe +mbi besueshmërinë dhe fuqinë e ca software-i të lirë, nuk duhet të ndalemi +me kaq. Duhet të flasim për lirinë dhe parimet.</p> -<h3>Dokumentim i lirë</h3> +<h4>Dokumentim i lirë</h4> <p> Mangësia më e madhe në sistemin tonë të lirë operativ nuk është tek software-i—është mungesa e doracakëve të mirë, të lirë, të cilët mund @@ -944,9 +903,9 @@ jonë është në dorë të filozofisë.</p> <h3>Duhet të flasim rreth lirisë</h3> <p> Vlerësimet e sotme flasin për dhjetë milionë përdorues të sistemeve -GNU/Linux, të tillë si Debian GNU/Linux dhe Red Hat “Linux”. -Software-i i lirë ka prurë përparësi të tilla praktike sa që përdoruesit po -turren drejt tij për arsye të pastra praktike.</p> +GNU/Linux, të tillë si Debian GNU/Linux dhe Red Hat “Linux”. Software-i i +lirë ka prurë përparësi të tilla praktike, sa që përdoruesit po turren drejt +tij për arsye të pastra praktike.</p> <p> Rrjedhimet e mira të kësaj pune janë të dukshme: më tepër interes drejt përgatitjes së software-it të lirë, më tepër klientë për biznese të @@ -966,27 +925,26 @@ përdorues të rinj janë shumë më lart se sa përpjekjet për t’u mësuar a vlerat qytetare të bashkësisë sonë. Na duhet t’i bëjmë të dyja, dhe na duhet t’i mbajmë në baraspeshë të dyja përpjekjet.</p> -<h3>“Burim i Hapur”</h3> +<h3>“Burim i Hapët”</h3> <p> T’u mësoje përdoruesve të rinj lirinë u bë më e vështirë pas 1998, kur një -pjesë e bashkësisë vendosi të mos përdorte më termin “software i -lirë” dhe të thoshte “software me burim të hapur” më mirë.</p> +pjesë e bashkësisë vendosi të mos përdorte më termin “software i lirë” dhe +të thoshte “software me burim të hapët” më mirë.</p> <p> Disa prej atyre që parapëlqyen këtë term synonin të shmangnin ngatërrimin -mes “të lirë” dhe “falas”—qëllim i vlefshëm. -Të tjerë, megjithatë, synonin të linin mënjanë frymën e parimit që kish -motivuar lëvizjen e software-it të lirë dhe projektin GNU, dhe të bëheshin -tërheqës për drejtuesit e kompanive dhe biznesin, shumë prej të cilëve kanë -si ideologji atë që vendos fitimin përmbi lirinë, përmbi bashkësinë, përmbi -parimet. Ndaj, retorika e “burimit të hapur” përqendrohet te -potenciali për përgatitje software-i të fuqishëm, të cilësisë së lartë, por -lë mënjanë idetë e lirisë, bashkësisë, dhe parimeve.</p> -<p> -Revistat “Linux” janë shembull i qartë i kësaj—ato janë -plot me reklama mbi <em>software</em> pronësor që punon me GNU/Linux-in. -Kur të nxjerrë kryet Motif-i ose Qt-ja e radhës, a do t’i sinjalizojnë -përdoruesit këto revista që të rrinë larg prej tij, apo do të shfaqin -reklama për të?</p> +mes “të lirë” dhe “falas”—qëllim i vlefshëm. Të tjerë, megjithatë, +synonin të linin mënjanë frymën e parimit që kish motivuar lëvizjen e +software-it të lirë dhe projektin GNU, dhe të bëheshin tërheqës për +drejtuesit e kompanive dhe biznesin, shumë prej të cilëve kanë si ideologji +atë që vendos fitimin përmbi lirinë, përmbi bashkësinë, përmbi parimet. +Ndaj, retorika e “burimit të hapët”; përqendrohet te potenciali për +përgatitje software-i të fuqishëm, të cilësisë së lartë, por lë mënjanë +idetë e lirisë, bashkësisë, dhe parimeve.</p> +<p> +Revistat “Linux” janë shembull i qartë i kësaj—ato janë plot me +reklama mbi <em>software</em> pronësor që punon me GNU/Linux-in. Kur të +nxjerrë kryet Motif-i ose Qt-ja e radhës, a do t’i sinjalizojnë përdoruesit +këto revista që të rrinë larg prej tij, apo do të shfaqin reklama për të?</p> <p> Mbështetja nga biznesi mund të kontribuojë për bashkësinë në forma të ndryshme; po qe se faktorët e tjerë janë në baraspeshë, kjo është e @@ -994,20 +952,19 @@ dobishme. Por të fitosh mbështetjen e tyre, duke folur më pak për lirinë dhe parimet, mund të jetë shkatërrimtare; e përkeqëson edhe më çekuilibrin mes përhapjes dhe edukimit qytetar.</p> <p> -“Software-i i lirë” dhe “burimi i hapur” -përshkruajnë të njëjtën kategori software-i, pak a shumë, por thonë gjëra të -ndryshme mbi software-in, dhe mbi vlerat. Projekti GNU vazhdon të përdorë -termin “software i lirë”, për të shprehur idenë që rëndësi ka -liria, jo teknologjia.</p> +“Software-i i lirë” dhe “burimi i hapët” përshkruajnë të njëjtën kategori +software-i, pak a shumë, por thonë gjëra të ndryshme mbi software-in dhe mbi +vlerat. Projekti GNU vazhdon të përdorë termin “software i lirë”, për të +shprehur idenë që rëndësi ka liria, jo teknologjia.</p> <h3>Provojeni!</h3> <p> -Aforizmi i Yoda-s (“Nuk ka ‘provoje’”) tingëllon i -qëruar, por nuk funksionon për rastin tim. Shumicën e punës time e kam bërë -duke qenë në ankth nëse do t’ia dilja dot apo jo, dhe i pasigurt nëse do të -mjaftonte për të përmbushur qëllimin, edhe nëse ia dilja. Por, sido që qe, -e provova, sepse mes qytetin dhe kuçedrës nuk kish njeri tjetër veç meje. -Duke befasuar vetveten, ca herë dola me sukses.</p> +Aforizmi i Yoda-s (“Nuk ka ‘provoje’”) tingëllon i qëruar, por +nuk funksionon për rastin tim. Shumicën e punës time e kam bërë duke qenë +në ankth nëse do t’ia dilja dot apo jo, dhe i pasigurt nëse do të mjaftonte +për të përmbushur qëllimin, edhe nëse ia dilja. Por, sido që qe, e provova, +sepse mes qytetin dhe kuçedrës nuk kish njeri tjetër veç meje. Duke +befasuar vetveten, ca herë dola me sukses.</p> <p> Ndonjëherë nuk ia dola dot; ca nga qytetet e mia ranë. Mandej gjeta tjetër qytet të kërcënuar, dhe u bëra gati për një tjetër betejë. Gjatë kësaj kohe @@ -1021,6 +978,68 @@ më të mëdhenj, dhe tani Microsoft-i e ka vënë shprehimisht në shënjestër bashkësinë tonë. Nuk mund ta marrin të mirëqenë të ardhmen e lirisë. Mos e merrni të mirëqenë! Po qe se doni ta ruani lirinë tuaj, duhet të jeni të përgatitur ta mbroni.</p> +<div class="column-limit"></div> + +<h3 class="footnote">Poshtëshënime</h3> +<ol> +<li id="ft1">Përdorimi i “hacker” për të nënkuptuar kështu një “shkelës të sigurisë” +është ngatërresë nga ana e masmedias. Ne hackers-ët nuk pranojmë ta njohim +këtë nënkuptim, dhe vazhdojmë ta përdorim fjalën për të nënkuptuar dikë të +cilit i pëlqen të programojë, dikë të cilit i shijon mençuria lojcake, ose +një ndërthurje të të dyjave. Shihni artikullin tim, “<a +href="https://stallman.org/articles/on-hacking.html">On Hacking</a>”.</li> + +<li id="ft2">Si ateist që jam, nuk ndjek ndonjë lider fetar, por ndonjëherë shoh se +admiroj ndonjë gjë mund të ketë thënë ndonjëri prej tyre.</li> + +<li id="ft3">Më 1984-n apo 1985-n, Don Hopkins (një djalë me shumë imagjinatë) më dërgoi +një letër. <a href="/graphics/copyleft-sticker.html">Mbi zarf</a> kishte +shkruar disa thënie zbavitëse, përfshi edhe këtë: “Copyleft—all rights +reversed” Përdora fjalën “copyleft” për të emërtuar konceptin e shpërndarjes +që po hartoja në atë kohë.</li> + +<li id="ft4">Tani për dokumentim përdorim <a href="/licenses/fdl.html">Lejen e Lirë GNU +për Dokumentime</a>.</li> + +<li id="ft5">“Bourne Again Shell” është një lojë me emrin “Bourne Shell”, i cili qe +shelli i zakonshëm në Unix.</li> + +<li id="ft6">Qe shkruar më 1998. Nga 2009 e tëhu nuk mirëmbajmë një listë të gjatë +punësh. Bashkësia harton <em>software</em> të lirë me kaq shpejtësi sa nuk +arrijmë as t’i mbajmë në vëzhgim të tërë. Në vend të kësaj, kemi një listë +Projektesh të Përparësisë së Lartë, një listë shumë më e shkurtër projektesh +për të cilat vërtet duam t’i nxisim njerëzit t’i shkruajnë.</li> + +<li id="ft7">Kjo leje fillimisht u quajt GNU Library General Public License, e riemërtuam +për të shmangur dhënien e idesë se duhej përdorur nga krejt libraritë. Për +më tepër hollësi, shihni <a href="/philosophy/why-not-lgpl.html">Pse s’do të +duhej të përdornit lejen Lesser GPL për librarinë tuaj të ardhshme</a>.</li> + +<li id="ft8">Shënim i 2008-s: kjo çështje prek po ashtu edhe BIOS-in. Ka një BIOS të +lirë, <a href="https://www.libreboot.org/">LibreBoot</a> (një shpërndarje e +coreboot-it); problemi mbetet te pasja e specifikimeve për makinat, që +kështu LibreBoot-i t’i mbulojë ato pa “blobs” jo të lirë.</li> + +<li id="ft9">Më shtator të 2000-shit, Qt u hodh në qarkullim nën GNU GPL, çka në thelb e +zgjidhi këtë problem.</li> + +<li id="ft10">Pas 200-s, patentat për GIF kanë skaduar.</li> + +<li id="ft11">Më 2017, patentat për MP3 kanë skaduar. Shihni sa gjatë na u desh të +presim.</li> +</ol> + +<div class="infobox extra" role="complementary"> +<hr /> +<p> +Botuar fillimisht në librin <em>Burime të Hapëta</em>. Richard Stallman-i +s’ka qenë kurrë <a href="/philosophy/open-source-misses-the-point.html"> +përkrahës i “burimit të hapët”</a>, por kontribuoi me këtë artikull, që +idetë e lëvizjes për <em>software</em> të lirë të mos ishin fare të +paprekura në atë libër. +</p> +</div> +</div> <div class="translators-notes"> @@ -1030,7 +1049,7 @@ përgatitur ta mbroni.</p> <!-- for id="content", starts in the include above --> <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> -<div id="footer"> +<div id="footer" role="contentinfo"> <div class="unprintable"> <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së @@ -1051,7 +1070,7 @@ href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> <web-translators@gnu.org></a>.</p> - <p>For information on coordinating and submitting translations of + <p>For information on coordinating and contributing translations of our web pages, see <a href="/server/standards/README.translations.html">Translations README</a>. --> @@ -1081,8 +1100,8 @@ përkthimet</a>.</p> There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> -<p>Të drejta kopjimi © 1998, 2001, 2002, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, -2014, 2015, 2017, 2018, 2020 Richard Stallman</p> +<p>Të drejta kopjimi © 1998, 2005, 2008, 2010, 2012, 2015, 2017, 2018, +2021 Richard Stallman</p> <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons @@ -1097,7 +1116,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2020/08/29 10:29:38 $ +$Date: 2021/12/25 21:34:16 $ <!-- timestamp end --> </p> |