diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html')
| -rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html | 284 |
1 files changed, 168 insertions, 116 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html index e412d65..513d336 100644 --- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/surveillance-vs-democracy.html @@ -1,17 +1,24 @@ <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/surveillance-vs-democracy.en.html" --> <!--#include virtual="/server/header.sq.html" --> -<!-- Parent-Version: 1.90 --> +<!-- Parent-Version: 1.97 --> +<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> +<!--#set var="TAGS" value="essays cultural evils" --> +<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> <title>Sa Mbikëqyrje Mund të Përballojë Demokracia? - Projekti GNU - Free Software Foundation</title> <style type="text/css" media="print,screen"><!-- #intro { margin: 2em auto 1.5em; } +.toc { width: auto; } .pict.wide { width: 23em; } .pict p { margin-bottom: 0; } +#conclusion { visibility: hidden; margin-top: 0; } @media (min-width: 55em) { #intro { max-width: 55em; } + .toc { max-width: 51em; } + .toc li { display: inline-block; width: 90%; } } --> @@ -20,28 +27,20 @@ Foundation</title> <!-- GNUN: localize URL /graphics/dog.small.jpg --> <!--#include virtual="/philosophy/po/surveillance-vs-democracy.translist" --> <!--#include virtual="/server/banner.sq.html" --> +<!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.sq.html" --> +<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> +<!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" --> +<div class="article"> <h2 class="center">Sa Mbikëqyrje Mund të Përballojë Demokracia?</h2> -<address class="byline center">nga <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> - -<!-- rms: I deleted the link because of Wired's announced - anti-ad-block system --> -<blockquote class="center"><p><em>Një version i këtij artikulli u botua së pari në <cite>Wired</cite> në -tetor 2013.<br /> -Shihni edhe mundësinë e leximit të “<a -href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/apr/03/facebook-abusing-data-law-privacy-big-tech-surveillance">Një -propozim radikal për t’i mbajtur të parrezik të dhënat tuaja -personale</a>,” botuar në <cite>The Guardian</cite> në -prill 2018.</em></p></blockquote> - -<div class="article"> +<address class="byline center">nga <a href="https://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></address> <div id="intro"> <div class="pict wide"> <a href="/graphics/dog.html"> <img src="/graphics/dog.small.jpg" alt="Karikaturë e një qeni që hap sytë i çuditur para tre reklamave që u shfaqën në ekranin e kompjuterit të tij…" /></a> -<p>“Nga e morën vesh që jam qen?”</p> +<p>“Nga e morën vesh që jam qen?”</p> </div> <p>Falë atyre që na zbuloi Edward Snowden, e dimë se niveli i sotëm i @@ -77,23 +76,45 @@ dixhitale, dhe kjo përfshin parandalimin e survejimit. Nuk mund t’i zëmë besë software-it jo të lirë; NSA-ja <a href="https://web.archive.org/web/20130622044225/http://blogs.computerworlduk.com/open-enterprise/2013/06/how-can-any-company-ever-trust-microsoft-again/index.htm">përdor</a> dhe madje <a -href="http://www.theguardian.com/world/2013/sep/05/nsa-gchq-encryption-codes-security">krijon</a> +href="https://www.theguardian.com/world/2013/sep/05/nsa-gchq-encryption-codes-security">krijon</a> në software jo të lirë dobësi sigurie që të mësyjë kompjuterët dhe rrugëzuesit tanë. Software-i i Lirë na jep kontroll mbi kompjuterët tanë, -por <a href="http://www.wired.com/opinion/2013/10/149481/">kaq nuk na e +por <a href="https://www.wired.com/opinion/2013/10/149481/">kaq nuk na e mbron privatësinë, pasi fusim këmbët në Internet</a>.</p> <p><a -href="http://www.theguardian.com/world/2013/oct/10/nsa-surveillance-patriot-act-author-bill">Në -ShBA po hartohet legjislacion dypartiak për të “reduktuar fuqinë e -mbikëqyrjes së brendshme”</a>, por duke u mbështetur në kufizimin e +href="https://www.theguardian.com/world/2013/oct/10/nsa-surveillance-patriot-act-author-bill">Në +ShBA po hartohet legjislacion dypartiak për të “reduktuar fuqinë e +mbikëqyrjes së brendshme”</a>, por duke u mbështetur në kufizimin e përdorimit nga ana e qeverisë të dosjeve tona virtuale. Kjo nuk do të -mjaftojë për të mbrojtur nxjerrësit e sekreteve, nëse “kapja e -nxjerrësit të sekreteve” është përligjje për të patur akses të -mjaftueshëm për identifikimin e tyre. Na duhet të shkojmë më tej.</p> +mjaftojë për të mbrojtur nxjerrësit e sekreteve, nëse “kapja e nxjerrësit të +sekreteve” është përligjje për të pasur akses të mjaftueshëm për +identifikimin e tyre. Na duhet të shkojmë më tej.</p> </div> -<h3 class="subheader" style="clear: both">Kufiri i Sipërm i Mbikëqyrjes në një Demokraci</h3> +<div class="toc" style="clear: both"> +<hr class="no-display" /> +<h3 class="no-display">Tryeza e lëndës</h3> +<ul class="columns"> + <li><a href="#upperlimit">Kufiri i Sipërm i Mbikëqyrjes në një Demokraci</a></li> + <li><a href="#willbemisused">Informacioni, Po u Mblodh, Do të Keqpërdoret</a></li> + <li><a href="#technical">Mbrojtja e Fuqishme Për Privatësinë Duhet Të Jetë +Teknike</a></li> + <li><a href="#commonsense">Së Pari, Mos u Bëni të Marrë</a></li> + <li><a href="#privacybydesign">Çdo Sistem Duhet Ta Hartojmë Me Privatësinë Në +Mendje</a></li> + <li><a href="#dispersal">Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të +Hapërdara</a></li> + <li><a href="#digitalcash">Kurë për Mbikëqyrje e Tregtisë Internet</a></li> + <li><a href="#travel">Kurë për Mbikëqyrjen e Udhëtimeve</a></li> + <li><a href="#communications">Kurë për Dosjet e Komunikimeve</a></li> + <li><a href="#necessary">Ca Mbikëqyrje Ama Është e Nevojshme</a></li> + <li><a href="#conclusion">Përfundim</a></li> +</ul> +<hr class="no-display" /> +</div> + +<h3 id="upperlimit">Kufiri i Sipërm i Mbikëqyrjes në një Demokraci</h3> <div class="columns"> <p>Nëse nxjerrësit e sekreteve nuk guxojnë të bëjnë të njohura krime dhe @@ -104,46 +125,45 @@ mbikëqyrjeje—shumë, për ta përballuar demokracia.</p> <p>Një zyrtar i paemër i qeverisë së ShBA-ve u tha në mënyrë ogurzezë gazetarëve më 2011 se <a -href="http://www.rcfp.org/browse-media-law-resources/news-media-law/news-media-and-law-summer-2011/lessons-wye-river">ShBA-të +href="https://www.rcfp.org/browse-media-law-resources/news-media-law/news-media-and-law-summer-2011/lessons-wye-river">ShBA-të nuk do të thërrasin reporterë në gjyqe, ngaqë “E dimë se me kë keni folur.”</a> Për ta ditur këtë, ndonjëherë <a -href="http://www.theguardian.com/media/2013/sep/24/yemen-leak-sachtleben-guilty-associated-press">është +href="https://www.theguardian.com/media/2013/sep/24/yemen-leak-sachtleben-guilty-associated-press">është kërkuar të sillen në gjyq regjistrimet e telefonatave të gazetarëve</a> por Snowden-i na ka treguar se në fakt këtë e pësojnë krejt thirrjet telefonike të gjithkujt në ShBA, gjithmonë, <a href="https://www.theguardian.com/world/interactive/2013/jun/06/verizon-telephone-data-court-order">nga Verizon-i</a> dhe <a -href="http://www.marketwatch.com/story/nsa-data-mining-digs-into-networks-beyond-verizon-2013-06-07">nga +href="https://www.marketwatch.com/story/nsa-data-mining-digs-into-networks-beyond-verizon-2013-06-07">nga kompani të tjera po ashtu</a>.</p> <p>Veprimtarive opozitare dhe disidente u nevojitet të mbajnë të fshehta, përballë shtetesh që janë gati të luajnë rrengje të ndyta me to. ACLU e ka dëshmuar <a -href="http://www.aclu.org/files/assets/Spyfiles_2_0.pdf">praktikën +href="https://www.aclu.org/files/assets/Spyfiles_2_0.pdf">praktikën sistematike të infiltrimit të grupeve paqësore disidente</a> nga ana e qeverive të ShBA-ve, me pretekstin se mes tyre mund të ketë terroristë. Pika ku mbikëqyrja bëhet e tepruar është pika kur shteti mund të gjejë se kush ka folur me një gazetar të njohur ose me një disident të njohur.</p> </div> -<h3 class="subheader">Informacioni, Pasi Mblidhet, Do Të Keqpërdoret</h3> +<h3 id="willbemisused">Informacioni, Pasi Mblidhet, Do Të Keqpërdoret</h3> -<div class="columns"> -<p id="willbemisused">Kur njerëzit e pranojnë se niveli i mbikëqyrjes së përgjithshme është shumë +<div class="columns"> +<p>Kur njerëzit e pranojnë se niveli i mbikëqyrjes së përgjithshme është shumë i lartë, përgjigja e parë është të propozohen kufij për hyrjen në të dhënat e grumbulluara. Kjo duket gjë e mirë, por nuk do ta zgjidhë problemin, as edhe sado pak, madje edhe nëse supozohet se qeveria u bindet rregullave. (NSA-ja i dredhoi gjykatës FISA, e cila u shpreh se <a -href="http://www.wired.com/threatlevel/2013/09/nsa-violations/">nuk qe në +href="https://www.wired.com/threatlevel/2013/09/nsa-violations/">nuk qe në gjendje të bënte me efektshmëri fajtore NSA-në</a>.) Përligjja për hyrje në të dhënat do të jenë dyshimet për një krim, prandaj sapo një nxjerrës -sekreti të akuzohet për “spiunazh,” gjetja e -“spiunit” do të shërbejë si justifikim për hyrje në materialin e -grumbulluar.</p> +sekreti të akuzohet për “spiunazh”, gjetja e “spiunit” do të shërbejë si +justifikim për hyrje në materialin e grumbulluar.</p> <p>Në praktikë, as që mund të presim që agjencitë shtetërore të sajojnë justifikime për të kënaqur rregullat mbi përdorim survejimi të -dhënash—ngaqë agjenictë në ShBA <a +dhënash—ngaqë agjencitë në ShBA <a href="https://theintercept.com/2018/01/09/dark-side-fbi-dea-illegal-searches-secret-evidence/">gënjejnë tashmë për të mbuluar shkeljen e rregullave</a>. Këto rregulla nuk janë menduar me gjithë mend për t’iu nënshtuar atyre; në vend të kësaj, janë një @@ -151,22 +171,22 @@ përrallë që mund ta besojmë, në daçim.</p> <p>Për më tepër, ekipi i shtetit për mbikëqyrjen do t’i keqpërdorë të dhënat, për arsye personale. Disa agjentë të NSA-së <a -href="http://www.theguardian.com/world/2013/aug/24/nsa-analysts-abused-surveillance-systems">i +href="https://www.theguardian.com/world/2013/aug/24/nsa-analysts-abused-surveillance-systems">i përdorën sistemet e mbikëqyrjes në ShBA për të ndjekur të dashurat e tyre</a>—të dikurshme, të tanishme, ose të ëndërruara—sipas një -praktike të quajtur “LOVEINT.” NSA-ja thotë se raste të tilla i -ka zbuluar dhe ndëshkuar ca herë; nuk e dimë se sa herë të tjera nuk janë -zbuluar. Por ngjarje të tilla nuk duhet të na befasojnë, ngaqë policia prej -kohësh e ka përdorur <a +praktike të quajtur “LOVEINT”. NSA-ja thotë se raste të tilla i ka zbuluar +dhe ndëshkuar ca herë; nuk e dimë se sa herë të tjera nuk janë zbuluar. Por +ngjarje të tilla s’duhet të na befasojnë, ngaqë policia prej kohësh e ka +përdorur <a href="https://web.archive.org/web/20160401102120/http://www.sweetliberty.org/issues/privacy/lein1.htm#.V_mKlYbb69I">mundësinë e vet për hyrje në regjistrat e lejeve të drejtimit të automjeteve për të -gjurmuar dikë tërheqës apo tërheqëse</a>, praktikë e njohur si -“running a plate for a date”. Me <a +gjurmuar dikë tërheqës apo tërheqëse</a>, praktikë e njohur si “running a +plate for a date”. Me <a href="https://theyarewatching.org/issues/risks-increase-once-data-shared">sistemet e reja dixhitale</a>, kjo praktikë është zgjeruar. Më 2016-n, një prokuror u akuzua se kish falsifikuar nënshkrime gjykatësish për të siguruar një autorizim për <a -href="http://gizmodo.com/government-officials-cant-stop-spying-on-their-crushes-1789490933"> +href="https://gizmodo.com/government-officials-cant-stop-spying-on-their-crushes-1789490933"> përgjimin e telefonit të dikujt që qe bërë objekt fiksimi romantik</a>. AP-ja ka dijeni për <a href="https://apnews.com/699236946e3140659fff8a2362e16f43">mjaft raste të @@ -181,20 +201,33 @@ href="http://falkvinge.net/2012/03/17/collected-personal-data-will-always-be-use <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Japanese_American_internment">ShBA-ve</a>, dhe tani së fundi <a -href="http://www.cbc.ca/news/world/terrifying-how-a-single-line-of-computer-code-put-thousands-of-innocent-turks-in-jail-1.4495021">Turqisë</a>. +href="https://www.cbc.ca/news/world/terrifying-how-a-single-line-of-computer-code-put-thousands-of-innocent-turks-in-jail-1.4495021">Turqisë</a>. (Konfuzioni i Turqisë rreth faktit se cilët e kanë përdorur vërtet programin Bylock vetëm se e mahis padrejtësinë themelore të bërë me dashje, atë të ndëshkimit arbitrar të njerëzve pse e kanë përdorur.) </p> -<p>Të dhënat personale të grumbulluara nga shteti janë pre edhe shtënies në -dorë nga ata që arrijnë të kapërcejnë sigurinë e shërbyesve, madje edhe nga -<a -href="https://www.techdirt.com/articles/20150612/16334231330/second-opm-hack-revealed-even-worse-than-first.shtml">sulmues +<p>Mund t’ju duket se qeveria juaj s’do t’i përdorë të dhënat tuaja personale +për represion, por s’mund t’i zini besë asaj dukjeje, ngaqë qeveritë +ndryshojnë. Më 2021, mjaft shtete, në pamje të jashtme demokratike, <a +href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/aug/21/beware-state-surveillance-of-your-lives-governments-can-change-afghanistan">sundohen +nga persona me prirje autoritarizmi</a>, dhe talibanët shtinë në dorë +sistemet e identifikimit biometrik që qenë ujdisur me nxitjen e ShBA-ve. +Britania e Madhe po merret me krijimin e një ligji për <a +href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/aug/09/police-bill-not-law-order-state-control-erosion-freedom">shtypje +protestash jo të dhunshme që mund të përshkruhen se shkaktojnë “çrregullime +serioze”.</a> ShBA-të mund të bëhen represive në mënyrë permanente më +2025-n, për aq sa dimë. +</p> + +<p>Të dhënat personale të grumbulluara nga shteti ka gjithashtu gjasa të +shtihen në dorë nga ata që arrijnë të kapërcejnë sigurinë e shërbyesve, +madje edhe nga <a +href="https://www.techdirt.com/2015/06/12/second-opm-hack-revealed-even-worse-than-first/">sulmues që punojnë për llogari shtetesh armiqësore</a>.</p> <p>Qeveritë mund ta përdorin lehtësisht mundësinë për mbikëqyrje masive për <a -href="http://www.nytimes.com/2015/06/22/world/europe/macedonia-government-is-blamed-for-wiretapping-scandal.html">përmbysje +href="https://www.nytimes.com/2015/06/22/world/europe/macedonia-government-is-blamed-for-wiretapping-scandal.html">përmbysje të drejtpërdrejtë të demokracisë</a>.</p> <p>Mbikëqyrja tërësore, e përdorshme nga shteti, i lejon atij të kryejë @@ -203,7 +236,7 @@ demokracia të jenë të parrezikuara, na duhet të kufizojmë grumbullimin e t dhënave në të cilat shteti futet lehtësisht.</p> </div> -<h3 class="subheader">Mbrojtja e Fuqishme Për Privatësinë Duhet Të Jetë Teknike</h3> +<h3 id="technical">Mbrojtja e Fuqishme Për Privatësinë Duhet Të Jetë Teknike</h3> <div class="columns"> <p>Electronic Frontier Foundation dhe të tjera ente propozojnë një grup @@ -217,7 +250,7 @@ tërësisht dhe zbatohen përgjithmonë pa përjashtime.</p> <p>Por, mbrojtje të tilla ligjore janë pre e synimeve të palëve të ndryshme: siç e tregon historia e kohëve të fundit, ato mund anulohen (si tek FISA Amendments Act), pezullohen, ose <a -href="http://www.nytimes.com/2009/04/16/us/16nsa.html">shpërfillen</a>.</p> +href="https://www.nytimes.com/2009/04/16/us/16nsa.html">shpërfillen</a>.</p> <p>Ndërkaq, demagogët do të përmendin justifikimet e zakonshme si bazë për mbikëqyrje tërësore; çfarëdo sulmi terrorist, madje edhe një i tillë gjatë @@ -236,7 +269,7 @@ Sa për pezullimin ose shpërfilljen përkohësisht të këtij ligji, ideja zor do të kish kuptim.</p> </div> -<h3 class="subheader">Së Pari, Mos u Bëni të Marrë</h3> +<h3 id="commonsense">Së Pari, Mos u Bëni të Marrë</h3> <div class="columns"> <p>Që të keni privatësi, nuk duhet ta hidhni tej: i pari që duhet të mbrojë @@ -246,10 +279,10 @@ ata përdorin për të gjurmuar vizitorët. Përdorni GNU Privacy Guard-in për të fshehtëzuar lëndën e email-it tuaj. Blerjet paguajini me para në dorë.</p> <p>Mbajini vetë të dhënat tuaja; mos i depozitoni të dhënat tuaja në shërbyesin -“e leverdishëm” të një kompanie. Megjithatë, një kopjeruajtje -të të dhënave tuaja është e parrezikshme t’ia besoni një shërbimi komercial, -me kusht që të dhënat t’i keni fshehtëzuar, përfshi këtu emra kartelash, me -software të lirë, në kompjuterin tuaj, përpara se t’i ngarkoni.</p> +“e leverdishëm” të një kompanie. Megjithatë, një kopjeruajtje të të dhënave +tuaja është e parrezikshme t’ia besoni një shërbimi komercial, me kusht që +të dhënat t’i keni fshehtëzuar, përfshi këtu emra kartelash, me +<em>software</em> të lirë, në kompjuterin tuaj, përpara se t’i ngarkoni.</p> <p>Për hir të privatësisë, duhet të shmangni software jo të lirë; nëse ua jepni kontrollin e operacioneve të kompjuterit tuaj kompanive, <a @@ -261,7 +294,7 @@ punimin tuaj në kompjuter, kjo kërkon detyrimisht t’i dorëzoni në shërbye e kompanisë krejt të dhënat përkatëse.</p> <p>Mbroni privatësinë e miqve dhe të njohurve tuaj. <a -href="http://bits.blogs.nytimes.com/2014/05/21/in-cybersecurity-sometimes-the-weakest-link-is-a-family-member/">Mos +href="https://bits.blogs.nytimes.com/2014/05/21/in-cybersecurity-sometimes-the-weakest-link-is-a-family-member/">Mos i lëshoni në erë të dhënat e tyre personale</a> përjashto ato se si të kontaktohen ata, dhe mos i jepni kurrë asnjë sajti listën e kontakteve tuaj email ose telefonike. Mos i tregoni një kompanie, të tillë si Facebook-u, @@ -281,7 +314,7 @@ të reshtin mbikëqyrjen e njerëzve për krejt rastet e tjera, hiq ato për dyshime të përligjura.</p> </div> -<h3 class="subheader">Çdo Sistem Duhet Ta Hartojmë Me Privatësinë Në Mendje</h3> +<h3 id="privacybydesign">Çdo Sistem Duhet Ta Hartojmë Me Privatësinë Në Mendje</h3> <div class="columns"> <p>Nëse nuk duam një shoqëri mbikëqyrjeje tërësore, duhet ta konsiderojmë @@ -289,26 +322,25 @@ mbikëqyrjen një lloj ndotjeje sociale, dhe ta kufizojmë ndikimin e mbikëqyrjes prej çdo sistemi të ri dixhital po njësoj siç kufizojmë ndikimin mjedisor të një konstruksioni fizik.</p> -<p>Për shembull: Matësit e “mençur” të energjisë elektrike i -mburrin se i dërgojnë çast pas çasti kompanisë së energjisë të dhëna mbi -përdorimin e energjisë nga secili konsumator, përfshi krahasim me -përdoruesit në përgjithësi. Kjo është sendërtuar duke u bazuar mbi -mbikëqyrje të përgjithshme, por nuk kërkon ndonjë mbikëqyrje. Për kompaninë -e energjisë do të ishte e lehtë të llogariste mesataren e përdorimit në një -lagje duke pjesëtuar sasinë e përgjithshme të konsumuar me numrin e -pajtimtarëve, dhe këtë t’ua dërgojë matësve. Matësi i çdo konsumatori mund -të krahasonte kështu regjistrimin e tij, përgjatë cilësdo periudhe kohore, -me mesataren e përdorimit për atë periudhë. I njëjti përfitim, ama pa -mbikëqyrje!</p> +<p>Për shembull: Matësit e “mençur” të energjisë elektrike i mburrin se i +dërgojnë çast pas çasti kompanisë së energjisë të dhëna mbi përdorimin e +energjisë nga secili konsumator, përfshi krahasim me përdoruesit në +përgjithësi. Kjo është sendërtuar duke u bazuar mbi mbikëqyrje të +përgjithshme, por nuk kërkon ndonjë mbikëqyrje. Për kompaninë e energjisë +do të ishte e lehtë të llogariste mesataren e përdorimit në një lagje duke +pjesëtuar sasinë e përgjithshme të konsumuar me numrin e pajtimtarëve, dhe +këtë t’ua dërgojë matësve. Matësi i çdo konsumatori mund të krahasonte +kështu regjistrimin e tij, përgjatë cilësdo periudhe kohore, me mesataren e +përdorimit për atë periudhë. I njëjti përfitim, ama pa mbikëqyrje!</p> <p>Na duhet të hartojmë të tillë privatësi në krejt sistemet tona dixhitale. [<a href="#ambientprivacy">1</a>].</p> </div> -<h3 class="subheader">Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të Hapërdara</h3> +<h3 id="dispersal">Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të Hapërdara</h3> <div class="columns"> -<p id="dispersal">Një rrugë për ta bërë mbikëqyrjen të parrezikshme për privatësinë është të +<p>Një rrugë për ta bërë mbikëqyrjen të parrezikshme për privatësinë është të mbahen të dhënat të shpërndara dhe në mënyrë të tillë që hyrja në to të jetë e paleverdishme. Kamerat e dikurshme të sigurisë nuk qenë kërcënim për privatësinë (<a href="#privatespace">*</a>). Regjistrimet depozitoheshin @@ -341,12 +373,23 @@ nga të pranishëm në këto vende publike. Gjithkush duhet të jetë i lirë t postojë, me raste, foto dhe regjistrime video, por grumbullimi sistematik në Internet i të dhënave të tilla duhet të kufizohet.</p> +<div class="infobox" style="margin-top: 1.5em"> <p id="privatespace">(*) Po marr si të mirëqenë që kamera e sigurisë sheh brenda një dyqani, ose mbi një rrugë. Cilado kamera e drejtuar mbi hapësirën private të dikujt, nga dikush tjetër, cenon privatësinë, por ky është problem tjetër.</p> </div> +</div> -<h3 id="digitalcash" class="subheader">Kurë për Mbikëqyrje Internet Nga Tregtia</h3> +<div class="announcement comment" role="complementary"> +<hr class="no-display" /> +<p>Shihni edhe mundësinë e leximit të “<a +href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/apr/03/facebook-abusing-data-law-privacy-big-tech-surveillance">Një +propozim radikal për t’i mbajtur të parrezik të dhënat tuaja personale</a>”, +botuar në <cite>The Guardian</cite> në prill 2018.</p> +<hr class="no-display" /> +</div> + +<h3 id="digitalcash">Kurë për Mbikëqyrje Internet Nga Tregtia</h3> <div class="columns"> <p>Shumica e të dhënave vjen nga veprimtaritë dixhitale të vetë njerëzve. @@ -356,11 +399,11 @@ së bërë drejtpërdrejt nga shteti apo të deleguar një biznesi, ngaqë shtet mund t’i ketë të dhënat që mbledhin kompanitë.</p> <p>Përmes PRISM-it, NSA-ja ka <a -href="https://www.commondreams.org/headline/2013/08/23-2">hyrë në bazat e të -dhënave të mjaft korporatave të mëdha të Internetit</a>. AT&T-ja ka -ruajtur krejt regjistrimet e veta të thirrjeve telefonike që prej 1987-s dhe -<a -href="http://www.nytimes.com/2013/09/02/us/drug-agents-use-vast-phone-trove-eclipsing-nsas.html?_r=0">ia +href="https://www.commondreams.org/news/2013/08/23/latest-docs-show-financial-ties-between-nsa-and-internet-companies">hyrë +në bazat e të dhënave të mjaft korporatave të mëdha të Internetit</a>. +AT&T-ja ka ruajtur krejt regjistrimet e veta të thirrjeve telefonike që +prej 1987-s dhe <a +href="https://www.nytimes.com/2013/09/02/us/drug-agents-use-vast-phone-trove-eclipsing-nsas.html?_r=0">ia jep ato DEA-s</a> për kërkime, kur i është kërkuar. Në këndvështrim të ngushtë, qeveria e ShBA-ve nuk i zotëron këto të dhëna, por në terma praktikë i zotëron po njësoj. Disa kompani i mburrin se <a @@ -384,26 +427,25 @@ dhe prirjeve të përdoruesve. Kjo e shndërron një bezdi të thjeshtë—reklamën, që mund të mësohemi ta shpërfillim—në një sistem mbikëqyrjeje që na dëmton, pavarësisht se e dimë apo nuk e dimë. Blerjet nëpërmjet Internetit gjithashtu përdoren për të ndjekur përdoruesit -e tyre. Dhe ne të gjithë e dimë që “rregullat e privatësisë” -janë më tepër justifikime për të shkelur privatësinë, se sa angazhime për ta -mbrojtur atë.</p> +e tyre. Dhe ne të gjithë e dimë se “rregullat e privatësisë” janë më tepër +justifikime për të shkelur privatësinë, se sa angazhime për ta mbrojtur atë.</p> <p>Mund t’i ndreqnim të dy problemet duke bërë tonin një sistem pagesash anonime—anonim për atë që paguan, kuptohet. (Nuk duam që ai që paguhet, t’u bëjë bisht taksave.) <a href="http://www.wired.com/opinion/2013/05/lets-cut-through-the-bitcoin-hype/">Bitcoin-i -nuk është anonim</a>, pavarësisht se ka përpjekje për të zhvilluar mënyra që +s’është anonim</a>, pavarësisht se ka përpjekje për të zhvilluar mënyra që të paguani me Bitcoin në mënyrë anonime. Sido qoftë, teknologjia për <a -href="http://www.wired.com/wired/archive/2.12/emoney_pr.html">paranë +href="https://www.wired.com/wired/archive/2.12/emoney_pr.html">paranë dixhitale u zhvillua së pari në vitet ’80</a>; software-i GNU për ta bërë -këtë quhet <a href="http://taler.net/">GNU Taler</a>. Tani kemi nevojë +këtë quhet <a href="https://taler.net/">GNU Taler</a>. Tani kemi nevojë vetëm për marrëveshje të përshtatshme mes bizneseve, dhe që shteti të mos i pengojë ato.</p> <p>Një tjetër metodë për pagesa anonime do të mund të përdorte <a -href="https://stallman.org/articles/anonymous-payments-thru-phones.html">karta -telefonike të parapaguara</a>. Është më pak e volitshme, por shumë e lehtë -të sendërtohet.</p> +href="/philosophy/phone-anonymous-payment.html">karta telefonike të +parapaguara</a>. Është më pak e volitshme, por shumë e lehtë të +sendërtohet.</p> <p>Një kërcënim i mëtejshëm nga grumbullimi i të dhënave personale prej sajteve është se cenuesit e sigurisë mund të hyjnë në to, t’i marrin dhe t’i @@ -412,7 +454,7 @@ sistem pagesash anonime do t’i jepte fund këtij rreziku: një e çarë siguri te sajti nuk do t’ju bënte dëm, nëse sajti nuk di asnjë gjë rreth jush.</p> </div> -<h3 class="subheader">Kurë për Mbikëqyrjen e Udhëtimeve</h3> +<h3 id="travel">Kurë për Mbikëqyrjen e Udhëtimeve</h3> <div class="columns"> <p>Duhet ta shndërrojmë mbledhjen e pagesave dixhitale të lidhura me udhëtimet @@ -429,7 +471,7 @@ për pak ditë, dhe të dhënat e plota të mos jepen nëpërmjet Internetit; hy në të dhënat do të duhej kufizuar në kërkime për numra sipas një liste me targa për të cilat ka urdhër gjykate.</p> -<p>Lista “no-fly” e ShBA-ve duhet shfuqizuar, sepse përbën <a +<p>Lista “no-fly” e ShBA-ve duhet shfuqizuar, sepse përbën <a href="https://www.aclu.org/blog/national-security-technology-and-liberty-racial-justice/victory-federal-court-recognizes">ndëshkim pa gjyq</a>.</p> @@ -461,30 +503,30 @@ gjendet apo ku dëshiron të shkojë përdoruesi.</p> <p>Sistemet për dhënien e biçikletave me qira, etj., mund të hartohen në mënyrë të tillë që identiteti i qiramarrësit të njihet vetëm brenda stacionit nga u mor objekti me qira. Qiradhënësi do të njoftonte krejt stacionet se objekti -është “dhënë,”, që kështu, kur përdoruesi e jep mbrapsht në -cilindo stacion (përgjithësisht, një i ndryshëm nga fillestari), ai stacion -do ta dijë se ku dhe kur qe marrë me qira objekti. Do të njoftojë stacionin -tjetër se objekti nuk është më “i dhënë.” Do të llogarisë -gjithashtu faturën e përdoruesit, dhe do t’ia dërgojë (pasi të presë një -numër të rastësishëm minutash) qendrës së një vargu stacionesh, në mënyrë që -qendra të mos gjejë dot se nga cili stacion erdhi fatura. Pasi të jetë -kryer kjo, stacioni ku u dorëzua objekti pas përdorimit do të harronte -gjithçka rreth transaksionit. Nëse një objekt mbetet “i dhënë” -për një kohë të gjatë, stacioni nga u mor me qira mund të njoftojë qendrën; -në këtë rast, mund ta dërgojë identitetin e qiramarrësit menjëherë.</p> +është “dhënë”, që kështu, kur përdoruesi e jep mbrapsht në cilindo stacion +(përgjithësisht, një i ndryshëm nga fillestari), ai stacion do ta dijë se ku +dhe kur qe marrë me qira objekti. Do të njoftojë stacionin tjetër se +objekti nuk është më “i dhënë”. Do të llogarisë gjithashtu faturën e +përdoruesit, dhe do t’ia dërgojë (pasi të presë një numër të rastësishëm +minutash) qendrës së një vargu stacionesh, në mënyrë që qendra të mos gjejë +dot se nga cili stacion erdhi fatura. Pasi të jetë kryer kjo, stacioni ku u +dorëzua objekti pas përdorimit do të harronte gjithçka rreth transaksionit. +Nëse një objekt mbetet “i dhënë” për një kohë të gjatë, stacioni nga u mor +me qira mund të njoftojë qendrën; në këtë rast, mund ta dërgojë identitetin +e qiramarrësit menjëherë.</p> </div> -<h3 class="subheader">Kurë për Dosjet e Komunikimeve</h3> +<h3 id="communications">Kurë për Dosjet e Komunikimeve</h3> <div class="columns"> <p>Mundësuesit e shërbimeve Internet dhe kompanitë telefonike ruajnë të dhëna të zgjeruara mbi kontaktet e përdoruesve të tyre (shfletim, thirrje telefonike, etj). Me telefonat celularë, ata <a -href="http://www.zeit.de/digital/datenschutz/2011-03/data-protection-malte-spitz">regjistrojnë +href="https://www.zeit.de/digital/datenschutz/2011-03/data-protection-malte-spitz">regjistrojnë gjithashtu vendndodhje fizike të përdoruesve</a>. Këto dosje i ruajnë për një kohë të gjatë: mbi 30 vjet, në rastin e AT&T-së. Së shpejti madje do të <a -href="http://www.wired.com/opinion/2013/10/the-trojan-horse-of-the-latest-iphone-with-the-m7-coprocessor-we-all-become-qs-activity-trackers/">regjistrojnë +href="https://www.wired.com/opinion/2013/10/the-trojan-horse-of-the-latest-iphone-with-the-m7-coprocessor-we-all-become-qs-activity-trackers/">regjistrojnë veprimtarinë e trupit të përdoruesit</a>. Duket se <a href="https://www.aclu.org/blog/national-security-technology-and-liberty/it-sure-sounds-nsa-tracking-your-location">NSA-ja i grumbullon të dhënat mbi vendndodhjet e celularëve</a> në stil tregu @@ -499,7 +541,7 @@ për të përgjuar një palë të caktuar.</p> <p>Kjo zgjidhje nuk është plotësisht e kënaqshme, ngaqë nuk do ta ndalë grumbullimin material nga qeveria të krejt të dhënave sapo të krijohen—që është ajo çka <a -href="http://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/06/nsa-phone-records-verizon-court-order">bëjnë +href="https://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/06/nsa-phone-records-verizon-court-order">bëjnë ShBA-të me disa ose me të tëra kompanitë telefonike</a>. Do të na duhet të bazohemi në ndalimin me ligj. Sidoqoftë, kaq do të ishte më mirë se sa gjendja e tanishme, ku ligji përkatës (ligji PAT RIOT Act) nuk e ndalon @@ -520,7 +562,7 @@ shërbimit tuaj email, por do të ishte e vështirë të përcaktohej se email-i ma keni dërguar mua.</p> </div> -<h3 class="subheader">Ca Mbikëqyrje Ama Është e Nevojshme</h3> +<h3 id="necessary">Ca Mbikëqyrje Ama Është e Nevojshme</h3> <div class="columns"> <p>Që shteti të gjejë keqbërësit, lypset të jetë në gjendje të hetojë krime @@ -534,13 +576,13 @@ dixhitalë grumbullimin e dosjeve masive përpara faktit të kryer.</p> <p>Individët me fuqi speciale të akorduar nga shteti, të tillë si policët, e humbasin të drejtën për privatësi dhe duhen mbikëqyrur. (Në fakt, policët -kanë term zhargon të tyrin për betim të rremë, “<a -href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Police_perjury&oldid=552608302">testilying</a>,” +kanë term zhargon të tyrin për betim të rremë, “<a +href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Police_perjury&oldid=552608302">testilying</a>”, ngaqë e bëjnë kaq shpesh, veçanërisht lidhur me protestuesit dhe <a href="https://web.archive.org/web/20131025014556/http://photographyisnotacrime.com/2013/10/23/jeff-gray-arrested-recording-cops-days-becoming-pinac-partner/"> fotografët</a>.) Një qytet në Kaliforni, që e bëri të detyrueshëm për policët përdorimin e kamerave video në trup gjithë kohën, zbuloi se <a -href="http://www.motherjones.com/kevin-drum/2013/08/ubiquitous-surveillance-police-edition">përdorimi +href="https://www.motherjones.com/kevin-drum/2013/08/ubiquitous-surveillance-police-edition">përdorimi i forcës prej tyre ra me 60%</a>. ACLU është në favor të kësaj.</p> <p><a @@ -548,7 +590,7 @@ href="https://web.archive.org/web/20171019220057/http://action.citizen.org/p/dia nuk janë njerëz, ndaj as subjekt i të drejtave të njeriut</a>. Është e ligjshme të kërkohet që bizneset të publikojnë hollësi të proceseve që mund t’i shkaktojnë shoqërisë rreziqe kimike, biologjike, bërthamore, fiskale, -kompjuterike (p.sh., <a href="http://DefectiveByDesign.org">DRM</a>) ose +kompjuterike (p.sh., <a href="https://DefectiveByDesign.org">DRM</a>) ose politike (p.sh., lobimi), në çfarëdo niveli që është i nevojshëm për mirëqenien publike. Rreziku i këtyre operacioneve (sillni në mendje rrjedhjen e naftës nga BP-ja, shpërthimet nga shkrirja e reaktorit në @@ -558,7 +600,8 @@ terrorizmit.</p> <p>Sido që të jetë, gazetaria duhet të mbrohet nga mbikëqyrja edhe kur kryhet si pjesë e një biznesi.</p> </div> -<div class="column-limit"></div> + +<h3 id="conclusion">Përfundim</h3> <div class="reduced-width"> <p>Teknologjia dixhitale ka sjellë një rritje të tmerrshme të nivelit të @@ -581,7 +624,6 @@ saktësi; por kërcënimi ndaj demokracisë këtu s’është spekulim. Ekzisto lira kanë vuajtur dikur nga deficite të rënda të mbikëqyrjes, dhe se duhej të përgjoheshin më shumë se sa qenë përgjuar Bashkimi Sovjetik dhe Gjermania Lindore. Kjo lyp ndaljen e grumbullimit masiv të të dhënave rreth njerëzve.</p> -</div> <div class="column-limit"></div> <h3 class="footnote">Shënim Fundi</h3> @@ -590,6 +632,16 @@ Lindore. Kjo lyp ndaljen e grumbullimit masiv të të dhënave rreth njerëzve. href="https://idlewords.com/2019/06/the_new_wilderness.htm">privatësi mjedisi</a>.</li> </ol> + +<div class="infobox extra" role="complementary"> +<hr /> + +<!-- rms: I deleted the link because of Wired's announced + anti-ad-block system --> +<p>Një version i këtij artikulli u botua së pari në <cite>Wired</cite> në +tetor 2013.</p> +</div> +</div> </div> <div class="translators-notes"> @@ -600,7 +652,7 @@ mjedisi</a>.</li> <!-- for id="content", starts in the include above --> <!--#include virtual="/server/footer.sq.html" --> -<div id="footer"> +<div id="footer" role="contentinfo"> <div class="unprintable"> <p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së & GNU-së @@ -621,7 +673,7 @@ href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> <web-translators@gnu.org></a>.</p> - <p>For information on coordinating and submitting translations of + <p>For information on coordinating and contributing translations of our web pages, see <a href="/server/standards/README.translations.html">Translations README</a>. --> @@ -630,7 +682,7 @@ mirë dhe të përpikta. Megjithatë, nuk jemi të përjashtuar nga papërsosmëritë. Ju lutemi, komentet dhe këshillat e përgjithshme lidhur me këtë dërgojini te <a href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p><p>Për -të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të faqeve tona +të dhëna mbi bashkërendimin dhe kontribut në përkthimin e faqeve tona web, shihni <a href="/server/standards/README.translations.html">README për përkthimet</a>.</p> </div> @@ -651,7 +703,7 @@ përkthimet</a>.</p> There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> -<p>Të drejta kopjimi © 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 Richard Stallman</p> +<p>Të drejta kopjimi © 2013-2019, 2021, 2022 Richard Stallman</p> <p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons @@ -666,7 +718,7 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p> <p class="unprintable"><!-- timestamp start --> U përditësua më: -$Date: 2021/01/01 15:59:25 $ +$Date: 2022/07/12 23:30:02 $ <!-- timestamp end --> </p> |