summaryrefslogtreecommitdiff
path: root/talermerchantdemos/blog/articles/sq/rms-lisp.html
diff options
context:
space:
mode:
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/sq/rms-lisp.html')
-rw-r--r--talermerchantdemos/blog/articles/sq/rms-lisp.html440
1 files changed, 230 insertions, 210 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/rms-lisp.html b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/rms-lisp.html
index 49763d7..3dcf947 100644
--- a/talermerchantdemos/blog/articles/sq/rms-lisp.html
+++ b/talermerchantdemos/blog/articles/sq/rms-lisp.html
@@ -1,39 +1,53 @@
<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/gnu/rms-lisp.en.html" -->
<!--#include virtual="/server/header.sq.html" -->
-<!-- Parent-Version: 1.77 -->
+<!-- Parent-Version: 1.96 -->
+<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html -->
+<!--#set var="TAGS" value="gnu-history" -->
+<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" -->
<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
<title>Përvoja Ime Me Lisp dhe Zhvillimi i GNU Emacs - Projekti GNU - Free Software
Foundation</title>
+<style type="text/css" media="print,screen"><!--
+a[href*='#foot-'] { font-size: .94em; }
+-->
+</style>
<!--#include virtual="/gnu/po/rms-lisp.translist" -->
<!--#include virtual="/server/banner.sq.html" -->
+<!--#include virtual="/gnu/gnu-breadcrumb.sq.html" -->
+<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE-->
+<!--#include virtual="/server/top-addendum.sq.html" -->
+<div class="article reduced-width">
<h2>Përvoja ime me Lisp dhe Krijimi i GNU Emacs</h2>
-<blockquote><p>(Transkriptim i Fjalës së Richard Stallman-it, 28 Tetor 2002, në
-International Lisp Conference).</p></blockquote>
+<div class="infobox">
+<p>Transkriptim i fjalës së Richard Stallman-it, 28 tetor 2002, në
+International Lisp Conference.</p>
+</div>
+<hr class="thin" />
<p>Ngaqë asnjë nga fjalimet e mia të zakonshme nuk lidhet gjëkundi me Lisp-in,
asnjë prej tyre nuk qe i përshtatshëm për sot. Ndaj do të më duhet të
improvizoj. Ngaqë gjatë karrierës time kam bërë boll gjëra që lidhen me
Lisp-in, do të duhej të isha në gjendje të them diçka interesante.</p>
-<p>Takimi im i parë me Lisp-in qe leximi i doracakut të Lisp 1.5-s në shkollën
-e mesme. Kjo qe koha kur më iku mendja nga ideja që mund të kishte një gjuhë
-kompjuteri si kjo. Hera e parë që pata rastin të bëj diçka me Lisp-in qe kur
-isha riosh në Harvard dhe shkrova një interpretues Lisp për <abbr
-title="Programmed Data Processor">PDP</abbr>-11. Qe makinë shumë e vogël
-&mdash; kish a s’kish 8k kujtesë &mdash; dhe ia dola të shkruaj
-interpretuesin brenda një mijë udhëzimesh. Kjo më la pak vend për pakëz të
-dhëna. Kjo ndodhi përpara se të arrija të shihja se çfarë qe vërtet një
-<em>software</em>, ai që kryente detyra të vërteta në sistem.</p>
-
-<p>Zura të punoj për një sendërtim të njëmendtë Lisp me JonL White-in sapo
+<p>Përvoja ime e parë me Lisp-in qe leximi i doracakut të Lisp 1.5-s në
+shkollën e mesme. Kjo qe koha kur më iku mendja nga ideja që mund të kishte
+një gjuhë kompjuteri si kjo. Hera e parë që pata rastin të bëj diçka me
+Lisp-in qe kur isha riosh në Harvard dhe shkrova një interpretues Lisp për
+<abbr title="Programmed Data Processor">PDP</abbr>-11. Qe makinë shumë e
+vogël- kish a s’kish 8k kujtesë - dhe ia dola të shkruaj interpretuesin
+brenda një mijë udhëzimesh. Kjo më la pak vend për pakëz të dhëna. Kjo
+ndodhi përpara se të arrija të shihja se çfarë qe vërtet një
+<em>software</em>, ai që kryente punë të njëmendtë në sistem.</p>
+
+<p>Zura të punoj për një sendërtim të njëmendtë Lisp me JonL White-in, sapo
fillova të punoj në <abbr title="Massachusetts Institute of
Technology">MIT</abbr>. Më punësuan në Artificial Intelligence Lab, jo
JonL-ja, por Russ Noftsker-i, çka qe më ironikja kur mendon se ç’do të vinte
-më pas &mdash; vërtet duhet të jetë penduar për atë ditë.</p>
+më pas - vërtet duhet të jetë penduar për atë ditë.</p>
<p>Gjatë viteve ’70, përpara se jeta ime të politizohej nga ngjarje të
tmerrshme, thjesht e shtyja duke bërë zgjerim pas zgjerimi për programe të
@@ -45,139 +59,140 @@ programimesh, dhe kështu mund të ngarkonit urdhra të reja te përpunuesi juaj
ndërkohë që punonit me të. Mund të përpunonit programet që po përdornit dhe
të vazhdonit të përpunonit me ta. Pra, kishim një sistem që qe i dobishëm
për gjëra të tjera veç programimit, dhe ndërkohë mund ta programonit, teksa
-e përdornit. Nuk e di nëse qe e para ndër gjëra të tilla, por sigurisht qe
+e përdornit. Nuk e di nëse qe i pari ndër gjëra të tilla, por sigurisht qe
përpunuesi i parë i tillë.</p>
<p>Kjo frymë e krijimit të programeve gjigante, të ndërlikuara, për përdorim
-për përpunimin tuaj, dhe mandej shkëmbimi i tyre me persona të tjerë, ndezi
+për përpunimin tuaj dhe mandej shkëmbimi i tyre me persona të tjerë, ndezi
frymën e bashkëpunimit të lirë që shihnim atëherë në AI Lab. Ideja qe që
mund t’ia jepnit kopjen e çfarëdo programi që kishit dikujt që donte një
kopje të tij. I ndanim programet me këdo që donte t’i përdorte ato, përbënin
-dije njerëzore. Pra edhe pse nuk kish mendim politik të kristalizuar që të
+dije njerëzore. Pra, edhe pse nuk kish mendim politik të kristalizuar që të
lidhej me mënyrën sipas të cilës shkëmbenim <em>software</em> për hartimin e
Emacs-it, jam i bindur që pat një lidhje mes tyre, ndoshta një lidhje jo të
vetëdijshme. Mendoj se është natyra e mënyrës se si jetonim në AI Lab ajo që
shpuri te Emacs dhe e bëri atë që është.</p>
<p>Emacs-i origjinal s’përmbante Lisp. Gjuha e nivelit të ulët, gjuha e
-painterpretueshme &mdash; qe PDP-10 Assembler. Interpretuesi që shkruam, në
-fakt s’u shkrua për Emacs, u shkrua për <abbr title="Text Editor and
+painterpretueshme - qe PDP-10 Assembler. Interpretuesi që shkruam, në fakt
+s’u shkrua për Emacs, u shkrua për <abbr title="Text Editor and
COrrector">TECO</abbr>. Ky qe përpunuesi ynë i teksteve, dhe qe një gjuhë
programimi tejet e shpifur, e shpifur sa më s’bëhej. Arsyeja qe se nuk qe
hartuar për të qenë gjuhë programimi, qe hartuar për të qenë gjuhë
-përpunuesi dhe urdhrash. Kish urdhra të tilla si &lsquo;5l&rsquo;, për
-&lsquo;zhvendosu pesë rreshta&rsquo;, ose &lsquo;i&rsquo; dhe mandej një
-varg dhe mandej një ESC për ta futur atë varg diku. Mund të shkruanit një
-varg që mund të ishte një radhë urdhrash, dhe që quhej varg urdhrash. E
-përfundonit me ESC ESC, dhe kështu mund të ekzekutohej.</p>
+përpunuesi dhe urdhrash. Kish urdhra të tilla si <code>5l</code>, për
+<code>zhvendosu pesë rreshta</code>, ose <code>i</code> dhe mandej një varg
+dhe mandej një ESC për ta futur atë varg diku. Mund të shkruanit një varg që
+mund të ishte një radhë urdhrash, dhe që quhej varg urdhrash. E përfundonit
+me ESC ESC, dhe kështu mund të ekzekutohej.</p>
<p>Njerëzit donin ta zgjeronin këtë gjuhë me aftësi programimi, ndaj edhe
shtuan ca syresh. Për shembull, nga të parat qe një mekanizëm përsëritjeje,
-që qe &lt; &gt;. Mund t’i vinit këto rreth një gjëje dhe kjo gjë do të
-përsëritej. Kish edhe të tjerë urdhra të mistershëm që mund të përdoreshin
-për të dalë nga përsëritja sipas një kushti. Për të krijuar Emacs-in, <a
-href="#foot-1">(1)</a> shtuam aftësinë për të pasur nënrutina të
-emërtuara. Para kësaj, qe pak a shumë si Basic, dhe nënrutinat mund të
-kishin vetëm një shkronjë si emër. Me to, qe e vështirë të programoheshin
-programe të mëdha, ndaj shtuam kod që të mund të kiheshin emra të gjatë. Në
-fakt, kish edhe disa aftësi të tjera paksa të sofistikuara; kam përshtypjen
-se Lisp-i, aftësinë për "unwind-protect", e mori nga TECO.</p>
+që qe <code>&lt;&nbsp;&gt;</code>. Mund t’i vinit këto rreth një gjëje dhe
+kjo gjë do të përsëritej. Kish edhe të tjerë urdhra të mistershëm që mund të
+përdoreshin për të dalë nga përsëritja sipas një kushti. Për të krijuar
+Emacs-in, &#8239;<a href="#foot-1">[1]</a> shtuam aftësinë për të pasur
+nënrutina të emërtuara. Para kësaj, qe pak a shumë si Basic dhe nënrutinat
+mund të kishin vetëm një shkronjë si emër. Me to, qe e vështirë të
+programoheshin programe të mëdha, ndaj shtuam kod që të mund të kiheshin
+emra të gjatë. Në fakt, kish edhe disa aftësi të tjera paksa të
+sofistikuara; kam përshtypjen se Lisp-i, aftësinë për “unwind-protect”, e
+mori nga TECO.</p>
<p>Filluam duke shtuar aftësi pak a shumë të sofistikuara, krejt me sintaksën
-më të shpifur që mund të mendoni, dhe funksionoi &mdash; njerëzit
-prapëseprapë qenë të zotët të shkruanin programe të mëdhenj me të. Mësimi i
-qartë qe që një gjuhë si TECO, e cila s’qe hartuar për të qenë gjuhë
-programimi, ishte rruga e gabuar. Gjuha në të cilën ju do të krijonit
-zgjerimet tuaja, s’do të duhej konceptuar si gjuhë programimi pas të vjelës;
-do të duhej konceptuar si gjuhë programimi. Në fakt, zbuluam që gjuha më e
-mirë e programimit për këtë qëllim qe Lisp-i.</p>
-
-<p>Ai që e zbuloi këtë <a href="#foot-2">(2)</a>, qe Bernie Greenberg. Ky
-shkroi një version të Emacs-it në Multics MacLisp, dhe i shkroi urdhrat e
+më të shpifur që mund të mendoni, dhe funksionoi - njerëzit prapëseprapë
+qenë të zotët të shkruanin programe të mëdhenj me të. Mësimi i qartë qe që
+një gjuhë si TECO, e cila s’qe hartuar për të qenë gjuhë programimi, ishte
+rruga e gabuar. Gjuha në të cilën ju do të krijonit zgjerimet tuaja, s’do të
+duhej konceptuar si gjuhë programimi pas të vjelës; do të duhej konceptuar
+si gjuhë programimi. Në fakt, zbuluam që gjuha më e mirë e programimit për
+këtë qëllim qe Lisp-i.</p>
+
+<p>Ai që e zbuloi këtë &#8239;<a href="#foot-2">[2]</a>, qe Bernie Greenberg.
+Ky shkroi një version të Emacs-it në Multics MacLisp, dhe i shkroi urdhrat e
veta në MacLisp në mënyrë të drejtpërdrejtë. Përpunuesi në vetvete qe
-shkruar krejtësisht në Lisp. Multics Emacs u shndërrua në sukses të madh
-&mdash; programimi i urdhrave të rinj për përpunimin qe kaq i përshtatshëm
-sa edhe sekretaret në zyrën e tij filluan të mësonin se si ta
-përdornin. Përdorën një doracak që e pat shkruar dikush e që tregonte se si
-të zgjerohej Emacs-i, por që nuk thoshte se bëhej fjalë për
-programim. Kështu që sekretaret, që besonin se nuk programonin dot, nuk
-patën frikë. Lexuan doracakun, zbuluan që mund të bënin gjëra të dobishme
-dhe mësuan të programonin.</p>
-
-<p>Pra, Bernie pa që një aplikacion &mdash; një program që bën diçka të
-dobishme për ju &mdash; që ka brenda Lisp dhe që mund ta zgjeroni duke
-rishkruar programe Lisp, është në fakt një mënyrë shumë e mirë që njerëzit
-të mësojnë programim. U jep atyre një mundësi të shkruajnë programe të
-vegjël që janë të dobishëm për ta, çka në shumicën e fushave ju ndoshta nuk
-mund ta kryeni dot. Mund të nxiten përmes përdorimit praktik &mdash; në
-fazën që është më e vështira &mdash; kur nuk besojnë se mund të programojnë,
-derisa arrijnë në pikën që janë programues.</p>
+shkruar krejtësisht Lisp. Multics Emacs u shndërrua në sukses të madh -
+programimi i urdhrave të rinj për përpunimin qe kaq i përshtatshëm sa edhe
+sekretaret në zyrën e tij filluan të mësonin se si ta përdornin. Përdorën
+një doracak që e pat shkruar dikush dhe që tregonte se si të zgjerohej
+Emacs-i, por që nuk thoshte se bëhej fjalë për programim. Kështu që
+sekretaret, që besonin se nuk programonin dot, nuk patën frikë. Lexuan
+doracakun, zbuluan që mund të bënin gjëra të dobishme dhe mësuan të
+programonin.</p>
+
+<p>Pra, Bernie pa që një aplikacion - një program që bën diçka të dobishme për
+ju - që ka brenda Lisp dhe që mund ta zgjeroni duke rishkruar programe Lisp,
+është në fakt një mënyrë shumë e mirë që njerëzit të mësojnë programim. U
+jep atyre një mundësi të shkruajnë programe të vegjël që janë të dobishëm
+për ta, çka në shumicën e fushave ju ndoshta nuk mund ta kryeni dot. Mund të
+nxiten përmes përdorimit praktik - në fazën që është më e vështira - kur nuk
+besojnë se mund të programojnë, derisa arrijnë në pikën që janë programues.</p>
<p>Në këtë pikë, njerëzit zunë të mendonin se si mund të kishin diçka të tillë
-edhe në një platformë tek e cila nuk kishin sendërtim të plotë funksional të
-Lisp-it. Multics MacLisp kish një përpilues dhe një interpretues &mdash; qe
-sistem Lisp i kompletuar &mdash; por njerëzit donin të sendërtonin diçka të
-tillë në sisteme të tjera, ku s’kishin shkruar ende ndonjë përpilues
-Lisp. Pra, po të mos kishit përpiluesin Lisp, s’shkruanit dot plotësisht
-përpunuesin në Lisp &mdash; do të ishte shumë i ngadaltë, veçanërisht
-riparaqitja, po qe se bëhej fjalë të xhirohej Lisp i interpretuar. Ndaj
-zhvilluam një teknikë hibride. Ideja qe të shkruanim në një të vetëm një
-interpretues Lisp dhe pjesët e nivelit të ulët tok, që kështu një pjesë e
-përpunuesit të qenë pjesë të brendshme të Lisp-it. Këto do të ishin çfarëdo
-pjesësh që ne mendonim se duheshin përsosur. Kjo qe një teknikë që e kishim
-praktikuar tashmë me vetëdije në Emacs-in origjinal, ngaqë kish disa veçori
-deri diku të nivelit të lartë, të cilat i risendërtuam në gjuhën e makinës,
-duke i shndërruar në primitivë TECO. Për shembull, kish një primitiv TECO
-për mbushjen e një paragrafi (në fakt, për kryerjen e shumicës së punës për
-mbushjen e një paragrafi, ngaqë disa nga pjesët më pak të lodhshme të punës
-i binte të kryheshin në një nivel më të lartë, nga një program TECO). Mund
-ta bënit krejt punën duke shkruar një program TECO, por kjo qe shumë e
-ngadaltë, ndaj e përsosëm duke hedhur pjesë të tij në gjuhën e
-makinës. Përdorëm këtu të njëjtën ide (atë te teknika hibride), që pjesa
-dërrmuese e përpunuesit të shkruhej në Lisp, por disa pjesë të tij, të cilat
-duhej të xhironin veçanërisht shpejt, të shkruheshin në nivel më të ulët.</p>
+edhe në një platformë tek e cila s’kishin sendërtim të plotë funksional të
+Lisp-it. Multics MacLisp kish një përpilues dhe një interpretues - qe sistem
+Lisp i kompletuar - por njerëzit donin të sendërtonin diçka të tillë në
+sisteme të tjera, ku s’kishin shkruar ende ndonjë përpilues Lisp. Pra, po të
+mos kishit përpiluesin Lisp, s’shkruanit dot plotësisht përpunuesin në Lisp
+- do të ishte shumë i ngadaltë, veçanërisht rishfaqja, po qe se bëhej fjalë
+të xhirohej Lisp i interpretuar. Ndaj zhvilluam një teknikë hibride. Ideja
+qe të shkruanim në një të vetëm një interpretues Lisp dhe pjesët e nivelit
+të ulët tok, që kështu një pjesë e përpunuesit të qenë pjesë të brendshme të
+Lisp-it. Këto do të ishin çfarëdo pjesësh që ne mendonim se duheshin
+përsosur. Kjo qe një teknikë që e kishim praktikuar tashmë me vetëdije në
+Emacs-in origjinal, ngaqë kish disa veçori deri diku të nivelit të lartë, të
+cilat i risendërtuam në gjuhën e makinës, duke i shndërruar në primitivë
+TECO. For instance, there was a TECO primitive to fill a paragraph
+(actually, to do most of the work of filling a paragraph, because some of
+the less time-consuming parts of the job would be done at the higher level
+by a TECO program). Për shembull, kish një primitiv TECO për mbushjen e një
+paragrafi (në fakt, për kryerjen e shumicës së punës për mbushjen e një
+paragrafi, ngaqë disa nga pjesët më pak të lodhshme të punës i binte të
+kryheshin në një nivel më të lartë, nga një program TECO). Mund ta bënit
+krejt punën duke shkruar një program TECO, por kjo qe shumë e ngadaltë, ndaj
+e përsosëm duke hedhur pjesë të tij në gjuhën e makinës. Përdorëm këtu të
+njëjtën ide (atë te teknika hibride), që pjesa dërrmuese e përpunuesit të
+shkruhej në Lisp, por disa pjesë të tij, të cilat duhej të xhironin
+veçanërisht shpejt, të shkruheshin në nivel më të ulët.</p>
<p>Kështu që, kur shkrova sendërtimin tim të dytë të Emacs-it, ndoqa të njëjtën
lloj skeme. Gjuha e nivelit të ulët nuk qe më gjuha e makinës, qe C-ja. C-ja
qe gjuhë e mirë, e efektshme për programe të kalueshëm, që të mund të
xhironin në një sistem operativ të ngjashëm me Unix-in. Kishte një
interpretues Lisp, por sendërtova aftësi për veprime specifike përpunimi
-drejt e në C &mdash; përdorim shtytëzash përpunuesi, futjeje teksti
-drejtues, lexim dhe shkrim kartelash, rishfaqje në ekran të përmbajtjes së
-një shtytëze, administrim dritaresh përpunuesi.</p>
+drejt e në C - përdorim buffer-ash përpunuesi, futjeje teksti drejtues,
+lexim dhe shkrim kartelash, rishfaqje në ekran të përmbajtjes së një
+buffer-i, administrim dritaresh përpunuesi.</p>
<p>Tani, ky s’qe Emacs-i i parë i shkruar në C dhe që xhironte nën Unix. I pari
qe shkruar nga James Gosling, dhe i referoheshin si GosMacs. I ndodhi diçka
e çuditshme. Në fillim, ngjante se ndikohej nga e njëjta frymë e shkëmbimit
dhe bashkëpunimit me Emacs-in origjinal. Emacs-in e parë origjinal e pata
hedhur në qarkullim për personat në MIT. Dikush dëshironte ta bënte të
-xhironte në Twenex &mdash; në fillim xhironte vetëm në Incompatible
-Timesharing System që përdornim në MIT. E kaluan në Twenex, që do të thoshte
-se kish ndoca qindra instalime nëpër botë që mundeshin ta përdornin. Zumë
-tua dërgonim atyre, me kusht që &ldquo;duhet të na dërgoni krejt
-përmirësimet që i bëni&rdquo; që të përfitonim të gjithë. Askush s’u përpoq
-ndonjëherë ta bënte këtë të detyrueshme, por, me aq sa di, njerëzit
-bashkëpunuan.</p>
+xhironte në Twenex - në fillim xhironte vetëm në Incompatible Timesharing
+System që përdornim në MIT. E kaluan në Twenex, që do të thoshte se kish
+ndoca qindra instalime nëpër botë që mundeshin ta përdornin. Zumë tua
+dërgonim atyre, me kusht që “duhet të na dërgoni krejt përmirësimet që i
+bëni” që të përfitonim të gjithë. Askush s’u përpoq ndonjëherë ta bënte këtë
+të detyrueshme, por, me aq sa di, njerëzit bashkëpunuan.</p>
<p>Gosling dukej, në fillim, se do të bashkëpunonte në këtë frymë. Shkroi në
një doracak se programin po e quante Emacs, duke shpresuar që edhe të tjerë
nga bashkësia do ta përmirësonin, derisa t’ia vlente atë emër. Ky qe
-trajtimi i duhur kundrejt një bashkësie &mdash; t’u kërkohej të merrnin
-pjesë e ta bënin programin më të mirë. Por pas kësaj dukej se ndërroi
-mendje, dhe ia shiti një shoqërie.</p>
+trajtimi i duhur kundrejt një bashkësie - t’u kërkohej të merrnin pjesë e ta
+bënin programin më të mirë. Por pas kësaj dukej se ndërroi mendje, dhe ia
+shiti një shoqërie.</p>
<p>Në atë kohë po punoja për sistemin GNU (një sistem operativ
<em>software</em> i lirë, i ngjashëm me Unix, që mjaft vetë gabimisht e
-quajnë &ldquo;Linux&rdquo;). Nuk kish përpunues Emacs, si <em>software</em>
-të lirë, që xhironte nën Unix. Por kisha një shok që kish marrë pjesë në
-programimin e Emacs-it të Gosling-ut. Gosling-u i pat dhënë, përmes email-i,
-leje të përhapte versione të tijat. Më propozoi të përdorja atë version. Më
-tej pashë që Emacs-i Gosling-ut nuk përmbante Lisp të vërtetë. Kish një
-gjuhë programimi që njihej si &lsquo;mocklisp&rsquo;, që nga sintaksa duket
-si Lisp, por që nuk kish struktura të dhënash të Lisp-it. Kështu që
-programet nuk qenë të dhëna, dhe mungonin elemente jetike të Lisp-it.
-Strukturat e të dhënave në të qenë vargje, numra dhe pak gjëra të tjera
-speciale.</p>
+quajnë “Linux”). Nuk kish përpunues Emacs, si <em>software</em> të lirë, që
+xhironte nën Unix. Por kisha një shok që kish marrë pjesë në programimin e
+Emacs-it të Gosling-ut. Gosling-u i pat dhënë, përmes email-i, leje të
+përhapte versione të tijat. Më propozoi të përdorja atë version. Më tej
+pashë që Emacs-i Gosling-ut s’përmbante Lisp të vërtetë. Kish një gjuhë
+programimi që njihej si “mocklisp”, që nga sintaksa duket si Lisp, por që
+s’kish struktura të dhënash të Lisp-it. Kështu që programet nuk qenë të
+dhëna dhe mungonin elemente jetike të Lisp-it. Strukturat e të dhënave në
+të qenë vargje, numra dhe pak gjëra të tjera speciale.</p>
<p>Dola në përfundimin se nuk e përdorja dot dhe më duhej ta zëvendësoja të
tërin, hapi i parë për të cilin qe shkrimi i një interpretuesi të vërtetë
@@ -191,17 +206,17 @@ përdoruesit.</p>
tjetër. Përpunuesi mund të kalonte në botën e rishfaqjeve dhe gjërat do të
vazhdonin me struktura të dhënash tejet speciale që nuk qenë pa dëm për
grumbullim hedhurinash, as për ndërprerje, dhe nuk mund të xhironit ndonjë
-program Lisp gjatë kohës që ndodhte kjo. E ndryshuam ama &mdash; tani është
-e mundur të xhirohet kod Lisp gjatë rishfaqjes. Çka vjen jo pak ndoresh.</p>
-
-<p>Ky program i dytë Emacs qe &lsquo;<em>software</em> i lirë&rsquo; në
-kuptimin modern të fjalës &mdash; qe pjesë e një fushate të deklaruar
-politike për krijim software-i të lirë. Thelbi i kësaj fushate qe që kushdo
-duhet të jetë i lirë të bëjë gjërat që bënim ne dikur në MIT, të punohej tok
-mbi software-in dhe të punohej me këdo që donte të punonte me ne. Kjo është
-baza e lëvizjes për <em>software</em> të lirë &mdash; përvoja që pata, jeta
-që bëja në MIT AI lab &mdash; të punohej për dijen njerëzore, dhe jo t’i
-zihej rruga cilitdo që përdorte dhe përhapte më tej dijen njerëzore.</p>
+program Lisp gjatë kohës që ndodhte kjo. E ndryshuam ama - tani është e
+mundur të xhirohet kod Lisp gjatë rishfaqjes. Çka vjen jo pak ndoresh.</p>
+
+<p>Ky program i dytë Emacs qe “<em>software</em> i lirë” në kuptimin modern të
+fjalës - qe pjesë e një fushate të deklaruar politike për krijim software-i
+të lirë. Thelbi i kësaj fushate qe që kushdo duhet të jetë i lirë të bëjë
+gjërat që bënim ne dikur në MIT, të punohej tok mbi software-in dhe të
+punohej me këdo që donte të punonte me ne. Kjo është baza e lëvizjes për
+<em>software</em> të lirë - përvoja që pata, jeta që bëja në laboratorin
+MIT AI - të punohej për dijen njerëzore, dhe jo t’i zihej rruga cilitdo që
+përdorte dhe përhapte më tej dijen njerëzore.</p>
<p>Në atë kohë, mund të krijonit një kompjuter që hynte në po atë segment
çmimesh si kompjuterat e tjerë që nuk qenë menduar për Lisp, vetëm se ky
@@ -213,23 +228,23 @@ xhiroheshin programet më shpejt, por kur provohej të merrej <code>car</code>
i një targe, arrihej në përfundime pa kuptim dhe tek e fundit në vithisje.</p>
<p>Makina Lisp qe e zonja të përmbushte udhëzimet gati po aq shpejt sa makinat
-e tjera, por çdo udhëzim &mdash; një udhëzim, të themi <code>automjet</code>
-do të shkaktonte kontroll lloji të dhënash &mdash; kështu që, po të provonit
-të kërkonit <code>automjet</code> për një numër, në një program të
-përpiluar, do t’ju paraqitej menjëherë një gabim. E ndërtuan makinën dhe kjo
-pati një sistem operativ Lisp. Qe shkruar krejtësisht në Lisp, me përjashtim
-vetëm të pjesëve të shkruara në mikrokod. Njerëzve filloi t’u interesojë
-prodhimi i tyre, që do të thoshte se mund të fillonin një biznes.</p>
+e tjera, por çdo udhëzim - një udhëzim, të themi <code>automjet</code> do të
+shkaktonte kontroll lloji të dhënash - kështu që, po të provonit të kërkonit
+<code>automjet</code> për një numër, në një program të përpiluar, do t’ju
+paraqitej menjëherë një gabim. E ndërtuan makinën dhe kjo pati një sistem
+operativ Lisp. Qe shkruar krejtësisht në Lisp, me përjashtim vetëm të
+pjesëve të shkruara në mikrokod. Njerëzve filloi t’u interesojë prodhimi i
+tyre, që do të thoshte se mund të fillonin një biznes.</p>
<p>Kish dy ide të ndryshme rreth se si mund të ishte shoqëria. Greenblatt-i
-donte të fillonte atë çka e quante shoqëri &ldquo;hacker&rdquo;-ësh. Kjo
-donte të thoshte një shoqëri e administruar nga hacker-a dhe do të
-funksiononte në një mënyrë nxitëse për hacker-at. Një synim tjetër që të
-vazhdohej kultura e laboratorit AI Lab <a href="#foot-3">(3)</a>. Për fat
-të keq, Greenblatt-i nuk kish ndonjë përvojë në punë biznesi, ndaj të tjerë
+donte të fillonte atë çka e quante shoqëri “hacker”-ash. Kjo donte të
+thoshte një shoqëri e administruar nga hacker-a dhe do të funksiononte në
+një mënyrë nxitëse për hacker-at. Një synim tjetër që të vazhdohej kultura e
+laboratorit AI Lab &#8239;<a class="ftn" href="#foot-3">[3]</a>. Për fat të
+keq, Greenblatt-i nuk kish ndonjë përvojë në punë biznesi, ndaj të tjerë
persona në grupin e makinave Lisp thanë se dyshonin se mund t’ia dilte
-mbanë. Qenë të mendimit që plani i tij për të shmangur investime nga jashtë
-grupit nuk kish për të funksionuar.</p>
+mbanë. Qenë të mendimit se plani i tij për të shmangur investime nga jashtë
+grupit s’kish për të funksionuar.</p>
<p>Pse donte të shmangte investimet nga jashtë? Ngaqë kur një shoqëri ka
investitorë jashtë vetes, këta shtien në dorë kontrollin dhe nuk ju lënë më
@@ -246,11 +261,10 @@ që kjo do të funksiononte.</p>
punësuar mua, që më pas e pat lënë laboratorin AI Lab dhe kish krijuar një
shoqëri të suksesshme. Russell-i besohej se kish nuhatje për biznes. E
shfaqi këtë nuhatje për biznes duke u thënë personave të tjerë të grupit,
-&ldquo;Le ta heqim qafe Greenblatt-in, bashkë me idetë e tij, dhe do të
-ngremë një tjetër shoqëri.&rdquo; Thikë pas shpine, biznesmen i vërtet sa më
-s’bëhet. Këta persona vendosën të krijonin një shoqëri të quajtur
-Symbolics. Me investime nga jashtë, pa skrupuj, dhe të gatshëm për gjithçka
-për fitoren.</p>
+“Le ta heqim qafe Greenblatt-in, bashkë me idetë e tij, dhe do të ngremë një
+tjetër shoqëri”. Thikë pas shpine, biznesmen i vërtet sa më s’bëhet. Këta
+persona vendosën të krijonin një shoqëri të quajtur Symbolics. Me investime
+nga jashtë, pa skrupuj, dhe të gatshëm për gjithçka për fitoren.</p>
<p>Por Greenblatt-i nuk u dorëzua. Ai dhe ata pak besnikë të tij vendosën të
krijonin Lisp Machines Inc. sido që të ndodhte dhe të ecnin para me planet e
@@ -261,12 +275,12 @@ personave të grupit. Edhe Symbolics pati fillim të suksesshëm, pra kishit dy
shoqëri konkurruese makinash Lisp. Kur Symbolics pa që LMI nuk do të
shkërmoqej, filluan të kërkonin për mënyra se si ta shkatërronin.</p>
-<p>Kështu që, në laboratorin tonë, braktisja u pasua nga &ldquo;lufta&rdquo;.
-Braktisja erdhi kur Symbolics punësoi krejt hacker-at, hiq mua dhe ndoca që
-punonin me kohë të pjesshme te LMI. Mandej nxorën nga pluhuri një rregullore
-dhe hoqën qafe personat që punonin me kohë të pjesshme për MIT-in, kështu që
-iu desh të iknin plotësisht, dhe prej kësaj mbeta vetëm unë. Laboratori AI
-tani qe i pashpresë. Dhe MIT-i kish bërë një ujdi shumë të marrë me këto dy
+<p>Kështu që, në laboratorin tonë, braktisja u pasua nga “lufta”. Braktisja
+erdhi kur Symbolics punësoi krejt hacker-at, hiq mua dhe ndoca që punonin me
+kohë të pjesshme te LMI. Mandej nxorën nga pluhuri një rregullore dhe hoqën
+qafe personat që punonin me kohë të pjesshme për MIT-in, kështu që iu desh
+të iknin plotësisht, dhe prej kësaj mbeta vetëm unë. Laboratori AI tani qe i
+pashpresë. Dhe MIT-i kish bërë një ujdi shumë të marrë me këto dy
shoqëritë. Qe një kontratë trikahëshe ku secila shoqëri lejonte përdorimin
e kodit burim të sistemit të makinave Lisp. Këto shoqëri qenë të detyruara
të lejonin MIT-in të përdorte ndryshimet e bëra prej tyre. Por në kontratë
@@ -275,11 +289,11 @@ Lisp të MIT-it që qenë licencuar nga të dyja shoqëritë. Askush nuk pati ç
në mendje që grupi i hacker-ave të laboratorit AI do të avullonte, por ja që
ndodhi.</p>
-<p> Kështu që Symbolics hartoi një plan <a href="#foot-4">(4)</a>. I thanë
-laboratorit, &ldquo;Do të vazhdojmë t’ju lejojmë përdorimin e ndryshimeve
+<p> Kështu që Symbolics hartoi një plan&#8239;<a href="#foot-4">[4]</a>. I
+thanë laboratorit “Do të vazhdojmë t’ju lejojmë përdorimin e ndryshimeve
tona, por nuk mund t’i hidhni në sistemin MIT të makinave Lisp. Në vend të
-kësaj, do t’ju lejojmë hyrje në sistemin e makinave Lisp të Symbolics-it,
-dhe mund ta xhironi, por kjo është e gjitha çka mund të bëni.&rdquo;</p>
+kësaj, do t’ju lejojmë hyrje në sistemin e makinave Lisp të Symbolics-it dhe
+mund ta xhironi, por kjo është e gjitha çka mund të bëni”.</p>
<p>Kjo, praktikisht, do të thoshte që na kërkuan të zgjidhnim me kë palë do të
ishim, dhe të përdornim ose versionin MIT të sistemit, ose versionin
@@ -294,23 +308,24 @@ asnjanës.</p>
<p>Deri në atë pikë, nuk kisha mbajtur anën e asnjërës shoqëri, edhe pse
ndihesha keq kur shihja se ç’i ndodhi bashkësisë sonë dhe software-it. Por
tashmë, Symbolics-i e kish bërë të detyruar këtë gjë. Dhe kështu, në një
-përpjekje për ta mbajtur gjallë Lisp Machines Inc. <a href="#foot-5">(5)</a>
-&mdash; zura të riprodhoj krejt përmirësimet që Symbolics kish bërë te
-sistemi i makinës Lisp. I shkrova vetë nga e para përmirësimet e
-njëvlershme (dmth, kodi qe i imi).</p>
-
-<p>Pas ca kohësh <a href="#foot-6">(6)</a>, mbërrita në përfundimin që e mira e
-të mirave do të ishte të mos shihja fare në kodin e tyre. Kur njoftonin
-paraprakisht për ndonjë version beta, që shoqërohej me shënime versioni,
-mund të shihja ç’qenë veçoritë e reja dhe mandej t’i sendërtoja. Në kohën që
-hidhnin faktikisht në qarkullim diçka, po atë bëja edhe unë.</p>
+përpjekje për ta mbajtur gjallë Lisp Machines Inc. &#8239;<a
+href="#foot-5">[5]</a> - zura të riprodhoj krejt përmirësimet që Symbolics
+kish bërë te sistemi i makinës Lisp. I shkrova vetë nga e para përmirësimet
+e njëvlershme (dmth, kodi qe i imi).</p>
+
+<p>Pas ca kohësh &#8239;<a href="#foot-6">[6]</a>, mbërrita në përfundimin që e
+mira e të mirave do të ishte të mos shihja fare në kodin e tyre. Kur
+njoftonin paraprakisht për ndonjë version beta, që shoqërohej me shënime
+versioni, mund të shihja ç’qenë veçoritë e reja dhe mandej t’i
+sendërtoja. Në kohën që hidhnin faktikisht në qarkullim diçka, po atë bëja
+edhe unë.</p>
<p>Në këtë mënyrë, për dy vite, ua pengova ta fshinin nga faqja e dheut Lisp
Machines Incorporated, dhe të dy shoqëritë bënë përpara. Por nuk doja të
shpenzoja vite të tëra duke ndëshkuar dikë, thjesht duke i vënë gjoksin një
akti të lig. Kuptova që qenë ndëshkuar paq, ngaqë kishin ngecur në rrjetën e
-konkurrencës, e cila nuk do të largohej apo tretej<a
-href="#foot-7">(7)</a>. Ndërkohë, kish ardhur koha të fillohej ndërtimi i
+konkurrencës, e cila nuk do të largohej apo tretej&#8239;<a
+href="#foot-7">[7]</a>. Ndërkohë, kish ardhur koha të fillohej ndërtimi i
një bashkësie të re, për të zëvendësuar atë që e zhdukën veprimet e tyre dhe
të tjera.</p>
@@ -321,9 +336,9 @@ bashkëpunimi, dhe kjo i vuri shkelmin bashkësisë dhe kështu nuk mbeti
kushedi çë.</p>
<p>Pasi reshta së ndëshkuari Symbolics-in, m’u desh të gjeja se ç’të bëja më
-tej. Duhej të bëja një sistem operativ të lirë, që të qe i kthjellët &mdash;
-e vetmja mënyrë që njerëzit të mund të punonin tok dhe të shkëmbenin qe
-përmes një sistemi operativ të lirë.</p>
+tej. Duhej të bëja një sistem operativ të lirë, që të qe i kthjellët - e
+vetmja mënyrë që njerëzit të mund të punonin tok dhe të shkëmbenin qe përmes
+një sistemi operativ të lirë.</p>
<p>Fillimisht, pata në mendje të bëja një sistem të bazuar në Lisp, por e
kuptova që nuk do të ishte ide e mirë teknikisht. Për të pasur diçka të
@@ -333,10 +348,10 @@ kompjuterët e tjerë programet e tyre dhe prapë të kish përparësinë e
kontrollit mbi llojin e të dhënave. Pa këtë, do të përfundonit në diçka të
ngjashme me një përpilues Lisp për makina të tjera. Programet do të bëheshin
më të shpejta, por të paqëndrueshme. Me këtë nuk ka problem, nëse po xhironi
-një program në një sistem me ndarje kohe &mdash; nëse vithiset një program,
-nuk u bë hataja, është diçka që ndodh te programet, me raste. Por kjo nuk e
-bënte të mirë për shkrimin e një sistemi operativ, ndaj e hodha poshtë idenë
-e krijimit të një sistemi si një makinë Lisp.</p>
+një program në një sistem me ndarje kohe - nëse vithiset një program, nuk u
+bë hataja, është diçka që ndodh te programet, me raste. Por kjo nuk e bënte
+të mirë për shkrimin e një sistemi operativ, ndaj e hodha poshtë idenë e
+krijimit të një sistemi si një makinë Lisp.</p>
<p>Vendosa më mirë të bëja një sistem operativ të ngjashëm me Unix-in, i cili
do të kishte sendërtime Lisp që do të xhironin si programe
@@ -351,22 +366,21 @@ kujtesë virtuale. Këta donin të ishin në gjendje të përdornin GNU Emacs. K
do të thoshte ta mbaja programin sa më të vogël që mundej.</p>
<p>Për shembull, në atë kohë e vetmja strukturë ripërsëritëse qe
-&lsquo;while&rsquo;, e cila qe fare e thjeshtë. Nuk kish mënyrë për të dalë
-nga deklarimi &lsquo;while&rsquo;, ju duhej të kryenit "a catch and a
-throw", ose të testonit ndryshoren që xhironte ripërsëritjen. Kjo tregon se
-sa larg isha shtyrë për t’i mbajtur gjërat të vogla. Nuk kishte
-&lsquo;automjeet&rsquo; dhe as &lsquo;atomjet&rsquo; dhe me radhë;
-&ldquo;ngjeshe sa të mundet&rdquo; qe fryma e GNU Emacs-it, fryma e Lisp-it
-për Emacs, që në fillim.</p>
+<code>while</code>, e cila qe fare e thjeshtë. Nuk kish mënyrë për të dalë
+nga deklarimi <code>while</code>, ju duhej të kryenit “a catch and a throw”,
+ose të testonit ndryshoren që xhironte ripërsëritjen. Kjo tregon se sa larg
+isha shtyrë për t’i mbajtur gjërat të vogla. Nuk kishte
+<code>automjeet</code> dhe as <code>atomjet</code> dhe me radhë; “ngjeshe sa
+të mundet” qe fryma e GNU Emacs-it, fryma e Lisp-it për Emacs, që në fillim.</p>
<p>E qartë që sot makinat janë më të mëdha, dhe nuk veprojmë më kështu. Vëmë
-edhe &lsquo;automjeet&rsquo;, edhe &lsquo;atomjet&rsquo; dhe me radhë, dhe
-sot mundemi të vendosim edhe strukturë tjetër ripërsëritëse. Duam ta
-zgjerojmë diçka, por nuk duam ta zgjerojmë deri në shkallën e një Lisp-i të
+edhe <code>automjeet</code>, edhe <code>atomjet</code> dhe me radhë dhe sot
+mundemi të vendosim edhe strukturë tjetër ripërsëritëse. Duam ta zgjerojmë
+diçka, por s’duam ta zgjerojmë deri në shkallën e një Lisp-i të
zakonshëm. Njëherë, sendërtova Common Lisp në makinën Lisp, dhe nuk më
kënaqi kushedi. Diçka që nuk më pëlqen dhe aq shumë janë argumentet
-fjalëkyçe <a href="#foot-8">(8)</a>. Nuk më duken edhe aq të stilit Lisp;
-Do t’i ndërroj ndonjë ditë, por minimizoj kohët kur bëj kështu.</p>
+fjalëkyçe &#8239;<a href="#foot-8">[8]</a>. Nuk më duken edhe aq të stilit
+Lisp; Do t’i ndërroj ndonjë ditë, por minimizoj kohët kur bëj kështu.</p>
<p>Ky nuk qe fundi i projekteve GNU që kishin të bënin me Lisp-in. Më vonë,
diku aty nga 1995, po shihnim mundësinë e fillimit të një projekti për një
@@ -379,13 +393,13 @@ rëndshëm për këtë qëllim. Kisha vlerësim shumë të ulët për TCL-në,
pikësëpari ngaqë s’qe Lisp. Ngjante pakëz me Lisp-in, por semantikisht s’qe
e tillë, dhe nuk është aq e qëruar. Mandej dikush më tregoi një lajmërim me
të cilin Sun-i po përpiqej të punësonte dikë për t’u marrë me TCL-në për ta
-bërë &ldquo;de-facto gjuhën standard për zgjerime&rdquo; në botë. Dhe
-mendova, &ldquo;Duhet ta ndalim përmbushjen e kësaj.&rdquo; Kështu filluam
-të ndërtojmë Scheme-n, gjuha standard e zgjerimeve për GNU-në. Jo Common
-Lisp, ngaqë ky qe shumë i madh. Ideja qe të kishim një interpretues Scheme
-të hartuar për t’u lidhur te aplikacionet në të njëjtën mënyrë si lidhej
-TCL-ja te aplikacionet. Mandej këtë ta këshillonim si paketën e parapëlqyer
-për zgjerime për krejt programet GNU.</p>
+bërë “de-facto gjuhën standard për zgjerime” në botë. Dhe mendova, “Duhet ta
+ndalim përmbushjen e kësaj”. Kështu filluam të ndërtojmë Scheme-n, gjuha
+standard e zgjerimeve për GNU-në. Jo Common Lisp, ngaqë ky qe shumë i
+madh. Ideja qe të kishim një interpretues Scheme të hartuar për t’u lidhur
+te aplikacionet në të njëjtën mënyrë si lidhej TCL-ja te
+aplikacionet. Mandej këtë ta këshillonim si paketën e parapëlqyer për
+zgjerime për krejt programet GNU.</p>
<p>Ka një përfitim interesant që ju vjen nga përdorimi si gjuhë tuajën parësore
për zgjerime i një gjuhe kaq të fuqishme siç do të ishte një version
@@ -402,18 +416,17 @@ tuaj të parapëlqyer dhe do të funksiononte edhe me përshtatje të tjera.</p>
<p>Për sa kohë që gjuhët e zgjerimeve janë të dobëta, përdoruesit i mbetet të
përdorë vetëm gjuhën që i jepni. Që do të thotë se njerëzve që dashurojnë
cilëndo gjuhë tjetër iu duhet të konkurrojnë për të qenë ajo zgjedhja e
-hartuesve të aplikacioneve &mdash; duke thënë &ldquo;Ju lutemi, hartues i
-aplikacionit, vendoseni dhe gjuhën time te aplikacioni juaj, jo gjuhën e
-atij.&rdquo; Kështu përdoruesve nuk u lihet shteg zgjedhje fare &mdash;
-cilido aplikacion që përdorin, vjen me një gjuhë dhe ngecin në të [atë
-gjuhë]. Por kur keni një gjuhë të fuqishme që mund të sendërtojë të tjerat
-përmes përkthimit të tyre në të, i jepni kështu përdoruesit një mundësi
-zgjedhje gjuhe dhe nuk ka pse të bëjmë më luftë gjuhësh. Kjo është ajo që
-shpresojmë të bëjë &lsquo;Guile&rsquo;, interpretuesi ynë Scheme. Kishim
-dikë që punoi verën e shkuar për të përfunduar një përkthyes nga Python në
-Scheme. Nuk e di nëse ka përfunduar krejtësisht, por cilido që interesohet
-për këtë projekt, ju lutemi, le të lidhet me ta. Pra ky është plani që kemi
-për të ardhmen.</p>
+hartuesve të aplikacioneve - duke thënë “Ju lutemi, hartues i aplikacionit,
+vendoseni dhe gjuhën time te aplikacioni juaj, jo gjuhën e atij”. Kështu
+përdoruesve nuk u lihet shteg zgjedhje fare - cilido aplikacion që përdorin,
+vjen me një gjuhë dhe ngecin në të [atë gjuhë]. Por kur keni një gjuhë të
+fuqishme që mund të sendërtojë të tjerat përmes përkthimit të tyre në të, i
+jepni kështu përdoruesit një mundësi zgjedhje gjuhe dhe nuk ka pse të bëjmë
+më luftë gjuhësh. Kjo është ajo që shpresojmë të bëjë “Guile”, interpretuesi
+ynë Scheme. Kishim dikë që punoi verën e shkuar për të përfunduar një
+përkthyes nga Python në Scheme. Nuk e di nëse ka përfunduar krejtësisht, por
+cilido që interesohet për këtë projekt, ju lutemi, le të lidhet me ta. Pra
+ky është plani që kemi për të ardhmen.</p>
<p>S’kam folur për software-in e lirë, por më lejoni shkurt t’ju tregoj paksa
se çfarë don të thotë. <em>Software</em> i lirë nuk nënkupton çmimin; nuk do
@@ -450,16 +463,18 @@ operativë software-i të lirë. Kemi mjaft aplikacione dhe, kuptohet, kemi
ende plot rrugë për të bërë. Ndaj na duhet ndihma juaj. Do të doja t’ju
kërkoja të merrni pjesë si vullnetar në projektin GNU; na ndihmoni që të
hartojmë <em>software</em> të lirë për më shumë punë. Hidhini një sy <a
-href="/help/">http://www.gnu.org/help</a> për të pasur një ide se si mund të
+href="/help/help.html">gnu.org/help</a> për të pasur një ide se si mund të
ndihmohet. Nëse dëshironi të porosisni gjëra, ka një lidhje për këtë punë,
te faqja hyrëse. Nëse doni të lexoni rreth çështjesh filozofike, shihni te
-ndarja /filozofi. Nës po kërkoni software të lirë që mund ta përdorni,
+ndarja /filozofi. Nëse po kërkoni software të lirë që mund ta përdorni,
shihni te /directory, ku sot radhiten gati 1900 paketa (çka është vetëm një
pjesë e software-it të lirë). Ju lutemi, na shkruani më tepër dhe
-kontribuoni me ne. Libri im me sprova, &ldquo;Free Software and Free
-Society&rdquo;, gjendet në shitje dhe mund të blihet te <a
-href="http://www.gnu.org/">www.gnu.org</a>. Happy hacking!</p>
+kontribuoni për ne. Libri im me sprova, “Free Software and Free Society”,
+gjendet në shitje dhe mund të blihet te www.gnu.org&#8239;<a
+href="#foot-9">[9]</a>. Happy hacking!</p>
+<div class="column-limit"></div>
+<h3 class="footnote">Poshtëshënime</h3>
<ol>
<li id="foot-1">Guy Steele hartoi grupin origjinal të komandave simetrike Emacs; mandej ai
dhe unë zumë të vinim në jetë Emacs-in (përsipër TECO-s), por pas një
@@ -479,9 +494,8 @@ këta reshtën së punuari në MIT.</li>
<li id="foot-4">Rrethanat e këtij plani, të cilat nuk i deklarova shprehimisht gjatë fjalës
sime, qenë që gjatë një periudhe fillestare hacker-at e ish-AI-Lab-it, ata
në Symbolics ose ata në LMI, vazhduan t’i jepnin ndryshimet e tyre te
-sistemi MIT Lisp Machine &mdash; edhe pse kontrata nuk e detyronte këtë
-hap. Plani i Symbolics-it qe ta thyente në mënyrë të njëanshme këtë
-bashkëpunim.</li>
+sistemi MIT Lisp Machine - edhe pse kontrata nuk e detyronte këtë hap.
+Plani i Symbolics-it qe ta thyente në mënyrë të njëanshme këtë bashkëpunim.</li>
<li id="foot-5">Jo se më dhimbsej veçanërisht fati i LMI-ë, më tepër ngaqë s’doja që të
lejohej Symbolics të përfitonte në kurriz të AI Lab-it me agresionin e vet.</li>
@@ -502,8 +516,13 @@ kish kushtuar Symbolics-it një milion dollarë.</li>
<li id="foot-8">Nuk e kam problem që një funksion shumë kompleks dhe i rëndë të përdorë
argumente fjalëkyçe. Ajo që më bezdis është të bësh funksione të thjeshtë
-elementarë të tillë si &ldquo;member&rdquo; t’i përdorin ato.</li>
+elementarë të tillë si “member” t’i përdorin ato.</li>
+
+<li id="foot-9">Më 2021, ly libër mund të blihet prej <a
+href="https://shop.fsf.org/books-docs/free-software-free-society-selected-essays-richard-m-stallman-3rd-edition">
+GNU Press</a>.</li>
</ol>
+</div>
<div class="translators-notes">
@@ -513,7 +532,7 @@ elementarë të tillë si &ldquo;member&rdquo; t’i përdorin ato.</li>
<!-- for id="content", starts in the include above -->
<!--#include virtual="/server/footer.sq.html" -->
-<div id="footer">
+<div id="footer" role="contentinfo">
<div class="unprintable">
<p>Ju lutemi, pyetjet dhe kërkesat e përgjithshme rreth FSF-së &amp; GNU-së
@@ -534,7 +553,7 @@ href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a>.</p>
&lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
- <p>For information on coordinating and submitting translations of
+ <p>For information on coordinating and contributing translations of
our web pages, see <a
href="/server/standards/README.translations.html">Translations
README</a>. -->
@@ -564,8 +583,8 @@ përkthimet</a>.</p>
There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers
Information document, www.gnu.org/prep/maintain. -->
-<p>Të drejta kopjimi &copy; 2003, 2007, 2013, 2014, 2020 Free Software
-Foundation, Inc.</p>
+<p>Të drejta kopjimi &copy; 2003, 2007, 2013, 2021 Free Software Foundation,
+Inc.</p>
<p>Kjo faqe mund të përdoret sipas një licence <a rel="license"
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/">Creative Commons
@@ -580,11 +599,12 @@ Attribution-NoDerivatives 4.0 International License</a>.</p>
<p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
U përditësua më:
-$Date: 2020/10/02 10:30:07 $
+$Date: 2021/12/01 21:30:08 $
<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
</div>
+<!-- for class="inner", starts in the banner include -->
</body>
</html>