diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/pl/not-ipr.html')
-rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/pl/not-ipr.html | 376 |
1 files changed, 376 insertions, 0 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/pl/not-ipr.html b/talermerchantdemos/blog/articles/pl/not-ipr.html new file mode 100644 index 0000000..4ab3cb1 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/pl/not-ipr.html @@ -0,0 +1,376 @@ +<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/not-ipr.en.html" --> + +<!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> +<!-- Parent-Version: 1.86 --> + +<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> +<title>„Własność intelektualna” to zwodniczy miraż - Projekt GNU - +Fundacja Wolnego Oprogramowania (FSF)</title> + +<!--#include virtual="/philosophy/po/not-ipr.translist" --> +<!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> +<h2>„Własność intelektualna” to zwodniczy miraż</h2> + +<p><a href="http://www.stallman.org/">Richard M. Stallman</a></p> + +<p> +Modne stało się określanie prawa autorskiego, prawa patentowego, prawa +o znakach handlowych i tuzina innych praw mianem „własności +intelektualnej”. Ta moda nie nastała +przypadkowo –termin ten systematycznie zniekształca i wikła +powyższe sprawy, a jego użycie było i jest promowane +przez tych, którzy zyskują na tym zamieszaniu. Każdy, kto chce +jasno myśleć o którymkolwiek z tych praw, dobrze zrobi odrzucając +to określenie. +</p> + +<p> +Według profesora Marka Lemleya, obecnie pracującego w Stanford Law +School, powszechne używanie określenia „własność intelektualna” +jest modą, która nastąpiła po utworzeniu w roku 1967 Światowej +Organizacji „Własności Intelektualnej” (World +„Intellectual Property” Organization – WIPO) +i stała się naprawdę powszechna w kilku ostatnich +latach. (Formalnie WIPO jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ, +ale w rzeczywistości reprezentuje interesy posiadaczy praw +autorskich, patentów i znaków handlowych). Powszechne stosowanie tej +nazwy się zaczęło <a +href="https://books.google.com/ngrams/graph?content=intellectual+property&year_start=1800&year_end=2008&corpus=15&smoothing=1&share=&direct_url=t1%3B%2Cintellectual%20property%3B%2Cc0">około +roku 1990</a> (<a href="/graphics/seductivemirage.png">lokalna kopia</a>). +</p> + +<p> +Jednym z efektów używania tego określenia jest łatwo dostrzegalne +nastawienie: sugeruje ono, by myśleć o prawie autorskim, prawie +patentowym i prawie o znakach handlowych tak jak o prawie +własności obiektów fizycznych. (Ta analogia kłóci się z filozofiami +każdego z tych systemów prawnych, ale wiedzą o tym tylko +specjaliści). Te prawa nie są tak naprawdę podobne do praw +tyczących obiektów fizycznych, ale używanie tego określenia doprowadza +do tego, że ustawodawcy upodabniają pierwszy rodzaj praw +do drugich. Ponieważ taka zmiana jest na rękę firmom, które +korzystają z praw autorskich, patentów i znaków handlowych, firmy +te działały w kierunku uczynienia tego terminu popularnym. +</p> + +<p> +Ci, którzy chcieliby rozpatrywać meritum tych spraw [dotyczących prawa +autorskiego, prawa patentowego i prawa o znakach handlowych], +powinni odrzucić stronniczy termin. Wielu ludzi prosiło mnie, bym +zaproponował inną nazwę dla tej kategorii przepisów – +albo sami proponowali alternatywy. Wśród sugerowanych nazw znalazły +się: Narzucone Przywileje Monopolistyczne (IMPs – Imposed +Monopoly Privileges) i Stworzone-Przez-Rząd-Narzucone-Prawem-Monopole +(GOLEMs – Government-Originated Legally Enforced +Monopolies). Niektórzy mówią o „reżimach praw wyłącznych”, +ale nazywanie nakładanych na społeczeństwo ograniczeń +„prawami” wydawców to również dwójmyślenie. +</p> + +<p> +Niektóre z tych zastępników stanowią pewien stopniowy postęp, +ale zastępowanie „własności intelektualnej” jakimkolwiek +innym określeniem jest błędem. Inna nazwa nie wpłynęłaby +jednak na sedno sprawy: zbytnie uogólnianie. Nie ma żadnego +spójnego zjawiska zwanego „własnością +intelektualną” – to miraż. Jedynym powodem dla którego +ludzie myślą, że to ma sens jest to, że szerokie używanie terminu +zwodziło ich myślenie o tych prawach. +</p> + +<p> +Określenie „własność intelektualna” działa jak słowo-wytrych, +wrzuca do jednego worka zasadniczo odmienne prawa. Nie-prawnicy, którzy +słyszą termin „własność intelektualna” stosowany do tych +różnych praw, mają skłonność przyjmowania, że prawa te są przykładami +wspólnej reguły i że działają podobnie. +</p> + +<p> +Nic bardziej błędnego. Te przepisy powstawały oddzielnie, ewoluowały +w inny sposób, obejmują inne zakresy działalności, mają inne zasady +i podnoszą różne kwestie zasad społecznych. +</p> + +<p> +Przykłądowo prawo autorskie zostało zaprojektowane, by promować pisanie +i sztukę, i obejmuje szczegóły związane z pisarstwem +lub sztuką. Prawo patentowe miało zachęcać do publikowania idei +za cenę ograniczonych monopoli na te idee – cena, którą +warto zapłacić w niektórych dziedzinach a w innych nie. +</p> + +<p> +Prawo o znaku handlowym nie było stworzone z myślą +o promowaniu jakiejkolwiek działalności handlowej, +ale po to tylko, by kupujący wiedzieli, +co kupują. Jednak ustawodawcy pod wpływem określenia +„własność intelektualna” zamienili to prawo w układ zachęt +do reklamowania. A to są tylko trzy z wielu praw, które mogą +być objęte tym terminem. +</p> + +<p> +Ponieważ te systemy praw rozwijały się niezależnie, są różne +w każdym szczególe oraz w podstawowych celach i metodach +stosowania. Jeżeli więc dowiecie się czegoś o prawie autorskim, to +najlepiej, żebyście przyjęli, że prawo patentowe jest inne. Rzadko +kiedy będziecie się mylić! +</p> + +<p> +W praktyce, prawie każde ogólne stwierdzenia na które się +napotkacie używające termin „własność intelektualna” będą +nieprawdziwe. Przykładowo znajdziecie, że „jego” celem jest +„promowanie innowacji”, ale to tylko pasuje do prawa +patentowego, i przypuszczalnie tylko do roślin. Prawa autorskie +nic nie mają wspólnego z innowacją; piosenka czy powieść jest +objęta prawami autorskimi nawet jeśli w niej nie ma nic +innowacyjnego. Prawo marki handlowej nie zajmuje się innowacją; jeśli założę +sklep z herbatą o nazwie „rms tea”, to byłaby solidna marka +handlowa nawet jeśli sprzedawałbym te same herbaty w ten sam sposób jak +wszyscy inni. Prawo o tajemnicach handlowych nie ma nic wspólnego +z innowacją chyba, że pośrednio; moja lista klientów herbaty +byłaby tajemnicą handlową nie mająca nic wspólnego z innowacją.</p> + +<p> +Znajdziecie także zapewnienia, że „własność intelektualna” +ma coś wspólnego z „kreatywnością”, ale tak naprawdę +to to tylko pasuje do praw autorskich. Więcej niż sama kreatywność jest +potrzeba aby wynalazek można było opatentować. Prawa marki handlowej +czy tajemnic handlowych nie mają nic wspólnego z kreatywnością; +nazwa „rms tea” nie jest w ogóle kreatywna, ani moja +tajna lista herbacianych klientów.</p> + +<p> +Ludzie mówią często „własność intelektualna”, kiedy tak naprawdę +mają na myśli jakiś szerszy lub węższy zakres +praw. Na przykład bogate kraje często narzucają niesprawiedliwe prawa +krajom ubogim, aby wycisnąć z nich pieniądze. Niektóre z tych +przepisów są prawami dotyczącymi „własności intelektualnej”, +ale nie wszystkie. Mimo to ludzie często podchwytują tę etykietkę, +bo się z nią oswoili, i fałszywie przedstawiają istotę +zagadnienia. Byłoby lepiej używać terminu takiego jak „ustawodawcza +kolonizacja”, który skupia się na głównym aspekcie sprawy +i wystrzega się błędnego przedstawiania zakresu zjawiska. +</p> + +<p> +Nie tylko laicy są wprowadzani w błąd przez to określenie. Nawet +profesorowie prawa uczący o tych przepisach, dali się zwieść ponętności +terminu „własność intelektualna” i wyrażali ogólne +stwierdzenia, które były sprzeczne ze znanymi im faktami. Termin ten odwodzi +ich od używania ich wiedzy. Na przykład, pewien profesor napisał +w 2006 r.: +</p> + +<blockquote><p> +W przeciwieństwie do swoich potomków, obecnie zatrudnionych +w WIPO, ojcowie konstytucji USA mieli zasadnicze, prokonkurencyjne +podejście do własności intelektualnej. Wiedzieli, że uprawnienia +mogą być niezbędne, ale…związali kongresowi ręce, ograniczając +na różne sposoby jego władzę. +</p></blockquote> + +<p> +Powyższa wypowiedź odnosi się do artykułu 1, części 8, klauzuli 8 +Konstytucji USA, który legitymizuje prawo patentowe i prawo +autorskie. Ta klauzula nie ma nic wspólnego z prawem +o znakach handlowych, tajemnicach handlowych czy różnych innych +prawach. Termin „własność intelektualna” przywiódł tego +profesora do fałszywego uogólnienia. +</p> + +<p> +Określenie „własność intelektualna” prowadzi również +do uproszczonego myślenia. Powoduje, że ludzie skupiają się +na niewielkim podobieństwie formy tych odmiennych +praw—polegającym na tym, że prawa te tworzą sztuczne +przywileje dla pewnych podmiotów – a ignorują ich zasadnicze +właściwości: specyficzne ograniczenia, które każde z tych praw nakłada +na ludzi, oraz konsekwencje, które z tego wypływają. +</p> + +<p> +Ekonomia działa tu, jak to często robi, jako narzędzie niesprawdzonych +założeń. Należą do nich założenia o wartościach, takich +jak to, że ilość produkcji ma znaczenie podczas gdy wolność +i styl życia nie, i faktycznych założeń, które są najczęściej +fałszywe, takich jak to, że prawa autorskie wspierają muzyków, +lub, że patenty na leki wspierają badania naukowe ratujące życie. +</p> + +<p> +Przy rozpatrywaniu tematu z tak szerokiej perspektywy, specyficzne +problemy zasad społecznych powodowane przez prawo autorskie, odmienne +problemy powodowane przez prawo patentowe, czy którekolwiek +z innych praw są niemal niedostrzegalne. Te kwestie biorą się +z charakterystycznych własności każdego z rodzajów praw, dokładnie +tego, do czego ignorowania skłania termin „własność +intelektualna”. Na przykład jedną ze spraw związanych +z prawem autorskim jest to, czy dzielenie się muzyką z innymi +powinno być dozwolone. Prawo patentowe nie ma z tym nic +wspólnego. Prawo patentowe podnosi natomiast kwestię tego, +czy biednym krajom można pozwolić na produkcję ratujących życie +leków i sprzedawanie ich za niską cenę, by ratować ludzkie +życia. Prawo autorskie nie ma z tym żadnego związku. +</p> + +<p> +Żadna z tych kwestii nie jest natury wyłącznie ekonomicznej, +a ich aspekty nieekonomiczne są od siebie bardzo różne, +więc każdy patrzący na nie z płytkiej, uogólniającej +perspektywy ekonomicznej ignoruje różnice. Etykietowanie tych praw +terminem„własność intelektualna” nie pozwala na jasne +myślenie o którymkolwiek z nich. +</p> + +<p> +Skutkiem tego każda opinia o „kwestii własności +intelektualnej” jest prawie na pewno +niemądra. Jeżeli będziecie myśleć o wszystkich tych prawach jako +o jednym zagadnieniu, to będziecie przejawiać skłonność +do wybierania sobie opinii ze zbioru rozległych, nadmiernych +uogólnień, z których żadne nie ma najmniejszej wartości. +</p> + +<p> +Odrzucenie „własności intelektualnej” to nie tylko zabawa +filozoficzna. Ten zwrot robi prawdziwą szkodę. Apple używał go aby <a +href="https://www.theguardian.com/us-news/2017/mar/11/nebraska-farmers-right-to-repair-bill-stalls-apple">wypaczyć +debatę o ustawie w stanie Nebraska o „prawie +do naprawy”</a>. To podrobione pojęcie dało Apple sposób +aby ukryć swoje stanowisko o tajemnicach, które jest sprzeczne ze +swobodami klientów, jako domniemana zasada której muszą ulec i klienci +i państwo.</p> + +<p> +Jeżeli chcecie poprawnie myśleć o sprawach związanych +z prawem patentowym, prawem autorskim, prawem o znakach +handlowych, lub którymkolwiek innym prawie, pierwszym krokiem jest +zapomnieć o pomyśle wrzucania tych praw do jednego worka +i traktować je jako oddzielne tematy. Drugi krok polega +na odrzuceniu podsuwanej przez termin „własność +intelektualna” zawężonej perspektywy i nadmiernych uproszczeń +ekonomicznych. Rozpatrujcie każde z tych zagadnień oddzielnie, +w całej jego rozciągłości, a będziecie mieć możliwość dobrego +osądu. +</p> + +<p>A jeśli chodzi o reformowanie WIPO, oto <a +href="http://fsfe.org/projects/wipo/wiwo.en.html">jedna propozycja +na zmianę nazwy i misji WIPO</a>. +</p> + +<hr /> + +<p> +Zobacz także <a href="/philosophy/komongistan.html">Ciekawa Historia +Komongistanu (Rozrywanie terminu „własność intelektualna)”</a> +</p> + +<p> +Kraje w Afryce są o wiele podobniejsze niż te prawa, +a „Afryka” jest spójnym pojęciem geograficznym; tym nie +mniej <a +href="http://www.theguardian.com/world/2014/jan/24/africa-clinton">mówienie +o „Afryce” zamiast o konkretnym kraju powoduje sporo +zamieszania</a>. +</p> + +<p> +<a +href="http://torrentfreak.com/language-matters-framing-the-copyright-monopoly-so-we-can-keep-our-liberties-130714/"> +Rickard Falkvinge wspiera odrzucenie tego terminu</a>.</p> + +<p><a +href="http://www.locusmag.com/Perspectives/2016/11/cory-doctorow-sole-and-despotic-dominion/">Cory +Doctorow także potępia</a> termin „własność intelektualna”.</p> + +<div class="translators-notes"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> + </div> +</div> + +<!-- for id="content", starts in the include above --> +<!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> +<div id="footer"> +<div class="unprintable"> + +<p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a +href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu +z FSF można znaleźć na stronie <a +href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających +odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać +na adres <a +href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> + +<p> +<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, + replace it with the translation of these two: + + We work hard and do our best to provide accurate, good quality + translations. However, we are not exempt from imperfection. + Please send your comments and general suggestions in this regard + to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> + + <web-translators@gnu.org></a>.</p> + + <p>For information on coordinating and submitting translations of + our web pages, see <a + href="/server/standards/README.translations.html">Translations + README</a>. --> +Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, +ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie +tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy +w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a +href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej +informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji +tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a +href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> +</div> + +<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to + files generated as part of manuals) on the GNU web server should + be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this + without talking with the webmasters or licensing team first. + Please make sure the copyright date is consistent with the + document. For web pages, it is ok to list just the latest year the + document was modified, or published. + + If you wish to list earlier years, that is ok too. + Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying + years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable + year, i.e., a year in which the document was published (including + being publicly visible on the web or in a revision control system). + + There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers + Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> +<p>Copyright © 2004, 2006, 2010, 2013, 2015, 2016, 2017, 2018 Richard +M. Stallman</p> + +<p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" +href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji +Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych +4.0 Międzynarodowe</a>.</p> + +<!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> +<div class="translators-credits"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> +Tłumaczenie: Kamil Ignacak 2005, Jan Owoc 2014, 2015, 2017; poprawki: +Wojciech Kotwica 2006, Mariusz Libera 2010, Jan Owoc 2011, 2013.</div> + +<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> +Aktualizowane: + +$Date: 2019/07/09 09:59:14 $ + +<!-- timestamp end --> +</p> +</div> +</div> +<!-- for class="inner", starts in the banner include --> +</body> +</html> |