diff options
Diffstat (limited to 'talermerchantdemos/blog/articles/nl/free-software-even-more-important.html')
| -rw-r--r-- | talermerchantdemos/blog/articles/nl/free-software-even-more-important.html | 406 |
1 files changed, 406 insertions, 0 deletions
diff --git a/talermerchantdemos/blog/articles/nl/free-software-even-more-important.html b/talermerchantdemos/blog/articles/nl/free-software-even-more-important.html new file mode 100644 index 0000000..4425ca1 --- /dev/null +++ b/talermerchantdemos/blog/articles/nl/free-software-even-more-important.html @@ -0,0 +1,406 @@ +<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/free-software-even-more-important.en.html" --> + +<!--#include virtual="/server/header.nl.html" --> +<!-- Parent-Version: 1.90 --> + +<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> +<title>Vrije software is juist tegenwoordig nog belangrijker - GNU project - Free +Software Foundation</title> + +<!--#include virtual="/philosophy/po/free-software-even-more-important.translist" --> +<!--#include virtual="/server/banner.nl.html" --> +<h2>Vrije software is juist tegenwoordig nog belangrijker</h2> + +<p class="byline">door <a href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a></p> + +<p><em>Een sterk bewerkte versie van dit artikel is eerder gepubliceerd in <a +href="http://www.wired.com/opinion/2013/09/why-free-software-is-more-important-now-than-ever-before"> +Wired</a>.</em></p> + +<div class="announcement"> +<p> +<a href="/help/help.html">Tips om de vrijesoftwarebeweging te helpen</a> +</p> +</div> +<hr class="thin" /> + +<p>De vrijesoftwarebeweging voert sinds 1983 actie voor de vrijheid van +computergebruikers—zodat die gebruikers zeggenschap hebben over de +software die ze gebruiken, in plaats van andersom. Als een programma de +vrijheid en gemeenschap van computergebruikers respecteert, noemen we dat +“vrije software”.</p> + +<p>We noemen het soms ook “libre software” om te benadrukken dat we +praten over vrijheid, niet over prijs. Sommige private (niet-vrije) +programma's, zoals Photoshop, zijn erg duur; anderen, zoals Flash Player, +zijn gratis beschikbaar—maar dat zijn slechts details. Voor beide +geldt dat ze de ontwikkelaar van het programma macht geven over de +gebruikers, macht die niemand zou moeten hebben.</p> + +<p>Deze twee private programma's hebben iets gemeen: ze zijn beide +<em>malware</em>. Dat betekent dat ze functies hebben die zijn ontworpen om +de gebruiker te misbruiken. Niet-vrije software is tegenwoordig vaak malware +omdat <a href="/proprietary/proprietary.html">de macht van de ontwikkelaar +misbruik in de hand werkt</a>. Dat overzicht bevat (anno januari 2020) +ongeveer 400 gevallen van kwaadaardige functionaliteit, maar dat is slechts +het topje van de ijsberg.</p> + +<p>Met vrije software hebben de gebruikers controle over het programma, zowel +individueel als collectief. Dus zij bepalen wat hun computers doen (er +vanuit gaande dat deze computers <a +href="/philosophy/loyal-computers.html">loyaal</a> zijn en doen wat de +programma's van de gebruikers hun vertellen wat te doen).</p> + +<p>Met private software beheert het programma de gebruikers, en een andere +entiteit (de ontwikkelaar of “eigenaar”) beheert het +programma. Dus het private programma geeft de ontwikkelaar macht over zijn +gebruikers. Dat is op zichzelf onrechtvaardig, en verleidt de ontwikkelaar +daarnaast om gebruikers op andere manieren te manipuleren.</p> + +<p>Ook als private software niet kwaadaardig is, voelen de ontwikkelaars nog +steeds een drang om het <a +href="https://observer.com/2016/06/how-technology-hijacks-peoples-minds%E2%80%8A-%E2%80%8Afrom-a-magician-and-googles-design-ethicist/">verslavend, +overheersend en manipulatief</a> te maken. Je zou net als de auteur van dat +artikel kunnen zeggen dat de ontwikkelaars een ethische verplichting hebben +om dat niet te doen, maar over het algemeen volgen ze hun eigen +belangen. Als je niet wilt dat dit gebeurt moet je jezelf ervan vergewissen +dat het programma beheerd wordt door de gebruiker.</p> + +<p>Vrijheid betekent dat je controle hebt over je eigen leven. Als je een +programma gebruikt om iets te doen in je leven, hangt je vrijheid af van de +controle die je hebt over het programma. Je verdient het om zeggenschap te +hebben over de programma's die je gebruikt, en des te meer wanneer je ze +gebruikt voor belangrijke dingen in je leven.</p> + +<p>Alleen met de volgende vier <a +href="/philosophy/free-sw.html">basisvrijheden</a> heeft de gebruiker +zeggenschap over het programma: +</p> + +<div class="important"> +<p>(0) De vrijheid om het programma te gebruiken zoals jij wilt, voor elk doel.</p> + +<p>(1) De vrijheid om de “broncode” van het programma te +bestuderen, en aan te passen, zodat het programma werkt zoals jij +wilt. Programma's worden geschreven door programmeurs in een +programmeertaal—wat lijkt op Engels gecombineerd met algebra—en +die vorm van het programma is de “broncode”. Iedereen die kan +programmeren en de broncode heeft, kan het lezen, de werking begrijpen en +veranderen. Als het programma wat je krijgt alleen maar een uitvoerbare +versie is, een reeks getallen die efficiënt zijn voor de computer maar +extreem moeilijk voor een mens, dan is het begrijpen en veranderen van het +programma in die vorm zeer moeilijk.</p> + +<p>(2) De vrijheid om kopieën te maken en verspreiden wanneer je dat +wilt. (Het is geen verplichting maar een keuze. Een vrij programma betekent +niet dat iemand verplicht is jou een kopie aan te bieden, of dat jij +verplicht bent iemand anders een kopie aan te bieden. Het verspreiden van +een programma aan gebruikers zonder vrijheid misbruikt hen; echter, ervoor +kiezen om een programma niet te verspreiden—en privé te +gebruiken—misbruikt niemand.)</p> + +<p>(3) De vrijheid om kopieën van jouw aangepaste versie te maken en +verspreiden, wanneer je wilt.</p> +</div> + +<p>De eerste twee vrijheden betekenen dat iedere gebruiker zijn eigen +zeggenschap heeft over het programma. Met de andere twee vrijheden heeft +iedere groep gebruikers <em>collectieve zeggenschap</em> over het +programma. Met alle vier vrijheden hebben de gebruikers volledige +zeggenschap over het programma. Als één van deze vrijheden ontbreekt of +onvolledig is, is het programma privaat (niet-vrij) en onrechtvaardig.</p> + +<p>Andere werken hebben ook zo'n praktische toepassing, zoals kookrecepten, +lesboeken, referentieteksten zoals woordenboeken en encyclopedieën, +lettertypes om tekstparagrafen weer te geven, schakeling-ontwerpen om +elektronica te maken, en patronen om nuttige (niet-decoratieve) objecten met +een 3D-printer te maken. Omdat dit geen software is, zegt de +vrije-softwarebeweging strikt genomen niets hierover; maar dezelfde +redenering is van toepassing en leidt tot dezelfde conclusie: ook deze +werken zouden de vier vrijheden moeten hebben.</p> + +<p>Met een vrij programma kan je knutselen zodat het doet wat jij wilt (en niet +doet wat je niet wilt). Knutselen met software klinkt misschien belachelijk +als je gewend bent aan private software als een verzegelde doos, maar in de +Vrije Wereld is het normaal om te doen, en een goede manier om te leren +programmeren. Zelfs de traditionele Amerikaanse tijdsbesteding om te +knutselen met auto's wordt verhinderd omdat auto's nu niet-vrije software +bevatten.</p> + +<h3>De onrechtvaardigheid van eigenaarschap</h3> + +<p>Als de gebruikers geen controle hebben over het programma, heeft het +programma controle over de gebruikers. Met private software is er altijd +iets of iemand, de ontwikkelaar of “eigenaar” van het programma, +die controle heeft over het programma—en door middel van deze +constructie macht uitoefent over zijn gebruikers. Een onvrij programma is +een juk, een instrument met onrechtvaardige macht.</p> + +<p>In buitensporige gevallen (hoewel deze gevallen vrij gebruikelijk zijn +geworden) zijn <a href="/proprietary/proprietary.html">private programma's +ontworpen om gebruikers te bespioneren, hen te beperken, te censureren, en +te misbruiken</a>. Bijvoorbeeld, het besturingssysteem van de Apple <a +href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">iDingen</a> doen al deze +zaken, alsmede Windows op mobiele apparaten met ARM-chips. Windows, firmware +van mobiele telefoons, en Google Chrome voor Windows bevatten een universele +achterdeur die één of ander bedrijf toelaat het programma op afstand te +veranderen zonder daar toestemming voor te vragen. De Amazon Kindle heeft +een achterdeur die boeken kan wissen.</p> + +<p>Het gebruik van niet-vrije software in het “internet van dingen” +zou het veranderen in het <a +href="http://ieet.org/index.php/IEET/more/rinesi20150806">“internet +van telemarketers”</a> alsmede in het “internet van +afluisteraars”.</p> + +<p>De vrije-softwarebeweging ontwikkelt vrije programma's zodat gebruikers +zichzelf kunnen bevrijden, met als doel het stoppen van de +onrechtvaardigheden van niet-vrije software. We zijn begonnen in 1984 met +het ontwikkelen van het vrije besturingssysteem <a +href="/gnu/the-gnu-project.html">GNU</a>. Vandaag de dag draait GNU op vele +computers, vooral in de <a +href="/gnu/gnu-linux-faq.html">GNU/Linux-combinatie</a>.</p> + +<p>Een programma verspreiden onder gebruikers zonder vrijheid misbruikt deze +gebruikers; echter, ervoor kiezen om het programma niet te verspreiden +misbruikt niemand. Als je een programma schrijft en het alleen zelf +gebruikt, doet dat geen onrecht aan anderen. (Je mist de kans om goed te +doen, maar dat is niet hetzelfde als kwaad doen.) Dus, als we zeggen dat +alle software vrij moet zijn, bedoelen we dat elke kopie geleverd moet +worden met de vier vrijheden, maar we bedoelen niet dat iemand de +verplichting heeft om jou een kopie aan te bieden.</p> + +<h3>Niet-vrije software en SaaSS</h3> + +<p>Niet-vrije software was de eerste manier voor bedrijven om de controle over +de computeractiviteiten van mensen over te nemen. Tegenwoordig is er een +andere manier, Service als Softwarevervanging genoemd, of SaaSS (van het +Engels: Service as a Software Substitute). Dit betekent iemand anders' +server gebruiken om je eigen computertaken te doen.</p> + +<p>SaaSS betekent niet dat de programma's op de server niet-vrij zijn (hoewel +ze dat wel vaak zijn). Het gebruiken van SaaSS resulteert in dezelfde +onrechtvaardigheden als het gebruiken van een niet-vrij programma: het zijn +beide wegen naar hetzelfde slechte doel. Neem het voorbeeld van SaaSS als +vertaaldienst: de gebruiker verzendt tekst naar de server, en de server +vertaalt het (van Engels naar Nederlands bijvoorbeeld) en verzendt de +vertaling terug naar de gebruiker. Nu is de taak van vertalen onder controle +van de serverbeheerder in plaats van de gebruiker.</p> + +<p>Als je SaaSS gebruikt heeft de serverbeheerder controle over jouw +computeractiviteiten. Het vereist het in vertrouwen geven van jouw gegevens +aan de serverbeheerder, die zal worden gedwongen om het ook nog eens aan de +overheid te laten zien—<a +href="/philosophy/who-does-that-server-really-serve.html">want wie dient die +server eigenlijk echt?</a></p> + +<h3>Primaire en secundaire onrechtvaardigheden</h3> + +<p>Als je private programma's of SaaSS gebruikt, doe je ten eerste onrecht aan +jezelf, omdat het één of andere entiteit onevenredige macht +geeft over jou. Je zou in je eigen belang moeten ontsnappen. Het schaadt +ook anderen als je de belofte doet om niet te delen. Het is kwaadaardig om +je aan een dergelijke belofte te houden en een kleiner kwaad om het te +breken; om volledig rechtvaardig te zijn zou je een dergelijke belofte +helemaal niet moeten doen.</p> + +<p>Er zijn gevallen waar het gebruik van niet-vrije software druk zet op +anderen om hetzelfde te doen. Skype is een duidelijk voorbeeld: wanneer één +persoon de niet-vrije Skype-software gebruikt, vereist dat van een ander om +die software ook te gebruiken—dus ze leveren beide hun vrijheid +in. (Google Hangouts heeft hetzelfde probleem.) Het is verkeerd om zelfs te +suggereren zulke programma's te gebruiken. We zouden moeten weigeren om ze +ook maar eventjes te gebruiken, zelfs op iemand anders' computer.</p> + +<p>Andere schade die voortkomt uit het gebruik van niet-vrije programma's en +SaaSS is dat het de boosdoener beloont, wat verdere ontwikkeling van dat +programma of die “service” aanmoedigt, wat er op zijn beurt weer +toe leidt dat nog meer mensen onder de duim van het bedrijf terechtkomen.</p> + +<p>Alle vormen van indirecte schade verergeren wanneer de gebruiker een +publieke instelling of school is.</p> + +<h3>Vrije software en de overheid</h3> + +<p>Publieke instellingen zijn er voor anderen, niet voor zichzelf. Als zij +computeractiviteiten uitvoeren, doen zij dit voor mensen. Ze hebben de +plicht om volledige controle te hebben over die computeractiviteiten zodat +ze kunnen verzekeren dat het op juiste wijze gedaan wordt voor mensen. (Dit +is de computationele onafhankelijkheid van de staat.) Zij moeten nooit +toestaan dat de controle over de computeractiviteiten van de staat in +private handen valt.</p> + +<p>Om controle te behouden over de computeractiviteiten van het publiek, mogen +publieke instellingen die niet uitvoeren met private software (software +onder controle van een andere entiteit dan de staat). En zij mogen het niet +toevertrouwen aan een service die wordt uitgevoerd door een niet-publieke +dienst, omdat dit SaaSS zou zijn.</p> + +<p>Private software heeft totaal geen beveiliging in één cruciaal geval — +beveiliging tegen zijn ontwikkelaar. En de ontwikkelaar kan anderen helpen +aan te vallen. <a +href="http://arstechnica.com/security/2013/06/nsa-gets-early-access-to-zero-day-data-from-microsoft-others/"> +Microsoft laat Windows-bugs aan de NSA zien</a> (de digitale +spioneer-instelling van de Verenigde Staten) alvorens ze op te lossen. We +weten niet of Apple ook zoiets doet, maar het staat onder dezelfde +overheidsdruk als Microsoft. Als de overheid van welk ander land dan ook +zulke software gebruikt, bedreigt dit de nationale veiligheid. Wil jij dat +de NSA in de computers van jouw overheid inbreekt? Zie ons <a +href="/philosophy/government-free-software.html">gesuggereerd beleid voor +overheden om vrije software te promoten</a>.</p> + +<h3>Vrije software en onderwijs</h3> + +<p>Scholen (en hieronder vallen alle educatieve activiteiten) beïnvloeden +de toekomst van de samenleving door middel van wat zij onderwijzen. Zij +zouden uitsluitend vrije software moeten onderwijzen, zodat ze hun invloed +voor het goede gebruiken. Het aanleren van een privaat programma aan +leerlingen en studenten is het implanteren van afhankelijkheid, wat tegen de +onderwijstaak ingaat. Door het aanleren van het gebruik van vrije software, +leiden scholen de toekomstige samenleving richting vrijheid, en helpen zij +getalenteerde programmeurs met het vakmanschap.</p> + +<p>Zij zullen leerlingen en studenten ook de gewoonte van samenwerken aanleren, +het helpen van andere mensen. Elke les zou deze regel moeten hebben: +“Studenten, deze les is een plaats waar we elkaars kennis delen. Als +je software naar de les brengt, mag je het niet voor jezelf +houden. Integendeel: je moet kopieën delen met de rest van de +klas—inclusief de broncode van het programma, in het geval iemand +anders ervan wilt leren. Daarom is het brengen van private software naar de +les niet toegestaan, behalve als je het gaat gebruiken voor <em>reverse +engineering</em>.”</p> + +<p>Private ontwikkelaars zouden ons studenten laten straffen die software +willen delen, en diegenen tegenwerken die nieuwsgierig genoeg zijn om het te +willen veranderen. Dit resulteert in slecht onderwijs. Zie <a +href="/education/">www.gnu.org/education</a> voor een verdere discussie over +het gebruik van vrije software in scholen.</p> + +<h3>Vrije software: meer dan “voordelen”</h3> + +<p>Ik word vaak gevraagd om de “voordelen” van vrije software te +beschrijven. Maar het woord “voordelen” is te zwak als het gaat +om vrijheid. Leven zonder vrijheid is onderdrukking, en dat geldt voor +computeractiviteiten net zo goed als voor andere activiteiten in ons +leven. We moeten weigeren om de ontwikkelaars van de programma's of +computerdiensten controle te geven over de computeractiviteiten die wij +uitvoeren. Dit is het juiste om te doen, een zelfzuchtige reden; maar niet +alleen voor zelfzucht.</p> + +<p>Vrijheid betekent ook de vrijheid om samen te werken met anderen. Mensen die +vrijheid ontzeggen betekent hen scheiden, wat een aanloop is naar +onderdrukking. In de vrije-softwaregemeenschap zijn we ons erg bewust van +het belang van de vrijheid om samen te werken omdat ons werk bestaat uit +georganiseerde samenwerking. Als jouw vriend je bezoekt en ziet dat je een +programma gebruikt, kan hij of zij jou om een kopie vragen. Een programma +dat jou niet toestaat om het te verspreiden, of zegt dat je dat “niet +zou moeten doen”, is anti-sociaal.</p> + +<p>Bij het computeren houdt samenwerking ook in het delen van programma's met +anderen. Het houdt ook in dat je jouw aangepaste versies met hen kunt +delen. Vrije software moedigt deze vormen van samenwerking aan, terwijl +private software hen dit verbiedt. Het verbiedt het delen van kopieën, +en door gebruikers de broncode te ontzeggen, kunnen ze het ook niet +veranderen. SaaSS heeft dezelfde effecten: als je jouw computeractiviteiten +op het internet op iemand anders' server doet, met iemand anders' kopie van +een programma, kan je de software die jouw computeractiviteiten doet niet +zien of aanraken, dus kan je het niet verspreiden of veranderen.</p> + +<h3>Conclusie</h3> + +<p>We verdienen het om controle te hebben over onze eigen computeractiviteiten; +hoe kunnen we deze controle krijgen? Door het verwerpen van niet-vrije +software op de computers die we bezitten of regelmatig gebruiken, en door +het verwerpen van SaaSS. Door <a +href="/licenses/license-recommendations.html"> vrije software te +ontwikkelen</a> (voor diegenen onder ons die programmeurs zijn). Door te +weigeren niet-vrije software en SaaSS te ontwikkelen of promoten. Door <a +href="/help/help.html">deze ideeën te verspreiden</a>.</p> + +<p>Wij en duizenden gebruikers met ons hebben dit gedaan sinds 1984: dit is +waarom we nu het vrije GNU/Linux-besturingssysteem hebben dat +iedereen—programmeur of niet—kan gebruiken. Neem deel aan onze +missie, als programmeur of activist. Laten we alle computergebruikers +bevrijden.</p> + +<div class="translators-notes"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> + </div> +</div> + +<!-- for id="content", starts in the include above --> +<!--#include virtual="/server/footer.nl.html" --> +<div id="footer"> +<div class="unprintable"> + +<p>Gelieve algemene vragen over FSF & GNU te sturen naar <a +href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Er zijn ook nog <a +href="/contact/">andere manieren om in contact te komen</a> met de +FSF. Foute links en andere correcties graag sturen aan <a +href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> + +<p> +<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, + replace it with the translation of these two: + + We work hard and do our best to provide accurate, good quality + translations. However, we are not exempt from imperfection. + Please send your comments and general suggestions in this regard + to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> + + <web-translators@gnu.org></a>.</p> + + <p>For information on coordinating and submitting translations of + our web pages, see <a + href="/server/standards/README.translations.html">Translations + README</a>. --> +We doen ons best om goede vertalingen te maken maar staan altijd open voor +verbeteringen. Suggesties, op- en aanmerkingen sturen aan: <a +href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> +<p>Zie <a href="/server/standards/README.translations.html"> Translations +README</a> voor informatie over het onderhoud van vertalingen op deze +website.</p> +</div> + +<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to + files generated as part of manuals) on the GNU web server should + be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this + without talking with the webmasters or licensing team first. + Please make sure the copyright date is consistent with the + document. For web pages, it is ok to list just the latest year the + document was modified, or published. + + If you wish to list earlier years, that is ok too. + Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying + years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable + year, i.e., a year in which the document was published (including + being publicly visible on the web or in a revision control system). + + There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers + Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> +<p>Copyright © 2015, 2017, 2018, 2019, 2020 Richard Stallman</p> + +<p>Deze pagina is uitgebracht onder een <a rel="license" +href="https://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.nl">Creative +Commons Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal licentie</a>.</p> + +<!--#include virtual="/server/bottom-notes.nl.html" --> +<div class="translators-credits"> + +<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> +<strong>Vertaling:</strong> <a +href="//savannah.gnu.org/projects/www-nl">www-nl</a></div> + +<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> +Bijgewerkt: + +$Date: 2020/06/22 10:01:52 $ + +<!-- timestamp end --> +</p> +</div> +</div> +<!-- for class="inner", starts in the banner include --> +</body> +</html> |